Պուուկո

Պուուկո (ֆիններեն՝ puukko, [ˈpuːkːo] puu – փայտ բառից), հյուսիսեվրոպական, հիմնականում ֆիննական դանակի տեսակ։ Ունիվերսալ, ոչ ծալովի դանակների գլխավոր տեսակներից մեկը։

Ավանդական պուուկո

Անվան ծագումնաբանություն

Ի սկզբանե պուուկո դանակը ֆիններենում կոչվում էր veitsi, այսինքն ուղղակի «դանակ»։ Puukko բառը սկսեց կիրառվել դանակների այլ տեսակներից այն առանձնացնելու նպատակով։ Բառացիորեն «պուուկո» բառը նշանակում է «փայտե բռնակով դանակ» («պուու» ֆիններենից թարգամանաբար նշանակում է «փայտ»)։

Այլ վարկածով պուուկո բառը ծագել է գերմանական pook դանակից, որը գերմանական առևտրականները մատակարարում էին Շվեդիայի հյուսիսային շրջաններ։ Շվեդալեզու բնակավայրերից դանակի փոփոխված անվանումը կարող էր հայտնվել ֆիննական շրջապատում։

«Պուուկո» բառից ֆիններենում ձևավորվել է puukottaa բայը՝ կոտրել, վերքեր հասցնել կամ դանակի օգնությամբ սպանել և յուրահատուկ puukkojunkkari բառը, որը թարգմանաբար նշանակում է դանակով զինված պատանի խուլիգան։

Պուուկո դանակի բնութագիր

Շեղբը ուղիղ է, ոչ շատ երկար, սովորաբար ավելի կարճ է, քան բռնակը՝ 60-100 մմ, համեմատաբար հաստ կռնակով։ Հատման կետում այն սեպաձև է, երբեմն երկայնակի ակոսով։ Շեղբի էջքը ուղիղ է կամ թեթևակի իջեցված (drop-point), որոշ մոդելների վրա առկա է կռնակի թեքություն, իսկ որոշ որսորդական տեսակները՝ կռնակի գծի բարձրացում (trailing-point)։ Շեղբերի պատրաստման համար օգտագործվում են պողպատի այնպիսի ամուր տեսակներ, ինչպիսիք են կոմպոզիտայինները՝ փոշեպողպատը (RWL-34, 3G) և դամասկոսյան պողպատը (ATS34, 12C27, S35VN), ինչպես նաև միապողպատները՝ ածխածնային (NK-036А, Allround 731, UHC) և չժանգոտող (X50C8, 65Х13, 154СМ, 9Cr14MoV, 440C, 50Х14МФ, Х12МФ, X46Cr13, 95Х18) 55-65 HRС կարծրությամբ։

Բռնակը սովորաբար պատրաստվում է փայտից, առավել հաճախ օգտագործվում է կեչին, այդ թվում նաև կարելյան կեչին։ Հատկապես գնահատվում է կեչու ծառի խիլը, որը շատ ամուր է և ունի գեղեցիկ տեսք։ Բռնակի փայտը թրջվելուց և փտումից պաշտպանելու համար օգտագործվում է փայտը «մոմելու» տեխնիկան՝ մի քանի օրով բռնակը իջեցվում է հալեցված մեղրամոմի մեջ։ Դանակը օգտագործելու ժամանակ այն մեղրամոմի շնորհիվ «կպչում է» ձեռքին։

Բռնակի վրա սովորաբար բացակայում են վառ արտահայտված մատնատակի հենակները և դաստապանը, իսկ որոշ տեսակների կռնակը երբեմն պատրաստվում է կենդանու կերպարով, հաճախ օգտագործվում է ձիու կերպարը։

Դանակի պատյանը պատրաստվում է կաշվից (սովորաբար հորթի կաշվից), կամ հյուսած կեչեկեղևից։ Դանակը խրվում է պատյանի մեջ և պահվում է պատյանի և բռնակի միջև շփման շնորհիվ։

Պուուկո դանակի ծագումն ու պատմությունը

Ժամանակակից «Ahti Tikka» պուուկո դանակը, որն արտադրված է Kivikangas ֆիրամյի կողմից

Պուուկո դանակների ձևը պատկանում է դեռևս մինչերկաթե դարաշրջանին։ Սկանդինավիայի տարածքում հայտնաբերված բրոնզե և ոսկրե գործիքները իրենց կառուցվածքով գրեթե չեն տարբերվում ժամանակակից պողպատե դանակներից։ X-XII դարերում դանակները, որոնք մոտ են պուուկո դանակներին, ավանդական էին ամբողջ Եվրոպայի համար՝ ներառյալ Ռուսաստանի եվրոպական տարածքը։

Պուուկո դանակների կիրառում

Ֆիննական Valmet Rk 62 հարձակողական հրացանի համար մշակվել է հատուկ ամրակցվող սվին դանակ, որն ունի ավանդական պուուկո դանակի հատկանիշները։

