Ռուդոլֆ IV (Ավստրիայի դուքս)

	Ռուդոլֆ IV
Մասնագիտություն՝	գերիշխան
Դավանանք	քրիստոնեություն
Ծննդյան օր	նոյեմբերի 1, 1339
Ծննդավայր	Վիեննա, Ավստրիայի դքսություն
Վախճանի օր	հուլիսի 27, 1365 (25 տարեկան)
Վախճանի վայր	Միլան, Signoria of Milan
Գերեզման	Ducal Crypt
Թաղված	Ducal Crypt
Դինաստիա	Հաբսբուրգներ
Հայր	Ալբրեխտ II
Մայր	Յոհաննա Պֆիրտ
Ամուսին	Կատերինա Լյուքսեմբուրգցի
Rudolf IV, Duke of Austria

Ռուդոլֆ IV (գերմ.՝ Rudolf IV, հունվարի 1, 1339թ., Վիեննա - հուլիսի 27, 1365, Միլան), Ավստրիայի, Շտիրիայի և Կարինտիայի դուքս 1358 թվականից, Տիրոլի կոմս 1363 թվականից, Հաբսբուրգներ կայսերական տոհմի ներկայացուցիչ։ Հանդիսանում է ավստրիական առաջին միապետը, ով ստացել է էրցհերցոգի տիտղոս։ Ռուդոլֆ IV-ի կարճատև իշխանության տարիները կարևոր դեր են ունեցել ավստրիական պետության զարգացման ճանապարհին^[1]^[2]^[3]^[4]։

Երիտասարդ տարիներԽմբագրել

Ռուդոլֆ IV հանդիսանում է Ավստրիայի կոմս Ալբրեխտ II Իմաստասերի և Յոհանե Պֆիրտի որդին:Նա հանդիսանում է Հաբսբուրգների դինաստիայի առաջին ներկայացուցիչը, ով ծնվել է Ավստրիայում և իր հայրենիքը համարում էր Ավստրիան, այլ ոչ թե Շվեյցարիայում և Շվաբիայում գտնվող տոհմական կալվածքները։ Այդ հանգամանքը դուքսին լրացուցիչ հեղինակություն տվեց, իսկ երկրում դքսության իշխանությանը՝ առավել մեծ հասարակական աջակցություն։ Ռուդոլֆ IV-ը Ավստրիայի գահը ժառանգել է 1358 թվականին հորմահից հետո և, չնայած հանդիսանում էր համաաղեկավարներից մեկը, այնուամենայնիվ, գործնականում պետությունը ղեկավարում էր միանձյա, քանի որ իր եղբայրները դեռևս փոքր էին^[1]^[2]^[3]։

Privilegium MaiusԽմբագրել

Ավստրիայում Ռուդոլֆ IV-ի իշխանության տարիները կարճատև են եղել, բայց ավստրիական պետականության զարգացման և միջազգային ասպարեզում պետության ամրապնդման տեսակետից բավականին կարևոր։ Ռուդոլֆի վարած քաղաքականության առանցքում եղել է Ավստրիայի կարգավիճակի բարձրացումն ու Սրբազան Հռոմեական կայսրությունից անկախացումը։ Նրա իշխանության սկզբից Ավստրիայի և կայսեր հարաբերությունները կտրուկ բարդացան։ 1356 թվականին Կառլոս IV կայսրը ներկայացրեց հայտնի «Ոսկե բուլլա» հրովարտակը, որը սահմանափակում էր կայսր ընտրությունը կուրֆյուրստների կողմից և Գերմանիան դարձնում օլիգարխիկ դաշնային պետություն։ Ավստրիան, ինչպես նաև Բավարիան չէին ընդգրկվել Կուրֆյուրստների ցուցակում։ Ի պատասխան այդ հրովարտակի՝ Ռուդոլֆ IV-ի 1358 թվականին հրապարակում է այսպես կոչված «Privilegium Maius»-ը, որն իրենից ներկայացնում է նախկին կայսրերի հրամանների հավաքածու, որոնցով Ավստրիային և պետության միապետներին հատուկ իրավունքներ էր տրվում և որոնք Ավստրիական պետությունը գործնականում դարձնում էին կայսրությունից անկախ^[1]^[2]։

