Ֆրանսիայի առաջին հանրապետություն

**Առաջին ֆրանսիական հանրապետություն**
	(Դրոշ)
	Քարտեզ
	Ընդհանուր տեղեկանք
Մայրաքաղաք	Փարիզ
Լեզու	Ֆրանսերեն
Կրոն	Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցի
	Իշխանություն
Պետական կարգ	Հանրապետություն
Պետության գլուխ	Ազգային կոնվենտ
	Պատմություն

Առաջին ֆրանսիական հանրապետություն (ֆր.՝ République française), հիմնադրվել է 1792 թվականի սեպտեմբերի 22-ին նոր ձևավորված Ազգային կոնվենտի կողմից։ Հանրապետությունը գոյատևեց մինչև 1804 թվականը, երբ Նապոլեոն Բոնապարտը ընդունեց Ֆրանսիայի առաջին կայսրության հռչակագիրը։ Այս ժամանակաշրջանը հայտնի էր միապետության փլուզմամբ, տերորի ժամանակաշրջանով, Դիրեկտորիայով և Տերմիդորյան հեղաշրջմամբ, Նապոլեոնի իշխանության զավթմամբ։

Վարչատարածքային իրավիճակ

Ֆրանսիայի վարչատարածքային բաժանում

Ֆրանսիայի Հանրապետությունը ունիտար պետություն էր։

Առաջին անգամ Ֆրանսիայի Հանրապետության ունիտարիզմը հռչակվել է "Ֆրանսիայի Հանրապետության միասնության և անբաժանելիության մասին" 1792 թվականի սեպտեմբերի 25-ի Ազգային Կոնվենցիայի դեկրետ։ "Ազգային կոնվենցիան հայտարարում է, որ Ֆրանսիայի Հանրապետությունը միասնական է և անբաժանելի»։

Ֆրանսիայի Հանրապետության 1793 թվականի Սահմանադրությունը հաստատել է ունիտարիզմը։

Պատմություն

Ազգային կոնվենտ

1792 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Փարիզում իր նիստերը բացեց ազգային կոնվենցիան։ Սեպտեմբերի 22-ին Կոնվենցիան վերացրեց միապետությունը և Ֆրանսիան հռչակեց Հանրապետություն։ Քանակապես Կոնվենցիան բաղկացած էր 160 ժիրոնդիստներից, 200 մոնտանյարներից և դաշտի 389 պատգամավորներից, ընդամենը 749 պատգամավոր։ Պատգամավորների մեկ երրորդը մասնակցել է նախորդ ժողովներին և իր հետ բերել բոլոր նախորդ տարաձայնություններն ու հակամարտությունները^[1]։

Սեպտեմբերի 22-ին լուր տարածվեց Վալմիի ճակատամարտի մասին։ Ռազմական իրավիճակը փոխվել էր. Վալմիից հետո պրուսական զորքերը նահանջեցին, և նոյեմբերին ֆրանսիական զորքերը գրավեցին Հռեյնոսյի ձախ ափը։ Լիլը պաշարած ավստրիացիները նոյեմբերի 6-ին Ժեմապեի ճակատամարտում ջարդել են Դյումուրյեին և տարհանել Ավստրիական Նիդեռլանդներին։ Գրավվեց Նիցան, և Սավոյան նաև դաշինք էր հռչակել Ֆրանսիայի հետ^[2]։

Ժիրոնդայի առաջնորդները կրկին վերադառնում են հեղափոխական քարոզչության՝ հայտարարելով "խաղաղություն խրճիթներին, պատերազմ պալատներին": Միևնույն ժամանակ, Ֆրանսիայի "բնական սահմանների" հայեցակարգը հայտնվում է Ռեյնով սահմանով։ Բելգիայում ֆրանսիական հարձակումը սպառնում էր Հոլանդիայում Բրիտանական շահերին, ինչը հանգեցրեց առաջին կոալիցիայի ստեղծմանը։ Վճռական խզումը տեղի է ունեցել թագավորի մահապատժից հետո, և մարտի 7-ին Ֆրանսիան պատերազմ է հայտարարել Անգլիային, ապա Իսպանիային^[3]։ 1793 թվականի մարտին վանդալիզմ սկսվեց։ 1793 թվականի ապրիլի 6-ի հեղափոխությունը փրկելու համար ստեղծվում է հանրային փրկության կոմիտե, որի ամենաազդեցիկ անդամ է դարձել Դանթոնը։

