Ալ-Ազհարի համալսարան

Ալ-Ազհարի համալսարան
Տեսակ	համալսարան և ակադեմիական ինստիտուտ
Հիմնադրված է	970 և 1961
Անդամակցություն	Association of African Universities? և Ֆրանկոֆոնիայի համալսարանական գործակալություն
Երկիր	Եգիպտոս
Տեղագրություն	Կահիրե, Ասյութ, Դումյաթ և Դակահլիա
Կայք	azhar.edu.eg(անգլ.)
	Ալ-Ազհարի համալսարան (Եգիպտոս) Ալ-Ազհարի համալսարան, Եգիպտոս
	Al-Azhar University Վիքիպահեստում

Ալ-Ազհար (արաբ․՝ الأزهر‎‎), իսլամական աշխարհի ամենահին և ամենահեղինակավոր հոգևոր համալսարաններից մեկը։ Հիմնադրվել է Կահիրեում` Ֆաթիմյանների տոհմի կողմից^[4]։

Պատմություն խմբագրել

Հիմնադրում խմբագրել

Համալսարանը ստեղծվել է 970 թվականին, որպես մեդրեսե Ալ-Ազհար մզկիթին կից և հաստատվել է 988 թվականին ֆաթիմյանների կողմից^[5]։ Անվանումը ստացել է ի պատիվ Մուհամմադ մարգարեի դստեր՝ Ֆաթիմա Զահրայի։ Մզկիթը համարվում էր ֆաթիմյանների պաշտոնական մզկիթը և շիաների կենտրոնը^[6]։ 975 թվականից սկսած մզկիթում կարդում էին շիիզմի մասին դասախոսություններ։ 988 թվականին նախարար Յակուբ բին Կալյասը ստեղծում է ուսումնական պլան, հավաքում ուսուցիչների խումբ և ներգրավում ուսանողների^[6]։

Ի շնորհիվ իր աշխարհագրական դիրքի (Կահիրեն գտնվում է Ասիայի և Աֆրիկայի հատման գծում) Ալ-Ազհար գալիս էին բազմաթիվ օտարերկրացիներ։ Ի սկզբանե ուսուցումն անցկացվել է մզկիթի բակում, սակայն այլ քաղաքներից մեծաքանակ ուսանողներ ունենալու պատճառով կառուցվել են հատուկ բնակելի տարածքներ։ Ալ-Ազհարի համալսարանական համակարգը ներառում էր հրավիրված պրոֆեսորների աշխատանքների օգտագործումը և տաղանդավոր ուսանողների համար կրթաթոշակների տրամադրումը^[6]։

Ժամանակի ընթացքում համալսարանը անցավ խառը շիիսունիական աստվածաբանության^[6]։ 1171 թվականին Սալադինի կողմից Կահիրեում ֆատիմյանների վարչակարգը տապալելուց հետո Ալ-Ազհարը կորցրել է իր նախնական նշանակությունը և դարձավ սուննի մզկիթ՝ Շաֆիի մադհաբի կրթական կենտրոնով։ Ալ-Ազհարի գրքերի հարուստ հավաքածուից որոշ մաս (քանակը գնահատվում էր 120 հազարից մինչև 2 միլիոն) վաճառվել կամ ոչնչացվել է։ Սալադինի օրոք Ալ-Ազհարում, դասավանդել է գիտնական և բժիշկ Աբդուլ-Լատիֆ իբն Յուսուֆ ալ-Բաղդադի և հրեա փիլիսոփա Մայմոնիդ, կարդացել են դասախոսություններ բժշկության և աստղագիտության վերաբերյալ։

XIII դարից սկսած Ալ-Ազհարի պատերից ներս գործում էին չորս սուննիական մազհաբներ, շիիթները և հետագայում սուֆի դպրոցները։ XVIII դարում համալսարանը դարձավ սունիի կենտրոն^[6]։

