Միսսուրի

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Միսսուրի (այլ կիրառումներ)

Միսսուրի (անգլերեն՝ Missouri), նահանգ ԱՄՆ-ի կենտրոնական մասում, Միսսիսիպի և Միսսուրի գետերի ավազաններում։ Տարածությունը 180,4 հազար կմ² է, բն․ 5,99 մլն (2010, 70%֊ը՝ քաղաքային)։ Վարչական կենտրոնը՝ Ջեֆերսոն Սիթի։

Միսսուրի անգլ.՝ Missouri
flag of Missouri? Զինանշան
Երկիր	ԱՄՆ
Մասն է	Մայրցամաքային նահանգներ
Հիմն	Missouri Waltz?
Կարգավիճակ	ԱՄՆ-ի նահանգ
Մտնում է	ԱՄՆ
Վարչկենտրոն	Ջեֆերսոն Սիթի
Ամենաբարձր կետ	Taum Sauk Mountain?
ԲԾՄ	240 մետր
Օրենսդրական մարմին	Missouri General Assembly?
Դատական մարմին	Supreme Court of Missouri?
Միության մուտք	օգոստոսի 10, 1821 (24-րդ)
Բնակչություն	▲6 154 913 մարդ (ապրիլի 1, 2020) (18 տեղ)
Տարածք	181 533 կմ²  (21 տեղ)
Հիմնադրված է	օգոստոսի 10, 1821 թ.
Սահմանակցում է	Իլինոյս, Արկանզաս, Թենեսի, Կենտուկի, Օկլահոմա, Կանզաս, Նեբրասկա և Այովա
Ժամային գոտի	UTC-6, CDT? և Ամերիկա/Չիկագո
Հապավում	MO և Mo.
ISO 3166-2 կոդ	US-MO
Անվանված է	Միսսուրի
Մականուն	The Show Me State
Միության մուտք	օգոստոսի 10, 1821 (24-րդ)
mo.gov​(անգլ.)
Միսսուրի Վիքիպահեստում

Խոշոր քաղաքներն են Սենթ Լուիսը և Կանզաս Սիթին։ Մակերևույթը դեպի արևմուտք աստիճանաբար բարձրացող ալիքավոր հարթավայր է։ Հարավում կրաքարային Օզարկ սարավանդն է (բարձրությունը՝ մինչև 540 մ)։ Կլիման բարեխառն է։ Ինդուստրիալ-ագրարային նահանգ է։ Կա կապարի (առաջին տեղը ԱՄՆ-ում), երկաթի հանքաքարի, քարածխի, բարիտի, շինանյութերի արդյունահանում։ Արդյունաբերության հիմնական ճյուղերն են մեքենաշինությունը և սննդի արդյունաբերությունը։ Զարգացած են ավիահրթիռային («Մագդոնել-Դուգլաս», Սենտ Լուիսում), ավտոմոբիլային (Կանզաս Սիթիում, Սենտ Լուիսում), ռադիոէլեկտրոնային, քիմիական, մսի պահածոների, ալրաղաց արդյունաբերությունը։ Կա ճանապարհաշինական, գյուղատնտտեսական և կարի մեքենաների արտադրություն, կաշվի-կոշիկի, ցեմենտի արդյունաբերություն, սև և գունավոր մետալուրգիա։ Անասնապահությունը տալիս է նահանգի գյուղատնտեսության ապրանքային արտադրանքի 70% ֊ը։ Մշակում են եգիպտացորեն, սոյա, ցորեն, վարսակ, Միսիսիպի գետի հովտում՝ բամբակենի։

Անվանում

Անվանումը բացատրում են երկու կերպ։ Տեղացի հնդկացիների՝ ալդոնքինների լեզվով բառացի նշանակում է «մեծ նավակ» (միսի՝ «մեծ», ուրի՝ «նավակ») և կազմված է տոհմի՝ «մեծ նավակներ ունեցող մարդիկ» անունից։ Երբեմն իմաստավորում են որպես «աղմկոտ գետ» (գետի ջուրը պղտոր է, ցեխագորշավուն)։