Լյուդովիկոս XVI-ի դատավարություն

Օգոստոսի 10-ի ապստամբությունից հետո 1792թ.-ին Լյուդովիկոս XVI-ը ձերբակալվեց Տամպլայում։ 1792-ի նոյեմբերի 20-ին Թյուիլրիի գաղտնի սեյֆի գտածոն անխուսափելի դարձրեց թագավորի դատը։ Դրանում գտնված փաստաթղթերը, անկասկած, ապացուցել են թագավորի դավաճանությունը^[4]։

Դատավարությունը սկսվել էր դեկտեմբերի 10-ին։ Լյուդովիկոս XVI-ը դասակարգվել է որպես թշնամի և "ուզուրպատոր", որը խորթ է ազգի մարմնին։ Քվեարկությունը սկսվել է 1793-ի հունվարի 14-ին։ Որոշումը ընդունվեց միաձայն. Քվեարկության արդյունքում կոնվենցիայի նախագահ Վեռնիոն հայտարարել է.

"Ֆրանսիայի ժողովրդի անունից Ազգային կոնվենցիան Լյուդովիկոս Կապետին մեղավոր է ճանաչել ազգի ազատության և պետության ընդհանուր անվտանգության դեմ"^[5]:

Պատժի մասին Քվեարկությունը սկսվել է հունվարի 16-ին և շարունակվել մինչև հաջորդ օրվա առավոտ։ 721 պատգամավորներից 387-ը կողմ են արտահայտվել մահապատժին։ Կոնվենտի հրամանով Փարիզի ամբողջ ազգային գվարդիան կառուցվել է կառափնարան տանող ճանապարհի երկու կողմերում։ Հունվարի 21-ի առավոտյան Լյուդովիկոս 16-րդը գլխատվեց Հեղափոխության հրապարակում^[6]։

Հեղափոխական կառավարություն

"Ֆրանսիայի ժամանակավոր կառավարությունը հեղափոխական կլինի մինչև խաղաղության հաստատումը", - 19-րդ վանդեմիեր II-ի Կոնվենտի դեկրետը (10 հոկտեմբերի, 1793)^[1]:

Կոնվենցիան թարմացրել է հանրային փրկության կոմիտեի կազմը։ Դանտոն-ը հեռացվել է հուլիսի 10-ին։ Կուտոնը, Սեն Ժյուստը, Ժանբոն Սեն Անդրեն և Մարնայից Պրիերը կազմել են նոր կոմիտեի միջուկը։ Նրանց ավելացրել են բարերն ու Լենդեն, իսկ հուլիսի 27-ին Ռոբեսպիերան։ Առաջին հերթին, կոմիտեն պետք է հաստատեր իրեն և ընտրեր ժողովրդի այն պահանջները, որոնք առավել հարմար էին վեհաժողովի նպատակներին հասնելու համար.ջախջախել Հանրապետության թշնամիներին և սրբացնել վերականգնման ազնվականության վերջին հույսերը։ Կառավարել հանուն Կոնվենցիայի և, միևնույն ժամանակ, վերահսկել այն^[3]։

