Վիքիպեդիա

Մարկ Բեռնշտեյն

բելառուս գործարար, Վիքիմեդիա նախագծերի մասնակից, ռուսերեն Վիքիպեդիայի խմբագիր

Մարկ Բեռնշտեյն (բելառուս․՝ Марк Ізрайлевіч Бернштэйн, օգոստոսի 19, 1965(1965-08-19), Մինսկ, Բելառուսական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), Վիքիպեդիայի ռուսալեզու բաժնի ամենաակտիվ խմբագիրներից մեկը՝ Pessimist2006 կեղծանունով։

Մարկ Բեռնշտեյն
Դիմանկար
Ծնվել էօգոստոսի 19, 1965(1965-08-19) (58 տարեկան)
ԾննդավայրՄինսկ, Բելառուսական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն Բելառուս
ԿրթությունԲելառուսի տեխնիկական ազգային համալսարան
Մասնագիտությունվիքիմեդիստ և Քաղաքական բանտարկյալ
ԱշխատավայրQIWI
 Mark Bernstein Վիքիպահեստում

2022 թվականի մարտի 11-ին ձերբակալվել է Բելառուսի կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի դեմ պայքարի գլխավոր վարչության աշխատակիցների կողմից՝ ենթադրաբար Ուկրաինա ռուսական ներխուժման մասին հոդվածի վրա աշխատելու հետ կապված[1][2]։ Մարտի 26-ին նրան մեղադրանք է առաջադրվել Բելառուսի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 342.1 հոդվածով՝ «Հասարակական կարգը կոպտորեն խախտող գործողությունների կազմակերպումը և նախապատրաստումը կամ դրանց ակտիվ մասնակցությունը», իսկ հունիսի 24-ին դատապարտվել է 3 տարվա ազատազրկման[3][4]։

Ձերբակալությունը զգալի ռեզոնանս է առաջացրել Վիքիպեդիայի համայնքում, իսկ մարտի 29-ին Բելառուսի մի շարք իրավապաշտպան կազմակերպությունների որոշմամբ Բեռնշտեյնը քաղբանտարկյալ է ճանաչվել։

Կենսագրություն

խմբագրել

Ծագում

խմբագրել

Ծնվել է 1965 թվականի օգոստոսի 19-ին Մինսկում՝ հրեական ընտանիքում։ 1982-1986 թվականներին սովորել է Բելառուսի պոլիտեխնիկական ինստիտուտում։ 2009 թվականի տվյալներով՝ նա ապրել է Մինսկում[5]։

Վիքիպեդիայի խմբագրման մասնակցություն

խմբագրել

2009 թվականի վերջից[5] մինչև 2022 թվականի սկիզբը[6] Բեռնշտեյնը ռուսալեզու Վիքիպեդիայի 50 ամենաակտիվ մասնակիցներից մեկն էր` կատարելով ավելի քան 200 000 փոփոխություն[6][7][8]։ Բազմաթիվ հոդվածներ է գրել Հոլոքոստի թեմայով[7]։ 2009 թվականին Վիքիպեդիայում իր լավագույն նվաճումն է համարել Խորհրդային Միությունում գրաքննության մասին հոդվածի վրա աշխատանքը, որտեղ մեջբերել է մոտ 250 աղբյուր։ Բեռնշտեյնը խորհուրդ է տվել Վիքիպեդիայի նոր հեղինակներին նախ սովորել փորձառու խմբագիրների խմբագրման տեխնիկան և պատրաստ լինել աշխատել հեղինակների հետ, որոնք ներկայացնում են բոլորովին այլ և հաճախ հակառակ տեսակետներ, ինչը նա համարել է Վիքիպեդիայի հոդվածների մշակման բանալին[5]։

Ձերբակալություն և դատապարտում

խմբագրել

2022 թվականի մարտի 10-ին ռուսական «Мракоборец» Տելեգրամյան ալիքը հրապարակել է Բեռնշտեյնի անձնական տվյալները և հայտարարել, որ նրա կողմից Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժման մասին Վիքիպեդիայի հոդվածների խմբագրումը խախտում է 2022 թվականի մարտի 4-ին ընդունված կեղծ լուրերի հրապարակման մասին ռուսական նոր օրենքը[9][10][7]։ Daily Storm առցանց հրատարակության հետաքննության համաձայն` «Мракоборец» ալիքի հետևում կարող է կանգնած լինել «տրոլների գործարանի» նախկին աշխատակից Անտոն Չուդինը, որը 2010-ականների սկզբին մոտ է եղել ռուսական իշխանամետ երիտասարդական շարժումներին[7][11]։ Ինքը՝ Չուդինը, հերքելէ իր մասնակցությունն ալիքին[7]։

