Վիքիպեդիա

Փիթեր Լաքս

Փիթեր Դևիդ Լաքս (հունգ.՝ Lax Péter Dávid, անգլ.՝ Peter David Lax, մայիսի 1, 1926(1926-05-01)[1][2][3], Բուդապեշտ, Հունգարիայի Թագավորություն), ամերիկացի մաթեմատիկոս, 1987 թվականի Վոլֆի մրցանակի դափնեկիր։

Փիթեր Լաքս
Peter Lax.jpg
Ծնվել էմայիսի 1, 1926(1926-05-01)[1][2][3] (96 տարեկան)
Բուդապեշտ, Հունգարիայի Թագավորություն
ՔաղաքացիությունFlag of Hungary.svg Հունգարիա և Flag of the United States.svg ԱՄՆ
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Նյու Յորքի համալսարան
Գործունեության ոլորտՄաթեմատիկական ֆիզիկայի հավասարումներ և կիրառական մաթեմատիկա[4]
ԱնդամակցությունՖրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիա, Ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերություն, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա[5], Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Արդյունաբերական և կիրառական մաթեմատիկայի ընկերություն[6]
Ալմա մատերՍթայվեսանթի անվան ավագ դպրոց (1943)[7] և Courant Institute of Mathematical Sciences? (1949)[8]
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[9]
Գիտական ղեկավարԿուրտ Ֆրիդրիխս
Եղել է գիտական ղեկավարAlexandre Chorin?[8], Ami Harten?[8], Burton Wendroff?[8], Charles Epstein?[8], Steve Alpern?[8], James (Mac) Hyman?[8], Lucien W. Neustadt?, Michael Ghil?[10][11], Gui-Qiang Chen?[8], Reuben Hersh?[8], Barbara Keyfitz?[8], Jeffrey Rauch?[8], George Logemann?[8], Gregory Beylkin?[8], Milton Halem?[8], Charles David Levermore?[8], Homer Franklin Walker?[8], Donald Aubrey Quarles, Jr.?[8], Stephanos Venakides?[8], Shlomo Engelberg?[8], Spyridon Kamvissis?[8], Susan Hahn?[8], James Moeller?[8], Peter Treuenfels?[8], Hector O. Fattorini?[8], Kennard Reed?[8], Norman Rushfield?[8], Charles I. Goldstein?[8], Julian Prince?[8], Arnold Lapidus?[8], James La Vita?[8], Melvyn Ciment?[8], Li-an Laurence Chen?[8], Gary Spencer Deem?[8], Porter Gerber?[8], Gray Jennings?[8], Donald Isaac?[8], Blair K. Swartz?[8], Carlos A. de Moura?[8], Satish Anjilvel?[8], William Goodhue?[8], Andrew Winkler?[8], Sebastian Noelle?[8], Kayyunnapara Joseph?[8], Fei-Ran Tian?[8], Brian Hayes?[8], Yahan Yang?[8], Milton Edward Rose?[8], George Pimbley?[8], Min Chen?[8], Mikhail Teytel?[8], Gideon Peyser?[8], Robert E. Kalaba?[8], Linus Foy?[8] և Yiorgos Smyrlis?[8]
Պարգևներ
Commons-logo.svg Peter Lax Վիքիպահեստում

ԿենսագրությունԽմբագրել

Փիթեր Լաքսը ծնվել է 1926 թվականին Բուդապեշտում հրեաների ընտանիքում։ Ծնողները՝ Հենրի Լաքսն ու Կլարա Քորնֆելդը, եղել են բժիշկներ։ 1941 թվականին ամբողջ ընտանիքը երկրից փախել է Նյու Յորք։ 19 տարեկանից մասնակցել է Մանհեթենյան նախագծին՝ միջուկային զենքի մշակման ծրագրին։ 1949 թվականին ստացել է Նյու Յորքի համալսարանի փիլիսոփայության դոկտորի կոչում։ Լաքսը եղել է Լոս Ալամոսի ազգային լաբորատորիայի աշխատակից, ինչպես նաև աշխատել է Կուրանտի մաթեմատիկական գիտությունների ինստիտուտում։

Լաքսի գործունեության դաշտը բազմակողմանի է. մասնավորապես այն ներառում էր ինտեգրվող համակարգերի, հարվածային ալիքի, հիդրոդինամիկայի ուսումնասիրությունը։ Նա նաև զգալի ներդրում է ունեցել սոլիտոնների տեսության զարգացման գործում։ Նրա անվան հետ են կապված այնպիսի մաթեմատիկական ձեռքբերումներ և թվային մեթոդներ, ինչպիսիք են Լաքս-Միլգրամի թեորեմը, Լաքսի համարժեքության թեորեմը, Լաքս-Ֆրիդրիխսի սխեման և Լաքս-Վենդրոֆի սխեման, Լաքսի էնտրոպիայի պայմանը և Լաքս-Լևերմորի տեսությունը, Լաքսի հավասարումը[16]։

