Վիքիպեդիա

Հաբեշական թալեր

Հաբեշական (եթովպական) տալեր, բիր - Հաբեշիայի դրամական միավորը (Եթովպիայի ընդհանուր անվանումը մինչև 1931 թվականը) 1893-1936 թվականներին և 1940-1945 թվականներին։ Անվան այլ տարբերակներն են՝ եթովպական թալեր, Մենելիքի թալեր, թալար։

Հաբեշական թալեր
Տեսակտարադրամ
Երկիր Եթովպական կայսրություն
Մետաղադրամպղնձե մետաղադրամներ՝մատոնի մանրադրամ,1 մատոն,1 գերշ, բիրի մանրադրամ ;

արծաթյա մետաղադրամ՝ 1 գերշ, բիրի մանրադրամ, 1 բիր; ոսկե մետաղադրամ՝ վերկի մանրադրամ,1 վերկ . ոսկյա դրամ։ պղնձե դրամ՝1 մատոն,5 մատոն;

նիկելե դրամ՝10 մատոն,25 մատոն,50 մատոն
ԹղթադրամԱբիշինյան բանկ ՝ 5, 10, 50, 100, 500 թալեր; Եթովպիայի բանկ ՝ 2, 5, 10, 50, 100, 500 թալեր

Եթովպական մետաղադրամներ նախքան թալերը

խմբագրել

Եթովպիայի տարածքում Աքսումյան թագավորությունում հատվել են առաջին սեփական մետաղադրամները՝ ոսկի, արծաթ և բրոնզ, սկսած 2-րդ դարից մինչև 11-րդ դար։ Հետո, մինչև 19-րդ դարի սկիզբը սեփական փող չի հատվում։ Օգտագործվել են բյուզանդական մետաղադրամներ, արաբական խալիֆայության և այլ իսլամական պետությունների մետաղադրամներ։

1807-1886 թվականներին Հարերի սուլթանը հատեց իր սեփական մետաղադրամները։ Երբեմն 19-րդ դարում այլ երկրների մետաղադրամների վրա լոկալ հատումներ էին արվում։

18-րդ - 20-րդ դարի առաջին կեսին ժամանակակից Եթովպիայի տարածքում ամենատարածված մետաղադրամը Մարիա Թերեզա թալերն էր՝ 1753 թվականի Ավստրիական կոնվենցիայի մի տեսակ, որն առաջին անգամ թողարկվեց որպես ներքին դրամաշրջանառության գործիք, բայց հետո սկսեցին օգտագործել միայն արտաքին առևտրի համար։ Մետաղադրամի վրա պատկերված էր կայսրուհի Մարիա Թերեզայի (1740-1780) դեմքի պրոֆիլը, այստեղից էլ՝ անվանումը։ Չփոխելով դիզայնը և նշելով կայսրուհու մահվան տարին, Մարիա Թերեզայի թալերը շարունակեց թողարկվել միայն որպես առևտրային մետաղադրամ մինչև 20-րդ դարի կեսերը (այդ թվում՝ Ավստրիայի հետ համաձայնությամբ, այլ երկրները)։ 1751 թվականից մինչև 2000 թվականը հատվել է մետաղադրամի մոտ 389 միլիոն օրինակ, որն ամենատարածվածն է դարձել Լևանտում և Հյուսիսարևելյան Աֆրիկայում։ Ո՛չ պեսոները, ո՛չ լոուենդալդերը, ո՛չ էլ այլ պետությունների առևտրային մետաղադրամները, որոնք հատվում էին հատուկ տեղական շուկաների համար, չէին կարող ստիպել նրան դուրս մղել այս շրջաններից[1][2]։

Մարիա Թերեզայի թալերի մասին առաջին հիշատակումը Եթովպիայում թվագրվում է կայսր Յասու II (1730-1755) օրոք[3]։ Ըստ ճանապարհորդ Ջեյմս Բրյուսի՝ 1768 թվականին այս մետաղադրամը գերակշռում էր տարածաշրջանում։ 1867-1868 թվականների անգլո-եթովպական պատերազմի ժամանակ այս թալերները վճարում էին բրիտանական բանակի տեղական ծախսերը։ Ըստ Ջոզեֆ Կալմերի և Լյուդվիգ Հյունի, մինչև 1931 թվականը Մարիա Թերեզայի թալերների հատած ավելի քան 20%-ը հայտնվել է Եթովպիայում[4]։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ բրիտանացիները այդ մետաղադրամներից մոտ 18 միլիոն արտադրեցին Բոմբեյում՝ Իտալիայի դեմ արևելյան Աֆրիկայի արշավում օգտագործելու համար[5]։

