Վիքիպեդիա

Կամա (հինդուիզմ)

Կամա (սանսկրիտ, դևանագարի՝ काम), հնդկական գրականության մեջ նշանակում է «ցանկություն, բուռն ցանկություն, կիրք»[4]։ Ժամանակակից գրականության մեջ կաման հաճախ զուգորդվում է սեռական ցանկության և կրքի հետ, սակայն հասկացությունն ավելի լայն իմաստով վերաբերում է յուրաքանչյուր ցանկության, իղձի, կրքի, բուռն ցանկության, զգացումների հաճույքի, կյանքի գեղագիտական վայելքի, մտերմության կամ սիրո՝ սեռական հարաբերությամբ կամ առանց դրա[5][6]։

Կամա
Սեռական ցանկություն
Աստվածային կամա, որի նետերը ցանկություն են առաջացնում
Սեր
Գեղագիտական հաճույք արվեստից, բնությունից[1][2]
Կամա, հինդուիզմում մարդկային կյանքի չորս նպատակներից մեկը[3]։ Պատկերները ներկայացնում են կամայի օրինակներ։

Հինդուիստական ավանդույթներում կաման մարդկային կյանքի չորս նպատակներից մեկն է[3]։ Այն համարվում է մարդկային կյանքի էական և առողջ նպատակը՝ առանց մյուս երեք նպատակների զոհաբերության՝ դհարմա (առաքինի, պատշաճ, բարոյական կյանք), արտհա (նյութական բարեկեցություն, եկամտային ապահովություն, կյանքի միջոցներ) և մոկշա (ազատում, ազատագրում, ինքնաիրացում)[7][8][9]։ Միասին կյանքի այս չորս նպատակներն անվանվում են Պուրուշարտհա[10][11][12][13][14]։

Սահմանում և նշանակություն խմբագրել

Կաման նշանակում է «ցանկություն, իղձ կամ բուռն ցանկություն»[4]։ Ժամանակակից գրականության մեջ կաման սովորաբար վերաբերում է սեռական ցանկությանը[3]։ Այնուամենայնիվ, եզրույթը վերաբերում է նաև ցանկացած զգացմունքային վայելքի, էմոցիոնալ ձգողականության և արվեստից, պարից, երաժշտությունից, նկարչությունից, քանդակագործությունից ու բնությունից գեղագիտական հաճույքի[1][2][15]։

«Կամա» եզրույթը կարելի է հանդիպել Վեդաների հայտնի ամենահին հիմներում։ Օրինակ՝ Ռիգվեդայի 10-րդ գիրքը նկարագրում է տիեզերքի արարումը ոչնչից հզոր ջերմության հետևանքով։ 129 հիմնում ասվում է[16] (սանսկրիտ).

 

कामस्तदग्रे समवर्तताधि मनसो रेतः परथमं यदासीत
सतो बन्धुमसति निरविन्दन हर्दि परतीष्याकवयो मनीषा

 
 

Այդուհետ ծնվեց ցանկությունը, հոգու հիմնական սերմն ու ծիլը,
Իմաստունները, ովքեր փնտրում էին սրտով, կարծեցին՝ գոյություն չունեցողում բացահայտել են գոյություն ունեցողի նմանությունը։

- Ռիգվեդա, Ք.ա. 15-րդ դար[17]
  

Բրհադարանյակա Ուպանիշադը, որը համարվում է հինդուիզմի հնագույն Ուպանիշադներից մեկը, ևս օգտագործում է «կամա» եզրույթը լայն իմաստով, որպես ցանկացած ցանկություն.

 

Մարդը կազմված է ցանկությունից (կամա).
Ինչպիսին ցանկությունն է, այնպիսին էլ ինքնորոշումն է,
Ինչպիսին ինքնորոշումն է, այնպիսին էլ արարքն է,
Ինչ արարքն է, այն էլ նա ստանում է։

- Բրհադարանյակա Ուպանիշադ, Ք.ա. 7-րդ դար[18]
  

Հնագույն հնդակական գրականությունը, ինչպիսին դյուցազներգություններն են, որոնք հաջորդել են Ուպանիշադներին, կամայի հասկացությունը զարգացրել և բացատրել են արտհայի և դհարմայի հետ միասին։ Օրինակ՝ Մահաբհարաթան տալիս է կամայի ընդգրկուն սահմանումներից մեկը։ Ըստ դյուցազներգության՝ կաման ցանկացած հաճելի և ցանկալի փորձառությունն է (հաճույք), որն ստացվում է հինգ զգայարաններից մեկի կամ մի քանիսի՝ այդ զգայարանին համարժեք որևէ բանից հետ փոխգործակցությունից, երբ միտքը կյանքի մյուս նպատակների (դհարմա, արտհա և մոկշա) հետ զուգահեռաբար ներդաշնակության մեջ է[19]։

