ՀԽՍՀ տնտեսություն
ՀԽՍՀ տնտեսություն, ԽՍՀՄ տնտեսության բաղկացուցիչ մաս, որը տարածվում էր Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության տարածքում։ Մտել է Հարավկովկասյան տնտեսական շրջանի կազմում։
Արդյունաբերություն խմբագրել
Արդյունաբերության առաջատար ճյուղերն էին․
- մեքենաշինություն և մետաղամշակում,
- քիմիական և նավթաքիմիական արդյունաբերություն,
- թեթև արդյունաբերություն,
- սննդի արդյունաբերություն,
- գունավոր մետալուրգիա,
- շինանյութի արտադրություն։
Հանրապետության էներգետիկ բազաներն են Հրազդանի Սևան-Հրազդան կասկադը, Հրազդան ՋԷԿ-ը, Երևանի ջերմաէլեկտրակենտրոնը, Մեծամորի Հայկական ատոմային էլեկտրակայանը և այլն։ Մեքենաշինական արդյունաբերության ոլորտում զարգացած էին էլեկտրատեխնիկական, էլեկտրոնային, ռադիոտեխնիկական ճյուղերը, գործիքաշինությունը և հաստոցաշինությունը (Երևան, Կիրովական, Լենինական և այլն)։ Քիմիական արդյունաբերության հաստատությունները արտադրում էին սինթետիկ կաուչուկ, սինթետիկ խեժ և պլաստիկ նյութեր, ծծմբաթթու, քիմիկական մանրաթել և այլն (Երևան, Կիրովական, Ալավերդի)։ Գունավոր մետալուրգիան ներկայացված է եղել պղնձի, ալյումինի, մոլիբդենի կոնցենտրատներով և այլ հանքանյութերով (Ալավերդի, Քաջարան, Կապան, Ագարակ)։ Շինանյութի արդյունաբերության ոլորտում համամիութենական նշանակություն է ունեցել բնական քարից քարանյութի արտադրությունը (բազմագույն տուֆ, մարմար, ցեմենտ և այլն)։ Սննդի արդյունաբերության կարևոր ճյուղեր են հատիկավորների, պահածոյի և ոգելից խմիչքների (գինի, կոնյակ) արտադրությունը։ Թեթև արդյունաբերության ոլորտում առանձնացվել են տեքստիլ, կաշվի և կոշկեղենի արտադրության ճյուղերը։
Խորհրդային Հայաստանի բենզինի և մյուս վառելանյութերի պաշարների կեսից ավելին մատակարարվել է Ադրբեջանից։ Խորհրդային իշխանությունները մերժել են Երևանի առաջարկը՝ հանրապետության տարածքում սեփական նավթամշակման գործարանի կառուցման առաջարկը[1]։
70-ական թվականների առաջին կեսին միութենական կենտրոնը հրաժարվել է Հայաստանի և Նախիջևանի ԻԽՍՀ-ի տարածքով անցկացնել խորհրդա-իրանական գազամուղը, որն առաջարկում էին Երևանը և Թեհրանը[1]։
ՀԽՍՀ արդյունաբերական արտադրությունն ըստ տարեթվերի
Արտադրատեսակ | միավոր | 1913 | 1940 | 1950 | 1965 | 1970 |
---|---|---|---|---|---|---|
Էլեկտրաէներգիա | մլրդ. կվտ/ժամ | 0,005 | 0,395 | 0,949 | 2,900 | 6,083 |
Հանքանյութեր | հազար տոննա | 103 | 253 | |||
Անվադողեր | հազար տոննա | 195 | 1180 | |||
Կտրող մետաղական գործիքներ | հազար հատ | 0,904 | 9,159 | 11,5 | ||
Ուժային տրանսֆորմատորներ | հազար կիլոամպեր | 609 | 4810 | 4804 | ||
Շարժական էլեկտրակայաններ | հազար կիլովատտ | 0,1 | 640 | |||
Պոմպեր | հազար հատ | 2,7 | 61,1 | 83,6 | ||
Կոմպրեսորներ | հատ | 468 | 3006 | |||
Ցեմենտ | հազար տոննա | 95 | 151,5 | 619,5 | ||
Երկաթ-բետոնային կոնստրուկցիաներ և դետալներ | մլն. մ³ | 0,596 | 0,780 | |||
Բամբակյա գործվածքներ | մլն. մ² | 26,8 | 34,6 | 88,3 | 94,5 | |
Բրդե գործվածքներ | մլն. մ² | 0,017 | 0,551 | 3,827 | 5,189 | |
Մետաքսե գործվածքներ | մլն. մ² | 0,201 | 1,529 | 7,951 | 12,082 | |
Գուլպագործական արտադրություն | մլն․ զույգ | 9,785 | 14,767 | 49,3 | ||
Հագուստի տրիկոտաժ | մլն. հատ | 3,033 | 7,5 | 40,8 | ||
Կաշվե կոշկեղեն | մլն. զույգ | 0,943 | 2,029 | 7,3 | 10,3 | |
Կենցաղային ժամացույցներ | մլն․ հատ | 0,183 | 2,783 | 3,239 | ||
Պահածոներ | մլն․ անոթ | 1,0 | 17,3 | 31,4 | 131,5 | 241,4 |
Գինի | հազար դեկալիտր | 188 | 239 | 772 | 4847 | 8000 |
Կոնյակ | հազար դեկալիտր | 48 | 63 | 96 | 386 | |
Ծխախոտ | մլն․ հատ | 4 | 1084 | 2579 | 6160 |
Գյուղատնտեսություն խմբագրել
1986 թվականին հանրապետությունում հաշվվում էր 505 խորհրդային տնտեսություններ և 281 կոլեկտիվ տնտեսություններ։ Գյուղատնտեսական հողերի ընդհանուր ծավալը կազմել է 1,3 միլիոն հեկտար, որից՝