Մասնավորապես, համաձայն «Privilegium Maius»-ի, ավստրիական միապետները ստանում էին էրցհերցոգի տիտղոս՝ դարձնելով նրանց ֆեոդալական իշխանական կարգի շարքում թագավորից և կուրֆյուրստից հետո երկրորդ և Գերմանիայի այլ իշխաններից բարձր։ Բացի այդ հայտարարվում էր, որ ավստրիական միապետների միակ պարտավորությունը կայսեր հանդեպ այն էր, որ նրանք պարտավոր էին 12 զինվորից բաղկացած ստորաբաժանում տրամադրել կայսերական բանակին^[5] Հունգարիայի դեմ պատերազմի դեպքում, ինչպես նաև կայսեր ցանկացած փորձ ուղղված Ավստրիայի ներքին գործերին, համարվում էր օրենքի խախտում։ Ացստրիական միապետը իր ձեռքում էր կենտրոնացրել ամբողջ դատական համակարգը։ Հաբսբուրգների բոլոր հողերը հայտարարվեցին իրարից չբաժանվող տարածքներ, որոնք ժառանգվում էին ինչպես արական, այնպես էլ իգական գծով^[1]^[2]։

«Privilegium Maius» փաստաթղթերը կեղծ էին, ինչը ապացուցել էր դեռևս Ֆրանչեսկո Պետրարկան՝ Կառլոս IV կայսեր կողմից ստանալով փաստաթղթերի պատճենները, սակայն այդ փաստաթղթերի ի հայտ գալը ազդեցություն ունեցավ Ռուդոլֆ IV-ի և Ավստրիայի ինքնուրույնությունը հաստատելու նրա ձգտման վրա^[5]։

Կայսեր հետ հակամարտությունԽմբագրել

«Privilegium Majus» փաստաթղթերի հրապարակումը հանգեցրեց Կառլ IV կայսեր թշնամական վերաբերմունքը։ Նա հրաժարվեց ընդունել փաստաթղթերի իսկությունը, զրկեց Ռուդոլֆ IV-ին Էլզասի վիկարիոսի և Շվաբիայի դքսի տիտղոսից, ինչպես նաև աջակցեց շվեյցարացիներին Հաբսբուրգների դեմ պայքարում։ Կայսրին հաջողվեց ստիպել Ռուդոլֆ IV-ին հրաժարվել էրցհերցոգ տիտղոսը օգտագործելուց, սակայն զինված հակամարտությունից խուսափելու համար ստիպված էր հրաժարվել Ավստրիայի ներքին գործերին խառնվելուց։ Արդյունքում Ռուդոլֆը սկսեց վարել ամբողջությամբ ինքնուրույն քաղաքականություն իր տիրույթների տարածքում^[1]^[2]^[3]։

Կայսեր և Ավստրիայի հարաբերություններ կարգավորվեցին միայն Ռուդոլֆ IV-ի ղեկավարման վերջում, ինչը հնարավորություն տվեց 1364 թվականին Հաբսբուրգների և Լյուկսենբուրգյան դինաստիաների միջև փոխադարձ ժառանգության մասին պայմանագիր կնքել^[1]^[2]։

Կենտրոնական իշխանության ամրապնդումԽմբագրել

Ռուդոլֆ IV-ի վարած ներքին քաղաքականության հիմնական առանձնահատկությունը դարձավ հերցոգության իշխանության ամրապնդումն ու նոր, կենտրոնական պետական ապարատի ստեղծումը։ Ռուդոլֆը հասավ այն բանին, որ Ավստրիայի տարածքում Ֆեոդերը լինեն դքսին անմիջական ենթակա։ Կայսերական իշխանները, ովքեր կալվածքներ ունեին Ավստրիայի տարածքում, ընդունեցին դքսության դատարանի որոշումների իրավականությունը իրենց նկատմամբ։ Բացի այդ, Ռուդոլֆը IV-ը, բռնելով Ակվիլի պատրիարքին, ստիպեց նրան հրաժարվելՇտիրիայում, Կարինթիայում և Կրաինայում պատրիարքությանը պատկանող տիրույթներից^[1]^[2]։