Կաման հաճախ հասկացվում է որպես կամանա (ցանկություն, ախորժակ) բառի կարճ ձևը։ Սակայն կաման կամանայից շատ ավելի լայն հասկացություն է։ Կաման փորձառություն է, որը ներառում է առարկայի բացահայտումը, դրա մասին սովորելը, էմոցիոնալ կապը, վայելքի ընթացքը, փորձառությունից առաջ, ընթացքում և հետո որպես արդյունք լավ լինելու զգացողությունը[20]։

Կամասուտրայի հեղինակ Վաթսյայանան կաման բացատրում է որպես երջանկություն, որը մտքի երևույթ է (մանասա վյապարա)։ Ինչպես Մահաբհարաթայում, Կամասուտրայում ևս կաման բացատրվում է որպես աշխարհի անհատական փորձառություններից հաճույք՝ զգայարաններից մեկով կամ մի քանիսով՝ լսողություն, տեսողություն, հոտառություն, համի զգացողություն և շոշափելիք՝ հոգու և մտքի ներդաշնակության պայմաններում[21]։ Կաման ներդաշնակ երաժշտությունը զգալն է, բնության գեղեցկությամբ ոգեշնչվելը, արվետսի գործի գեղագիտական գնահատումը, այլ անձի կողմից ստեղծված որևէ բանով հմայվելը։ Կամասուտրան կամայի վերաբերյալ իր դատողություններում ներկայացնում է արվեստի, պարի, երաժշտության բազմաթիվ ձևեր, նաև սեռական հարաբերությունը՝ բոլորը որպես հաճույքի և վայելքի միջոցներ[19]։

Որոշ հեղինակներ[11] կաման բացատրում են որպես վերաբերմունք և կարողություն։ Փոքրիկ աղջիկը, ով ժպիտով գրկում է իր փափուկ արջուկին, կամա է ապրում ճիշտ այնպես, ինչպես գրկախառնված սիրահարները։ Այս փորձառություններից ընթացքում անձը կապվում է սիրելի երևույթին և ընկալում այն որպես իր մի մասը՝ զգալով իրեն ավելի ամբողջական, կատարված։ Եվ սա հնդկական տեսանկյունից կաման է։

Նշվում է նաև Հնդկաստանի տարբեր տեքստերում կամայի բազմազան նկարագրությունը։ Որոշ տեքստեր, ինչպիսին Ռամայանան է, կաման ներկայացնում են Սիթայի նկատմամբ Ռամի ցանկությամբ՝ ցանկություն, որը վերացնում է ֆիզիկականը և ամուսնականը՝ տանելով սիրո, որը հոգևոր է, Ռամին տալիս է կյանքի, ապրելու իմաստ[22]։ Սիթան և Ռամը հաճախ արտահայտում են իրենց՝ առանց մեկը մյուսի ապրելու դժկամությունը և անկարողությունը[23]։ Ռամայանայում կամայի այս ռոմանտիկ և հոգևոր ներկայացումը տարբերվում է նորմատիվային և չոր նկարագրությունից, որը կարելի է հանդիպել օրենսգրքերում, ինչպիսին Մանուի սմիտրիտին է[24]։

Կաման նկարագրվում է նաև որպես «սեր»՝ առանց դհարմայի (բարոյական պատասխանատվության), արտհայի (նյութական բարեկեցության) և դեպի մոկշա ճանապարհորդության (հոգևոր ազատում) խախտման[25]։

Կաման հինդուիզմում խմբագրել

Պատկեր:'1' Sun Temple Konark Temple, Kama Love Orissa India February 2014.jpg
Կաման նշվում է բազմաթիվ հինդուիստական տաճարներում, ինչպիսին են Խաջուրահոն և Կոնարակի տաճարը (վերևում).[26]

Հինդուիզմում կաման դհարմայի, արտհայի և մոկշայի հետ միասին հանդիսանում է կյանքի չորս ճիշտ և անհրաժեշտ նպատակներից մեկը (Պուրուշարտհա)[27]։

