Ռուդոլֆ I
Ռուդոլֆ I (գերմ.՝ Rudolf von Habsburg, մայիսի 1, 1218[1][2][3][…], Limburg Castle, Զասբախ - հուլիսի 15, 1291[1][2][3][…], Շպայեր, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն), Գերմանիայի թագավոր 1273 թվականի սեպտեմբերի 29-ից սկսած,Հաբսբուրգների դինաստիայի առաջին ներկայացուցիչը Սրբազան Հռոմեական կայսրության գահին և Ավստրիական Հաբսբուրգների միապետության հիմնադիրը։
| Ռուդոլֆ I | |
| |
| Մասնագիտություն՝ | գերիշխան |
|---|---|
| Ծննդյան օր | մայիսի 1, 1218[1][2][3][…] |
| Ծննդավայր | Limburg Castle, Զասբախ |
| Վախճանի օր | հուլիսի 15, 1291[1][2][3][…] (73 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Շպայեր, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն |
| Թաղված | Շպայերի տաճար |
| Դինաստիա | Հաբսբուրգներ |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Սրբազան Հռոմեական կայսրություն
|
| Հայր | Albert IV, Count of Habsburg? |
| Մայր | Hedwig? |
| Ամուսին | Gertrude of Hohenberg?[4] և Isabella of Burgundy?[4] |
| Զավակներ | Matilda of Habsburg?[4], Ալբրեխտ I[4], Catherine of Habsburg?[5], Agnes of Habsburg?, Clemence of Austria?[4], Rudolf II, Duke of Austria?, Judith of Habsburg?[4], Hedwig of Habsburg?[5], Hartmann von Habsburg? և Albrecht von Löwenstein-Schenkenberg?[5] |
Երիտասարդ տարիներ խմբագրել
Ռուդոլֆը Հաբսբուրգի կոմս Ալբրեխտ 4-րդի և Հելվիգա ֆոն Կիբուրգի որդին էր։ 1239 թվականին հոր մահից հետո Ռուդոլֆը ժառանգել է Հաբսբուրգների նախնիների տիրույթները Էլզասում և Արգաուում՝ հյուսիսային Շվեյցարիայում։ Կենտրոնական Շվաբիայի հսկայական շրջանի ժառանգորդ Գերտրուդա Հոգենբերգի հետ ամուսնությունը Ռուդոլֆ առաջինին դարձրեց հարավ-արևմտյան Գերմանիայի մեծագույն կառավարիչներից մեկը։
Իր պատանեկության տարիներին Ռուդոլֆ I-ը եղել է կայսր Ֆրիդրիխ 2-րդի և նրա որդու՝ Կոնրադ 4-րդի ակտիվ աջակիցը, ինչը նրան լրացուցիչ հողատարածքներ է բերել Շվաբիայում։ 1254 թվականին, Կոնրադ 4-րդի աջակցության համար, Ռուդոլֆ Հաբսբուրգցին հեռացվեց եկեղեցուց Հռոմի պապ Իննոկենտիոս 4-րդի կողմից։
Կայսերական գահի վրա Հոգենշտաուֆենների դինաստիայի ավարտից հետո Գերմանիայում հաստատվեց միջկայսերական շրջան, որը բնութագրվում էր կենտրոնական իշխանության բացակայությամբ և մշտական ռազմական հակամարտություններով գահի տարբեր հավակնորդների միջև։ Անարխիայի իրավիճակը Ռուդոլֆ Հաբսբուրգին թույլ տվեց մեծացնել իր ունեցվածքն ու ազդեցությունը երկրում։ 1264 թվականին Կիբուրգի վերջին կոմսի մահով Ռուդոլֆը ժառանգեց իր ունեցվածքը, պայքարը Ստրասբուրգի և Բազելի եպիսկոպոսների հետ Հաբսբուրգների համար նույնպես հաջողությամբ ավարտվեց։ Արդյունքում, 1270-ականների սկզբին Ռուդոլֆը դարձավ Շվաբիայի ամենահզոր կառավարիչը, չնայած նրան չհաջողվեց ստանալ այս դքսության գահը։
Գերմանիայի թագավոր խմբագրել
