Սոյայի կաթ
Սոյայի կաթ, սոյայի հատիկներից ստացված բուսական ծագման հեղուկ։ Արտաքնապես նման է կաթի։ Սոյայի կաթի հայրենիքը համարվում է Արևելյան Ասիան։ Ինչպես բուսական կաթի այլ տեսակները (բրնձի, վարսակի, նշի), այնպես էլ սոյայի կաթն օգտագործվում է խոհարարության մեջ։ Սոյայի կաթից պատրաստում են տոֆու, սոյայի յոգուրտ և այլ ըմպելիքներ օրինակ՝ կաթնային կոկտեյլներ։
 | |
|---|---|
 | |
| Ենթատեսակ | Բուսական կաթ, soy food?[1], commodity? և ոչ ալկոհոլային խմիչք |
| Առաջացման երկիր | Չինաստան |
| Հիմնական | soy bean? |
 Soy milk Վիքիպահեստում | |
Անվանում խմբագրել
Չինարեն տերմինը, որն օգտագործվում է սոյայի կաթն անվանելու համար, բառացիորեն թարգմանվում է որպես «սոյայի հեղուկ» (豆漿/dòu jiāng)։ Արևմտյան երկրներում և Ռուսաստանում օգտագործվում է մեկ այլ տերմին՝ dòu nǎi (豆奶), այն նշանակում է սոյայի կաթ, Չինաստանում՝ же dòu nǎi (豆奶), չոր կաթի փոշի է, որն իր մեջ պարունակում է կովի և սոյայի կաթի փոշիներ։ Սոյայի կաթի ճապոներեն տերմինը հետևյալն է՝ tounyū (豆乳)։ Գերմանիայում սոյայի կաթի վաճառքը թույլատրվում է միայն «սոյայի ըմպելիք» անվանմամբ (գերմ.՝ Sojadrink)։
Արտադրություն խմբագրել
Սոյայի կաթ ստանալու համար նախապես մի քանի ժամ թրջած հատիկները վերածում են խյուսանման զանգվածի։ Ստացված զանգվածը եփվում, քամվում և սառեցվում է։
Սոյայի կաթի արդյունաբերական արտադրության ընթացքում սոյայի հատիկները խյուսի են վերածվում հենց այն ջրի մեջ, որում թրջվել են, այնուհետև զանգվածը քամվում է, իսկ հեղուկը կարճ ժամանակահատվածում տաքանում է մինչև 135—150 °C։
Տնային պայմաններում կարելի է 15-20 րոպեում սոյայի թրջած կամ չոր հատիկներից պատրաստել սոյայի կաթ։
Սննդային արժեք խմբագրել
Սոյայի կաթը պարունակում է սոյայի սպիտակուց (մոտավորապես 3%), ինչպես նաև միկրոէլեմենտներ։ Շատ տեսակներ լրացուցիչ կերպով հարստացված են կալցիումով և վիտամին B12-ով, որոնք կան նաև կովի կաթի մեջ։ Օրգամիզմը սոյայի կաթը հեշտությամբ է յուրացնում։
Ազդեցությունը մարդու առողջության վրա խմբագրել
Դրական հատկություններ խմբագրել
Սոյայի կաթը սննդարարությամբ նման է կովի կաթին։ Բնական վիճակում այն պարունակում է մոտավորապես այնքան սպիտակուց, որքան և կովի կաթը (այնուամենայնիվ տարբերվում է դրանից ամինաթթուների պարունակությամբ)։ Բնական սոյայի կաթի մեջ քիչ է մարդու համար դյուրամարս կալցիումի քանակը, այդ իսկ պատճառով շատ արտադրողներ հարստացնում են սոյայի կաթը կալցիումով։ Ի տարբերություն կովի կաթի, սոյայի կաթը պարունակում է քիչ քանակությամբ հագեցած ճարպեր և չի պարունակում խոլեստերին։ Սոյայի կաթը պարունակում է սախարոզ, այն դիսախարիդ է, որը բաղկացած է շաքարի 2 մոլեկուլներից՝ ֆրուկտոզայից և գլյուկոզայից։ Այն գալակտոզա չի պարունակում և կարող է օգտագործվել որպես կրծքի կաթի փոխարինող գալակտոզեմիա ունեցող երեխաների համար։
Սոյայի կաթը կարող է լինել կովի կաթի փոխարինող, ինչպես նաև՝
- համարվում է լեցիտինի և վիտամինի E-ի աղբյուր,
- պարունակում է ավելի քիչ հագեցած ճարպեր, քան կովի կաթը,
- պարունակում է իզոֆլավոն (այն ֆիտոէստրոգենի մի տեսակ է)։
Բացասական ազդեցություն խմբագրել
Չնայած սոյայի բազմաթիվ օգտակար հատկություններին (մասնավորապես սոյայի կաթի), սոյայի արդյունաբերությունը քննադատության պատճառ է դառնում մի շարք պատճառներով, որոնցից մի քանիսը նշված են ներքևում՝
- Ֆիտինաթթվի բարձր մակարդակը մարսողության ժամանակ խոչընդոտում է կարևոր սննդարար նյութերի յուրացմանը, ինչպիսիք են կալցիումը, մագնեզիումը, երկաթը և ցինկը[2], բայց բուսակերների դեպքում այն չունի այսպիսի ազդեցություն, քանի որ նրանց միկրոբիոտան «սովոր» է ֆիտինաթթվին։ Կովի կաթը ևս զգալիորեն դանդաղեցնում է երկաթի և կալցիումի յուրացումը ոչ կաթնային մթերքներից (օրինակ՝ կաղամբից և քնջութից)[3]։
