Վաղենակ

Վաղենակ
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Աստղածաղկավորներ (Asterales)
Ընտանիք	Աստղածաղկազգիներ (Asteraceae)
Ենթաընտանիք	Աստղածաղկայիններ (Asteroideae)
Տրիբա	Calenduleae
Ցեղ	Վաղենակ (Calendula) L., 1753

Վաղենակ (լատ.՝ Calendula), նարգիզ, կալենդուլա, աստղածաղկազգիներ (բարդածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա և բազմամյա խոտաբույսերի կամ կիսաթփերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 30 տեսակ, ՀՀ-ում՝ 1 տեսակ՝ պարսկական (լատ.՝ calendula persica)։

Տարածում

Հանդիպում է Սյունիքի մարզում (Ներքին Հանդ, Շվանիձոր, Նռնաձոր գետի մերձակայքում, Ծավ գետի ափին)։ Աճում է չոր, քարքարոտ, խճոտ լանջերին, երբեմն՝ որպես մոլախոտ՝ մշակաբույսերի ցանքերում։ Գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում։ Մշակության մեջ բոլոր մարզերում տարածված է վաղենակ դեղատուն (լատ.՝ calendula officinallis)։ Լավ աճում է բոլոր տիպի հողերում, վատ խնամքի դեպքում վայրիանում է։

Կենսաբանական նկարագիր

C. officinalis

Ցողունը կանգուն է, կողավոր, պարզ կամ ճյուղավորվող, բարձրությունը՝ 5(10)-20(30) սմ։ Տերևները հերթադիր են, երկարավուն հակադիր ձվաձևից մինչև երկարավուն-նշտարաձև, թավոտ։ Ծաղկաբույլը զամբյուղ է, մեկական, երկար ծաղկակիրների վրա։ Լեզվակավոր ծաղիկները դեղին են, առէջքային, պտղաբերող, կենտրոնականները՝ խողովակավոր, երկսեռ, անպտուղ։

Ծաղկում է հուլիս-նոյեմբերին։ Պտուղը տարբեր չափերի, աղեղնաձև ծռված սերմիկ է։

Քիմիական կազմ

Դեղաբույս է. պարունակում է եթերայուղեր, թթուներ, խեժեր, սապոնիններ, աղաղանյութեր, ճարպեր, ալկալոիդներ, միկրո- և մակրոտարրեր և այլն։

Նշանակություն

Պատրաստուկներն օգտագործում են վերքերի և խոցերի, ստամոքսի, 12-մատնյա աղիքի, լյարդի և լեղապարկի, սրտային հիվանդությունների, արյան բարձր ճնշման, ուռուցքների, շնչուղիների բորբոքման և այլ դեպքերում։ Թուրմն ունի հականեխիչ և հակաբորբոքային հատկություններ։ Գեղազարդիչ է։

Դասակարգում

Տաքսոնոմիա

Դասը մտնում է Բարդածաղկավորներ (Asteraceae) ընտանիքի և Աստղածաղկազգիներ (Asterales) կարգի մեջ.

ևս 12 ընտանիք

մոտ 70 տեսակ

Կարգ Բարդածաղկավորներ

ցեղ Վաղենակ

Calendula maroccana

Բաժին կամ Ծածկասերմեր

ընտանիքԱստղածաղկազգիներ

Calendula stellata

ծաղկավոր բույսեր 44 կարգ

ևս 900-1000 դաս

Calendula suffruticosa

Calendula suffruticosa

Սերմերը

Ներկայացուցիչներ

Հայտնի են 12-20 տեսակ,, նրանցից մի քանիսը.

• Calendula arvensis L.
• Calendula bicolor Raf.
• Calendula eckerleinii Ohle
• Calendula lanzae Maire
• Calendula maderensis
• Calendula maritima Guss
• Calendula maroccana Ball
• Calendula meuselii Ohle
• Calendula officinalis L.
• Calendula stellata Cav.
• Calendula suffruticosa Vahl
• Calendula tripterocarpa Rupr.

Գրականություն

• Васильченко И. Т. Род 1565. Календула — Calendula L. // Флора СССР. В 30 т. / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Ред. тома Б. К. Шишкин и Е. Г. Бобров. — М.—Л.։ Изд-во АН СССР, 1961. — Т. XXVI. — С. 857—861. — 938 с. — 2400 экз.

Արտաքին հղումներ

• Flora Europaea: Calendula
• Germplasm Resources Information Network: Calendula Archived 1999-05-01 at the Wayback Machine.
• Botanical.com: Calendula

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։