1272 թվականին Գերմանիայի թագավոր Ռիչարդ Կորնուոլցու մահից հետո՝ 1273 թվականի հոկտեմբերի 1-ին, կայսրության իշխանները հավաքված Ֆրանկֆուրտում Ռուդոլֆ Հաբսբուրգցուն ընտրել են Գերմանիայի նոր թագավոր։ Ռուդոլֆի ընտրությունը մեծապես պայմանավորված էր Ֆրիդրիխ 3-րդ Հոգենցոլերնի, Բուրգրավ Նյուրնբերգի, ինչպես նաև Սաքս-Վիտենբերգի դուքս Ալբրեխտ 2-րդի և Բավարիայի Լյուդվիգ 2-րդի աջակցությամբ, ինչի դիմաց տրվել են Ռուդոլֆի դուստրերը։ Թագավորի ընտրության հարցում Հաբսբուրգների հիմնական մրցակիցներն էին Բոհեմիայի թագավոր Պրեմիսլ Օտակար 2-րդը և Մայսենի Մարգրավ Ֆրիդրիխ I-ինը։
1273 թվականի հոկտոմբորի 24-ին Ռուդոլֆ I-ը թագադրվել է Աախենում[6]։ Ռուդոլֆ Հաբսբուրգը որպես Գերմանիայի թագավոր իր կառավարման ամենասկզբից զբաղված էր կենտրոնական իշխանության ամրապնդմամբ տասնամյակների անարխիայից հետո։ Նրան հաջողվել է արժանանալ Հռոմի պապ Գրիգոր 10-րդի ճանաչմանը՝ Իտալիայում գերմանական թագավորների իշխանության և Սիցիլիայի գահի հավակնություններից հրաժարվելու գնով։ Նա նաեւ խոստացել էր կազմակերպել նոր խաչակրաց արշավանք։ Ռուդոլֆ 1-ինը երբեք չի թագադրվել Սրբազան Հոմեական կայսրության կայսր՝ իտալական արկածներից գերադասելով Հռոմի պապի հետ համագործակցությունը։
Չնայած այն հանգամանքին, որ Ռուդոլֆին ընտրած արքայազնները հույս ունեին նրա հնազանդության վրա, նա սկսեց կայսրությունում վարել սեփական քաղաքականությունը, որի նպատակն էր ամրապնդել կայունությունը և պաշտպանել կայսերական ունեցվածքը։ 1274 թվականի նոյեմբերին Նյուրնբերգում գումարվեց Ռայխստագը, որն այն ժամանակ դեռ հստակ ձև չուներ և քննարկումներին մասնակցող հողերի ներկայացուցիչների ժողովն էր, սակայն որոշումը թողնվել է կայսրին։ Այս Ռայխստագում, նախկինում ստանալով իշխանների աջակցությունը, Ռուդոլֆը ներկայացրել է «վերադարձ պահանջելու» իր ծրագիրը՝ ենթադրելով վերադարձ կայսերական սեփականությանը բոլոր գույքն ու իրավունքները, որոնք յուրացրել կամ զիջել են իշխաններին 1245 թվականին Ֆրիդրիխ 2-րդի պաշտոնանկությունից հետո։ Միայն թագավորի և ընտրողների համաձայնությամբ և վերադարձից հետո նրանք կարող էին հետ ստանալ։ Ռուդոլֆի հետագա հայտարարություններն այն մասին, որ սեփականության նվիրատվության ցանկացած գործողություն առոչինչ և անվավեր է լինելու առանց իշխանների մեծամասնության համաձայնության, վկայում են կայսրության աճող կայսերաիշխանական դուալիզմի մասին[7]։
Նման քաղաքականությունը լիովին հաջողված չէր, քանի որ կայսրությունը միշտ չէ, որ կարողանում էր վերահսկողություն պահպանել նոր ձեռք բերված իրավունքների, հողերի և եկամուտների վրա, քանի որ դժվար էր հստակ սահման դնել կայսերական ունեցվածքի և թագավորի ունեցվածքի միջև։ Բացի այդ, այս քաղաքականությունը ազդել է այլ բնույթի և բոլորովին այլ իմաստների իրավունքների վրա։ Երբեմն դա վերաբերում էր որոշակի կատեգորիաների իրավունքների, առանձին ամրոցների, մարգագետինների կամ լճակների, իսկ երբեմն էլ՝ ամբողջ ունեցվածքի կամ հողերի։ Բացի այդ, վերադարձված հողերում պահանջվում էր վերահսկել դրանց կառավարումը։ Այս ոլորտում Ռուդոլֆը հիմք դրեց երկարաժամկետ կայսերական քաղաքականությանը։ Ժամանակակից բյուրոկրատիայի առաջին երկչոտ ծիլերը տեսանելի են վերադարձված տարածքների մեծ թվով ղեկավարների և լիազորված անձանց մոտ[7]։