XIX և XX դարի առաջին կեսին տարածաշրջանի այս ամենահայտնի մետաղադրամի անունը ամհարերենում «birr» է (ብር), որը նշանակում է «արծաթ» (առաջացել է ավելի հին «սպիտակ լինել» արմատից)։ . Թալեր տեսակի բոլոր մետաղադրամները, որոնք հատվել են տեղում, նույնպես դարձել են բիր։

Թողարկման պատմություն

խմբագրել
 
50 մատոն 1923 Եթովպական օրացույց
 
Ֆերդինանդ VII-ի մետաղադրամ Հուդայի առյուծի հետ (19-րդ դար)

1893 թվականի փետրվարի 9-ին Հաբեշի կայսր Մենելիք II-ը (1889-1913) շրջանառության մեջ դրեց հաբեշական թալերը (անվանման այլ տարբերակներ՝ «Եթովպական թալեր», «Մենելիք թալեր», «տալարի», «բիր» կամ «բեր», որը գրեթե համապատասխանում էր արծաթե բովանդակությամբ Մարիա Թերեզայի թալերին։ Մինչև 1903 թվականը այն հավասար էր 20 գերշի, իսկ հետո՝ 16 գերշի։ Սկզբում զուգահեռ, իսկ 1931 թվականից ի վեր միակ մանր շրջանառվող դրամական միավորը մատոնան կամ մետոնիան էր (Կաղապար՝ թալերի մանրադրամ)[6][7][8]։

Մենելիկի թալերի դիմերեսի մասում հատվել է կայսեր կիսանդրին, հակառակ կողմում՝ Հուդայի քայլող առյուծը՝ դրոշակով։ Շրջանակի լեգենդները ստեղծվել են ամհարերենով։ Բացի այդ, հատվել են կոտորակային (թալերի մանրադրամ և այլն), գերշեր և մատոններ։ Թողարկվել են նաև ոսկե մետաղադրամներ՝ վերքեր։ 1915 - 1936 թվականներին թղթադրամներ տպագրվել են Հաբեշիայում։ Ամհարերենում նրանց արժանապատվությունը նշվում էր բիրերով, ֆրանսերենում՝ թալերներով[9][8][6][10]։

1908-1928 թվականներին, աբեշական թալերին զուգահեռ, Եթովպիայում շրջանառվում էր ֆրանսիական ֆրանկը, ինչպես նաև նախկինում հիշատակված Մարիա Թերեզա թալերը։ 1936 թվականից՝ Իտալիայի կողմից Եթովպիան գրավելուց հետո (1935 թվականի հոկտեմբերի 3, անեքսիա - 1936 թվականի մայիսի 9), իտալական լիրան դարձավ պաշտոնական արժույթ, իսկ 1938 թվականից՝ իտալական Արևելյան Աֆրիկայի լիրան[7][8]։

1940-1941 թվականներին, երբ իտալական Արևելյան Աֆրիկայի տարածքը անցավ բրիտանական վերահսկողության տակ, վերագրավված տարածքներում լիրայի փոխարեն ներմուծվեց արևելյան աֆրիկյան շիլլինգ (հավասար է անգլիական շիլլինգին, այսինքն՝ Կաղապար. ֆունտ ստեռլինգի մասնաբաժինը), իսկ Եթովպիայում, բացի այդ, վերսկսվել է թալերի շրջանառությունը։ Պահպանվել է Մարիա Թերեզայի թալերի դարձերեսը։ Օգտագործվել են նաև եգիպտական ֆունտը, հնդկական ռուփին և ֆունտ ստեռլինգը[8][7]։

Եթովպիան մինչև 1952 թվականը գտնվել է բրիտանական վարչակազմի պրոտեկտորատի ներքո։ Իր գործողության ընթացքում՝ 1945 թվականի հուլիսի 23-ին, թողարկվեց եթովպական դոլարը (birr)՝ ամբողջությամբ փոխարինելով Արևելյան Աֆրիկայի շիլլինգին և եթովպական թալերին 1946 թվականի փետրվարին։ 1 նոր բիր (դոլար) = 2 շիլլինգ = 0,66 հին բիր (թալարի)[7][8]։

Մետղրաամներ

խմբագրել

Բոլոր մետաղադրամների վրա բոլոր դեպքերում նշվում են հատման տարիները՝ ըստ Եթովպական օրացույցի։

Մենելիկ II (1889-1913)[9][11]

 
Պղնձե մետաղադրամ
  • պղնձե մետաղադրամներ։
    • մատոնի մանրադրամ (1888),
    • 1 մատոն (1889),
    • 1 գերշ (1888)
    • բիրի մանրադրամ (1889);
       
      Արծաաթյա մետաղադրամներ
  • արծաթյա մետաղադրամ։
    • 1 գերշ (1889, 1891, 1895),
    • բիրի մանրադրամ (1887, 1888),
    • բիրի մանրադրամ (1887—1889, 1895),
    • բիրի մանրադրամ (1887—1889),
    • 1 բիր (1887—1889, 1892, 1895);
  • ոսկե մետաղադրամ:
     
    Ոսկյա մետաղադրամ
    • վերկի մանրադրամ (1889),
    • վերկի մանրադրամ (1889),
    • 1 վերկ (1889).

