Մեղեդի ծննդյան

Գրիգոր Նարեկացու տաղերից

Մեղեդի ծննդյան, տաղ, հայ միջնադարյան միստիկ բանաստեղծ, աստվածաբան Գրիգոր Նարեկացու (951-1003) լավագույն ստեղծագործություններից մեկը։ Նվիրված է Մարիամ Աստվածածնին՝ ի տարբերություն հեղինակի այլ ստեղծագործությունների, որոնցում Աստվածածինը գովերգվում է որպես բարեխոս իր Որդու առջև։ Այստեղ հեղինակը Թորոս Ռոսլինի, Դա Վինչիի վրձնին բնորոշ գեղանկարչական նրբանկատությամբ նկարագրում և քնքշորեն գովերգում է Աստվածամոր «մարգարտափայլ գեղեցկությունը», որը երկնային լույս, գեղեցկություն և մաքրություն է ճառագում, միաժամանակ՝ իրական, չքնաղ ու ցանկալի կին է։ Նկարագրելով անգամ հանդերձանքի մանրամասները՝ Նարեկացին տաղն ավարտում է Նորածին մանկանը փառք տալով՝ որպես Աստվածամոր անզուգականությունը ընդգծող մեծ զարդ։

Մեղեդի ծննդյան
Տեսակգրական ստեղծագործություն
ԺանրՏաղ
ՀեղինակԳրիգոր Նարեկացի
Բնագիր լեզուգրաբար

Մեղեդի ծննդյանը միջնադարյան «աշխարհիկ» քնարերգության հիմնադիր տաղերից մեկն է[1]։

Բովանդակություն խմբագրել

Նարեկացին տաղում նկարագրել է Աստվածամորը՝ իր ողջ շքեղությամբ և փայլով, և ավարտել Փրկչի գալուստով, որն էլ ամբողջական է դարձնում Աստվածամոր գեղեցկությունը։ Նկարագրել է Աստվածամոր ծով աչքերը, որոնք նման են արեգակների և ծավալվել են ծիծաղախիտ ծովի վրա այնպես, ինչպես առավոտի շողն է իջնում, այտերը նռնենու նման են, ողորկ թևերը ներդաշնակ երգ են հիշեցնում, որ հանդարտիկ շարժվելիս միմյանց են հյուսում ելևէջները, բերանից վարդ է կաթում, իսկ լեզուն համեմատել է «քաղցրանվագ տավիղի» հետ, ծամերը գինեգույն են, իսկ հյուսքերը զարդարված են ծաղիկներով, լուսափայլ ծոցը լցված է կարմիր վարդով, իսկ դաստակներին մանուշակների փնջեր են, հնչում է նրա քաղցրանվագ ձայնը, ոսկեշող գույներով փայլում է պատմուճանը, որով զարդարված է, արծաթափայլ գոտին։ Նրա գեղեցկությունը մարգարտափայլ է, քայլելիս շող է կաթկթում։ Նրան անզուգական դարձնող ամենամեծ զարդը նորածին մանուկն է՝ Փրկիչը։ Վերջում բանաստեղծը փառք է տալիս Փրկիչին, որն աշխարհ է գալիս որպես երկնային հավիտենական թագավոր[2]։

Գեղագիտություն խմբագրել

Բառ խմբագրել

Մեղեդի ծննդյան տաղը ստեղծված է ճոխ ու շքեղ բառապաշարով, տաղում Նարեկացին առատորեն կիրառել է բառաբարդումներ, տաղն աչքի է ընկնում նաև մակդիրների և փոխաբերությունների առատությամբ, այդպիսիք են` խիտասաղարթ, ծիծաղախիտ, փայլակնաձև, սարդիատունկ, գեղաշիտակ, թիկնեթեկին, երկթերթի, քաղցրերգանայր, եռահյուսակ, քաղցրանվագ։ Սրանց կողքին կան նաև ժողովրդական, բարբառային բառեր ու արտահայտություններ, օրինակ՝ ոլորք առած։