- 2008 թվականին իրականացված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ տղամարդիկ, ում օրվա սննդակարգը միջինում կիսով չափ բաղկացած է սոյայից պատրաստված մթերքներից, ունեն սերմնաբջիջների ավելի ցածր կոնցենտրացիա (խտություն)[4]։ Այս հետազոտության քննադատները հավաստիացնում էին, որ սերմնաբջիջների կոնցենտրացիայի նվազումը կապված է սերմնահեղուկի ծավալի համապատասխան աճի հետ[5]։ Սոյայի օգտագործման հետ կապված սերմնաբջիջների կոնցենտրացիան նվազեցնելու տենդենցին զուգահեռ, ուսումնասիրության մեջ նաև նշվում էր, որ սոյայից պատրաստված մթերքների և իզոֆլավոնների օգտագործումը կապված չէ սերմնահեղուկի ընդհանուր քանակի, սերմնաժայթքման ծավալի, սերմնաբջիջների շարժունակության կամ դրանց մորֆոլոգիայի հետ։ Բացի այդ, ստացված արդյունքների կլինիկական նշանակությունը դեռ պետք է որոշվեր[6]։ Ավելի ուշ կատարված հետազոտությունները (2009—2010) հերքեցին հայտարարությունն այն մասին, որ սոյան ազդում է սերմնահեղուկի և ոսկրածուծի խտության վրա[7][8]։
Չնայած նրան, որ սոյայի կաթը ամբողջությամբ համապատասխան չէ նորածինների և կրծքով կերակրվող երեխաների համար, գոյություն ունեն սոյայի սպիտակուցի հիմքով պատրաստված մանկական կաթնային խառնուրդներ, որոնք հիմնականում օգտագործվում են լակտոզային անտանելիություն և կովի կաթից ալերգիա ունեցող երեխաների համար[9]։ Այս կաթնային խառնուրդները սովորաբար լրացուցիչ քանակով ածխաջրեր, ճարպեր, վիտամիններ և հանքանյութեր են պարունակում։ Այնուամենայնիվ, պետք է հետևել, որ սոյայի սպիտակուցի հանդեպ անտանելիություն ունեցող երեխաներին չկերակրեն սոյայի կաթով։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Pan A., Manson J. E., Willett W. C., Giovannucci E., Hu F. B. Consumption of soy foods and isoflavones and risk of type 2 diabetes: a pooled analysis of three US cohorts // European Journal of Clinical Nutrition — Springer Nature, 2016. — Vol. 70, Iss. 12. — P. 1381—1387. — ISSN 0954-3007; 1476-5640 — doi:10.1038/EJCN.2016.117 — PMID:27380886
- ↑ Hurrell, RF; MA Juillerat, MB Reddy, SR Lynch, SA Dassenko, JD Cook (September 1992). «Soy protein, phytate, and iron absorption in humans». Am J Clin Nutr. (անգլ.)
- ↑ Iron-Deficiency Anemia Արխիվացված 2009-04-21 Wayback Machine www.kidshealth.org (անգլ.)
- ↑ «Soy and Reproductive Health in Men» Արխիվացված 2010-11-30 Wayback Machine www.soyconnection.com (անգլ.)
- ↑ «Soy food and isoflavone intake in relation to semen quality parameters among men from an infertility clinic» Արխիվացված 2009-04-27 Wayback Machine www.oxfordjournals.org (անգլ.)
- ↑ Messina, Mark (2010 թ․ մայիսի 1). «Soybean isoflavone exposure does not have feminizing effects on men: a critical examination of the clinical evidence». էջեր 2095–2104. doi:10.1016/j.fertnstert.2010.03.002. PMID 20378106. Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 27-ին.
- ↑ Darling, Andrea L.; Millward, D. Joe; Torgerson, David J.; Hewitt, Catherine E.; Lanham-New, Susan A. (2009-12). «Dietary protein and bone health: a systematic review and meta-analysis». էջեր 1674–1692. doi:10.3945/ajcn.2009.27799. PMID 19889822. Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 27-ին.
- ↑ «Feeding Babies Nature and Nurture» Արխիվացված 2009-05-12 Wayback Machine www.fda.gov
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոյայի կաթ» հոդվածին։ |