Ար բրյուտ

Ար բրյուտ (ֆր.՝ Art Brut` կոպիտ արվեստ, այստեղ` չմշակված, չհղկված արվեստ), ֆրանսիացի նկարիչ Ժան Դյուբյուֆֆեի (1945) կողմից կիրառված տերմին, որով արտահայտվում է նկարների և քանդակների հավաքածուի ամբողջականությունը, որ ստեղծվել է ոչ պրոֆեսիոնալ վարպետների կողմից, որոնք թե՛ հասարակական, թե՛ հոգեկան տեսանկյունից համարվում են մարգինալներ (հոգեկան հիվանդներ, հաշմանդամներ, կալանավորներ, տարօրինակ-միայնակներ և այլն)։ Նրանց աշխատանքները կրում են բարձր կարգի ինքնաբերական բնույթ և պրակտիկապես կախված չեն մշակութային կաղապարներից։ Մասնավորապես, Ար բրյուտը հաշվի չի նստում պայմանական արժանահավատության, գեղարվեստի հեռանկարների և պայմանական չափագծերի հետ, չի ճանաչում նյութերի հիերարխիայի իրական և ֆանտաստիկ սահմանազատումները և այլն։

Որպես համարժեք, անգլալեզու գրականության մեջ օգտագործվում է աուտսայդերների արվեստ տերմինը, անգլ. outsider art (տես նաև` Մարգինալների արվեստ), որը 1972 թվականին կիրառեց արվեստագետ Ռոջեր Կարդինալը։ Մոտակա դրսևորումներից են մարգինալ արվեստը, նաիվ արվեստը, երազատեսական կամ ինտուիտիվ արվեստը, ֆոլկ-արվեստը, նոր երևակայություն (ֆր.՝ Neuve Invention), պրիմիտիվիզմ։

Հասկացության պատմություն խմբագրել

Ադոլֆ Վյոլֆլի, մոտ.1920

Ար բրյուտ կոնցեպցիայի վրա մեծ ազդեցություն են ունեցել գերմանացի հոգեբույժ Հանս Պրինցհորնի «Հոգեկան հիվանդների գեղարվեստական ստեղծագործությունները» (1920) և շվեյցարացի հոգեբույժ Վալտեր Մորգենտալերի «Հոգեկան հիվանդը որպես նկարիչ» (1921) մենագրությունները։ Նրանք գրավեցին սյուրռեալիստների և Դյուբյուֆֆեի ուշադրությունը, վերջինս հավաքել էր Ար բրյուտ ստեղծագործությունների մեծ կոլեկցիա, 1976 թվականից գտնվելով Լոզանում (Շատո դե Բոլյո, առաջին գլխավոր պահապանը 1976-2001 թվականներին, Միշել Տեվոզ)։ 20-րդ դարի ավանգարդիստական արվեստը (դադաիզմ, սյուրռեալիզմ, ֆուտուրիզմ և այլն) ակտիվորեն անդրադառնում է Ար բրյուտի փորձին։

Ավգուստ Նատերեր, «Աշխարհի առանցք և նապաստակը» 1919

Անձիք խմբագրել

Ար բրյուտի առավել ճանաչված հեղինակներից են` Էուգենիո Սանտորոն, Ֆերդինանդ Շևալը, Ֆրիդրիխ Շրյոդեր-Զոննենշտերնը, Ադոլֆ Վյոլֆլին, Ալոիզան (Ալոիզա Կորբազ), Օգյուստեն Լեսաժը, Լուի Սուտերը, Ավգուստ Վալլան, Իոհան Հաուզերը, Հենրի Դարջերը, Մաջ Հիլը, Ջովանի Բատիստա Պոդեստան, Ժաննա Տրիպյեն, Մարտին Ռամիրեսը, Ջուդիտ Սկոտտը, Ռաֆայել Լոննեն և մյուսները։ Այս շարքում արժանի տեղ են գրավում Ալեքսանդր Լոբանովը և Ռոզա Ժարկիխը։ Նրանց աշխատանքները ցուցադրվում են Ար բրյուտի Լոզանի և մյուս խոշորագույն հավաքածուներում։

Թանգարաններ և հավաքածուներ խմբագրել

Ար բրյուտի թանգարաններ և հավաքածուներ կան Բեռնում, Լոզանում, Վիեննայում, Սանկտ Գալլենում, Հայդելբերգում, Չիկագոյում, Բալթիմորում, Մոսկվայում և այլուր։

Գրականություն խմբագրել

Dubuffet J. L’Art brut préféré aux arts culturels [1949]// Dubuffet J. Prospectus et tous écrits suivants. Tome 1. Paris: Gallimard, 1967, p. 198—202
Cardinal R. Outsider art. New York: Praeger Publishers, 1972
Presler G. L’Art brut. Kunst zwischen Genialität und Wahnsinn. Köln: Dumont, 1981
MacGregor J.M. The Discovery of the Art of the Insane. Princeton: Princeton UP, 1989
Parallel Visions: Modern Artists and Outsider Art. Los Angeles: Los Angeles County Museum of Art; Princeton: Princeton UP, 1992
Danchin L. Art Brut et Compagnie, la face cachée de l’art contemporain. Paris: La Différence, 1995
Ragon M. Du côté de l’art brut. Paris: A. Michel, 1996
Maizels J. Raw Creation art and beyond. London: Phaidon Press Limited, 1996.
Peiry L. L’Art Brut. Die Träume der Unvernunft. Jena: Glaux, 1999
Rhodes C. Outsider art, spontaneous alternatives. New York: Thames & Hudson, 2000
Тевоз М. ар-брют. Лозанна: Bookking International,1995
Из мира аднаво в другой. Искусство аутсайдеров: диалоги. Киев: Сфера, 1997
Маргинальное искусство. Составление и предисловие А. С. Мигунова. М.: Издательство Московского государственного университета, 1999
Искусство аутсайдеров: путеводитель/ Под ред. В. В. Гаврилова. Ярославль: Иные, 2005
Пас О. Искусство и поиск себя// [1]
Карпов П. И. Творчество душевнобольных и его влияние на развитие науки, искусства и техники. М. Госиздат. 1926

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ար բրյուտ» հոդվածին։