Զարգացում խմբագրել

XIV-XV դարերում Ալ-Ազհարի մոտ կառուցվել են մի քանի մեդրեսեներ։ Հետագայում դրանք միավորվեցին Ալ-Ազհարի հետ։ Այն բանից հետո երբ Եգիպտոսն անցավ օսմանական կայսրության տիրապետության տակ (1517 թվականից սկսած), պետությունը դադարեց օգնել Ալ-Ազհարին, ինչի արդյունքում կրթական համակարգը անկում ապրեց, բազմաթիվ մեդրեսեներ դադարեցին գոյություն ունենալ։ Չնայած դրան, համալսարանը մնում էր Մերձավոր Արևելքի իրավական աստվածաբանական և արաբական բանասիրության կարևոր հենարանը։ Այնտեղ ուսանել են ոչ միայն Եգիպտացի մուսուլմանները, այլև այլ երկրներից՝ հատկապես աֆրիկայից, ժամանած ուսանողներ։ XVIII դարում համալսարանը դարձավ ավանդական կրթության և գիտության ընդհանուր իսլամական կենտրոն^[7]։

XIX դարի վերջին քառորդում սկսվեց ուսումնական ծրագրերի, կազմակերպչական կառուցվածքի և համալսարանի ներքին կանոնակարգերի արդիականացման երկարատև գործընթացը։ Ալ-Ազհարին աստիճանաբար ունեցավ համալսարանի կարգավիճակ^[7]։

XX դար խմբագրել

1961 թվականին ըստ «Ալ-Ազհարի զարգացման օրենքի», ձևավորվել են նաև աշխարհիկ ֆակուլտետները, ինչպիսին է օրինակ պոլիտեխնիկականը։ Նույն թվականին բացվեց Ալ-Ազհարի կանանց քոլեջը, որտեղ կանայք կարող էին կրթություն ստանալ։ Ընդորում նրանք սովորում և ապրում էին առանձին, իսկ նրանց ուսուցիչները բացառապես կանայք են եղել։ Առաջին կինը, ով հրավիրված է եղել ելույթ ունենալու (1955), Ալ-Ազհար համալսարանում եղել է արևելապակիստանցի գրող և լրագրող Զաիբ-ուն-Նիսսա Համիդուլլանը։

XXI դար խմբագրել

Այժմ Ալ-Ազհարը հանդիսանում է Եգիպտոսի ինքնատիպ բրենդ, այն հիշատակվում է նաև երկրի սահմանադրության մեջ։ Ալ-Ազհարը հանդիսանում է արաբական արևելքի ամենամեծ բարձրագույն ուսումնական հաստատություն։ Այստեղ ամեն տարի սովորում են աշխարհի ավելի քան հարյուր երկրներից ժամանած ուսանողներ։ Ալ-Ազհարի բազմաթիվ շրջանավարտներ հայտնի են ոչ միայն Եգիպտոսում, այլ նաև նրա սահմաններից դուրս։ Որոշ եգիպտացի փորձագետներ այսօր քննադատում են համալսարանը չափազանց ավանդապաշտ լինելու և ուսուցման նոր տեխնոլոգիաներ չկիրառելու համար^[8]։

Եգիպտոսում Մուսուլման եղբայրների իշխանության տապալումից հետո (2013) Ալ-Ազհարը վերածվեց նախագահ Աբդել Ֆաթթահ Ալ-Սիսի աշխարհիկ ռեժիմի դեմ բողոքների կենտրոնի։ Համալսարանի ղեկավարությունը հեռացրել է 76 ուսանողի, ովքեր մեղադրվում էին «Մուսուլման եղբայրներին» աջակցելու և զանգվածային անկարգություններ կազմակերպելու մեջ։ Ինչպես նաև Զակազիկի մասնաճյուղից հեռացվել են 36 ուսանողներ^[9]։

2015 թվականի մայիս 13-ին Վերլուծական կենտրոն Գեյթսթոուն ինստիտուտը (Նյու Յորք, ԱՄՆ) հրապարակել է ամփոփիչ զեկույց՝ «Անհավատներին գլխատել։ Քրիստոնյաների մուսուլմանական հալածանքները, 2015 թվականի փետրվար», 2015 թվականի մուսուլմանական երկրներում քրիստոնյաների հետապնդման մասին։ Զեկույցի հեղինակը ամերիկացի արևելագետ, արաբագետ և իսլամագետ Ռայմոնդ Իբրահիմը նշել է^[10], որ