1364 թվականին, ցանկանալով խոչընդոտել ավստրիական տարածքների հնարավոր բաժանմանը, Ռուդոլֆ IV-ը իր կրտսեր եղբոր հետ կնքեց պայմանագիր այն մասին, որ ավստրիական միապետությունը պետք է մնա անբաժան և փոխանցվի միանգամից միապետի բոլոր երեխաներին, ըդն որում, նրանցից միայն ավագը պետք է հանդիսանա միապետության գահակալ։ Իշխանության ձևավորման այդ եղանակը Ավստրիայի պատմության մեջ մտավ որպես Ռուդոլֆյան իրավունք, սակայն խախտվեց արդեն Ռուդոլֆ IV-ի ժառանգների կողմից^[2]։

Կրթության և մշակույթի զարգացումԽմբագրել

Ռուդոլֆ IV-ի ղեկավարումը մեծ դեր է խաղացել Ավստրիայում մշակույթի և կրթության զարգացման գործում։ 1365 թվականին նա հիմնում է Վիեննայի համալսարանը^[2]^[6]^[7], որը հետագայում դարձել է Կենտրոնական Եվրոպայի խոշորագույն կրթական կենտրոններից մեկը և հանդիսանում է գերմանախոս երկրների ամենահին համալսարանը։

Ռուդոլֆ IV-ի օրոք վերակառուցվում և իր ներկա ճարտարապետական տեսքն է ընդունում Վիեննայի Սուրբ Ստեփանոսի մայր տաճարը^[7], որը արդեն կարող էր մրցակցեր կայսերության մայրաքաղաք Պրահայում գտնվող Սուրբ Վիտուսի Մայր տաճարի հետ։ Դուքսը ամեն կերպ հոգ էր տանում Վիեննայի զարդարանքի համար և խրախուսում քաղաքային շինարարությունը՝ նվազեցնելով հարկերը և հեշտացնում վարկավորման գործընթացը։ Կրթության և մշակույթի հովանավոր Ռուդոլֆ IV-ը իր նախասիրություններով և կենցաղավարությամբ առավել նման էր վերածննդի դարաշրջանի իտալական իշխաններին, քան թե միջնադարյան գերմանական ֆեոդալի։

Տիրոլի միացումԽմբագրել

1363 թվականին Տրոլի դքսուհի Մարգարիտա Մաուլտաշը, զիջելով Ռուդոլֆ IV-ի պահանջներին, հրաժարվեց գահից և Ռուդոլֆին հանձնեց իր տիրոլյան դքսությունը։ Բավարական դքսի բոլոր փորձերը ուղղված Տիրոլում Հաբսբուրգների իշխանության հաստատմանը խանգարելուն, անհաջողության մատնվեցին։ Նույն թվականին ավստրիական զորքերը ետ մղեցին բավարական ներխուժումը, իսկ 1364 թվականին Բավարիան հրաժարվեց Մարգարիտայի ժառանգության հանդեպ հավակնություններից՝ բավարարվելով մեծ դրամական փոխհատուցումով։ Տիրոլը ընդմիշտ միացվեց Ավստրիային^[1]։

ԱմուսնությունԽմբագրել

Ռուդոլֆի և Կատարինայի տապանաքարի գրության վերծանումը

1356 թվականին Ռուդոլֆ IV-ը ամուսնացավ Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսեր Կառլոս IV-ի դուստր Կատերինա Լյուքսեմբուրգցու հետ (1342-1395)։ Ռուդոլֆը երեխաներ չի ունեցել^[8]։

Մահ և թաղումԽմբագրել

1365 թվականին Ռուդոլֆ IV-ը 26 տարեկան հասակում Միլանում ժանտախտից հանկարծամահ է լինում՝ չթողնելով ժառանգներ։ Նրան ժառանգորդ են դառնում իր փոքր եղբայրները՝ Լեոպոլդ III-ը և Ալբրեխտ III-ը^[3]^[8]։

Նախապես Ռուդոլֆ IV-ի մարմինը ամփոփում են Կոնչեի Սուրբ Ջիովանիի եկեղեցում, սակայն հետագայում նրա աճյունը տեղափոխում են Վիեննայի Սուրբ Ստեփանոսի մայր տաճար և տեղադրում դքսերի գերեզմանատանը, որը կառուցվել էր դեռևս Ռուդոլֆի կենդանության օրոք^[8]։ Ներկայում տոհմական դամբարանում գտնվում են Հաբսբուրգների տոհմի 72 ներկայացուցչի աճյուններ^[3]։