Համաձայն կրկնակի դրոշի գների ամրագրման և ահաբեկչության ճնշման սանկյուլոտովը հասել է իր գագաթնակետին 1793-ի ամռանը։ Պարենամթերքի մատակարարման ճգնաժամը պատժամիջոցների դեմ պայքարի գլխավոր պատճառն էր. "կատաղածների" առաջնորդները կոնվենցիայից պահանջում են "մաքսիմում" հաստատել։ Օգոստոսին մի շարք հրամանագրեր հանձնախմբին հացահատիկի շրջանառության վերահսկողության լիազորություններ են տվել, ինչպես նաև հաստատել են դրանց խախտման համար վայրագ պատիժները։ Յուրաքանչյուր թաղամասում ստեղծվել են "առատության պահեստներ"։ Օգոստոս 23-ի հրամանագիրը զանգվածային զորահավաքի Էր հայտարարել հանրապետության բոլոր չափահաս բնակչությանը "մշտական ռեկվիզիցիայի վիճակում գտնվող"^[4]։

Սեպտեմբերի 5-ին փարիզեցիները փորձել են կրկնել հունիսի 2-ի ապստամբությունը։ Զինված բաժանմունքները կրկին շրջապատել են կոնվենցիան՝ պահանջելով ներքին հեղափոխական բանակի ստեղծում, "կասկածելի" ձերբակալում և կոմիտեների մաքրում։ Հավանաբար, դա հեղափոխական կառավարության ձևավորման առանցքային օրն էր։ Կոնվենցիան ենթարկվեց ճնշմանը, բայց պահպանեց իրադարձությունների նկատմամբ վերահսկողությունը։ Դա ահաբեկչություն է դրել օրակարգում՝ սեպտեմբերի 5-ին, հեղափոխական բանակի 9-րդ ստեղծումը, հացի "մաքսիմումի" 11 — րդ դեկրետը (գների և աշխատավարձի ընդհանուր վերահսկողությունը ՝ սեպտեմբերի 29 — ին), հեղափոխական տրիբունալի 14-րդ վերակազմակերպումը, "կասկածելի" մասին 17-րդ օրենքը, և 20-րդ դեկրետը տեղական հեղափոխական կոմիտեներին իրավունք էր տալիս ցուցակ կազմելու խնդիր^[5]։

Այս գումարը հաստատությունների, միջոցառումների և ընթացակարգերի հրամանագրով (4 Դեկտեմբերի, 1793), որը որոշել է աստիճանական զարգացումը կենտրոնացված բռնապետության հիման վրա ահաբեկչության։ Կենտրոնում էր կոնվենցիան, որի գործադիր իշխանությունն էր հանրային փրկության կոմիտեն, որը օժտված էր հսկայական լիազորություններով. նա մեկնաբանեց կոնվենցիայի հրամանագրերը և սահմանեց դրանց կիրառման եղանակները. նրա անմիջական ղեկավարությամբ էին բոլոր պետական մարմինները և ծառայողները; նա սահմանում էր ռազմական և դիվանագիտական գործունեությունը, նշանակում գեներալներին և այլ կոմիտեների անդամներին՝ Կոնվենցիան վավերացնելու պայմանով։ Նա պատասխանատու էր պատերազմ վարելու, հասարակական կարգի, բնակչության ապահովման և մատակարարման համար։ Փարիզյան կոմունան, հայտնի բաստիոն սանկյուլոտովը, նույնպես չեզոքացվել է՝ ընկնելով նրա վերահսկողության տակ^[5]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 Rude, 1991, էջ. 80.
↑ Hampson, 1988, էջ. 157.
↑ ^3,0 ^3,1 Doyle, 2002, էջ. 199—202.
↑ ^4,0 ^4,1 Rude, 1991, էջ. 82.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Jordan, 1979, էջ. 172.
↑ Doyle, 2002, էջ. 196.

