Մատնունի ուղիղ
| Մատնունի ուղիղ | |
 Մատնունի ուղիղ | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Կարգ | Վարդածաղկավորներ (Rosales) |
| Ընտանիք | Վարդազգիներ (Rosaceae) |
| Ենթաընտանիք | Վարդայիններ (Rosoideae) |
| Տրիբա | Potentilleae |
| Ենթատրիբա | Potentillinae |
| Ցեղ | Մատնունի (Potentilla) |
| Տեսակ | Մատնունի ուղիղ (P. erecta) |
| Միջազգային անվանում | |
| Potentilla erecta | |
Մատնունի ուղիղ (լատին․՝ Potentilla erecta), վարդազգիների ընտանիքին պատկանող ծածկասերմ բույս։ Գրանցված է Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքում։
Նկարագրություն խմբագրել
Բազմամյա խոտաբույս է, որն ունի 10-30 սմ բարձրություն։ Ցողունները նուրբ են, հիմքից մեկական բարձրացող, վերևում՝ եղանաձև ճյուղավորված և մինչև գագաթ տերևակալած։ Տերևները եռմասնյա են, համարյա մերկ կամ ծածկված եզակի մազիկներով։ Բարակ երկար ծաղկակոթերի վրա գտնվող 10-13 մմ տրամագծով ծաղիկները վառ դեղին են, մեկական, վերին տերևների անոթներից դուրս եկող։ Բաժակաթերթերը և պսակաթերթերը 4-ական են, իսկ առէջները՝ բազմաթիվ։ Ծաղկակալը կիսագնդաձև է։ Պտուղը կազմված է բազմաթիվ ընկույզիկներից[1]։
Տարածվածություն խմբագրել
Հայաստանում հանդիպում է միայն Լոռու ֆլորիստիկական շրջանում (Ձորագետի վերին հոսանք, Օրան-Լոռի, Կլոր լիճ)։ Աճում է նաև Կովկասում, մասնավորապես Մեծ Կովկասի և Անդրկովկասի արևմտյան հատվածներում, հազվադեպ Դաղստանում, ինչպես նաև Եվրոպայում (բացի հարավային շրջաններից), Արևմտյան Սիբիրում և Հյուսիսային Ամերիկայում[1]։
Բուժական նպատակով օգտագործվում են հատկապես տորֆային ճահիճներից հավաքած յոթնտերևուկներ։ Բուժական նշանակություն ունի բույսի կոճղարմատը։ Այն կարելի է հավաքել բույսի ծաղկման շրջանում։ Բահով հանված կոճղարմատներից, ձեռքով թափահարելով, հեռացվում են հողի մնացորդները և չորացվում բացօթյա կամ քամահարվող տեղում և չորանոցներում։
Քիմիական կազմը խմբագրել
Պարունակում է դաբաղող նյութեր (որոնք ապահովում են բույսի հիմնական բուժական ազդեցությունը), եթերայուղ, ֆլավոնոիդներ, թթուներ, գլիկոզիդ, մոմ, խեժ։
Բուժական ազդեցությունը խմբագրել
Ունի դաբաղող, հակաբորբոքային, հյուսվածքների վերականգնումը խթանող ազդեցություններ։ Յոթնտերևուկի կոճղարմատի եփուկը կիրառվում է Էնտերիդների, էնտերոկոլիտների, լուծով ընթացող տարբեր [հիվանդությունների, բերանի և կոկորդի ողողումների, այրվածքների, էկզեմաների, թութքի, մաշկի բորբոքային հիվանդությունների դեպքում։
Էկոլոգիա խմբագրել
Աճում է միջին լեռնային գոտում՝ ծովի մակարդակից 1500-1800 մ բարձրությունների վրա, խոնավացած տեղերում, լճերի ափերին։ Ծաղկում է հունիս-հուլիս ամսին, պտղաբերում է հուլիս-օգոստոսին[1]։
Պահպանություն խմբագրել
Կրիտիկական վիճակում գտնվող տեսակ է։ Տարածման և բնակության շրջանների մակերեսը 10 կմ²-ից պակաս է։ Հայաստանի Կարմիր գրքի առաջին հրատարակության մեջ, CITES-ի և Բեռնի կոնվենցիաների հավելվածներում ընդգրկված չէ[1]։
Չի պահպանվում[1]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մատնունի ուղիղ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մատնունի ուղիղ» հոդվածին։ |