- վարելահողերը կազմում են 0,5 միլիոն հեկտար,
- արոտավայրերը՝ 0,6 միլիոն հեկտար։
Ոռոգվող հողերի մակերեսը կազմել է 0,305 միլիոն հեկտար (1986 թվականի տվյալներով)։
Հողագործությունն ապահովել է գյուղատնտեսության ընդհանուր համախառն արտադրանքի 53 %-ը։ Հողագործությունը հիմնականում կենտրոնացված է եղել Արարատյան դաշտում, Շիրակի սարահարթում և Սևանա լիճ հարակից տարածքներում։ Բուսաբուծության հիմնական ճյուղերն են խաղողագործությունը (1986 թվականի տվյալներով բերքահավաքը կազմել է 240 000 տոննա) և պտղաբուծությունը, տեխնիկական (ծխախոտ, շաքարի ճակնդեղ, խորդենի) և բանջարբուծական կուլտուրաների մշակումը։ Անասնաբուծությունը հիմնականում մասնագիտացված է անասնապահությունը և այծաբուծությունը։ 1987 թվականի տվյալներով՝ խոշոր եղջերավոր կենդանիների թիվը կազմել է 0,9 միլիոն գլուխ, իսկ ոչխարների և այծերի թիվը՝ 1,9 միլիոն գլուխ։
Տրանսպորտ խմբագրել
Տրանսպորտի հիմնական տեսակներն էին երկաթուղային և ավտոմոբիլային տրանսպորտը։ 1987 թվականի տվյալներով՝ երկաթուղային գծերի երկարությունը կազմել է 0,87 հազար կմ, իսկ ավտոճանապարհների երկարությունը՝ 7,6 հազար կմ (այդ թվում հաստ մակերևույթով՝ 7 300 կիլոմետր)։
Գազամուղները երկիր են մտել Ադրբեջանի ԽՍՀ-ից և Հյուսիսային Կովկասից (Թբիլիսիի միջոցով)։
Խորհրդային Հայաստանը Վրաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությանը և ՌԽՍՖՀ-ին կապում էր միակ երկաթուղային գիծը, որն անցնում էր Թբիլիսիի միջով։ Սակայն, 70-ական թվականների վերջին կառուցվեց երկրորդ գիծը, որն անցնում էր Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության միջով[1]։ Երևանի երկաթուղային կապն Իրանի և երկրի կենտրոնական ու հարավային շրջանների միջև անցնում էր Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության միջով[1]։
Չիրականացած նախագծեր խմբագրել
Տարբեր ժամանակներում առաջարկվել են տարբեր նախագծեր՝ ստեղծելու Հայաստան-Վրաստան- ՌԽՍՖՀ լրացուցիչ երթուղի, Գյումրի-Բաթումի երկաթուղի և «միջհայկական» պողպատե երթուղին (Լենինական – Երևան – Զանգեզուր – Գորիս – Ղափան – Մեղրի), որը ձգվելու էր Իրանի սահման։ Այդուհանդերձ, 60-80-ականների այդ նախագծերի մեծ մասը մերժվում էին ԽՍՀՄ բարձրագույն ղեկավարության կողմից[1]։
Երևանը ձգտում էր նոր երկաթուղային գիծ կառուցել Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի միջով (Ղափան – Գորիս – Լաչին – Ստեփանակերտ – Աղդամ – Եվլախ)։ Սակայն, տնտեսական վերլուծաբան Ալեքսեյ Բալիևի կարծիքով, «ադրբեջանական իշխանությունները հաջողությամբ կարողանում էին համոզել կենտրոնական իշխանություններին արգելք դնել այդ նախագծերի իրականացման վրա»[1]։
Մագնիսական երկաթուղի խմբագրել
1985 թվականին հաստատվել է այն պետական պլանը, որով նախատեսվում էր ՀԽՍՀ-ում կառուցել մագնիսական երկաթուղու համակարգ, որն ունենալու էր 3,2 կիլոմետր երկարություն։ Նախատեսվում էր նախագիծն ավարտել 1990 թվականին[2]։
Այդ ճանապարհը պետք է Աբովյան քաղաքի միջով իրար կապեր Երևանը և Սևանը, սակայն 1988 թվականին տեղի ունեցած Սպիտակի երկրաշարժը, Արցախյան գոյամարտը դարձան նախագծի սառեցման պատճառ։ Գնացքները պետք է զարգացնեին մինչև 250 կմ/ժ արագություն։ Արդյունքում կառուցվեց միայն ուղանցը[3][4][5]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 «С Армении причитается 400 миллиардов долларов | Еженедельник «Военно-промышленный курьер»». vpk-news.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 6-ին.
- ↑ А. Гурьев. Дорога на магнитном подвесе: второе дыхание в России? //«РЖД-Партнёр» № 19 (167), октябрь 2009.
- ↑ igorchausov — «…о том, как не был взорван Краков» или русский maglev
- ↑ В Китае настоящий монорельс?
- ↑ Реальный советский монорельс на магнитной подушке, снятый в художественном фильме