Ռուդոլֆ IV-ի հրամանի համաձայն խորանի դիմիաց կառուցվում է նաև մարմարե կենոտաֆ (գերեզմանաքար, որի տակ չկա աճյուն)՝ նվիրված իր և իր կնոջ հիշատակին։ Հետագայում հուշարձանը տեղափոխվել է տաճարի հյուսիսային հատված։ Այն զարդարված է գրությունները, որոնք վերծանվում են «քաղդեական այբուբենի կոդով», որի ստեղծումը երբեմն վերագրում են հենց Ռուդոլֆ IV-ին։ Այդ գրություններից են՝ «Այստեղ հանգչում է Ռուդոլֆը, Աստծո կամոք դուքս և հիմնադիրь» և «Ամենակարող Աստված և մեծն Տեր մեր Հիսուս Քրիստոս, հովիվ»^[3]։

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Heinz Dopsch (2005), "Rudolf IV.", Neue Deutsche Biographie (NDB), 22, Berlin: Duncker & Humblot, pp. 179–180.(գերմ.)
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 Alfons Huber (1889), "Rudolf IV. (1339 bis 1365)", Allgemeine Deutsche Biographie (ADB) (in German), 29, Leipzig: Duncker & Humblot, pp. 544–547.(գերմ.)
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Alfons Huber (1865), Geschichte des Herzogs Rudolf IV. von Oesterreich, Wagner’sche Universitaets-Buchhandlung.(գերմ.)
↑ Baum, Wilhelm (1996). Rudolf IV. der Stifter. Seine Welt und seine Zeit. Graz-Wien-Köln.(գերմ.)
↑ ^5,0 ^5,1 Митрофанов П. П. История Австрии с древнейших времен до 1792 года. — М.: URSS, 2010. С. 39.(ռուս.)
↑ Kann, Robert A. (1977). A History of the Habsburg Empire 1526–1918. University of California Press. p. 15.(անգլ.)
↑ ^7,0 ^7,1 Австрия. История — Энциклопедия «Кругосвет».(ռուս.)
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 Jaschke, Karl-Ulrich (1997). "From Famous Empresses to Unspectacular Queens". In Duggan, Anne J. Queens and Queenship in Medieval Europe. The Boydell Press. p. 102.(անգլ.)

Նախորդ Ալբրեխտ II	Ավստրիայի դուքս, Շտիրիայի և Կարինթիայի 1358-1365	Ժառանգներ Ալբրեխտ III Леопольд III
Նախորդ Մարգարիտա	Տրոլի կոմս 1363-1365	Ժառանգներ Ալբրեխտ III Леопольд III

[Heinz_Dopsch-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Heinz Dopsch (2005), "Rudolf IV.", Neue Deutsche Biographie (NDB), 22, Berlin: Duncker & Humblot, pp. 179–180.(գերմ.)

[Alfons_Huber-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 Alfons Huber (1889), "Rudolf IV. (1339 bis 1365)", Allgemeine Deutsche Biographie (ADB) (in German), 29, Leipzig: Duncker & Humblot, pp. 544–547.(գերմ.)

[Huber-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Alfons Huber (1865), Geschichte des Herzogs Rudolf IV. von Oesterreich, Wagner’sche Universitaets-Buchhandlung.(գերմ.)

[4] Baum, Wilhelm (1996). Rudolf IV. der Stifter. Seine Welt und seine Zeit. Graz-Wien-Köln.(գերմ.)

[Митрофанов-5] 5,0 ^5,1 Митрофанов П. П. История Австрии с древнейших времен до 1792 года. — М.: URSS, 2010. С. 39.(ռուս.)

[6] Kann, Robert A. (1977). A History of the Habsburg Empire 1526–1918. University of California Press. p. 15.(անգլ.)

[krugosvet.ru-7] 7,0 ^7,1 Австрия. История — Энциклопедия «Кругосвет».(ռուս.)

[Empresses-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 Jaschke, Karl-Ulrich (1997). "From Famous Empresses to Unspectacular Queens". In Duggan, Anne J. Queens and Queenship in Medieval Europe. The Boydell Press. p. 102.(անգլ.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]