Դիդիուս Հուլիանուս (Մարկոս Դիդիուս Սալվիոս Հուլիանոս Սևերոս, լատին․՝ Marcus Didius Slvius Julianus[3] Severus, հունվարի 30, 133, Mediolanum, Հռոմէական Իտալիա[1][2] - հունիսի 1, 193, Հռոմ, Հռոմէական Իտալիա[4][5][6]), հռոմեական կայսր (մարտի 28-հունիսի 1, 193 թվական)։ Պատկանել է սենատորական դասին, Անտոնինների օրոք կատարել է ռազմական և քաղաքական կարիերա. ղեկավարել է մի շարք գավառներ, հաղթանակներ տարել գերմանացիների հետ սահմանային պատերազմներում։ 175 թվականին ծառայել է որպես հյուպատոս։ Այն բանից հետո, երբ պրետորացիները սպանեցին կայսր Պերտինաքսին (մարտ 193), Դիդիուս Հուլիանուսը հռչակվեց կայսր, և վարկածներից մեկի համաձայն՝ նա գնեց գերագույն իշխանությունը Պրետորիայի ճամբարում աճուրդի ժամանակ։ Սենատը և քաղաքի պլեբսը ատում և արհամարհում էին նրան։ Հուլիանոսի դեմ ապստամբեցին գավառների կառավարիչները՝ Գայուս Պեսսենիուս Նիգերը Սիրիայում, Լյուսիուս Սեպտիմիուս Սևերուսը՝ Պանոնիայում, Դեսիմուս Կլոդիուս Ալբինուսը՝ Բրիտանիայում։ Հյուսիսն իր բանակը տեղափոխեց մայրաքաղաք:Դիդիուս Հուլիանուսին չկարողացավ դիմադրություն կազմակերպել. նրա զորքերը անցան ապստամբի կողմը, իսկ պահակախումբը հրաժարվեց աջակցել նրան։ Կայսրը հրավիրեց Սևերոսին, որ դառնա իր գահակալը, բայց նա չընդունեց այս առաջարկը։ Կայսրը հրավիրեց Սևերոսին, որ դառնա իր գահակալը, բայց նա չընդունեց այս առաջարկը։ Երբ Հյուսիսը մոտեցավ Հռոմին, Դիդիուս Հուլիանուսին Սենատի կողմից դատապարտվեց մահվան և սպանվեց իր պալատում։ Փրկված աղբյուրներից շատերը Դիդիուս Հուլիանուսին ներկայացնում են որպես վատ կայսր։ Գնելով գերագույն իշխանությունը փողով, նա պատրաստ չէր իշխել և դրսևորեց վախկոտություն, անվճռականություն, տաղանդի բացակայություն և հին արատներից հրաժարվելու անկարողություն, մասնավորապես, որկրամոլությունից:Նրա օրոք նշանավորվեց խորացող քաղաքական ճգնաժամ, որը սկսվեց Կոմոդոս կայսեր սպանությամբ և հանգեցրեց Սևերուսի ռազմական դիկտատուրայի հաստատմանը։

Մարկոս Դիդիուս Սալվիոս Հուլիանուս Սևերոս
Marcus Didius Slvius Julianus
Հռոմի կայսր
Դիդիուս Հուլիանուս
Ծնվել է՝հունվարի 30, 133
ԾննդավայրMediolanum, Հռոմէական Իտալիա[1][2]
Մահացել է՝հունիսի 1, 193 (60 տարեկան) մարդասպանություն
Վախճանի վայրՀռոմ
ԵրկիրՀին Հռոմ
քաղաքական գործիչ և ռազմական գործիչ
ՀայրՔվինտիոս Պետրոնիուս Դիդիուս Սևերոսի
ՄայրAemilia Clara?
ԵրեխաներԴիդիա Կլարա

Վաղ կյանք խմբագրել

Հուլիանուսը ծնվել է Քվինտիոս Պետրոնիուս Դիդիուս Սևերոսի և Ամելիա Կլարայի ընտանիքում[7]։ Հուլիանուսի հայրը ծագում էր միանյան բարձրաշխարհիկ հասարակությունից, իսկ մայրը ուներ Հյուսիսային Աֆրիկայից հռոմեական ծագումով։ Կլարան ծագում է կոնսուլական ընտանիքից։ Նրա եղբայրներն են Դիդիուս Պրոցուլուս և Դիդիուս Նումիուս Ալբինուս[7]։ Նրա ծննդյան թիվը Դիոն Կասիոսը դնում է 133 թվականի հունվարի 30-ին[8] և 137 թվականի փետրվարի 2-ին[9]։

Դիդիուս Հուլիանուսը բարձրացվել է Դոմիցիա Լուցիլիայի՝ Հռոմի կայսր Մարկոս Ավրելիոսի, մոր միջոցով[10]։ Դոմիցիայի օգնությամբ, նա սկսեց շատ արագ առաջադիմել առաջին քայլը հասարակական գործունեությունն է[11]։ Նա ամուսնացավ հռոմեացի Մանիլիա Սկանտիլա անունով աղջկա հետ, այնուհետև մոտ 153 թվականին ծնվեց նրանց դուստրը՝ Դիդիա Կլարան[12]։

