Նիկլաուս Շրադին

շվեյցարացի քաղաքացիական իրավունքի նոտար

Նիկլաուս Շրադին (գերմ.՝ Niklaus Schradin, կամ Nicolaus Schradin, մոտավորապես 1470[2], Ալլենսբախ  —   1506 թվականի փետրվարի 14-ի և 1518 թվականի միջև[3], Լյուցեռն), շվեյցարացի մատենագիր, Սանկտ Գալլենի աբբայության գրասենյակի և Լյուցեռնի քաղաքային խորհրդի գրագիր, «Շվաբյան պատերազմի տարեգրության» (1500), Շվեյցարիայում հրատարակված առաջին պատմական աշխատության հեղինակ։

Նիկլաուս Շրադին
Ծնվել է15-րդ դար
ԾննդավայրԱլլենսբախ[1]
Վախճանվել է1531[1]
Վախճանի վայրԼյուցերն, Շվեյցարիա
ՄասնագիտությունՆոտար և գրող
ՔաղաքացիությունՇվեյցարիա

Կենսագրություն խմբագրել

Ծագումը ճշգրիտ հաստատված չէ․ ծնվել է մոտավորապես 1470 թվականին, Բոդենի լճի ափին գտնվող Ալլենսբախում։ 19-րդ դարի շվեյցարացի պատմաբան Վոլֆգանգ Ֆրիդրիխ ֆոն Մյուլինենի վարկածը Շրադինի Ռոյթլինգենից (Բադեն-Վյուրթեմբերգ) ծագման մասին համոզիչ ապացույցներ չի գտել։ Նրա մասին առաջին անգամ հիշատակվում է Սանկտ Գալենի Սուրբ Գալլայի Բենեդիկտյան աբբայության փաստաթղթերում 1491 թվականի սեպտեմբերին, որպես վանքի գրասենյակի գրագիր։ Հավանաբար նա կրթություն է ստացել հենց նույն վանքում։ 1499 թվականին աշխատել է Սանկտ Գալլենում որպես նոտար, 1500 թվականի ապրիլին տեղափոխվել է Լյուցեռն, հունիսին ծառայության անցել որպես քաղաքային գրագրի օգնական, իսկ 1503 թվականից դարձել է տեղական քաղաքային խորհրդի երրորդ գրագիր։ 1505 թվականի ապրիլի 14-ին դարձել է Լյուցեռնի քաղաքացի[4]։ Պաշտոնավարել է մինչև 1506 թվականի փետրվարի 14-ը, որից հետո նրա վերաբերյալ տեղեկություններ չեն պահպանվել։

Մահացել է 1518 թվականից ոչ ուշ, երբ նրա այրին՝ Աննա Գիզինը, ծննդյամբ՝ Վագներինը, պատվիրել է նրա հիշատակի արարողություն կազմակերպել Լյուցեռնի Ֆրանցիսկյան եկեղեցում[5]։ Ավելի վաղ շրջանառվող վարկածը, որ նա 1531 թվականին դեռ ողջ է եղել[6][7][8] և հանդիսացել է Լյուցեռնի «Արջի մոտ» հյուրանոցի սեփականատերը, ներկայումս մերժվում է հետազոտողների մեծ մասի կողմից։

Ստեղծագործություններ խմբագրել

Նիկլաուս Շրադինը հանդիսանում է հանգավոր «Շվաբյան պատերազմի տարեգրություն» (գերմ. Chronik des Schwabenkriegs) աշխատության հեղինակ, որի հիմքում ընկած է այդ հակամարտության արձակ ժամանակագրությունը, որը գրել է Սանկտ Գալենի գրասենյակի նրա գործընկեր Կասպար Ֆրեյը[3]։ Ֆրեյի ժամանակագրությունից բացի, Շրադինը, անկասկած, օգտվել է նաև ականատեսների և ռազմական գործողությունների մասնակիցների բանավոր պատմություններից։

Գերմաներեն լեզվի բարձր ալեմանական բարբառով գրված տարեգրությունը բաղկացած է 1292 ոտանավորներից և արձակ ներդիրներից[2], որտեղ Շրադինը մանրամասն նկարագրել է Շվեյցարիայի կանտոնների պատերազմի գրեթե բոլոր իրադարձությունները Շվաբյան միության հետ, որին աջակցվել է Հռոմեական կայսր Մաքսիմիլիան I-ը, ինչպես նաև 1499 թվականի պատմական ճակատամարտերը՝ փետրվարի 22-ին Հարդեի մոտ, ապրիլի 11-ին Շվադերլոխի մոտ, հուլիսի 11-ին Դորնախի մոտ և այլն։

