Փիթեր Լաքս

Փիթեր Դևիդ Լաքս (հունգ.՝ Lax Péter Dávid, անգլ.՝ Peter David Lax, մայիսի 1, 1926(1926-05-01)[1][2][3], Բուդապեշտ, Հունգարիայի Թագավորություն), ամերիկացի մաթեմատիկոս, 1987 թվականի Վոլֆի մրցանակի դափնեկիր։

Փիթեր Լաքս
Peter Lax.jpg
Ծնվել էմայիսի 1, 1926(1926-05-01)[1][2][3] (95 տարեկան)
Բուդապեշտ, Հունգարիայի Թագավորություն
ՔաղաքացիությունFlag of Hungary.svg Հունգարիա և Flag of the United States.svg ԱՄՆ
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Նյու Յորքի համալսարան
Գործունեության ոլորտՄաթեմատիկական ֆիզիկայի հավասարումներ
ԱնդամակցությունՖրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիա, Ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերություն, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա[4], Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
Ալմա մատերՍթայվեսանթի անվան ավագ դպրոց (1943)[5], Courant Institute of Mathematical Sciences? (1949) և Նյու Յորքի համալսարան[6]
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[7]
Գիտական ղեկավարԿուրտ Ֆրիդրիխս
Եղել է գիտական ղեկավարAlexandre Chorin?, Ami Harten?, Burton Wendroff?, Charles Epstein?, Steve Alpern?, James (Mac) Hyman?, Lucien W. Neustadt?, Michael Ghil?[8][9], Gui-Qiang Chen?[6], Reuben Hersh?[6], Barbara Keyfitz?[6], Jeffrey Rauch?[6], George Logemann?[6], Gregory Beylkin?[6], Milton Halem?[6], Charles David Levermore?[6], Homer Franklin Walker?[6], Donald Aubrey Quarles, Jr.?[6], Stephanos Venakides?[6], Shlomo Tzvi Engelberg?[6], Spyridon Kamvissis?[6], Susan Hahn?[6], James Moeller?[6], Peter Treuenfels?[6], Hector O. Fattorini?[6], Kennard Reed?[6], Norman Rushfield?[6], Charles Goldstein?[6], Julian Prince?[6], Arnold Lapidus?[6], James La Vita?[6], Melvyn Ciment?[6], Li-an Laurence Chen?[6], Gary Spencer Deem?[6], Porter Gerber?[6], Gray Jennings?[6], Donald Isaac?[6], Blair K. Swartz?[6], Carlos Antonio De Moura?[6], Satish Immanuel Anjilvel?[6], William Goodhue?[6], Andrew Winkler?[6], Sebastian Noelle?[6], Kayyunnapara Joseph?[6], Feiran Tian?[6], Brian Hayes?[6], Yahan Yang?[6], Milton Edward Rose?[6], George Pimbley?[6], Min Chen?[6], Mikhail Teytel?[6], Gideon Peyser?[6], Robert E. Kalaba?[6], Linus Foy?[6] և Yiorgos Smyrlis?[6]
ՊարգևներԱբելի մրցանակ Մ. Վ. Լոմոնոսովի անվան մեծ ոսկե մեդալ[10] Ազգային գիտական մեդալ Գիբսի լեկցիա Norbert Wiener Prize in Applied Mathematics? Վոլֆի մրցանակ մաթեմատիկայի բնագավառում Արդյունաբերական և կիրառական մաթեմատիկայի ընկերության անդամ Ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերության անդամ Պեկինի համալսարանի պատվավոր դոկտոր[11] և Ստիլի մրցանակ
Peter Lax Վիքիպահեստում

ԿենսագրությունԽմբագրել

Փիթեր Լաքսը ծնվել է 1926 թվականին Բուդապեշտում հրեաների ընտանիքում։ Ծնողները՝ Հենրի Լաքսն ու Կլարա Քորնֆելդը, եղել են բժիշկներ։ 1941 թվականին ամբողջ ընտանիքը երկրից փախել է Նյու Յորք։ 19 տարեկանից մասնակցել է Մանհեթենյան նախագծին՝ միջուկային զենքի մշակման ծրագրին։ 1949 թվականին ստացել է Նյու Յորքի համալսարանի փիլիսոփայության դոկտորի կոչում։ Լաքսը եղել է Լոս Ալամոսի ազգային լաբորատորիայի աշխատակից, ինչպես նաև աշխատել է Կուրանտի մաթեմատիկական գիտությունների ինստիտուտում։