Հասարակական գործունեությունը խմբագրել

Հուլիանուսը հաջողությամբ առաջ էր ընթանում քաղաքական հասարակական ոլորտում Մարկոս Ավրելիոսի մոր՝ Դոմիտիայի օգնությամբ։ Նա այնքան արագ էր առաջ ընթանում, որ մի քանի բարձր պաշտոններ[11][13] զբաղեցնելուց հետո մոտ 162 թվականին նշանակվեց պրետոր[13]։ Նա հետագայում ղեկավարեց XXII լեգիոնը տեղակայված Մոգոնտիացում (այժմ. Մայնց)[14]։ 170 թվականին նա դարձավ հռոմեական Գալիա պրովինցիայի նահանգապետ և այդ պաշտոնին մնաց հինգ տարի[15]։ Չաուսի ապստամբությունը ճնշելու համար նա իր ծառայության ժամանակ իբրև պարգևատրում կալվածք ստացավ Էլբեում[15], 175 թվականին Պերտինաքսի հետ ներկայացվեց կոնսուլության[16]։

Նա հեռուն գնացող նպատակներ ուներ[17] և շուտով նշանակվեց Դալմաթիա պրովինցիայի կառավարիչ[18] կամ Գերմանիա պրովինցիայի ինֆերիոր[19] և հետագայում կաշառքի միջոցով նշանակվեց Իտալիայի կառավարիչ[19]։ Նրա շուրջ սկսվեցին ծուղակներ հյուսվել, սակայն նրանա մեծ ապագա էր սպասվում[19] Կոմմոդոսից հետո նա Պերտինաքսի կառավարման ժամանակ դարձավ Աֆրիկա պրովինցիայի նահանգապետ[20]։

Իշխանությունը խմբագրել

193 թվականի մարտի 28-ին Պերտինաքսի սպանությունը Դիդիոս Հուլիանոսին ետ բերեց Հռոմ։ Երբ պրետորիականները ձեռք բերելով իրական իշխանություն հայտարարեցին, որ նրանք իշխաությունը կտան նրան, ով իրենց շատ կվճարի Դիդիուս Հուլիանոսը որոշեց փորձել բախտը։ Երբ նա հայտնվեց պրետորիականների ճամբարի մոտ իմացավ, որ իր մրցակից Սուլպիցիանոսը՝ նոր սպանված կայսեր աները, գտնվում է բանակատեղիում, Սկսվեց բացահայտ գահի վիճակահանություն։ Երբ Սուլպիցիանոսը առաջարկեց 20.000 սեստերց ամեն մի պրետորիականի, սրան հակառակ Սուլպիցիանոսը առաջարկեց 25.000 և բարձրացնել նրանց աշխատավարձերը հինգ անգամ հազար սեստերցից բարձրացնելով հինգ հազար սեստերց։ Այսպես պատմության մեջ առաջին անգամ կայսերական գահը վաճառվեց։

Սպանությունը խմբագրել

Դիդիուս Հուլիանուսը չկարողացավ վճարել պրետորիականներին։ Հավանաբար, այդ իսկ պատճառով, երբ Սեպտիմոս Սևերոսի զորերը մոտեցան Հռոմին պրետորիականները հրաժարվեցին պաշտպանել Դիդիուս Հուլիանուսին։ Վերջինս մի կերպ հավաքեց պրետորիականների համար նախատեսված գումարը և նրանցից ամեն մեկին բաժին հասավ 30.000 սեստերց ոսկի, բայց դա չբարձրացրեց նրանց մարտական ոգին։

Դիդիուս Հուլիանոսը սենատի կողմից դատապարտվեց և մահապատժի ենթարկվեց։ Համաձայն Դիոն Կասիոսի՝ սպան, որ ուղարկվել էր մահապատիժն իրականացնելու կայսերը հանդիպեց ծնկաչոք աղոթելուց։

Դիդիուս Հուլիանոսը կառավարեց ընդամենը 66 օր։

Գրականություն խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 http://www.vcoins.com/en/landing/twih20150125.aspx
  2. 2,0 2,1 2,2 http://olivier.jeulin.free.fr/lettres/latin/calendarium/menses/januarius.htm
  3. In Classical Latin, Julianus' name would be inscribed as MARCVS DIDIVS IVLIANVS AVGVSTVS.
  4. 4,0 4,1 http://www.academia.edu/3686880/Dan_Deac_Negotiating_with_the_Dacians._The_Case_of_M._Ulpius_Celerinus_interpres_dacorum_in_Eph._Nap._XXIII_2013
  5. 5,0 5,1 http://www.forumancientcoins.com/numiswiki/view.asp?key=didius%20julianus
  6. 6,0 6,1 http://madamepickwickartblog.com/2012/08/the-opportunist/
  7. 7,0 7,1 Historia Augusta, Didius Julianus, 1.2
  8. Cassius Dio, lxxiv, 17.5
  9. Historia Augusta, Didius Julianus, 9.3
  10. Historia Augusta, Didius Julianus, 1.3
  11. 11,0 11,1 Historia Augusta, Didius Julianus, 1.4
  12. Historia Augusta, Didius Julianus, 3.4
  13. 13,0 13,1 Historia Augusta, Didius Julianus, 1.5
  14. Historia Augusta, Didius Julianus, 1.6
  15. 15,0 15,1 Historia Augusta, Didius Julianus, 1.7
  16. Historia Augusta, Didius Julianus, 1.8, 2.3; Pertinax, 14.5
  17. Historia Augusta, Didius Julianus, 1.8
  18. Historia Augusta, Didius Julianus, 1.9
  19. 19,0 19,1 19,2 Historia Augusta, Didius Julianus, 2.1
  20. Historia Augusta, Didius Julianus, 2.3; Pertinax, 4.1, 14.5