Ֆրանսիայի առաջին հանրապետություն
Առաջին ֆրանսիական հանրապետություն (ֆր.՝ République française), հիմնադրվել է 1792 թվականի սեպտեմբերի 22-ին նոր ձևավորված Ազգային կոնվենտի կողմից։ Հանրապետությունը գոյատևեց մինչև 1804 թվականը, երբ Նապոլեոն Բոնապարտը ընդունեց Ֆրանսիայի առաջին կայսրության հռչակագիրը։ Այս ժամանակաշրջանը հայտնի էր միապետության փլուզմամբ, տերորի ժամանակաշրջանով, Դիրեկտորիայով և Տերմիդորյան հեղաշրջմամբ, Նապոլեոնի իշխանության զավթմամբ։
| ||||
| ||||
Քարտեզ | ||||
Ընդհանուր տեղեկանք | ||||
Մայրաքաղաք | Փարիզ | |||
Լեզու | Ֆրանսերեն | |||
Կրոն | Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցի | |||
Իշխանություն | ||||
Պետական կարգ | Հանրապետություն | |||
Պետության գլուխ | Ազգային կոնվենտ | |||
Պատմություն |
Վարչատարածքային իրավիճակԽմբագրել
Ֆրանսիայի Հանրապետությունը ունիտար պետություն էր։
Առաջին անգամ Ֆրանսիայի Հանրապետության ունիտարիզմը հռչակվել է "Ֆրանսիայի Հանրապետության միասնության և անբաժանելիության մասին" 1792 թվականի սեպտեմբերի 25-ի Ազգային Կոնվենցիայի դեկրետ: "Ազգային կոնվենցիան հայտարարում է, որ Ֆրանսիայի Հանրապետությունը միասնական է և անբաժանելի»:
Ֆրանսիայի Հանրապետության 1793 թվականի Սահմանադրությունը հաստատել է ունիտարիզմը:
ՊատմությունԽմբագրել
Ազգային կոնվենտԽմբագրել
1792 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Փարիզում իր նիստերը բացեց ազգային կոնվենցիան։ Սեպտեմբերի 22-ին Կոնվենցիան վերացրեց միապետությունը և Ֆրանսիան հռչակեց Հանրապետություն։ Քանակապես Կոնվենցիան բաղկացած էր 160 ժիրոնդիստներից, 200 մոնտանյարներից և դաշտի 389 պատգամավորներից, ընդամենը 749 պատգամավոր: Պատգամավորների մեկ երրորդը մասնակցել է նախորդ ժողովներին և իր հետ բերել բոլոր նախորդ տարաձայնություններն ու հակամարտությունները[1]։
Սեպտեմբերի 22-ին լուր տարածվեց Վալմիի ճակատամարտի մասին։ Ռազմական իրավիճակը փոխվել էր. Վալմիից հետո պրուսական զորքերը նահանջեցին, և նոյեմբերին ֆրանսիական զորքերը գրավեցին Հռեյնոսյի ձախ ափը։ Լիլը պաշարած ավստրիացիները նոյեմբերի 6-ին Ժեմապեի ճակատամարտում ջարդել են Դյումուրյեին և տարհանել Ավստրիական Նիդեռլանդներին: Գրավվեց Նիցան, և Սավոյան նաև դաշինք էր հռչակել Ֆրանսիայի հետ[2]։
Ժիրոնդայի առաջնորդները կրկին վերադառնում են հեղափոխական քարոզչության՝ հայտարարելով "խաղաղություն խրճիթներին, պատերազմ պալատներին": Միևնույն ժամանակ, Ֆրանսիայի "բնական սահմանների" հայեցակարգը հայտնվում է Ռեյնով սահմանով: Բելգիայում ֆրանսիական հարձակումը սպառնում էր Հոլանդիայում Բրիտանական շահերին, ինչը հանգեցրեց առաջին կոալիցիայի ստեղծմանը: Վճռական խզումը տեղի է ունեցել թագավորի մահապատժից հետո, և մարտի 7-ին Ֆրանսիան պատերազմ է հայտարարել Անգլիային, ապա Իսպանիային[3]։ 1793 թվականի մարտին վանդալիզմ սկսվեց։ 1793 թվականի ապրիլի 6-ի հեղափոխությունը փրկելու համար ստեղծվում է հանրային փրկության կոմիտե, որի ամենաազդեցիկ անդամ է դարձել Դանթոնը։
Լյուդովիկոս XVI-ի դատավարությունԽմբագրել
Օգոստոսի 10-ի ապստամբությունից հետո 1792թ.-ին Լյուդովիկոս XVI-ը ձերբակալվեց Տամպլայում: 1792-ի նոյեմբերի 20-ին Թյուիլրիի գաղտնի սեյֆի գտածոն անխուսափելի դարձրեց թագավորի դատը: Դրանում գտնված փաստաթղթերը, անկասկած, ապացուցել են թագավորի դավաճանությունը[4]։
Դատավարությունը սկսվել էր դեկտեմբերի 10-ին։ Լյուդովիկոս XVI-ը դասակարգվել է որպես թշնամի և "ուզուրպատոր", որը խորթ է ազգի մարմնին։ Քվեարկությունը սկսվել է 1793-ի հունվարի 14-ին: Որոշումը ընդունվեց միաձայն. Քվեարկության արդյունքում կոնվենցիայի նախագահ Վեռնիոն հայտարարել է.