2022 թվականի մարտի 11-ին կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի դեմ պայքարի գլխավոր վարչությունը ձերբակալել է Բեռնշտեյնին Մինսկում[6][12]։ Տելեգրամյան որոշ ալիքներ, մասնավորապես «Мракоборец»-ը, հրապարակել են Բեռնշտեյնի ձերբակալության տեսագրությունը և նրան մեղադրել «կեղծ և հակառուսական» տեղեկատվություն տարածելու մեջ[6][7][9]։ Մարտի 12-ին դատարանը նրան դատապարտել է 15-օրյա կալանքի՝ Բելառուսի Հանրապետության վարչական իրավախախտումների մասին օրենսգրքի 24.3 հոդվածով («Պաշտոնատար անձի օրինական կարգադրությանը կամ պահանջին չենթարկվելն իր պաշտոնական լիազորություններն իրականացնելիս»)[13][14][15]։

2022 թվականի մարտի 26-ին հայտնի է դարձել, որ Բեռնշտեյնին մեղադրանք է առաջադրվել Բելառուսի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 342.1 հոդվածով («Հասարակական կարգը կոպտորեն խախտող գործողությունների կազմակերպում և նախապատրաստում կամ դրանց ակտիվ մասնակցություն»)[8]։ Հունիսի 23-ին սկսվել են Մինսկի Զավոդսկի շրջանային դատարանի նիստերը[16][17]՝ դատավոր Անաստասիա Օսիպչիկի նախագահությամբ[18], և արդեն իսկ հաջորդ օրը հայտարարվել է դատավճիռը՝ երեք տարվա ազատազրկում[19]։ 2022 թվականի հուլիսի 28-ին Բեռնշտեյնը հայտարարել է Վիքիպեդիայի խմբագրմանը վերադառնալու մասին[20]։

Ռեզոնանս

խմբագրել

Մարկ Բերնշտեյնի հասցեին մեղադրանքներից բացի՝ «Мракоборец» տելեգրամ-ալիքի աշխատակիցները Վիքիպեդիայի խմբագիրների հասցեին հայտարարել են. «Մենք արդեն գիտենք առնվազն 1000 մասնակիցների, որոնք իրականությունը խեղաթյուրող խմբագրումներ են կատարել։ Եվ նրանք բոլորը հերթում են դեանոնի[Ն 1] համար»՝ բոլորին սպառնալով «ֆեյքերի մասին օրենքով»[7]։ Այս սպառնալիքներից հետո Վիքիպեդիայի համայնքը փորձել է հնարավորինս պաշտպանել իր անդամներին՝ մասնավորապես Ռուսաստանի և Բելառուսի խմբագիրներին առաջարկելով խմբագրել Ուկրաինայի ընթացիկ իրադարձությունների մասին տեքստերը միայն լրացուցիչ հաշիվներից՝ առանց անձնական տվյալներ նշելու[7]։ Ինչպես նշել է Վիքիպեդիայի ադմինիստրատոր Օլեգ Յունակովը.

  Մեզնից յուրաքանչյուրը կարող է հայտնվել Պավել Պերնիկովի և Մարկ Բեռնշտեյնի տեղում։ Լռելյայն, բոլորը, ովքեր խմբագրում են հոդվածը, մնում են փոփոխությունների պատմության մեջ։ Եվ եթե ինչ-որ մեկը նախկինում նշել է իր անձնական տվյալները Վիքիպեդիայում, ապա կարող եք խմբագրումը կապել տվյալ անձի հետ։ Մի քանի ամիս առաջ մենք արբիտրաժային հանձնաժողովում աննախադեպ որոշում կայացրինք՝ թաքցնել ռազմական թեմաներով հոդվածներում խմբագրումների բոլոր հեղինակներին։ Նրանք մնում են հեղինակներ, խմբագիրներ, բայց դրսից տեսանելի չեն։ Հետևաբար, ինչ-որ մեկին մեղադրելը հիմա գրեթե անհնար կլինի։ Խնդիրն այն է, որ Մարկն ու Պավելը ձերբակալվել են նախքան մենք որոշել ենք սա[21]։  