Պատկեր խմբագրել

Նարեկացին տաղում ցուցաբերել է գեղանկարչի ունակություններ։ Նրա գրչով պատկերված Տիրամայրը համեմատվել է Թորոս Ռոսլինի Քրիստոսի ծնունդն ավետող մանրանկարի հետ, Վերածննդի դարաշրջանի իտալացի մեծ գեղանկարիչներ Ռաֆայելի և Լեոնարդո դա Վինչիի Մադոննաների հետ։

«Մեղեդի ծննդյան» տաղն առանձնակի երանգավորում է ստացել բանաստեղծական հնչյունաբանության շնորհիվ։ Տաղում կիրառված է առձայնույթ և բաղաձայնույթ, հատկապես ծ և ա հնչյուններով[Ն 1]:

 

Աչքն ծով ի ծով ծիծաղախիտ
ծաւալանայր յառաւօտուն...
... Ծոցն լուսափայլ, կարմիր վարդով լցեալ,
ծղիքն ծիրանի մանուշակի հոյլք։

 

Ռիթմ խմբագրել

Չնայած Նարեկացին գրել է առանց հանգերի, սակայն ռիթմական ու տաղաչափական այս ձևերը տաղին երաժաշտականություն են հաղորդել[3]։

Գնահատում խմբագրել

Համաշխարհային ամբողջ արվեստը և հատկապես պոեզիան, գեղանկարչությունը և քանդակագործությունը լի են Տիրամոր և նորածին Քրիստոսի պատկերներով։ Նարեկացու այս մեղեդին այդ շարքում լավագույններից է՝ առանձնահատուկ ու եզակի մի գլուխգործոց։

  Գրիգոր Նարեկացին բարձր կատարելության է հասցրել բանաստեղծության ձևը, սիրով մշակելով հնչունագրությունը շատ ավելի առաջ, քան դա ծաղկեց պարսկական և արաբական քնարերգության մեջ։ Այս տեսակետից Գրիգոր Նարեկացու տաղերը ազդարարումն են միջնադարյան «աշխարհիկ» պոեզիայի։ Իսկ ժամանակակիցների վրա Գրիգոր Նարեկացին խիստ ուժեղ ազդեցություն է գործել։  

Հետևորդներ խմբագրել

Նարեկացու ավանդույթները հետագայում յուրացրել ու շարունակել են Ներսես Շնորհալին և միջնադարի գրեթե բոլոր բանաստեղծները, նոր ժամանակներում` Միսաք Մեծարենցը, Ատոմ Յարճանյանը (Սիամանթո), Հովհաննես Թումանյանը, Վահան Տերյանը, Եղիշե Չարենցը, Հովհաննես Շիրազը, Պարույր Սևակը և ուրիշներ[4]։

Նշումներ խմբագրել

  1. Բաղաձայնույթը (ալիտերացիա) բաղաձայն հնչյունների ներդաշնակ կուտակումն է, որով բանաստեղծն ստեղծում է որոշակի տրամադրություն։ Իսկ առձայնույթը (ասոնանս) ստեղծվում է ձայնավոր հնչյունների կուտակումով։ Այս երկուսը միասին կոչվում են բանաստեղծական հնչյունաբանություն։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

 
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Վիքիդարանում կան նյութեր այս թեմայով՝
Մեղեդի ծննդյան
  1. Վ. Սահակյան, Ռ. Ներսիսյան (2005). Գնահատանքի խոսքեր հայոց մեծերի մասին. Երևան. էջեր 5–6.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  2. Բախչինյան, Հենրիկ. Հայ միջնադարյան գրականություն. ISBN 99930-4-586-1.
  3. «Գրիգոր Նարեկացի - Էջ 2». www.akumb.am. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  4. Թամրազյան, Հրանտ (1985 թվական). Հայ քննադատություն գիրք Բ. Երևան: Սովետական գրող. ISBN 4503010200. {{cite book}}: Check |isbn= value: checksum (օգնություն)