2015 թվականի փետրվարին հայտնի է դարձել, որ շատերի կարծիքով Ալ-Ազխարի Եգիպտական ամենահեղինակավոր համալսարանը, սունի իսլամի ձայնը, շարունակում է հրահրել թշնամանք և բռնություն ոչ մուսուլմանների՝ «անհավատների դեմ»։ Պարզվել է, որ իսլամական համալսարանը զբաղվում էր անվճար «գրքերի» տարածմամբ, եգիպտացի աշխարհիկ քննադատի խոսքերով «գրքի յուրաքանչյուր էջի երկրորդ կեսը, կամ գրեթե յուրաքանչյուր տող ավարտվում էր գլխատել «անհավատարիմներին» արտահայտությամբ։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)

Also in February it was revealed that Egypt’s Al Azhar University — seen by many as Sunni Islam’s most authoritative voice — continues to incite enmity for and violence against non-Muslims «infidels.» The Islamic university was exposed as offering, free of charge, "a book, " in the words of an Egyptian secular critic, "whose latter half and every page — indeed every few lines — ends with "whoever disbelieves ["infidels"] strike off his head.

Ուսուցում խմբագրել

Համալսարանում ուսուցանվող հիմնական առարկաներն են՝ իսլմական իրավունքը (Ֆիկհ), արաբերեն լեզուն և գրականությունը, Ղուրանի կանոնները, հադիսների տեսությունը^[7]։

1932 թվականից սկսած ուսուցումը բաժանվեց երեք հիմնական ճյուղերի՝ արաբերենի, Աստվածաբանության և շարիաթի։ Այս մասնաճյուղերը տեղակայված էին մզկիթի մոտակայքում և նրանց մոտ էր գտնվում տղաների մեդրեսեն^[6]։

1961 թվականին «Ալ-Ազհարի զարգացման մասին օրենքի» համաձայն ստեղծվեցին աշխարհիկ ֆակուլտետներ (բժշություն, գյուղատնտեսություն և այլն)^[11]։ Դրանից հետո համալսարանում գործում էր ինը մասնաճյուղ^[7]՝

կրոնի հիմունքներ,
շարիաթական օրենք,
գրականություն,
վարչական գործ և առևտուր,
պոլիտեխնիկական,
գյուղատնտեսական,
բժշկական,
մանկավարժական,
կանանց համար նախատեսնված^[7]։

Համալսարանն ունի արաբական ձեռագրերի և տպագիր հրատարակությունների հարուստ հավաքածու (20 հազար հատորից ավելի)։ Նրա ներսում գործում են մի շարք կրոնական համալսարաններ և հաստատություններ, այդ թվում նաև Իսլամական հետազոտությունների ակադեմիան։ Համալսարանը հրատարակում է իր ամսագրերը և ծրագրերը։ Մինչ օրս Ալ-Ազհարը շարունակում է մնալ բոլոր իսլամական երկրների իսլամական աստվածաբանների պատրաստման ամենամեծ կենտրոնը^[7]։

Կանանց դասերը անցկացվում են կանանց քոլեջում, որը բաժանված էր հինգ մասնաճյուղերի` արաբերեն և իսլամական մշակույթ, բժշկական, հումանիտար, պոլիտեխնիկական և առևտրային։ Քոլեջի բոլոր ուսուցիչները բացառապես կանայք են^[6]։

Համալսարանում գործում է անգլիական գնահատման համակարգը` 100 միավորից բաղկացած։ Ալ-Ազհարի դիպլոմը միջազգային է և ճանաչված է աշխարհի շատ երկրներում^[6]։

Ուսուցումը եգիպտացիների և արտերկրացիների համար անվճար է։ Ալ-Ազհար համալսարան ընդունվելու համար օտարերկրացիները պետք է ունենան իմամից բնութագրական նամակ և պետք է հանձնեն ընդունելության քննություններ։ Ընդունելության քննությունների ժամանակ ստուգում են օտարերկրացիներ Ղուրանի և արաբերենի իմացությունը։ Այս հիմնական գիտելիքները կարելի է ձեռք բերել նախապատրաստական դասընթացներում^[6]։