Կամայի, արտհայի և դհարմայի միջև հարաբերական գերակայություն խմբագրել

Հնագույն հնդկական գրականությունը շեշտում է դհարմայի ավելի բարձր դիրքն ու կարևոր նշանակությունը։ Եթե դհարման արհամարհվում է, արտհան և կաման հանգեցնում են սոցիալական քաոսի[28]։

Վաթսյայանայի Կամասուտրան երեք նպատակների հարաբերական արժեքն ընդունում է հետևյալ կերպ. արտհան գերակայում է կամայի նկատմամբ, մինչդեռ դհարման գերակայում է երկուսի հանդեպ։ Վաթսյայանան Կամասուտրայի երկրորդ գլխում կամայի վերաբերյալ բանավեճերի փիլիսոփայական առարկությունների ցանկ է ներկայացնում, իսկ այնուհետև տալիս են այդ առարկություններին իր սեփական պատասխանները։ Օրինակ՝ կամայի մեկ առարկության հարցում ըստ Վաթսյայանայի մտահոգությունն այն է, որ կաման բարոյական և էթիկական կյանքի, կրոնական հետապնդումների, ծանր աշխատանքի, բարեկեցության և հարստության խոչընդոտ է։ Ըստ առարկողների՝ հաճույքի հետապնդումը խրախուսում է անհատներին կատարել անարդար գործեր, առաջացնել տագնապ, անուշադրություն, թեթևամտություն և հանգեցնել հետագա տառապալից կյանքի[29]։ Այս առարկություններին ի պատասխան Վաթսյայանան հայտարարում է, որ կաման մարդուն անհրաժեշտ է սննդի նման և ամբողջանում է դհարմաի ու արտհայի հետ միասին։

Կամայի անհրաժեշտությունը գոյության համար խմբագրել

Ինչպես լավ սնունդն է անհրաժեշտ մարմնի բարեկեցության համար, այնպես էլ հաճույքն է անհրաժեշտ մարդու առողջ գոյության համար, գտնում է Վաթսյայանան[30]։ Կյանքն առանց հաճույքի՝ սեռական, գեղարվեստական, բնության, դատարկ է։ Ինչպես որ ոչ ոք չպետք է դադարի մշակաբույսեր աճեցնել՝ իմանալով, որ եղնիկներ գոյություն ունեն, որոնք կարող են ուտել աճած մշակաբույսերը, նույն կերպ ըստ Վաթսյայանայի մարդը չպետք է դադարեցնի կամայի հետապնդումը՝ մտածելով վտանգների գոյության մասին։ Կաման պետք է հետապնդվի մտածելով, հոգալով, զգուշավորությամբ և խանդավառությամբ՝ ինչպես կյանքի ցանկացած այլ նպատակ, ձգտում[31]։

Կամասուտրա գիրքը՝ որպես համաշխարհային երևույթ, ենթադրում է ստեղծարար սեռական դիրքների պատկերումներ. իրականում Կամասուտրայի միայն 20%-ն է սեռական դիրքների մասին։ Գրքի հիմնական մասը սիրո փիլիսոփայության և տեսության մասին է, որը գործարկում է ցանկությունը, ամրացնում այն, ներկայացնում այն երբ է լավ, երբ վատ[32]։ Կամասուտրան կաման ներկայացնում է որպես մարդկային գոյության հիմնական և հաճելի ասպեկտ[33]։

Կամայի ամբողջականությունը խմբագրել

Ըստ Վաթսյայանայի՝ կաման երբևէ կոնֆլիկտ չի ունենում դհարմայի կամ արտհայի հետ, հակառակը՝ երեքն էլ համագոյակցում են, իսկ կաման հետևում է մյուս երկուսի։

  Դհարման, արտհան և կաման կիրառող մարդը երջանկություն է վայելու ներկայում և ապագայում։ Դհարմայի, արտհայի և կամայի միասին, կամ դրանցից երկուսի, կամ մեկի կիրառմանը նպաստող ցանկացած գործողություն պարտադիր պետք է կատարվի։ Բայց այն գործողությունը, որը նպաստում է դրանցից մեկի կիրառմանը՝ մյուսների հաշվին, չպետք է կատարվի։
- Վաթսյայանա, Կամասուտրա, Գլուխ 2[31]
  