ԸնտանիքԽմբագրել

  • Առաջին կինը (1948 թվականից) մաթեմատիկոս Անելի Կան Լաքսն է (1922, 1999 Կատովիցե, Նյու Յորք)՝ Ռիխարդ Կուրանտի աշակերտը,
    • Որդիներ՝ Ջեյմս և Ջոն։
  • Երկրորդ կինը՝ ջութակահար Լեոնորա Կուրանտ (1928-2015), մաթեմատիկոս, Կուրանտի մաթեմատիկական գիտությունների ինստիտուտի հիմնադիր Ռիխարդ Կուրանտի դուստրը և ֆիզիկոս, միջուկաբան Էռնեստ Կուրանտի քույրը։

Մրցանակներ և ճանաչումԽմբագրել

Իր գործունեության համար Լաքսն արժանացել է բազմաթիվ մրցանակների և պարգևների։ 1970 թվականից նա եղել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։ 1975 թվականին նրան շնորհվել է Նորբերտ Վիների մրցանակ։ 1986 թվականին պարգևատրվել է ԱՄՆ ազգային գիտական մեդալով, 1987 թվականին՝ Վոլֆի մրցանակով, 1992 թվականին՝ Ստիլի մրցանակով։ 2005 թվականին մաթեմատիկոսը դարձել է Աբելի մրցանակի դափնեկիր[16]։ Լաքսն աշխարհի բազմաթիվ համալսարանների պատվավոր դոկտոր է, այդ թվում՝ Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի (1990 թվականից)[17]։ 2012 թվականից ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերության իսկական անդամ է[18], 1979-1980 թվականներին եղել է նրա նախագահը։ Փիթեր Լաքսին շնորհվել է նաև 2013 թվականի Լոմոնոսովի անվան Մեծ ոսկե մեդալը[19]։

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ
  2. ↑ 2,0 2,1 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  4. ↑ Personal Authority Wikibase of the Czech Republic
  5. ↑ http://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-51006.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12
  6. ↑ https://www.siam.org/prizes-recognition/fellows-program/all-siam-fellows
  7. ↑ https://books.google.hu/books?id=vYlIDQAAQBAJ&pg=PA451&lpg=PA451&dq=%22Stuyvesant+High+School%22+Lax+P%C3%A9ter&source=bl&ots=jRGbuSsEe4&sig=ACfU3U0_0-54b1Ya8wwZkoK89_n9pQmPqg&hl=hu&sa=X&ved=2ahUKEwj9mPXVzYPgAhUOy6QKHZEXAIIQ6AEwC3oECBMQAQ#v=onepage&q=%22Stuyvesant%20High%20School%22%20Lax%20P%C3%A9ter&f=false
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 8,16 8,17 8,18 8,19 8,20 8,21 8,22 8,23 8,24 8,25 8,26 8,27 8,28 8,29 8,30 8,31 8,32 8,33 8,34 8,35 8,36 8,37 8,38 8,39 8,40 8,41 8,42 8,43 8,44 8,45 8,46 8,47 8,48 8,49 8,50 8,51 8,52 8,53 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  9. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  10. ↑ Professor Michael Ghil — ICL.
  11. ↑ Academia.edu — 2008.
  12. ↑ https://www.abelprize.no/c53864/seksjon/vis.html?tid=54440
  13. ↑ http://www.ras.ru/win/db/award_dsc.asp?P=id-1.ln-ru
  14. ↑ https://www.siam.org/prizes-recognition/fellows-program/all-siam-fellows?page=2
  15. ↑ http://www.moe.gov.cn/s78/A22/xwb_left/moe_829/tnull_44386.html (չին.) — 中华人民共和国教育部.
  16. ↑ 16,0 16,1 «Питер Д. Лакс»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-04-06-ին։ Վերցված է 2009-08-22 
  17. ↑ «Почётный доктор СПбГУ 1990 года»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-04-06-ին։ Վերցված է 2009-08-22 
  18. ↑ «List of Fellows of the American Mathematical Society» (անգլերեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-08-16-ին։ Վերցված է 2013-08-07 
  19. ↑ [Пресс-релиз заседания РАН (18 февраля 2014 года) http://www.ras.ru/news/news_release.aspx?ID=4ad7f5af-d048-40fd-94dd-ca9bad74c907]

Արտաքին հղումներԽմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Փիթեր_Լաքս&oldid=8237420» էջից