Լաքսի գործունեության դաշտը բազմակողմանի է. մասնավորապես այն ներառում էր ինտեգրվող համակարգերի, հարվածային ալիքի, հիդրոդինամիկայի ուսումնասիրությունը։ Նա նաև զգալի ներդրում է ունեցել սոլիտոնների տեսության զարգացման գործում։ Նրա անվան հետ են կապված այնպիսի մաթեմատիկական ձեռքբերումներ և թվային մեթոդներ, ինչպիսիք են Լաքս-Միլգրամի թեորեմը, Լաքսի համարժեքության թեորեմը, Լաքս-Ֆրիդրիխսի սխեման և Լաքս-Վենդրոֆի սխեման, Լաքսի էնտրոպիայի պայմանը և Լաքս-Լևերմորի տեսությունը, Լաքսի հավասարումը[12]։

ԸնտանիքԽմբագրել

  • Առաջին կինը (1948 թվականից) մաթեմատիկոս Անելի Կան Լաքսն է (1922, 1999 Կատովիցե, Նյու Յորք)՝ Ռիխարդ Կուրանտի աշակերտը,
    • Որդիներ՝ Ջեյմս և Ջոն։
  • Երկրորդ կինը՝ ջութակահար Լեոնորա Կուրանտ (1928-2015), մաթեմատիկոս, Կուրանտի մաթեմատիկական գիտությունների ինստիտուտի հիմնադիր Ռիխարդ Կուրանտի դուստրը և ֆիզիկոս, միջուկաբան Էռնեստ Կուրանտի քույրը։

Մրցանակներ և ճանաչումԽմբագրել

Իր գործունեության համար Լաքսն արժանացել է բազմաթիվ մրցանակների և պարգևների։ 1970 թվականից նա եղել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։ 1975 թվականին նրան շնորհվել է Նորբերտ Վիների մրցանակ։ 1986 թվականին պարգևատրվել է ԱՄՆ ազգային գիտական մեդալով, 1987 թվականին՝ Վոլֆի մրցանակով, 1992 թվականին՝ Ստիլի մրցանակով։ 2005 թվականին մաթեմատիկոսը դարձել է Աբելի մրցանակի դափնեկիր[12]։ Լաքսն աշխարհի բազմաթիվ համալսարանների պատվավոր դոկտոր է, այդ թվում՝ Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի (1990 թվականից)[13]։ 2012 թվականից ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերության իսկական անդամ է[14], 1979-1980 թվականներին եղել է նրա նախագահը։ Փիթեր Լաքսին շնորհվել է նաև 2013 թվականի Լոմոնոսովի անվան Մեծ ոսկե մեդալը[15]։

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ
  2. ↑ 2,0 2,1 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ http://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-51006.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12
  5. ↑ https://books.google.hu/books?id=vYlIDQAAQBAJ&pg=PA451&lpg=PA451&dq=%22Stuyvesant+High+School%22+Lax+P%C3%A9ter&source=bl&ots=jRGbuSsEe4&sig=ACfU3U0_0-54b1Ya8wwZkoK89_n9pQmPqg&hl=hu&sa=X&ved=2ahUKEwj9mPXVzYPgAhUOy6QKHZEXAIIQ6AEwC3oECBMQAQ#v=onepage&q=%22Stuyvesant%20High%20School%22%20Lax%20P%C3%A9ter&f=false
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 6,20 6,21 6,22 6,23 6,24 6,25 6,26 6,27 6,28 6,29 6,30 6,31 6,32 6,33 6,34 6,35 6,36 6,37 6,38 6,39 6,40 6,41 6,42 6,43 6,44 6,45 6,46 6,47 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  7. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  8. ↑ Professor Michael Ghil — ICL.
  9. ↑ Academia.edu — 2008.
  10. ↑ http://www.ras.ru/win/db/award_dsc.asp?P=id-1.ln-ru
  11. ↑ http://www.moe.gov.cn/s78/A22/xwb_left/moe_829/tnull_44386.html (չին.) — 中华人民共和国教育部.
  12. ↑ 12,0 12,1 «Питер Д. Лакс»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-04-06-ին։ Վերցված է 2009-08-22 
  13. ↑ «Почётный доктор СПбГУ 1990 года»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-04-06-ին։ Վերցված է 2009-08-22 
  14. ↑ «List of Fellows of the American Mathematical Society» (անգլերեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-08-16-ին։ Վերցված է 2013-08-07 
  15. ↑ [Пресс-релиз заседания РАН (18 февраля 2014 года) http://www.ras.ru/news/news_release.aspx?ID=4ad7f5af-d048-40fd-94dd-ca9bad74c907]

Արտաքին հղումներԽմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Փիթեր_Լաքս&oldid=7872855» էջից