Հավանաբար, Հանս Ֆրյունդի «Հին Ցյուրիխյան պատերազմի տարեգրություն»-ից (1447) և Էլոգիուս Կիբուրգերի «Շտրետլիգյան տարեգրություն»-ից (1487) փոխառված պատերազմի նախապատմության մեջ Շրադինը շարադրել է Շվից կանտոնի բնակչության շվեդական ծագման մասին լեգենդը, որը 1291 թվականին դարձել է ապագա համադաշնության կազմավորման միջուկը[5]։ Շրադինի տարեգրությունը առաջին անգամ հրատարակվել է 1500 թվականի սեպտեմբերի 1-ին[9] Զուրզեում (Լյուցեռն կանտոն) և նկարազարդվել է փայտի վրա 42 փորագրություններով՝ նվիրված Շվեյցարական միության բոլոր տասը (այն ժամանակվա) կանտոնների պատմությանը։ Նախկինում սխալմամբ պնդում էին, որ այն տպագրվել է 1500 թվականի հունվարի 14-ին՝ Անտոն Մեծի տոնի նախօրեին, ինչպես կարելի է եզրակացնել հիշատակարանից, այսօր ընդհանուր առմամբ ընդունված է, որ այդ ժամանակ հեղինակը դեռևս եղել է Սանկտ Գալլենում ծառայության մեջ և չէր կարող լինել Լյուցեռնում, բացի այդ նշված տոնը իրականում Սուրբ Անտոնի Ապամեացու օրն է, որը նշվել է նույն տարում Կոնստանցիայի թեմի կողմից սեպտեմբերի 2-ին։

Զուրզայում տարեգրության հրատարակչի անունը դեռ հաստատված չէ, թեև հրատարակության մեջ օգտագործված տպագրական ոճը բնորոշ է Բազելյան հրատարակիչ Միխել Ֆյուրտերի տպարանին, իսկ «DS» մոնոգրամը 42 փորագրանկարների վրա, որոնք զարդարում էին այն, հիշեցնում է վարպետների աշխատանքը, ովքեր աշխատել են նաև Բազելում՝ Ալբրեխտ Դյուրերից հետո։ Շրադինի «Շվաբյան պատերազմի տարեգրությունը» հեղինակություն էր վայելում իր ժամանակակիցների շրջանում և ավելի ուշ օգտագործվել է շվեյցարացի մատենագիրների կողմից, մասնավորապես, Պետերման Էտերլինի «Շվեյցարական Համադաշնության տարեգրությունում» (1507), Դիբոլդ Շիլլինգ Կրտսերի «Լյուցեռնի տարեգրությունում» (1513), Յոհան Շտումպֆի «Շվեյցարական տարեգրությունում» (1548) և այլն։ Լինելով Շվեյցարիայում տպագրված առաջին պատմական աշխատությունը՝ Շրադինի տարեգրությունը վկայում է ազգային պատմական գիտակցության անվերապահ զարգացման մասին, թեև դրա հեղինակի բացահայտ ռեակցիոն հայացքներն ու ֆեոդալական համակրանքը սուր քննադատության էին արժանացել մի շարք ժամանակակիցների կողմից, օրինակ՝ ստրասբուրգյան հումանիստ Յակոբ Վիմպֆիլինգի կողմից։ Պահպանվել է տարեգրության առաջին հրատարակության առնվազն 12 օրինակ, որոնցից 6-ը պահվում են Շվեյցարիայի հանրային գրադարանների հավաքածուներում։

Հրապարակումներ խմբագրել

  • Nikolaus Schradin. Schweizer Chronik. Surse 1500. Faksimile Neudruck, cur. E. Weil. — München: Harro Jessen, 1927.

Մատենագիտություն խմբագրել

  • Georg von Wyß. Schradin, Niklaus // Allgemeine Deutsche Biographie. — Band 32. — Leipzig: Duncker & Humblot, 1891. — S. 440.
  • Konrad Wanner. Schreiber, Chronisten und Frühhumanisten in der Luzerner Stadtkanzlei des 15. Jahrhunderts // Jahrbuch der Historischen Gesellschaft Luzern. — Band 18. — Luzern, 2000. — S. 2-44.
  • Andre Gutmann. Niklaus Schradin // Historisches Lexikon der Schweiz. Akademie der Geistes- und Sozialwissenschaften. — Band 11. — Basel: Schwabe AG, 2012. — ISBN 978-3-7965-1911-6.
  • Schmid Regula. Schradin, Niklaus // Encyclopedia of the Medieval Chronicle, ed. by Graeme Dunphy and Cristian Bratu. — Leiden; Boston: Brill, 2016.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #103156763 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  2. 2,0 2,1 Schmid R. Schradin, Niklaus // Encyclopedia of the Medieval Chronicle. — Leiden; Boston, 2016.
  3. 3,0 3,1 Gutmann A. Niklaus Schradin // Historisches Lexikon der Schweiz. — Bd. 11. — Basel, 2012.
  4. Schradin, Nicolaus // Repertorium «Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters». — Bayerische Staats Bibliothek, 2012.
  5. 5,0 5,1 Georg von Wyß. Schradin, Niklaus // Allgemeine Deutsche Biographie. — Bd. 32. — Leipzig, 1891. — S. 440.
  6. Немецкая национальная библиотека, Берлинская государственная библиотека, Баварская государственная библиотека и др. Record #103156763 // Общий нормативный контроль (GND) — 2012—2016.
  7. CERL Thesaurus — Консорциум европейских научных библиотек.
  8. Record #32403799 // VIAF — 2012.
  9. Chronik des Schwabenkrieges // Repertorium «Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters».

Արտաքին հղումներ խմբագրել