Պուուկոն կիրառվում է նաև ֆիննական կաս-պին ազգային մարտարվեստում (ֆիններեն՝ Kas-Pin)։

Պուուկո դանակների «Ոսկե դարը» համարվում է XIX դարը։

Ֆինլանդիայում 1977 թվականից գործում է քաղաքի սահմաններում զենք կրելու արգելք։

Ներկա դրությամբ պուուկո դանակը համարվում է ֆիննական լավագույն հուշանվերներից մեկը։

Պուուկո դանակների դասակարգում

Գոյություն ունեն ֆիննական ազգային դանակների բազմաթիվ տարատեսակներ, որոնք տարբերվում են իրենց նշանակությամբ, արտադրության կամ օգտագործման տարածաշրջանով, պատմական ժամանակաշրջանով և այլն։ Բացի այդ, պուուկո դանակների առանձին մոդելները կարող են ունենալ իրենց սեփական առանձին անվանումը։

Ըստ նշանակության տարբերում են՝

• Yleispuukko — դանակ փայտի հետ աշխատելու համար (ատաղձագործական);
• Vuolupuukko — դանակ փայտի վրա փորագրություն անելու համար;
• Eräpuukko — մեծ որսորդական դանակ;
• Vaarinpuukko — փոքր որսորդական դանակ;
• Metsästyspuukko — որսորդական դանակ;
• Avauspuukko — ոչ մեծ շեղբով դանակ, որը նախատեսված է թռչունների, ձկան և մանր որսի փորոտիքը հանելու համար;
• Nylkypuukko — դանակ՝ նախատեսված որսի մորթը մաշկելու համար (սքիներ);
• Fileerauspuukko — ձկնորսական դանակ;
• Pikkunikkarinpuukko — դանակ փոքր երեխաների համար, որն ունի դաստապան և կլորացված ծայր;
• Partiopuukko — սկաուտական դանակ;

և այլն։

Պուուկո և դրանց նմանվող դանակների արտադրողները

Marttiini ֆիրմայի տուրիստական դանակ, որն ներառում է պուուկոյի ավանդական ձևը և մատնատակի հենակը, որը բնորոշ է ամերիկյան դանակներին

Iisakki Järvenpää, Կաուհավա, Ֆինլանդիա Marttiini, Ռովանիեմի, Ֆինլանդիա Kivikangas (Ahti ապրանքանիշ), Ֆինլանդիա H. Roselli, Ֆինլանդիա Kainuun Puukko Fiskars Corporation, Ֆինլանդիա Lapinpuukko KJ Eriksson, Շվեդիա Morakniv, Շվեդիա Frosts, Շվեդիա Helle, Հոլմեդալ, Նորվեգիա Viking Nordway, Չինաստան «Պավլովյան դանակներ» ՍՊԸ, Ռուսաստան Հարավային Խաչ, Ռուսաստան

Բացի այդ, առանձին մոդելները, որոնք մոտ են պուուկո դանակներին, արտադրվում են Cold Steel (ԱՄՆ), Fällkniven (Շվեդիա), ԱիՐ (Ռուսաստան), Կիզլյար (Ռուսաստան), Ռոսօրուժիե (Ռուսաստան), Օլիմպ (Ռուսաստան), Գեբո (Ռուսաստան), Mikov (Չեխիա) և այլ ֆիրմաների կողմից։

Տես նաև

• Դանակ
• Ֆիննական դանակ
• Յակուտական դանակ
• Սվին

Գրականություն

• Александр Марьянко. Финский нож на гранях времён. — М.: ООО «Издательский Дом Рученькиных», 2007. — 176 с. — ISBN 5-93369-216-6
• Попенко В. Н. Холодное оружие Севера. — М.: Богучар, 1993. — 110 с. — ISBN 5-88276-009-X
• Sakari Pälsi. Puukko. 1955. ISBN 951-1-15699-3
• Jukka Kemppinen. Puukot. Otava, 1976.

Արտաքին հղումներ

• Պուուկո ֆիննական հասարակություն(ֆին.)
• Կաուհավա քաղաքում ամենամյա պուուկո փառատոնի պաշտոնական կայք Արխիվացված 2007-08-18 Wayback Machine(ֆին.)(շվեդ.)(անգլ.)(ֆր.)(գերմ.)
• Ֆիննական դանակի պատմություն Արխիվացված 2007-09-04 Wayback Machine
• Մ. Լուչին։ Ֆիննական հետախույզի դանակը
• Ֆիննական մարտական դանակ Արխիվացված 2007-08-31 Wayback Machine
• Պուուկո անհատական հավաքածու
• Ա. Մարյանկո։ Ճշմարտություն ռուսական ֆինկայի մասին(չաշխատող հղում)