Աշխարհագրություն

Միսսուրի նահանգը այնպիսին է ինչպիսին իր արևելյան հարևան Թեննեսսին, սահմանակից է ութ այլ նահանգների հետ։ Առաջին նահանգն է, որ սահմանակից է ավելի քան ութ նահանգի։ Հյուսիսց նահանգը սահմանակից է Այովային, արևելքից (Միսսուրի գետին) Իլինոյսին Կենտուկիին և Թենեսիին, հարավից Արկանզասին, արևմուտքից Օկլահոմային, Կանզասին և Նեբրասկային։

Նահանգի ամենախոշոր գետերը դրանք Միսսուրին և Միսսիսիպին են։ Միսսուրին հոսում է նահանգի արևմուտքից դեպի արևելք և խոշոր քաղաքների` Կանզաս-Սիթիի և Սենթ-Լուիսի համար ծառայում է ջրային երթուղի։

Կլիմա

Միսսուրի նահանգին բնորոշվում է խոնավ մայրցամաքային կլիման, ցուրտ ձմեռներով և տաք ու խոնավ ամառներով։ Պետական հարավային հատվածում, հատկապես Բեթուլում, կլիման խոնավ ենթտոպիկական է։ Միացյալ Նահանգների կենտրոնական մասում տեղակայված Միսսուրին հաճախ ենթարկվում է ծայրահեղ ջերմաստիճանային փոփոխությունների։ Բարձր լեռների և օվկիանոսի հեռավորության բացակայության պայմաններում Միսսուրիի մթնոլորտը որոշվում է Մեքսիկայի ծոցից սառը ցիկլի և տաք ու խոնավ օդի զանգվածների փոխարինող ազդեցությամբ։

Միսսուրիի բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանը գրանցվել է 1954 թվականի հուլիսի 14-ին Վորսո և Յունյոն քաղաքներում 48 °C (118 °F), իսկ բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանը 1905 թվականի փետրվարի 13-ին էլի Վուրսոյում -40 °C (-40 °F): Նահանգը ենթարկվում է ծայրահեղ բնական երևույթների` տորնադոների և ամպրոպների։ Այսպիսով, 2011 թ. տորնադոն ոչնչացրեց Ջոպլին քաղաքի մի մասը։ Տորնադոյի ընդհանուր վնասը գնահատվել է 1-3 միլիարդ դոլար, 159 զոհ և ավելի քան 1000 մարդ վիրավորվել է։

Բնակչություն

Նահանգի բնակչության խտությունը

ԱՄՆ մարդահամարի բյուրոյի տվյալներով, Միսուրիի բնակչությունը 2012 թվականի հուլիսի 1-ի դրությամբ կազմել է 6 021 988 մարդ, ինչը 0.6% -ով ավելի է, քան 2010 թվականի տվյալները։ Նահանգի բնակչության կեսից ավելին (3 294 936 մարդ կամ 55.0%) կենտրոնացած են նահանգի երկու խոշոր քաղաքների `Սեն-Լուի և Կանզաս Սիթիի ագլոմերացիաներում։ Բնակչության խտությունը 2009 թ.-ին կազմել է 86.9 (գրեթե հավասար է ԱՄՆ-ին միջինում `86.8):

2011 թվականի էթնիկական կազմ

• սպիտակամորթներ — 84,0 % (81,0 % ոչ իսպանախոս սպիտակամորթներ, 3,0 % իսպանախոս սպիտակամորթներ);
• աֆրոամերիկացիներ — 11,7 %;
• հնդկացիներ և Ալիասկայի տեղաբնիկներ — 0,5 %;
• Ասիական ծագում ունեցողներ — 1,7 %;
• Հավայան կղզու տեղաբնիկներ և Խաղաղ օվկիանոսյան այլ կղզիների տեղաբնիկներ — 0,1 %;
• Նշելով, որ դրանք պատկանում են երկու և ավելի ռասաների
• այլ — 0,1 %