Գրականություն

Генифе П. Французская революция и Террор // Французский ежегодник 2000: 200 лет Французской революции 1789—1799 гг.: Итоги юбилея. М.: Эдиториал УРСС, 2000.
Матьез, Альбер Великая французская революция. — Ростов-на-Дону: Феникс, 1995.
Митрофанов А. А. Образ России в революционной публицистике и периодической печати Франции периода якобинской диктатуры // Россия и Франция: XVIII—XX века. / Отв. ред. П. П. Черкасов. Вып. 9. М.: Наука, 2009. С. 69-99.
Молчанов Н. Монтаньяры. М. «Молодая гвардия» (ЖЗЛ). 1989
Проблемы якобинской диктатуры. Симпозиум в секторе истории Франции Института всеобщей истории АН СССР 20-21 мая 1970 г. // Французский ежегодник, 1970. М., 1972. С. 278—313.
Ревуненков В.Г. Очерки по истории Великой французской революции. Часть 1. Падение монархии. 1789-1792. — Ленинград: Издательство Ленинградского университета, 1982.
Чудинов А. В. Размышления о скрытых смыслах дискуссии по проблеме якобинской диктатуры (60-е — 80-е годы XX в.) // Французский ежегодник 2007. М., 2007. С. 264—274.
Andress, David The Terror: the merciless war for freedom in revolutionary France. — Farrar: Straus and Giroux, 2006. — ISBN 0-374-27341-3
Brinton, Crane The Jacobins: An Essay in the New History. — New York: The Macmillan Company, 1930.
Bouloiseau, Marc The Jacobin Republic: 1792–1794. — Cambridge: Cambridge University Press, 1983. — ISBN 0-521-28918-1
Doyle, William The Oxford History of the French Revolution. — Oxford: Oxford University Press, 2002. — ISBN 978-0199252985
Furet, François The French Revolution: 1770-1814. — London: Wiley-Blackwell, 1996. — ISBN 0-631-20299-4
Furet, François A Critical Dictionary of the French Revolution. — London: Harvard University Press, 1989. — ISBN 0-674-17728-2
Greer, Donald Incidence of the Terror During the French Revolution: A Statistical Interpretation. — Peter Smith Pub Inc, 1935.
Jordan, David The King's Trial:Luis XVI vs. the French Revolution. — Berkely: University of California Press, 1979. — ISBN 0-520-04399-5
Hampson, Norman A Social History of the French Revolution. — Routledge: University of Toronto Press, 1988. — ISBN 0-710-06525-6
Kuhlmann, Charles Influence of the Breton Deputation and the Breton Club in the French Revolution (april-october, 1789). — Nebraska: Lincoln, 1903.
Lefebvre, George The French Revolution: from its Origins to 1793. — New York: Columbia University Press, 1962. — Т. 1. — ISBN 0-231-08599-0
Lefebvre, George The French Revolution: from 1793 to 1799. — New York: Columbia University Press, 1963. — Т. II. — ISBN 0-231-08599-0
Lefebvre, George The Thermidorians & the Directory. — New York: Random House, 1964.
Mathiez, Albert The French Revolution. — New York: Alfred a Knopf, 1929.
Rude, George The French Revolution. — New York: Grove Weidenfeld, 1991. — ISBN 1-55584-150-3
Soboul, Albert The French Revolution: 1787-1799. — New York: Random House, 1974. — ISBN 0-394-47392-2
Thompson J. M. Robespierre. — London: Blackwell Pub, 1936. — Т. 1. — ISBN 063115504X
Thompson J. M. The French Revolution. — Oxford: Basil Blackwell, 1959.
Vovelle Michel The Fall of the French monarchy 1787-1792. — Cambridge: Cambridge University Press, 1984. — ISBN 0-521-28916-5
Woronoff, Denis The Thermidorean regime and the directory: 1794–1799. — Cambridge: Cambridge University Press, 1984. — ISBN 0-521-28917-3

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆրանսիայի առաջին հանրապետություն» հոդվածին։

[:0-1] 1,0 ^1,1 Rude, 1991, էջ. 80.

[2] Hampson, 1988, էջ. 157.

[:1-3] 3,0 ^3,1 Doyle, 2002, էջ. 199—202.

[:2-4] 4,0 ^4,1 Rude, 1991, էջ. 82.

[:3-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Jordan, 1979, էջ. 172.

[6] Doyle, 2002, էջ. 196.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]