2022 թվականի մարտի 11-ին Վիքիմեդիա հիմնադրամը, որը ղեկավարում է Վիքիպեդիան և այլ նախագծեր, ի պատասխան Բերնշտեյնի կալանավորման հարցման` հայտարարել է, որ «Վստահություն, անվտանգություն և մարդու իրավունքներ» հիմնադրամի թիմերը [հետևել են] Ուկրաինայում շարունակվող ճգնաժամին և [եղել են] սերտ կապի մեջ տարածաշրջանի [Վիքիմեդիա] համայնքների հետ՝ ապահովելու նրանց անվտանգությունը և արձագանքելու նրանց կարիքներին»[6]։ Հիմնադրամն օգնություն է առաջարկել Բեռնշտեյնի ընտանիքին փաստաբանական ծառայությունների համար վճարելու հարցում և օգնել է հեռացնել «Мракоборец» և կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի դեմ պայքարի գլխավոր վարչության ալիքները Տելեգրամից[7]։ Բաց հայտարարության մեջ «Վիքիմեդիայի» կայունության և համայնքի զարգացման փոխնախագահ Մեգի Դենիսը հայտարարել է, որ «Հիմնադրամը չափազանց մտահոգված է Վիքիպեդիայի խմբագիրներին նույնականացնելու փորձերով, որի գործունեությունը դիտվում է որպես ռուսական հայեցակարգին հակասող», և նշել է. «Ուզում եմ հստակեցնել, որ բոլոր նրանք, ովքեր փորձում են ճգնաժամի ժամանակ կենսական տեղեկություններ փոխանցել մարդկանց, պետք է գովասանքի արժանանան»[7]։

Վիքիպեդիայի խմբագիրները «Նովայա գազետա»-ին տված հարցազրույցում նշել են, որ Բեռնշտեյնի ձերբակալությունն աննախադեպ իրադարձություն էր հանրագիտարանի ռուսալեզու հատվածի համար[7]։ Ինչպես նշել է նախագծի ադմինիստրատորներից մեկը` Յարոսլավ Մոլկովը, «նման բան տեղի է ունեցել միայն Կազանի չարտոնված հանրահավաքներից մեկի ժամանակ, երբ խմբագիրներից մեկին բերման են ենթարկել, թեև նա չի մասնակցել ակցիային, այլ միայն լուսանկարել է այն Վիքիպահեստի համար»[7]։ Ասվել է նաև, որ այդ իրավիճակը մասամբ հիշեցնում է ֆրանսալեզու Վիքիպեդիայի դեպքը, երբ Պիեռ-սյուր-Օտի ռազմական ռադիոկայանի մասին հոդվածը գրավել է Ֆրանսիայի ներքին հետախուզության գլխավոր վարչության աշխատակիցների ուշադրությունը, որոնք ճնշում են սկսել գործադրել տեղի ադմինիստրատոր և «Wikimedia France» ասոցիացիայի նախագահ Ռեմի Մաթիսի վրա` պնդելով հեռացնել հոդվածը։ Այդ պահին հոդվածը հեռացվել է, բայց հետագայում, այնուամենայնիվ, վերականգնվել է և թարգմանվել բազմաթիվ այլ լեզուներով[7]։ Միևնույն ժամանակ, Վիքիպեդիայի խմբագիրներից մեկը նշել է, որ «եթե Պիեռ-սյուր-Օտի դեպքը որևէ կերպ կապված չէր այն ժամանակվա Ֆրանսիայի գլոբալ քաղաքականության հետ, ապա Մարկի ձերբակալությունը տեղի է ունեցել Ռուսաստանի ժամանակակից պատմության մեջ աննախադեպ գրաքննության ֆոնին», երբ «ռուսական բազմաթիվ լրատվամիջոցների փակումից կամ արգելափակումից, սոցիալական ցանցերի արգելափակումից հետո, «ֆեյքերի մասին օրենքից» հետո Ռուսաստանի իշխանությունների կողմից Վիքիպեդիայի վրա ճնշումը նման է բնակչությանը լայնորեն հասանելի տեղեկատվության քիչ աղբյուրներից մեկը լռեցնելու փորձի, Կրեմլի կողմից առանց գրաքննության»[7]։ Նաև ՌԴ իշխանությունների գործողությունները նրանց կողմից բնութագրվել են «որպես քաղաքացիական հասարակության ահաբեկում՝ ի դեմս Ռուսաստանի կառավարությանը հակադրվող խմբագիրների»[7]։

2022 թվականի մարտի 29-ին Բելառուսի մի շարք իրավապաշտպան կազմակերպությունների որոշմամբ Բեռնշտեյնը ճանաչվել է քաղաքական բանտարկյալ[22]։

2023 թվականի նոյեմբերի 14-ին Սվետլանա Տիխանովսկայայի հետ հանդիպման ժամանակ Լիսաբոնում Web Summit կոնֆերանսի ժամանակ Ջիմմի Ուելսը հայտարարել է, որ հետևում է Մարկ Բերնշտեյնի հետ կապված իրավիճակին[23]։