2011 թվականին ընդհանուր բնակչության 3.7% -ը կազմված է իսպանական ծագման բնակիչներից (նրանք կարող են լինել ցանկացած ռասայից)։ 2011 թ. Միսուրիի բնակչության 28.1% -ը կրտսեր տարիք են։ Միսսուրի նահանգի Ֆելպս շրջանը համարվում է ԱՄՆ-ի բնակչության կենտրոնը։

Նահանգի բնակչության մեծ մասը պատկանում են հետևյալ խմբերին` գերմանացիներ (27.4 %), իռլանդացիներ (14.8 %), անգլիացիներ (10.2 %), ամերիկացիներ (8.5 %) և ֆրանսիացիներ (3.7 %): «Ամերիկացիները» ոչ միայն Ամերիկայի տեղաբնիկներեն են և աֆրոամերիկացիները, այլ նաև եվրոպական ծագման ամերիկացիները։

Տրանսպորտ

Կանզաս-Սիթի քաղաքը համարվում է խոշոր երկաթուղային հանգույցը։ Նահանգում կա երկու միջազգային խոշոր օդանավակայան, որի տարածքով անցնում են այլ ավտոճանապարհներ։

Տնտեսություն

2006 թ. տնտեսական վերլուծության բյուրոյի տվյալներով` Միսուրիի ՀՆԱ-ն կազմել է 225.9 մլրդ դոլար։ 2006 թվականին մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն կազմել է 32,705 դոլար (երկրում 26-րդ տեղն է զբաղեցնում)։ Հիմնական ոլորտներն են աերոդրոմը, ավտոմոբիլային տրանսպորտը, սննդի, քիմիական նյութեր արդյունաբերությունը, տպագրությունը, էլեկտրական սարքավորումները, լույսը և գարեջուրը։ Նահանգի տնտեսությունը մասնագիտանում է տավարի, սոյայի, խոզի, կաթնամթերքի, խոտի, եգիպտացորենի, թռչնամսի, սորգամի, բամբակի, բրնձի և ձվի արտադրության մեջ։ Միսսուրին ԱՄՆ-ում զբաղեցնում է 6-րդ տեղը խոզի արտադրությամբ, 7րդ տեղը անասնապահությամբ և 5-րդ տեղը բրիձի արտադրությամբ։

Միսսուրի նահանգը ունի կրաքարի հսկայական պաշարներ։ Նահանգը նաև ունի ածխի, կապարի և մանրացված քարի պաշարներ։ Կապարի հանքերից շատերը գտնվում են պետության արևելյան մասում։ Միսուրի նահանգը ակտիվորեն զարգացնում է գիտությունը և կենսատեխնոլոգիաները։ Սեն-Լուիսում գենետիկական ինժեներիայի ոլորտում ամենամեծ ընկերությունն է `Մոնսանտոն։

Միսսուրին համարվում է այն եզակի նահանգներից մեկը ԱՄՆ-ում, որն ունի երկու դաշնային պահուստային բանկեր։ Կանզաս-Սիթիում (ծառայում է Միսսուրին, Կանզասին, Նեբրասկային, Օկլահոլային, Կոլորադոյին, Նյու Մեքսիկային և Վայոմինգին) և Սենթ-Լուիսում (ծառայում է Միսսուրիի արևելքին, հարավային Իլինոյսին, հարավային Ինդիանային, արևմտյան Կենտուկիին, արևմտյան Թեննեսիին, հյուսիսային Միսիսիպիին և ամբողջ Արկանզասին)։

2012 թ. մայիսի դրությամբ գործազրկության մակարդակը կազմել է 7.3% (ԱՄՆ-ում `8.2%):

Գրականություն

• Միսսուրի նահանգի// Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան

Արտաքին հղումներ

• MO.gov – Պաշտոնական կայք
• Missouri Historical Society, St. Louis
• Missouri’s African American History
• Missouri State Tourism Office
• State and Local Government on the Net
• Vital Records Information
• Census Data
• Missouri authors and literature Արխիվացված 2012-07-18 Wayback Machine at the Southern Literary Review

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Միսսուրի» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 7, էջ 610)։