Զուդաիտու (1916—1930)[9]:

  • ոսկյա դրամ։
    • վերկի մանրադրամ (1923),
    • 1 վերկ (1923).

Խայլե Սալասիե I (1930—1974)[12]:

  • պղնձե դրամ։
    • 1 մատոն (1923),
    • 5 մատոն (1923);
  • նիկելե դրամ։
    • 10 մատոն (1923),
    • 25 մատոն (1923),
    • 50 մատոն (1923).

Թղթադրամներ

խմբագրել

Ամսաթվերը համապատասխանում են եվրոպական օրացույցին։

  • Աբիշինյան բանկ (1915-1929 թվականներ. թղթադրամներ) 5, 10, 50, 100, 500 թալեր[13];
  • Եթովպիայի բանկ (1932-1935 թթ. թղթադրամներ)՝ 2, 5, 10, 50, 100, 500 թալեր[14].

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ НС, 1980, «Талер Марии Терезии», «Левендаальдер»
  2. ↑ СН, 1993, «Левантеталер», «Талер Марии-Терезии», «Левендальдер»
  3. ↑ Richard Pankhurst, Economic History of Ethiopia (Addis Ababa: Haile Selassie I University, 1968), p. 468
  4. ↑ Kalmer, Joseph; Hyun L. «Chapter 13 describes currencies used in pre-WWII Abyssinia // Abessinien. — 1935.. Czech translation by Milena Jesenská used
  5. ↑ Tschoegl, Adrian E. (2001). Maria Theresa’s Thaler: A Case of International Money. Eastern Economic Journal 27 (4): 445—464.
  6. ↑ 6,0 6,1 СН, 1993, «Талари»
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 ВСМ, 1987, էջ 275—276
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 GFD, 2010, «Ethiopia»
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Cuhaj, 2012, էջ 765
  10. ↑ Cuhaj, 2009, էջ 317
  11. ↑ Cuhaj, 2009, էջ 315—317
  12. ↑ Cuhaj, 2012, էջ 765—766
  13. ↑ Cuhaj, 2008, էջ 475
  14. ↑ Cuhaj, 2008, էջ 475—476

Աղբյուրներ

խմբագրել
  • Համաշխարհային արժույթներ. տեղեկատու = Валюты стран мира: Справочник / [Հեղինակներ՝ Բուտակով Դ.Դ., Զոլոտարենկո Է.Դ., Ռիբալկո Գ.Պ.] / Էդ. Բորիսովա Ս.Մ., Ռիբալկո Գ.Պ., Մոժայսկովա Օ.Վ.. — 5-րդ հրատ., Վերամշակված։ և արտ. — Մ.: Ֆինանսներ և վիճակագրություն, 1987.
  • Դրամագիտական բառարան = Нумизматический словарь / [Հեղինակ՝ Զվարիչ Վ.Վ.]. — 4-րդ հրատ.. — Լվով: Բարձրագուն դպրոց, 1980.
  • Դրամագետի բառարան = Словарь нумизмата / [Հեղինակներ՝ Խենգլեր Խ., Գիրոու Գ., Ուգներ Վ.] / թարգ․ գերմ. Արսենեվա Մ․Գ․ / պատ․ խմբ. Պոտին Վ․Մ․. — 2-е изд., перераб. и доп.. — М.: Радио и связь, 1993. — ISBN 5-256-00317-8
  • Global History of Currencies. — Global Financial Data, 2010.
  • Cuhaj G., Michael T., Miller H. Standard Catalog of World Coins 1801-1900. — 6-е изд. — Iola: Krause Publications, 2009. — 1296 с. — ISBN 978-0-89689-940-7
  • Cuhaj G.S., Michael T., Miller H. Standard Catalog of World Coins 1901-2000. — 40-е изд. — Iola: Krause Publications, 2012. — 2301 с. — ISBN 978-1-4402-2962-6
  • Cuhaj G.S. Standard Catalog of World Paper Money. General Issues 1368—1960. — 12-е изд. — Iola: Krause Publications, 2008. — 1223 с. — ISBN 978-0-89689-730-4
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հաբեշական_թալեր&oldid=9956028» էջից