Վիքիպեդիա

Պեսցենիոս Նիգեր

Պեսցենիոս Նիգեր (լատին․՝ Gaius Pescennius Niger Augustus[1], մոտ 135, Ակվինո, Ֆրոզինոնե, Լացիո, Իտալիա - 194, Անտիոք, Հռոմեական կայսրություն), Հռոմեական կայսրության ինքնակոչ կայսր 193-194 թվականների՝ Հինգ կայսրերի տարվա ընթացքում։ Նա կայսերական իշխանություն է հռչակել Պերտինաքսի սպանությունից և Դիդիոս Հուլիանոսի գահ բարձրանալուց հետո, սակայն շուտով հաղթվել և սպանվել է իր քաղաքական հակառակորդի՝ Սեպտիմիոս Սևերոսի կողմից, երբ փորձում էր փախուստի դիմել Անտիոքից։

Պեսցենիոս Նիգեր
Gaius Pescennius Niger Augustus
Հռոմեական կայսրության ուզուրպատոր
Նիգերի մետաղադրամներից
Իշխանություն193 թվականի ապրիլի 9 - 194 թվականի մայիս
Լրիվ անունԳայոս Պեսցենիոս Նիգեր Ավգուստոս
Զինվորական կոչումԴուքս
Ծնվել է՝135/40 թվական
ԾննդավայրԱկվինո, Ֆրոզինոնե, Լացիո, Իտալիա
Մահացել է՝194 թվական (53-59 տարեկան)
Վախճանի վայրԱնտիոք, Հռոմեական կայսրություն
ԵրկիրՀին Հռոմ
Ազգությունհռոմեացի
Հարստությունչունի
ՆախորդԴիդիոս Հուլիանոս
ՀաջորդողՍեպտիմիոս Սևերոս
քաղաքական գործիչ
ՀայրԱնիոս Ֆուսքոս
ՄայրԼամպրիդիա
Երեխաներանհայտ
Հավատքհեթանոսություն

Վաղ գործունեություն խմբագրել

 
Նիգերի հատած դրամներից

Չնայած Նիգերը ծնվել է ձիավորի հին իտալական ընտանիքում մոտ 135 թվականին[2]՝ նա իր ընտանիքի առաջին անդամն էր, որը հասել է հռոմեական սենատորի պաշտոնին[3]։ Իր վաղ տարիների գործունեության վերաբերյալ քիչ բան է հայտնի․ հնարավոր է, որ նա Եգիպտոսում զբաղեցրել է ղեկավար պաշտոն և Կոմմոդոսի կառավարման սկզբնական շրջանում մասնակցել է Դակիայի դեմ արշավանքին[4]։ 180-ական թվականների վերջին Նիգերը ընտրվել է կոնսուլ, ինչից հետո՝ 191 թվականին, Կոմմոդոսը նրան նշանակել է Սիրիայի կառավարիչ[5]։

Կոմմոդոսի սպանությունից հետո նա դեռևս շարունակում էր կառավարել Սիրիան, երբ լուրեր են հասել Պերտինաքսի սպանության մասին, ինչին հաջորդել է կայսերական գահի փաստացի գնումը Դիդիոս Հուլիանոսի կողմից[6]։ Նիգերը Հռոմում քաղաքական հարգված գործիչ էր[4], ինչի արդյունքում Դիդիոսի դեմ տեղի ունեցող քաղաքացիական ցույցերից ժամանակ քաղաքացիները Նիգերին կոչ արեցին գալ Հռոմ և ստանձնել կայսրի կոչումը[7]։ Այս ամենը հետևանք հանդիսացավ այն բանի, որ Հուլիանոսը իր ցենտուրիոններից մեկին ուղարկեց Արևելք՝ Անտիոքում Նիգերին սպանելու[8]։

Հռոմում տեղի ունեցած ցույցերի արդյունքում Նիգերը 193 թվականի ապրիլին[9], հիմնվելով արևելյան լեգեոնների վրա, իրեն հռչակել է կայսր։ Հռչակվելով կայսր՝ Նիգերը իր համար ընտրել է «Justus» մականունը[4]։ Չնայած հետագայում Սևերոսը հայտարարել է, որ Նիգերն առաջինն է ապստամբել ընդդեմ Դիդիոս Հուլիանոսի[8]՝ Սևերոսը ապրիլի 9-ին նույնպես հռչակել է իրեն Հռոմեական կայսրության կայսր[3]։ Նիգերը պատվիրակություն է ուղարկել Հռոմ, որպեսզի հայտարարի իր՝ կայսերական գահի հանդեպ հայտարարված իշխանության մասին, սկայան այդ պատվիրակությունը բռնվում է Սևերոսի կողմից[4]։ Մինչ Նիգերը արևելյան պրովինցիաներում ուժեր էր հավաքագրում, Սևերոսը ուղղվում է դեպի Հռոմ և 193 թվականի հունիսի սկզբին՝ Հուլիանոսի սպանությունից հետո, մուտք գործում այնտեղ[10]։