Պայքար Պրեմիսլ Օտակար II-ի հետ խմբագրել
1274 թվականի Նյուրնբերգի Ռայխստագի հրամանագրերը կայսերական ունեցվածքը վերադարձնելու մասին հիմնականում ուղղված էին Չեխիայի թագավոր Պրեմիսլ Օտակար 2-րդի դեմ, որը 1250-1260-ական թվականներին ստեղծել է մեծ պետություն Գերմանիայի հարավ-արևելքում՝ միավորելով նրա իշխանության տակ գտնվող Չեխիան, Մորավիան, Ավստրիան, Շտիրիան, Կարինտիան և Կարնիոլան։ Ռուդոլֆ I-ը հրավիրեց Օտակար 2-րդին հավատարմության երդում տալ, ինչը թույլ կտա նրան ստանալ կայսերական ֆիդային և ճանաչել Չեխիայի և Մորավիայի նկատմամբ իր ժառանգական իրավունքները։ Օտակար 2-րդի իրավունքները Բաբենբերգների ավստրիական ժառանգության նկատմամբ, սակայն, չեն ճանաչվել։ Այն բանից հետո, երբ Չեխիայի թագավորը հրաժարվեց հարգանքի տուրք մատուցել նման պայմաններով, նա հայտարարվեց դավաճան։ Ռուդոլֆը ստացել է Հռոմի պապ Գրիգոր X-ի աջակցությունը, ում հակամարտությունը կարգավորելու փորձերը ձախողվել են։
1276 թվականի հունիսին պատերազմ սկսվեց Ռուդոլֆի և Օտակարի միջև, որում վերջինս պարտություն կրեց և 1276 թվականի վերջին ստիպված եղավ լքել Ավստրիան, Շտիրիան, Կարինթիան և Կարնիոլան, որոնք անցան Գերմանիայի թագավորի վերահսկողության տակ։ Ռուդոլֆ I-ը հանդիսավոր մուտք գործեց Վիեննա։ Այնուամենայնիվ հենց հաջորդ տարի Օտակար II-րդը նորից ելույթ ունեցավ թագավորի դեմ, բայց 1278 թվականի օգոստոսի 26-ին Մորավիայում Չոր Կրուտիի ճակատամարտում չեխական բանակը ջախջախվեց Ռուդոլֆ I-ից, իսկ ինքը՝ Պրեմիսլ Օտակար II-ը, մահացավ։
Ավստրիայում Հաբսբուրգների դինաստիայի հաստատում խմբագրել
Չեխիայի թագավորի նկատմամբ տարած հաղթանակի արդյունքում իշխանություն ձեռք բերելով Ավստրիայի և հարակից դքսությունների վրա՝ Ռուդոլֆ I-ը զբաղվում է այդ տարածքները Հաբսբուրգների ժառանգական սեփականության վերածելով։ Առաջին հերթին նա հանդիպել է կայսրության իշխանների դիմադրությանը հարավ-արևելյան Գերմանիայում հսկայական Հաբսբուրգների միապետություն հիմնելու գաղափարին։ Միայն 1282 թվականին թագավորը Ավստրիան և Շտիրիան պաշտոնապես փոխանցեց իր որդիներին՝ Ալբրեխտ 1-ինին և Ռուդոլֆ II-ին։ Այսպիսով Ավստրիայում հաստատվեց Հաբսբուրգների դինաստիան, որը պահպանեց ավստրիական գահը մինչև 1918 թվականը։ Կարինտիան և Կրայնան 1286 թվականին փոխանցվեցին Ռուդոլֆ I-ի գործընկեր Մեյնհարդ II-ին Տիրոլից՝ պայմանով, որ Մայնհարդի արու զավակների դադարեցումից հետո այդ դքսությունները նույնպես կգնան Հաբսբուրգների մոտ։ Ավստրիական Հաբսբուրգների միապետության ձևավորումը, հավանաբար, թագավոր Ռուդոլֆ I-ի ամենակարևոր ձեռքբերումն էր։
Գահակալության ավարտ խմբագրել
1280-ականներին Ռուդոլֆ I-նը զբաղված էր ոչ միայն իր նոր ձեռք բերած ունեցվածքով, այլև Գերմանիայի հարավ-արևմուտքում գտնվող Հաբսբուրգների պապենական հողերով։ 1281 թվականին նրան հաջողվեց մի շարք ֆիդայիներ միացնել Ֆրանշ-Կոմտեում, այնուհետև իր իշխանությանը ենթարկել Բեռն քաղաքը և հարգանքի տուրք մատուցել Բուրգունդիայի կոմս Պալատինին։