Հինդուիստական փիլիսոփայության մեջ հաճույքն ընդհանուր առմամբ, սեռական հաճույքը՝ մասնավորապես, ոչ ամոթալի է, ոչ էլ կեղտոտ։ Այն անհրաժեշտ է մարդկային կյանքի, յուրաքանչյուր անհատի բարեկեցության համար, բարերար է, երբ պատշաճորեն հաշվի են առնվում դհարման և արտհան։ Ի տարբերություն որոշ կրոնների պատվիրանների՝ կաման հինդուիզմում նշվում է իր իսկ արժեքով[34]։ Դհարմայի և արտհայի հետ միասին այն ամբողջական, կատարյալ կյանքի ասպեկտ է[35]։ Բոլոր երեք պուրուշարտհաները հավասարապես և զուգահեռաբար կարևոր են[36]։

Կաման և կյանքի հերթական փուլը խմբագրել

Հնդկական հնագույն գրականության որոշ[37] նմուշներում նկատվում է, որ արտհայի, դհարմայի և կամայի համեմատական գերակայությունը բնականորեն տարբերվում են ըստ տարբեր մարդկանց և տարբեր տարիքային խմբերի։ Նորածնի կամ մանկահասակ երեխայի դեպքում կրթությունը և կաման (գեղարվեստական ցանկությունները) գերակայություն են ստանում, պատանեկության տարիներին գերակայությունը կամայինն ու արտհայինն է, իսկ տարեց հասակում՝ գերակայությունը դհարմայինն է։

Կաման՝ որպես պաշտամունք խմբագրել

Կաման մարմնավորվում է Կամադեվա աստծո և նրա ամուսին Ռաթիի կերպարում։ Կամա աստվածը համեմատելի է հույների Էրոսի հետ՝ նրանք երկուսն էլ խթանում են մարդու սեռական գրավչությունը և ցանկությունը։ Կաման թութակի վրա շրջում՝ ձեռքին նետ ու աղեղ, որպեսզի խոցի սրտերը։ Աղեղը պատրաստված է շաքարեղեգի ցողունից, աղեղնալարն իրենից ներկայացնում է մեղուների շարք, սիկ նետերի ծայրերին 5 ծաղիկներն են, որոնք ներկայացնում են սիրո հինգ վիճակները[38]։ Կամայի աղեղի հինգ ծաղիկներն են՝ լոտոսի ծաղիկը (սիրահարություն), աշոկայի ծաղիկը (այլ անձի մասին մտքերով թունավորում), մանգոյի ծաղիկը (հյուծում և դատարկություն այլ անձի բացակայության դեպքում), հասմիկ ծաղիկը (կարոտ) և կապույտ լոտոսի ծաղիկը (շփոթությամբ և զգացմունքներով կաթված)։ Կաման հայտնի է նաև որպես Անանգա (բառացիորեն՝ «առանց մարմնի»), քանի որ ցանկությունը հարվածում է անձև, զգացմունքների միջոցով, անտեսանելի։ Կամայի պաշտամունքի այլ անվանումներից են Մադանը (նա, ով թունավորում է սիրով), Մանմաթհա (նա, ով հուզում է միտքը), Պրադյումնա (նա, ով նվաճում է ամբողջը) և Կուշումեսու (նա, ում աղեղները ծաղիկներ են)[39]։

Կաման բուդդայականությունում խմբագրել

Բուդդայական Պալի Կանոնում Գաուտամա Բուդդան զարթոնքի իր ճանապարհին հրաժարվեց ցանկասիրությունից[40]։ Որոշ բուդդայական աշխարհիկ գործիչներ ամեն օր արտասանում են 5 սուրբ պատվիրանները՝ «սեռական սխալ վարքից» (կեմսու միկչակարա) ձեռնպահ մնալու հանձնառությամբ[41]։ Պալի Կանոնին բնորոշ դատողությամբ Դհամմիկա Սուտտան (2.14) ներառում է ավելի բացահայտ առնչություն այս պատվիրանի հետ՝ Բուդդան հրահանգում է իր հետևորդին «դիտարկել ամուրիությունը կամ ծայրահեղ դեպքում սեռական հարաբերություն չունենալ ուրիշի կնոջ հետ»[42]։

Թեոսոֆիա․ կամա, կամարուպա, կամալոկա խմբագրել

Ելենա Բլավատսկայայի թեոսոֆիայում կաման յոթնյակի չորրորդ սկզբունքն է, որն ասոցացվում է էմոցիաների և ցանկությունների հետ՝ կապվածություն գոյությանը, կամքին, տարփանքին[43]։