Հակամարտություն ընդդեմ Սեպտիմիոսի խմբագրել

Սևերոսը, ժամանակ չկորցնելով, ամրապնդեց իր իշխանությունը Հռոմում և հրամայեց Գայոս Ֆուլվիոս Պլավտիանոսին գերի վերցնել Նիգերի երեխաներին և նրանց պահել որպես պատանդներ[11]։ Նույն ժամանակ Նիգերը աշխատանքներ էր տանում ասիական բոլոր պրովինցիաների, ինչպես նաև Ասիայի պրոկոնսուլի՝ Ասելիոս Աեմիլիանոսի աջակցությունը ստանալու համար․ վերջինս Նիգերի անունից գրավել էր Բյուզանդիոնը[12]։ Այնուհետ Նիգերը փորձել է իր իշխանությունը պահպանել Եգիպտոսի վրա, մինչ Սևերոսը իր ուժերի ներածի չափով ամեն ինչ արել է, որպեսզի պահպանի ցորենի մատակարարումը այնտեղից։ Նա հրամայել է իրեն հավատարիմ զորքերին վերահսկողություն սահամանել Եգիպտոսի արևմտյան սահմանի վրա և թույլ չտալ այնտեղ տեղակայված II Անվախ Տրայանոսյան լեգեոննին օգնություն ցուցաբերել Նիգերին։

Չնայած այս տարածքները ունեին մեծ հարստություն՝ Նիգերի զորքերը իրենց մարտունակությամբ և որակով զիջում էին Սևերոսի զորքերին։ Սևերոսը իր տրամադրության տակ ուներ 16 դանուբյան լեգեոններ, մինչ Նիգերը ուներ ընդամենը 6 լեգեոն, որոնցից 3-ը տեղակայված էին Սիրիայում, 2-ը՝ Արաբական թերակղզում, 1-ը՝ Մելիտինեում[11]։ Այդ ժամանակ Նիգերը սկսում է ագրեսիվ գործել և զորքեր է ուղարկում Թրակիա, որոնք Պերինթոսի մոտ պարտության են մատնում Սևերոսի՝ Լուցիոս Ֆաբիոս Ցիլոյի կողմից գլխավորվող զորքերի մի մասին[13]։

Այս ամենից հետո Սևերոսը Հռոմից ուղղվում է դեպի Արևելք՝ իր զորավարներից մեկին՝ Կլաուդիոս Կանդիդոսին, իրենից շուտ ուղարկելով այնտեղ[14]։ Նիգերը իր իշխանության կենտրոնը դարձնում է Բյուզանդիոնը և Ասելիոս Աեմիլիանոսին հրամայում պաշտպանել Մարմարա ծովի հարավային ծովափը[14]։ Երբ Սևերոսը մոտենում է Նիգերին, առաջարկում է վերջինիս ինքնակամ հանձնվել և աքսորվել, բայց Նիգերը հրաժարվում է՝ հույսը դնելով ռազմական բախման արդյունքի վրա[4]։ 193 թվականի աշնանը Կանդիդոսը Կիզիկոսի ճակատամարտում պարտության է մատնում Նիգերի զորքերին, որոնք ղեկվարվում էին Աեմիլիանոսի կողմից․ վերջինս էլ զոհվում է ճակատամարտի ժամանակ[15]։ Շուտով պաշարվում է նաև Բյուզանդիոնը, ինչից հետո Նիգերը թողնում է քաղաքը և նահանջում դեպի Նիկեա[14], սակայն Բյուզանդիոնը հավատարիմ է մնում Նիգերին, ինչի արդյունքում Սևերոսը մինչև 195 թվականի ավարտ չէր կարողանում գրավել այն[16]։

 
Սեպտիմիոս Սևերոսի կիսանդրին Մյունխենում

Մեկ այլ ճակատամարտ տեղի է ունենում 193 թվականին Նիկեայում, որտեղ Նիգերը նորից պարտություն է կրում։ Այնուամենայնիվ, նա կարողանում է իր զորքերի հետ միասին նահանջել դեպի Տավրոսի լեռներ, որտեղ մի քանի ամիսներ շարունակ զորքերը պաշտպանում էին Կիլիկիայի դարպասները, իսկ Նիգերը վերադառնում է Անտիոք[17]։ Նիգերի համար այդժամ խնդիրներ են առաջանում, քանի որ իրեն ուղղված աջակցությունն Ասիայում նվազում էր։ Նախկինում Նիգերին հավատարիմ եղած քաղաքները՝ մասնավորապես Տյուրոսը և Լաոդիկեան, որոշում են փոխել սեփական դիրքորոշումը[16]։ Շուտով՝ 194 թվականի փետրվարի 13-ին Եգիպտոսը հայտարարեց Սևերոսին աջակցելու մասին։ Շուտով նույնը տեղին ունեցավ նաև Արաբիայի պարագայում, ինչն էլ սկսեց նվազեցնել Նիգերի շանսերը[18]։

