Չուկոտի ծով
Չուկոտի ծով (ռուս.՝ Чуко́тское мо́ре), Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոսի ծայրամասային ծով, գտնվում է Չուկոտյան թերակղզու և Ալյասկայի միջև։ Արևմուտքում Լոնգի նեղուցով միանում է Արևելասիբիրական ծովի հետ, արևելքում Բարոու հրվանդանի շրջանում միանում է Բոֆորտի ծովի հետ, հարավում՝ Բերինգի նեղուցը միացնում է այն Խաղաղ օվկիանոսի Բերինգի ծովի հետ։ Ծովի ջրային տարածքով անցնում է ամսաթվի փոփոխման գիծը։
 ռուս.՝ Чуко́тское мо́ре | ||
 | ||
| Կոորդինատներ | ||
| Երկիր |  Ռուսաստան ԱՄՆ
| |
| Տեղագրություն | Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս | |
| Ընդհանուր մակերեսը | 589 600 կմ² | |
| Ծավալը | 45 400 կմ³ | |
| Ամենամեծ խորությունը | 1256 մ | |
| Միջին խորությունը | 71 մ | |
Պատմություն խմբագրել
1648 թվականին Սեմյոն Դեժնյովը Կոլիմա գետի գետաբերանից անցել է ծովով մինչև Անադիր գետը։ 1728 թվականին Վիտուս Բերինգի արշավախումբը և 1779 թվականին կապիտան Ջեյմս Կուկը Խաղաղ օվկիանոսից անցել են ծովը։
1928 թվականին հիդրոգրաֆիկ հետազոտությունների ընթացքում նորվեգացի բևեռային հետազոտող Հ. Սվերդրուպը հայտնաբերել է, որ Բարոու հրվանդանի և Վրանգելի կղզու միջև ծովն իր բնական պայմաններով խիստ տարբերվում է Նորսիբիրական կղզիների և Վրանգելի կղզու միջև գտնվող ծովից, այդ պատճառով պետք է առանձնացվեր Արևելասիբիրական ծովի կազմից։ Առանձնացված ծովն որոշվեց անվանել Չուկոտի ծով Չուկոտյան թերակղզին բնակեցնող ժողովուրդների անունով։ Ծովի պաշտոնական անվանումը հաստատվել է 1935 թվականին[1]։
Ֆիզիկաաշխարհագրական բնութագիր խմբագրել
Ծովի մակերեսը կազմում է 589 000 կմ²։ Հատակի մակերեսի 56 %-ը զբաղեցնում են 50 մետրից ոչ ավել խորությունները, առավելագույն խորությունը կազմում է 1256 մետր։ Ամռանը ջրի ջերմաստիճանը կազմում է 4-12 °C, ձմռանը՝ −1,6-1,8 °C:
Առափնյա գիծը շատ կտրտված չէ։ Ծոցերն են՝ Կոլյուչինսկայա խորշը, Կոցեբուն, Շիշմարյովի ծովախորշը։ Հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներից մինչև մայիս-հունիս ամիսները ծովը ծածկված է սառույցներով։
Չուկոտի ծով թափվում են շատ քիչ քանակությամբ գետեր։ Դրանցից ամենախոշորներն են՝ Ամգուեմա, Կոբուկ, Նոատակ գետերը։
Չուկոտի ծովով անցնում է Հյուսիսային ծովային ուղին։
Ծովում գտնվում են Վրանգելի, Հերալդ և Կոլյուչին կղզիները։
Խոշոր նավահանգիստներն են՝ Ուելեն (Ռուսաստան), Բարոու (ԱՄՆ)։
Ջերմային ռեժիմ խմբագրել
Բերինգի նեղուցի տարածքում ջրի ջերմաստիճանը ամռանը հասնում է մինչև 12 °C: Դեպի հյուսիս ջրի ջերմաստիճանը աստիճանաբար իջնում է։ Ձմռանն օդի ջերմաստիճանը հասնում է գրեթե սառեցման ջերմաստիճանին (-1,7 °C): Խորության հետ մեկտեղ իջնում է նաև ջրի ջերմաստիճանը, սակայն ծովի արևելյան հատվածում այն մնում է դրական մինչև ծովի հատակը։ Ջրի ջերմաստիճանը մակերևույթին կազմում է 1,8˚, ամռանը՝ 4-12˚:
Աղիություն խմբագրել
Ձմռանը բնորոշ է սառցատակի ջրի շերտի բարձր աղիության մակարդակ (մոտ- 31-33 ‰): Ամռան սեզոնին աղիությունն ավելի ցածր է, մեծանում է արևմուտքից արևելք՝ 28-32‰: Հալչող սառույցների աղիությունն ավելի ցածր է, այն նվազագույնն է գետերի գետաբերանների մոտ (3-5 ‰): Սովորաբար խորության հետ մեկտեղ բարձրանում է նաև աղիության մակարդակը։
Կենդանական աշխարհ խմբագրել
Սպիտակ արջերն, որոնք բնակվում են Չուկոտի ծովի սառույցներում, պատկանում են այդ տեսակի գենետիկորեն տարբերվող հինգ պոպուլյացիաներից մեկին[2]։ Այստեղ տարածված են նաև փոկեր, ծովափղեր, կետեր։ Ձկներից այստեղ տարածված են հեռավորարևելյան փրփրուկը, ձամբռիկը, արկտիկական լերկամորթիկը, բևեռային ձողաձուկը։ Ամռանը ծովի ափերի մոտ լինում են թռչնաշուկաներ։ Հանդիպում են բադեր, սագեր, ճայեր և այլ թռչուններ։
Վրանգելի և Հերալդ կղզիներում գտնվում է արկտիկական արգելանոց, որը համարվում է սպիտակ արջերի և ծովափղերի բազմացման հիմնական վայրը[3]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Мельников А. В. Географические названия Дальнего Востока России: Топонимический словарь. — Благовещенск: Интерра-Плюс (Interra+), 2009. — 55 с.
- ↑ C. Michael Hogan (2008) Polar Bear: Ursus maritimus, Globaltwitcher.com, ed. N. Stromberg Արխիվացված 2008-12-24 Wayback Machine
- ↑ География. Современная иллюстрированная энциклопедия / Под редакцией проф. А. П. Горкина. — М.: Росмэн, 2006.
Գրականություն խմբագրել
- Шамраев Ю. И., Шишкина Л. А. Океанология. Л.: Гидрометеоиздат, 1980.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Чукотское море в книге: А. Д. Добровольский, Б. С. Залогин. Моря СССР. Изд-во Моск. ун-та, 1982.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չուկոտի ծով» հոդվածին։ |