Գերմանիայում խաղաղության ու անվտանգության ապահովման ոլորտում Ռուդոլֆ I-ին չհաջողվեց շատ բանի հասնել։ Նա բազմիցս հայտարարել է առանձին ցեղային դքսությունների կամ ամբողջ Գերմանիայի տարածքում «տեղական խաղաղություն» սահմանելու մասին, սակայն ռազմական և նյութական ռեսուրսների բացակայությունը, ինչպես նաև սեփական որոշումներն իրագործելու հատուկ եռանդը թույլ չեն տվել նրան կոտրել անկարգ գերմանացի իշխաններին։ Էական ազդեցություն ունեցավ միայն թագավորի 1289 թվականի արշավանքը դեպի Թյուրինգիա՝ քանդվեցին բարոնների ապօրինաբար կանգնեցված ամրոցները, արիստոկրատիան ենթարկվեց հնազանդության։ Ռուդոլֆ I-ի կենտրոնացումը իր ընտանիքի շահերի վրա և Ավստրիական Հաբսբուրգների միապետության ստեղծումը հանգեցրեց նրան, որ ընդհանուր առմամբ Գերմանիայի համար նրա իշխանությունը էական դրական ազդեցություն չունեցավ։
1291 թվականին Ռուդոլֆ I-ը կենդանության օրոք փորձեց երաշխավորել, որ իր որդին՝ Ալբրեխտ I-ը ընտրվի Գերմանիայի թագավոր, սակայն գերմանացի իշխանները, վախենալով Հաբսբուրգների հզորացումից, հրաժարվեցին դա անել։ 1291 թվականի հուլիսի 15-ին Ռուդոլֆ I թագավորը մահացավ Շպայերում և թաղվեց Շպայերի տաճարում։
Ամուսնություն և երեխաներ խմբագրել
- Խորթ որդի՝ Ալբրեխտ ֆոն Շենկենբերգ
- 1-ին կին՝ (1245-ից սկսած), Գերտրուդա ֆոն Հոգենբերգ (1225 - փետրվարի 16, 1281), Տյուբինգեն կոմս Պալատին Ռուդոլֆ 2-րդի դուստրը։ Երեխաներ՝
- Մաթիլդա (1251—1304), ամուսնացել է (1273 թվականից) Վերին Բավարիայի դուքս Լյուդվիգ 2-րդի (1229-1294) հետ
- Ալբրեխտ 1-ին (июль 1255 — 1 мая 1308),Գերմանիայի թագավոր (1298 թվականից), Ավստրիայի դուքս (1282 թվականից)
- Կատարինա (1256 — 4 ապրիլ 1282), ամուսնացել է (1279 թվականից) Բավարիայի դուքս Օտտո III-ի հետ
- Ագնեսսա (1257—1322), ամուսնացել է (1273 թվականից) Սաքս-Վիտենբերգի դուքս Ալբրեխտ 2-րդի հետ
- Հեդվիգ (1259—1286), ամուսնացել է (1279 թվականից) Բրանդենբուրգի մարգրավ Օտտո 6-րդի հետ
- Կլեմենտիա (1262—1293), ամուսնացել է (1281 թվականի հունվարի 11-ից) Շառլ Մարտելի հետ Անժուից
- Գարտման (1263 — 20 դեկտեմբեր 1281)
- Ռուդոլֆ 2-րդ (հուլիս 1270 - 10 մայիս 1290), Ավստրիայի դուքս
- Յուտտա (1271 թվականի մարտի 13-1297 թվականի հունիսի 17), ամուսնացել է (1285 թվականից) Բոհեմիայի թագավոր Վենցլաս II հետ
- Կառլ (1276-1276)
- 2-րդ կին՝ (1284 թվականի մայիսից), Իզաբելլա Բուրգունդացին (1270-1323), Բուրգունդիայի դուքս Հուգո 4-րդի և Նավարայի դուքս Բեատրիսի դուստրը։ Ամուսնությունն անզավակ էր։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Kindred Britain
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Lundy D. R. The Peerage
- ↑ Կաղապար:Книга:Альдерсбахские анналы
- ↑ 7,0 7,1 Moeller B. , Heckel M. , Vierhaus R. , Freiherr von Aretin K.O. Deutsche Geschichte: Mittelalter. — Goettingen.: Vandenhoeck&Ruprecht, 1985.
Գրականություն խմբագրել
- Митрофанов, П. История Австрии с древнейших времён до 1792 г. — М., 2003
- Пристер, Е. Краткая история Австрии. — М., 1952
- Шимов, Я. Австро-Венгерская империя. — М., 2003