Վիքիպեդիա

Անգել Սանս Բրիս

Անգել Սանս Բրիս (իսպ.՝ Ángel Sanz Briz; սեպտեմբերի 28, 1910(1910-09-28)[2][3][4], Սարագոսա, Արագոն, Իսպանիա[5] - հունիսի 11, 1980(1980-06-11)[6][2][3][…], Palazzo di Spagna, Հռոմ, Իտալիա[5]), Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին ֆրանկիստական Իսպանիայի դիվանագիտական գործիչ։ Փրկել է մոտ 5 հազար հունգարական հրեայի կյանք՝ նրանց ազատելով Օսվենցիմ արտաքսումից[10][11]։ Հրեաներին փրկելու գործունեության համար ստացել է «Բուդապեշտի հրեշտակ» մականունը[12][13][14]։

Անգել Սանս Բրիս
 
Կրթություն՝ Diplomatic School of Spain?
Մասնագիտություն՝ դիվանագետ
Դավանանք Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի[1]
Ծննդյան օր սեպտեմբերի 28, 1910(1910-09-28)[2][3][4]
Ծննդավայր Սարագոսա, Արագոն, Իսպանիա[5]
Վախճանի օր հունիսի 11, 1980(1980-06-11)[6][2][3][…] (69 տարեկան)
Վախճանի վայր Palazzo di Spagna, Հռոմ, Իտալիա[5]
Թաղված Torrero Cemetery[6]
Քաղաքացիություն  Իսպանիա
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ

Վաղ տարիներ

խմբագրել

Անգել Սանս Բրիսը ծնվել է 1910 թվականի սեպտեմբերի 28-ին Սարագոսայում։ Մադրիդի Կոմպլուտենսե համալսարանում ստացել է իրավաբանի աստիճան, այնուհետև` 1933 թվականին, ընդունվել է Մադրիդի դիվանագիտական դպրոց[15][16]։ Քաղաքացիական պատերազմի սկզբում Իսպանիայում միացել է ազգայնականների խմբակցությանը՝ դառնալով 1937 թվականին կազմավորված Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի բանակի ստորաբաժանումներից մեկում (հրամանատար՝ գեներալ Խուան Յագյուե) բեռնատարի վարորդ[17]։

Դեսպանի գործունեություն

խմբագրել

Մադրիդում ուսումն ավարտելուց հետո Կահիրեում սկսել է գործունեության դիվանագիտական ուղին[18][19]։ 1942 թվականին տեղափոխվել է Բուդապեշտ, որտեղ դարձել է իսպանական ներկայացուցչության առաջին քարտուղարը։ 1944 թվականի հունիսից մինչև դեկտեմբերն ընկած ժամանակահատվածում նա իր օգնականների հետ 5200 հրեայի իսպանական կեղծ անձնագրեր է տվել՝ դրանով իսկ փրկելով նրանց համակենտրոնացման ճամբարներ արտաքսվելուց[12]։ Ի սկզբանե նա կարողացել է կեղծ փաստաթղթեր տրամադրել 200 հրեայի՝ աստիճանաբար նրանց թիվը հասցնելով 5200-ի։ Որոշ դեպքերում նա իր հաշվին տուն է վերցրել Բուդապեշտում, որպեսզի ապաստան տա հրեա փախստականներին՝ դրանով իսկ փրկելով նրանց կյանքը[20]։

Անգել Սանս Բրիսը հունգարական իշխանություններին համոզել է, որ Իսպանիան կառավարության նախագահ Պրիմո դե Ռիվերայի ղեկավարությամբ 1492 թվականին Իսպանիայի քաղաքացիություն է տրամադրել Իսպանիայից արտաքսված սեֆարդյան հրեաների ժառանգներին։ 1924 թվականի դեկտեմբերի 20-ին Պրիմո դե Ռիվերան նման հրամանագիր է ստորագրել, սակայն այն չեղյալ է հայտարարվել 1930 թվականին, ինչի մասին հունգարական իշխանությունները չգիտեին։ Անգել Սանս Բրիսն իր գործողությունների համար հաշվետու էր Իսպանիայի ԱԳՆ-ը, որը լռում էր, բայց միևնույն ժամանակ չէր արգելում անձնագրեր տրամադրել հրեաներին[21]։

 
Անգել Սանս Բրիսի անվան հուշատախտակ Մադրիդում:

1944 թվականին, երբ Կարմիր բանակը մոտեցել է Բուդապեշտին, Անգել Սանս Բրիսը տեղափոխվել է Շվեյցարիա։ Իսպանական ներկայացուցչությունում նրան փոխարինել է իտալացի Ջորջո Պերլասկան, որը ներկայացել էր որպես հյուպատոս, շարունակում էր տրամադրել իսպանական փաստաթղթեր հրեաների համար և օգնում էր նրանց լքել երկիրը[22][23]։