"Ֆրանսիայի ժողովրդի անունից Ազգային կոնվենցիան Լյուդովիկոս Կապետին մեղավոր է ճանաչել ազգի ազատության և պետության ընդհանուր անվտանգության դեմ"[5]:
Պատժի մասին Քվեարկությունը սկսվել է հունվարի 16-ին և շարունակվել մինչև հաջորդ օրվա առավոտ: 721 պատգամավորներից 387-ը կողմ են արտահայտվել մահապատժին։ Կոնվենտի հրամանով Փարիզի ամբողջ ազգային գվարդիան կառուցվել է կառափնարան տանող ճանապարհի երկու կողմերում։ Հունվարի 21-ի առավոտյան Լյուդովիկոս 16-րդը գլխատվեց Հեղափոխության հրապարակում[6]։
Հեղափոխական կառավարությունԽմբագրել
"Ֆրանսիայի ժամանակավոր կառավարությունը հեղափոխական կլինի մինչև խաղաղության հաստատումը", - 19-րդ վանդեմիեր II-ի Կոնվենտի դեկրետը (10 հոկտեմբերի, 1793)[1]:
Կոնվենցիան թարմացրել է հանրային փրկության կոմիտեի կազմը: Դանտոն-ը հեռացվել է հուլիսի 10-ին: Կուտոնը, Սեն Ժյուստը, Ժանբոն Սեն Անդրեն և Մարնայից Պրիերը կազմել են նոր կոմիտեի միջուկը: Նրանց ավելացրել են բարերն ու Լենդեն, իսկ հուլիսի 27-ին Ռոբեսպիերան։ Առաջին հերթին, կոմիտեն պետք է հաստատեր իրեն և ընտրեր ժողովրդի այն պահանջները, որոնք առավել հարմար էին վեհաժողովի նպատակներին հասնելու համար.ջախջախել Հանրապետության թշնամիներին և սրբացնել վերականգնման ազնվականության վերջին հույսերը: Կառավարել հանուն Կոնվենցիայի և, միևնույն ժամանակ, վերահսկել այն[3]:
Համաձայն կրկնակի դրոշի գների ամրագրման և ահաբեկչության ճնշման սանկյուլոտովը հասել է իր գագաթնակետին 1793-ի ամռանը: Պարենամթերքի մատակարարման ճգնաժամը պատժամիջոցների դեմ պայքարի գլխավոր պատճառն էր. "կատաղածների" առաջնորդները կոնվենցիայից պահանջում են "մաքսիմում" հաստատել: Օգոստոսին մի շարք հրամանագրեր հանձնախմբին հացահատիկի շրջանառության վերահսկողության լիազորություններ են տվել, ինչպես նաև հաստատել են դրանց խախտման համար վայրագ պատիժները: Յուրաքանչյուր թաղամասում ստեղծվել են "առատության պահեստներ"։ Օգոստոս 23-ի հրամանագիրը զանգվածային զորահավաքի Էր հայտարարել հանրապետության բոլոր չափահաս բնակչությանը "մշտական ռեկվիզիցիայի վիճակում գտնվող"[4]։
Սեպտեմբերի 5-ին փարիզեցիները փորձել են կրկնել հունիսի 2-ի ապստամբությունը։ Զինված բաժանմունքները կրկին շրջապատել են կոնվենցիան՝ պահանջելով ներքին հեղափոխական բանակի ստեղծում, "կասկածելի" ձերբակալում և կոմիտեների մաքրում: Հավանաբար, դա հեղափոխական կառավարության ձևավորման առանցքային օրն էր: Կոնվենցիան ենթարկվեց ճնշմանը, բայց պահպանեց իրադարձությունների նկատմամբ վերահսկողությունը։ Դա ահաբեկչություն է դրել օրակարգում՝ սեպտեմբերի 5-ին, հեղափոխական բանակի 9-րդ ստեղծումը, հացի "մաքսիմումի" 11 — րդ դեկրետը (գների և աշխատավարձի ընդհանուր վերահսկողությունը ՝ սեպտեմբերի 29 — ին), հեղափոխական տրիբունալի 14-րդ վերակազմակերպումը, "կասկածելի" մասին 17-րդ օրենքը, և 20-րդ դեկրետը տեղական հեղափոխական կոմիտեներին իրավունք էր տալիս ցուցակ կազմելու խնդիր[5]։
Այս գումարը հաստատությունների, միջոցառումների և ընթացակարգերի հրամանագրով (4 Դեկտեմբերի, 1793), որը որոշել է աստիճանական զարգացումը կենտրոնացված բռնապետության հիման վրա ահաբեկչության: Կենտրոնում էր կոնվենցիան, որի գործադիր իշխանությունն էր հանրային փրկության կոմիտեն, որը օժտված էր հսկայական լիազորություններով. նա մեկնաբանեց կոնվենցիայի հրամանագրերը և սահմանեց դրանց կիրառման եղանակները. նրա անմիջական ղեկավարությամբ էին բոլոր պետական մարմինները և ծառայողները; նա սահմանում էր ռազմական և դիվանագիտական գործունեությունը, նշանակում գեներալներին և այլ կոմիտեների անդամներին՝ Կոնվենցիան վավերացնելու պայմանով։ Նա պատասխանատու էր պատերազմ վարելու, հասարակական կարգի, բնակչության ապահովման և մատակարարման համար։ Փարիզյան կոմունան, հայտնի բաստիոն սանկյուլոտովը, նույնպես չեզոքացվել է՝ ընկնելով նրա վերահսկողության տակ[5]։
ԾանոթագրություններԽմբագրել
ԳրականությունԽմբագրել
- Генифе П. Французская революция и Террор // Французский ежегодник 2000: 200 лет Французской революции 1789—1799 гг.: Итоги юбилея. М.: Эдиториал УРСС, 2000.