Տես նաև

խմբագրել

Նշումներ

խմբագրել
  1. ↑ Դեանոնը գործընթաց է, որի ընթացքում բացահայտվում է, օրինակ, անանուն ինքնությունը։ Բացահայտումը դրսևորվում է անձնական տվյալների հրապարակմամբ։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ «В Беларуси задержали Марка Бернштейна - активиста и популяризатора интернет-энциклопедии Wikipedia.org» [Mark Bernstein – an activist and populariser of the online encyclopedia Wikipedia – was detained in Belarus]. TUT.BY (ռուսերեն). 2022 թ. մարտի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մարտի 11-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 12-ին.
  2. ↑ Song, Victoria (2022 թ. մարտի 11). «A top Wikipedia editor has been arrested in Belarus». The Verge. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մարտի 11-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 11-ին.
  3. ↑ «Belarusian Blogger Handed Parole-Like Sentence». Radio Free Europe/Radio Liberty. 2022 թ. հունիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. հունիսի 25-ին.
  4. ↑ Свабода, Радыё (2022 թ. հունիսի 24). «Вікіпэдысту Марку Бернштэйну прысудзілі 3 гады "хатняй хіміі"». Радыё Свабода (բելառուսերեն).
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Ананьев Р. В. «Писать для Википедии интересно и… выгодно». Мир энциклопедий. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մարտի 16-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 12-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Victoria Song (2022 թ. մարտի 11). «A top Wikipedia editor has been arrested in Belarus». The Verge (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մարտի 11-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 12-ին.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 Козлова, 17.03.2022
  8. ↑ 8,0 8,1 «На аўтара «Вікіпедыі» Марка Бернштэйна завялі крымінальную справу». Наша Ніва (բելառուսերեն). 2022 թ. մարտի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մարտի 29-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 26-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 «В Беларуси задержали Марка Бернштейна - активиста и популяризатора интернет-энциклопедии Wikipedia.org». Зеркало недели (ռուսերեն). 2022 թ. մարտի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մարտի 11-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 12-ին.
  10. ↑ «В Беларуси задержали редактора "Википедии" Марка Бернштейна» (ռուսերեն). Current Time TV. 2022 թ. մարտի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 12-ին.
  11. ↑ Беловодьев Д. (2021 թ. դեկտեմբերի 14). ««Бань антиваксера!»: за организацией «Мракоборец» стоит экс-сотрудник «фабрики троллей»». Daily Storm (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մարտի 22-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 20-ին.
  12. ↑ «Entrepreneur, Activist Mark Bernstein Detained In Minsk». Хартия’97 (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մարտի 12-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 12-ին.
  13. ↑ «Популяризатору интернет-энциклопедии Wikipedia Марку Берштейну дали 15 суток - за «неповиновение»». Зеркало недели (ռուսերեն). 2022 թ. մարտի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մարտի 12-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 12-ին.
  14. ↑ «Блогера Марка Бернштейна арестовали на 15 суток за «неподчинение милиции»». Медиазона Беларусь (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 12-ին.
  15. ↑ «Wiki-активист Марк Бернштейн получил 15 суток». Կաղապար:Нп3 (ռուսերեն). 2022 թ. մարտի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. հունիսի 08-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 13-ին.
  16. ↑ Роман Луговский (2022 թ. հունիսի 12). «Автора «Википедии» Марка Бернштейна будут судить в Минске 23 июня». belsat (ռուսերեն). Վերցված է 2022 թ. հունիսի 19-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  17. ↑ «Сегодня начинается суд над Wiki-активистом Марком Бернштейном». Reformation (ռուսերեն). 2022 թ. հունիսի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. հունիսի 27-ին. Վերցված է 2022 թ. հունիսի 23-ին.
  18. ↑ «Суд над автором Википедии Марком Бернштейном начался 23 июня». belsat (ռուսերեն). 2022 թ. հունիսի 12. Վերցված է 2022 թ. հունիսի 23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  19. ↑ «Известному Wiki-активисту Марку Бернштейну присудили 3 года «домашней химии»». Зеркало (ռուսերեն). 2022 թ. հունիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. հունիսի 25-ին. Վերցված է 2022 թ. հունիսի 26-ին.
  20. ↑ Pessimist2006. «Заявление 28.07.2022». {{cite web}}: |author= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  21. ↑ Пинчук А. (2022 թ. մայիսի 09). ««Никто не будет прогибаться под цензуру». «Википедия» во время войны». Радио Свобода. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մայիսի 16-ին. Վերցված է 2022 թ. մայիսի 15-ին.
  22. ↑ «Заява беларускай праваабарончай супольнасці аб прызнанні 13 новых палітычных зняволеных». Правозащитный центр «Весна». 2022 թ․ մարտի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ. մարտի 29-ին. Վերցված է 2022 թ. մարտի 29-ին.
  23. ↑ «Тихановская встретилась с Wikipedia и Alibaba.com». Наша Ніва. 2023 թ. նոյեմբերի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ. նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2023 թ. նոյեմբերի 14-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարկ Բեռնշտեյն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարկ_Բեռնշտեյն&oldid=10001327» էջից