Անգել Սանս Բրիսը որպես դիվանագետ աշխատել է Սան Ֆրանցիսկոյում և Վաշինգտոնում, դեսպան՝ Լիմայում, Բայոնում, Բեռնում, Գվատեմալայում, Հաագայում, Բրյուսելում և Չինաստանում (1973 թվականին դարձել է այդ երկրում Իսպանիայի առաջին դեսպանը)։ 1976 թվականին նրան տեղափոխել են Հռոմ, որտեղ նա զբաղեցրել է Սուրբ Աթոռում Իսպանիայի դեսպանի պաշտոնը։ Ֆեդերիկո Իսարտի «Los judíos en España» գրքում (1973) Անգել Սանս Բրիսն անձամբ պատմել է, թե ինչպես է կարողացել փրկել շատ հրեաների կյանքը։ 2011 թվականին նրա կենսագրության մոտիվներով թողարկվել է իսպանական «El ángel de Budapest» հեռուստասերիալը, որը հիմնված է Դիեգո Կարսեդոյի «Un español Frente al Holocausto» գրքի վրա։

Մահ և հիշատակ

խմբագրել

Անգել Սանս Բրիսը մահացել է 1980 թվականի հունիսի 11-ին Հռոմում[24]։ 1991 թվականին Իսրայելի Յադ Վաշեմ թանգարանում ճանաչվել է աշխարհի արդարակյացներից մեկը։ 1994 թվականին Հունգարիայի կառավարությունը նրան հետմահու պարգևատրել է արժանիքների շքանշանով[25]։ 2015 թվականին Բուդապեշտի փողոցը վերանվանվել է նրա պատվին և կոչվել «Angel Sanz Briz Avenue»[13][26]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 The Righteous Among the Nations Database
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Diccionario biográfico español (իսպ.) — Real Academia de la Historia, 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  4. ↑ 4,0 4,1 Gran Enciclopedia Aragonesa (իսպ.) — 1977.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Deutsche Nationalbibliothek Record #122991567 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 https://zaragoza.es/gicem2/kiosko/cementerio.jspx
  7. ↑ https://www.boe.es/boe/dias/1961/08/04/pdfs/A11583-11583.pdf
  8. ↑ https://cde.gestion2.e3.pe/doc/0/0/1/5/2/152563.pdf
  9. ↑ https://www.heraldo.es/noticias/aragon/2021/01/27/exposicion-diplomatico-sanz-briz-seminario-holocausto-1417104.html
  10. ↑ Berendt, Joanna (2017 թ․ հուլիսի 26). «Auschwitz Artifacts to Go on Tour, Very Carefully». Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 24-ին – via NYTimes.com.
  11. ↑ «El silencio y la soledad de un gran diplomático: Ángel Sanz Briz». El Pais. 2010 թ․ հոկտեմբերի 3. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 31-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 «The Angel of Budapest: Ángel Sanz Briz - 4 Corners of the World: International Collections and Studies at the Library of Congress». blogs.loc.gov. 2017 թ․ հունվարի 17. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 24-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 Society The ‘Angel of Budapest’ becomes immortal in the Hungarian capital, 12/ 11/ 2015 at marcaespana.es(չաշխատող հղում) Accessed 5 January 2018
  14. ↑ Julio Martín Alarcón El ángel de Budapest. — Penguin Random House Grupo Editorial España, 2016. — С. 186—. — ISBN 978-84-9069-558-6
  15. ↑ Paul R. Bartrop Resisting the Holocaust: Upstanders, Partisans, and Survivors: Upstanders, Partisans, and Survivors. — ABC-CLIO, 2016. — С. 238—. — ISBN 978-1-61069-879-5
  16. ↑ Solomon Gaon; M. Mitchell Serels Del fuego: Sephardim and the Holocaust. — Sepher-Hermon Press, 1995. — ISBN 978-0-87203-143-2
  17. ↑ «Ángel Sanz Briz, un héroe en Budapest». Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  18. ↑ «Portrait of Spanish ambassador Angel Sanz-Briz. - Collections Search - United States Holocaust Memorial Museum». collections.ushmm.org.
  19. ↑ «Madrid to dedicate one of its streets to the memory of the "Angel of Budapest" - The Diplomat in Spain». thediplomatinspain.com.(չաշխատող հղում)
  20. ↑ Rescue Story: Sanz-Briz, Angel, at yadvashem.org Accessed 5 January 2017
  21. ↑ «Entrevista a Juan Carlos Sanz Briz, Hijo del "Ángel de Budapest"». Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 4-ին – via www.youtube.com.
  22. ↑ Green, David B. (2013 թ․ օգոստոսի 15). «This Day in Jewish History 1992: A Fake Diplomat Who Saved 5,200 Jews Dies» – via Haaretz.
  23. ↑ «Israeli orchestra honors Italian who saved 5,000 Jews from Nazis».
  24. ↑ País, Ediciones El (2010 թ․ հոկտեմբերի 3). «El silencio y la soledad de un gran diplomático: Ángel Sanz Briz».
  25. ↑ «Homenaje a Angel Sanz Briz, el "Schindler español"». 2008 թ․ հոկտեմբերի 29. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 31-ին.
  26. ↑ «Tribute to Ángel Sanz Briz». www.exteriores.gob.es. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 10-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Անգել_Սանս_Բրիս&oldid=10079564» էջից