Այն բանից հետո, երբ Սևերոսը Կլաուդիոս Կանդիդոսւբ փոխարինեց մեկ այլ հրամանատարով՝ Պուբլիոս Կոռնելիոս Անուլինոսով, 194 թվականի մայիսին տեղի է ունենում Անուլինոսի և Նիգերի ճակատամարտը Իսոսի մոտ, որի երկար և բարդ ընթացքից հետո Պեսցենիոս Նիգերը վճռական պարտություն կրեց[19]։ Նա ստիպված փախչում է Անտիոք, սակայն շուտով ձերբակալվում է, երբ փորձում էր փախուստի դիմել Պարթևստան[20]։ Շուտով Նիգերը գլխատվում է, իսկ նրա գլուխը տարվում է Բյուզանդիոն, սակայն քաղաքը հրաժարվում է անձնատուր լինել։ Սևերոսը գրահով վերցնում է քաղաքը, ապա հիմնահատակ ավերում, սակայն հետագայում վերանորոգում է այն[16]։ Նիգերի գլուխը տարվում է նաև Հռոմ, որտեղ ցուցադրվում է[13]։

Արևելքում հաղթանակ տանելու հետո Սևերոսը պատժում է Նիգերի բոլոր աջակիցներին[21]։ Նա մահապատժի է ենթարկում նաև Նիգերի կնոջը և երեխաներին, ապա առգրավում նրանց կալվածքները[22]։

Անուն խմբագրել

«Նիգեր» անունը նշանակում է «սև», որով նա հակադրվում էր գահի համար մղվող պայքարում իր հակառակորդին՝ Կլոդիոս Ալբինոսին, որի անունը նշանակում է «սպիտակ»[23]։ Ըստ «Historia Augusta»-ի՝ նրան Նիգեր մականունն են տվել նրա սև վզի պատճառով[24]։

Մշակույթում խմբագրել

«Հռոմեական կայսրության անկումը» ֆիլմում Նիգերի դերակատարն է Դուգլաս Ուիլմերը, որտեղ Նիգերը ներկայացվում է որպես Կոմմոդոսի խառնակիչ կողմնակից։ Ֆիլմի ավարտին Նիգերը, Դիդիոս Հուլիանոսը և Կոմմոդոսի մեկ այլ մտերիմ աճուրդի ժամանակ մրցակցում են Հռոմի գահի համար։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ In Classical Latin, Niger's name would be inscribed as GAIVS PESCENNIVS NIGER AVGVSTVS.
  2. ↑ Potter, pg. 101; Meckler, Pescennius Niger, Cassius Dio, 75:6:1
  3. ↑ 3,0 3,1 Potter, pg. 101
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Meckler, Pescennius Niger
  5. ↑ Meckler, Pescennius Niger; Southern, pg. 28
  6. ↑ Bowman, pg. 2; Meckler, Pescennius Niger
  7. ↑ Meckler, Pescennius Niger; Potter, pg. 101; Bowman, pg. 2
  8. ↑ 8,0 8,1 Potter, pg. 99
  9. ↑ Southern, pg. 28; Bowman, pg. 2
  10. ↑ Bowman, pg. 4; Meckler, Pescennius Niger
  11. ↑ 11,0 11,1 Potter, pg. 103
  12. ↑ Southern, pg. 32; Meckler, Pescennius Niger
  13. ↑ 13,0 13,1 Potter, pg. 104
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Bowman, pg. 4
  15. ↑ Bowman, pg. 4; Potter, pg. 104; Southern, pg. 33
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Southern, pg. 33
  17. ↑ Meckler, Pescennius Niger; Bowman, pg. 4; Potter, pg. 104
  18. ↑ Bowman, pg. 4; Potter, pg. 104
  19. ↑ Southern, pg. 33; Potter, pg. 104; Bowman, pg. 4
  20. ↑ Meckler, Pescennius Niger; Southern, pg. 33
  21. ↑ Potter, pg. 106
  22. ↑ Historia Augusta, Life of Pescennius Niger, 6:1
  23. ↑ Southern, pg. 28
  24. ↑ Historian Augusta, Life of Pescennius Niger, 6:6

Աղբյուրներ խմբագրել

Առաջնային աղբյուրներ խմբագրել

Երկրորդային աղբյուրներ խմբագրել

  • Southern, Pat. The Roman Empire from Severus to Constantine, Routledge, 2001
  • Potter, David Stone, The Roman Empire at Bay, AD 180-395, Routledge, 2004
  • Bowman, Alan K., The Cambridge Ancient History: The Crisis of Empire, A.D. 193-337, Cambridge University Press, 2005
  • http://www.roman-emperors.org/pniger.htm Meckler, Michael L, "Pescennius Niger (193-194 A.D.)", De Imperatoribus Romanis (1998)

Արտաքին հղումներ խմբագրել

  • Herbermann, Charles, ed. (1913). «Pescennius Niger» . Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
  • Պեսցենիոս Նիգերը Livius.org կայքում Արխիվացված 2014-11-23 Wayback Machine
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պեսցենիոս Նիգեր» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պեսցենիոս_Նիգեր&oldid=9768587» էջից