Կամալոկան կիսանյութական հարթություն է՝ սուբյեկտիվ և մարդկանց համար անտեսանելի, որտեղ մարմնից անջատված «անձինք»՝ աստրալ ձևերը, որոնց անվանում են կամարուպա, մնում են մինչև դրանից վերջնական անհետանալը, ինչն առաջանում է մարդկային և կենդանական կրքերի ու ցանկությունների աստրալային կրկնօրինակների կողմից ստեղծած հյուծող հոգեկան ազդակների հետևանքով։ Դա ասոցացվում է հին հույների Հադեսի և եգիպտացիների Դուատի հետ՝ լուռ ստվերների երկիր, որը հանդիսանում է երեք աշխարհներից մեկը։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Kate Morris (2011), The Illustrated Dictionary of History, ISBN 978-8189093372, էջ 124
  2. ↑ 2,0 2,1 Robert E. Van Voorst, RELG: World, Wadsworth, ISBN 978-1-111-72620-1, էջ 78
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 James Lochtefeld (2002), The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, Volume 1, Rosen Publishing, New York, ISBN 0-8239-2287-1, էջ 340
  4. ↑ 4,0 4,1 Monier Williams, काम, kāma Monier-Williams Sanskrit English Dictionary, էջ 271, տես 3-րդ սյունակում
  5. ↑ Macy, Joanna (1975). "The Dialectics of Desire". Numen. BRILL. 22 (2): 145–60. JSTOR 3269765.
  6. ↑ Lorin Roche. "Love-Kama" Արխիվացված 2017-04-20 Wayback Machine. Retrieved 15 July 2011
  7. ↑ The Hindu Kama Shastra Society (1925), The Kama Sutra of Vatsyayana, University of Toronto Archives, էջ 8
  8. ↑ A. Sharma (1982), Puruṣārthas: a study in Hindu axiology, Michigan State University, ISBN 9789993624318, էջ 9-12; տես review by Frank Whaling in Numen, Vol. 31, 1 (Jul., 1984), էջ 140-142
  9. ↑ A. Sharma (1999), The Puruṣārthas: An Axiological Exploration of Hinduism, The Journal of Religious Ethics, Vol. 27, No. 2 (Summer, 1999), էջ 223-256
  10. ↑ Gavin Flood (1996), The meaning and context of the Purusarthas, in Julius Lipner (Editor), The Fruits of Our Desiring, ISBN 978-1896209302, էջ 11-21
  11. ↑ 11,0 11,1 Karl H. Potter (2002), Presuppositions of India's Philosophies, Motilal Banarsidass, ISBN 978-8120807792, էջ 1-29
  12. ↑ "Artha" in Encyclopædia Britannica, Chicago, 15th edn., 1992, Vol. 1, էջ 601.
  13. ↑ A. Sharma (1982), The Puruṣārthas: a study in Hindu axiology, Michigan State University, ISBN 978-99936-24-31-8, pp 9–12; See review by Frank Whaling in Numen, Vol. 31, 1 (Jul., 1984), էջ 140–142
  14. ↑ A. Sharma (1999), The Puruṣārthas: An Axiological Exploration of Hinduism, The Journal of Religious Ethics, Vol. 27, No. 2 (Summer, 1999), էջ 223–256
  15. ↑ R. Prasad (2008), History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization, Volume 12, Part 1, ISBN 978-8180695445, էջ 249-270
  16. ↑ Rig Veda Book 10 Hymn 129 Verse 4
  17. ↑ Ralph Griffith (Translator, 1895), The Hymns of the Rig veda, Book X, Hymn CXXIX, Verse 4, էջ 575
  18. ↑ Klaus Klostermaier, A Survey of Hinduism, 3rd Edition, State University of New York Press, ISBN 978-0-7914-7082-4, էջ 173-174
  19. ↑ 19,0 19,1 R. Prasad (2008), History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization, Volume 12, Part 1, ISBN 978-8180695445, Chapter 10, particularly էջ 252-255
  20. ↑ R. Prasad (2008), History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization, Volume 12, Part 1, ISBN 978-8180695445, pp 249-270
  21. ↑ The Hindu Kama Shastra Society (1925), The Kama Sutra of Vatsyayana, University of Toronto Archives, էջ 8
  22. ↑ Roderick Hindery, Hindu Ethics in the Ramayana, The Journal of Religious Ethics, Vol. 4, No. 2 (Fall, 1976), էջ 299
  23. ↑ The Journal of Religious Ethics, Vol. 4, No. 2 (Fall, 1976), էջ 299-300
  24. ↑ Benjamin Khan (1965), The concept of Dharma in Valmiki Ramayana, Delhi, ISBN 978-8121501347
  25. ↑ Gavin Flood (1996), The meaning and context of the Purusarthas, in Julius Lipner (Editor) - The Fruits of Our Desiring, ISBN 978-1896209302, էջ 11-13
  26. ↑ Thomas Donaldson (2005), Konark, Oxford University Press, ISBN 978-0195675917
  27. ↑ Brodd Jefferey, World Religions, Saint Mary's Press, 2003, Winona, ISBN 978-0-88489-725-5
  28. ↑ Gavin Flood (1996), The meaning and context of the Purusarthas, in Julius Lipner (Editor) - The Fruits of Our Desiring, ISBN 978-1896209302, էջ 16-211
  29. ↑ The Hindu Kama Shastra Society (1925), The Kama Sutra of Vatsyayana, University of Toronto Archives, էջ 9-10
  30. ↑ The Hindu Kama Shastra Society (1925), The Kama Sutra of Vatsyayana, University of Toronto Archives, Գլուխ 2, էջ 8-11; pp 172
  31. ↑ 31,0 31,1 The Hindu Kama Shastra Society (1925), The Kama Sutra of Vatsyayana, University of Toronto Archives, Գլուխ 2, էջ 8-11; էջ 172
  32. ↑ acob Levy (2010), Kama sense marketing, iUniverse, ISBN 978-1440195563, տես ներածությունը
  33. ↑ Alain Daniélou, The Complete Kama Sutra: The First Unabridged Modern Translation of the Classic Indian Text, ISBN 978-0892815258
  34. ↑ Bullough and Bullough (1994), Human Sexuality: An Encyclopedia, Routledge, ISBN 978-0824079727, էջ 516
  35. ↑ Gary Kraftsow, Yoga for Transformation - ancient teachings and practices for healing body, mind and heart, Penguin, ISBN 978-0-14-019629-0, էջ 11-15
  36. ↑ C. Ramanathan, Ethics in the Ramayana, in History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization (Editor: R. Prasad), Volume 12, Part 1, ISBN 978-8180695445, pp 84-85
  37. ↑ P.V. Kane (1941), History of Dharmashastra, Volume 2, Part 1, Bhandarkar Oriental Research Institute, էջ 8-9
  38. ↑ Coulter and Turner, Encyclopedia of Ancient Deities, Francis & Taylor, ISBN 978-1135963903, էջ 258-259
  39. ↑ William Joseph Wilkins (193), Hindu mythology, Vedic and Puranic, Thacker & Spink, Indiana University Archives, էջ 268
  40. ↑ Dvedhavitakka Sutta (MN 19) (Thanissaro, 1997a).
  41. ↑ Khantipalo (1995).Lay Buddhist Practice։ The Five Precepts․
  42. ↑ Dhammika Sutta: Dhammika․ translated from the Pali by John D. Ireland, 1994․
  43. ↑ Farthing 1978 էջ 210.