Հայտնի ուսուցիչներ խմբագրել

Համալսարանի հետ է կապված այնպիսի մարդկանց գործունեությունը, ինչպիսիք են` ֆիզիկոս Իբն ալ-Հայսամը, բժիշկ Աբդուլ-Լատիֆ իբն Յուսուֆ ալ-Բաղդադին, բանաստեղծ սուֆի Օմար իբն ալ-Ֆարիդը, պատմաբան և ֆակիհ Իբն Խալդունը, իսլամի ռեֆորմատոր և հասարակական գործիչ Մուհամմադ Աբդոն և այլք^[7]։

Համալսարանի դասախոսների շարքում եղել են այնպիսի հայտնի աստվածաբաններ և գիտնականներ, ինչպիսիք են `

Մուհամմեդ Այյադ Տանտավին (1810-1861), արաբագետ, բանասեր, ավելի ուշ դասավանդել է նաև Սանկտ Պետերբուրգում
Մուհամմադ Աբու Զահրան (1898-1974), գրող, աստվածաբան
Մուհամմադ Ասադը (1900-1992), աստվածաբան, քաղաքական գործիչ, դիվանագետ։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 https://www.4icu.org/reviews/1239.htm
↑ https://www.aau.org/subs/membership/
↑ https://web.archive.org/web/20221123144401/https://www.auf.org/les_membres/nos-membres/
↑ Ньюби, 2007, էջ 34
↑ al-Azhar University // Encyclopædia Britannica
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 ^6,6 ^6,7 ^6,8 Ислам Сегодня, 2014
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 ^7,6 Ислам: ЭС, 1991
↑ Тавдиряков, Расул. «Аль-Азхар «строгого режима»». islamnews.ru. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
↑ «В Египте осудили 37 студентов». islamnews.ru. 2014 թ․ մայիսի 12. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 12-ին.
↑ Raymond Ibrahim — Обзорный аналитический доклад (2015 թ․ մայիսի 13). ««Whoever Disbelieves, Strike Off His Head». Muslim Persecution of Christians, February 2015» (անգլերեն). Gatestone Institute. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 20-ին.
↑ Skovgaard-Petersen, Jakob. «al-Azhar, modern period.» // Encyclopaedia of Islam, THREE. Edited by: Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas and Everett Rowson. — Brill, 2010

Գրականություն խմբագրել

Халидов А. Б. ал-Азхар // Իսլամ. հանրագիտարանային բառարան / отв. ред. С. М. Прозоров. — М.: Наука, 1991. — С. 15-16.
Ньюби Г. Краткая энциклопедия ислама = A Concise Encyclopedia of Islam / Пер. с англ.. — М.: Фаир-пресс, 2007. — 384 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-8183-1080-0

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Կաղապար:Кругосвет
«Аль-Азхар». Ислам Сегодня. 2014 թ․ ապրիլի 9. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 23-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալ-Ազհարի համալսարան» հոդվածին։

[_0b62fbb4db59ed83-1] 1,0 ^1,1 https://www.4icu.org/reviews/1239.htm

[_bc179b2732bdfe91-2] ttps://www.aau.org/subs/membership/

[_954b0f7e64a1df03-3] ttps://web.archive.org/web/20221123144401/https://www.auf.org/les_membres/nos-membres/

[Ньюби—2007——34-4] Ньюби, 2007, էջ 34

[britannica-5] -Azhar University // Encyclopædia Britannica

[Ислам_Сегодня,_2014———-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 ^6,6 ^6,7 ^6,8 Ислам Сегодня, 2014

[Ислам:_ЭС—1991——-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 ^7,6 Ислам: ЭС, 1991

[:0-8] Тавдиряков, Расул. «Аль-Азхар «строгого режима»». islamnews.ru. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.

[9] «В Египте осудили 37 студентов». islamnews.ru. 2014 թ․ մայիսի 12. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 12-ին.

[:1-10] Raymond Ibrahim — Обзорный аналитический доклад (2015 թ․ մայիսի 13). ««Whoever Disbelieves, Strike Off His Head». Muslim Persecution of Christians, February 2015» (անգլերեն). Gatestone Institute. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 20-ին.

[11] Skovgaard-Petersen, Jakob. «al-Azhar, modern period.» // Encyclopaedia of Islam, THREE. Edited by: Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas and Everett Rowson. — Brill, 2010

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]