- Матьез, Альбер Великая французская революция. — Ростов-на-Дону: Феникс, 1995.
- Митрофанов А. А. Образ России в революционной публицистике и периодической печати Франции периода якобинской диктатуры // Россия и Франция: XVIII—XX века. / Отв. ред. П. П. Черкасов. Вып. 9. М.: Наука, 2009. С. 69-99.
- Молчанов Н. Монтаньяры. М. «Молодая гвардия» (ЖЗЛ). 1989
- Проблемы якобинской диктатуры. Симпозиум в секторе истории Франции Института всеобщей истории АН СССР 20-21 мая 1970 г. // Французский ежегодник, 1970. М., 1972. С. 278—313.
- Ревуненков В.Г. Очерки по истории Великой французской революции. Часть 1. Падение монархии. 1789-1792. — Ленинград: Издательство Ленинградского университета, 1982.
- Чудинов А. В. Размышления о скрытых смыслах дискуссии по проблеме якобинской диктатуры (60-е — 80-е годы XX в.) // Французский ежегодник 2007. М., 2007. С. 264—274.
- Andress, David The Terror: the merciless war for freedom in revolutionary France. — Farrar: Straus and Giroux, 2006. — ISBN 0-374-27341-3
- Brinton, Crane The Jacobins: An Essay in the New History. — New York: The Macmillan Company, 1930.
- Bouloiseau, Marc The Jacobin Republic: 1792–1794. — Cambridge: Cambridge University Press, 1983. — ISBN 0-521-28918-1
- Doyle, William The Oxford History of the French Revolution. — Oxford: Oxford University Press, 2002. — ISBN 978-0199252985
- Furet, François The French Revolution: 1770-1814. — London: Wiley-Blackwell, 1996. — ISBN 0-631-20299-4
- Furet, François A Critical Dictionary of the French Revolution. — London: Harvard University Press, 1989. — ISBN 0-674-17728-2
- Greer, Donald Incidence of the Terror During the French Revolution: A Statistical Interpretation. — Peter Smith Pub Inc, 1935.
- Jordan, David The King's Trial:Luis XVI vs. the French Revolution. — Berkely: University of California Press, 1979. — ISBN 0-520-04399-5
- Hampson, Norman A Social History of the French Revolution. — Routledge: University of Toronto Press, 1988. — ISBN 0-710-06525-6
- Kuhlmann, Charles Influence of the Breton Deputation and the Breton Club in the French Revolution (april-october, 1789). — Nebraska: Lincoln, 1903.
- Lefebvre, George The French Revolution: from its Origins to 1793. — New York: Columbia University Press, 1962. — Т. 1. — ISBN 0-231-08599-0
- Lefebvre, George The French Revolution: from 1793 to 1799. — New York: Columbia University Press, 1963. — Т. II. — ISBN 0-231-08599-0
- Lefebvre, George The Thermidorians & the Directory. — New York: Random House, 1964.
- Mathiez, Albert The French Revolution. — New York: Alfred a Knopf, 1929.
- Rude, George The French Revolution. — New York: Grove Weidenfeld, 1991. — ISBN 1-55584-150-3
- Soboul, Albert The French Revolution: 1787-1799. — New York: Random House, 1974. — ISBN 0-394-47392-2
- Thompson J. M. Robespierre. — London: Blackwell Pub, 1936. — Т. 1. — ISBN 063115504X
- Thompson J. M. The French Revolution. — Oxford: Basil Blackwell, 1959.
- Vovelle Michel The Fall of the French monarchy 1787-1792. — Cambridge: Cambridge University Press, 1984. — ISBN 0-521-28916-5
- Woronoff, Denis The Thermidorean regime and the directory: 1794–1799. — Cambridge: Cambridge University Press, 1984. — ISBN 0-521-28917-3