Աղբյուրներ խմբագրել

  • Ireland, John D. (trans.) (1983). Dhammika Sutta: Dhammika (excerpt) (Sutta Nipata 2.14). "Access to Insight" at Dhammika Sutta: Dhammika.
  • Khantipalo, Bhikkhu (1982, 1995). Lay Buddhist Practice: The Shrine Room, Uposatha Day, Rains Residence (The Wheel No. 206/207). Kandy: Buddhist Publication Society. "Access to Insight" at Lay Buddhist Practice.
  • Sri Lanka Buddha Jayanti Tipitaka Series (n.d.) (SLTP). (Anguttara Nikaya 5.1.3.8, in Pali). "MettaNet-Lanka".
  • Thanissaro Bhikkhu (trans.) (1997a). Dvedhavitakka Sutta: Two Sorts of Thinking (Majjhima Nikaya 19). Retrieved 3 Jul 2007 from "Access to Insight" at Dvedhavitakka Sutta: Two Sorts of Thinking.
  • Thanissaro Bhikkhu (trans.) (1997b). Samadhanga Sutta: The Factors of Concentration (Anguttara Nikaya 5.28). "Access to Insight" at Samadhanga Sutta: The Factors of Concentration.
  • H. P. Blavatsky, 1892. The Theosophical Glossary. London: The Theosophical Publishing Society
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կամա_(հինդուիզմ)&oldid=7797271» էջից