Ծիրան
Ծիրան | |
![]() Ծիրան | |
Դասակարգում | |
Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
Կարգ | Վարդածաղկավորներ (Rosales) |
Ընտանիք | Վարդազգիներ (Rosaceae) |
Ենթաընտանիք | Սալորայիններ (Amygdaloideae) |
Տրիբա | Amygdaleae |
Ցեղ | Սալորենի (Prunus) |
Տեսակ | Ծիրան (P. armeniaca) |
Միջազգային անվանում | |
Prunus armeniaca | |
Կարգավիճակ | |
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝ ![]() Տվյալների անբավարարություն |
Ծիրանը (լատիներեն՝ Prunus armeniaca կամ Armenian plum, հոմանիշ՝ Armeniaca vulgaris ( )), Հայաստանի բնիկ մրգերից է, որը դեպի Եվրոպա է տարածվել է Հայաստանի միջոցով։
Պատմություն և օտարալեզու անվանումներ Խմբագրել
Ենթադրվում է, որ ծիրանի հայրենիքը հյուսիսարևելյան Հայաստանն է (Վրաստանի հետ սահմանամերձ շրջանները)։ Հայաստանում ծիրանը տարածված է եղել հնագույն ժամանակներից[1]։
- Դեռևս մ.թ.ա 3-րդ հազարամյակում աքքադացիներն այն կոչում էին «արմանու» («արմանական», այսինքն՝ «հայկական»), իսկ Հայաստանը՝ Արմանի («ծիրանի երկիր»)։
- Միջագետքի հնագույն բնակիչներ արամեացիները (քաղդեացիները) ծիրանի ծառը կոչում էին «խազուրա արմենայա» («հայկական խնձորենի»)։
- Արաբերենում ծիրանի անուններից մեկն է «թուֆահ ալ արմանի», որը նշանակում է «հայկական խնձոր»։
- Մ.թ.ա. 1-ին դարում հռոմեացի զորավար Լուկուլլոսը, վերադառնալով հայոց արքա Տիգրան Մեծի դեմ մղվող պատերազմից, Հայաստանից Հռոմ տարավ ծիրանենու տնկիներ, որոնք այնտեղ մշակվեցին և անվանվեցին «Հայկական սալոր»։ 18-րդ դարի խոշորագույն բուսաբան Ժան Բատիստ Լամարկը նկատեց, որ դա ոչ թե սալոր է, այլ նոր ցեղի ներկայացուցիչ, և անվանեց այն Armeniaca Vulgaris։
- Ձգտելով ժխտել այն փաստը, որ այժմյան Թուրքիայի տարածքները ժամանակին եղել են հայկական, թուրք գիտնականները բազմիցս փորձել են ծիրանի գիտական անվանումից հանել «հայկական» բառը։ Մասնավորապես, 1972 թ. Լենինգրադում կայացած 12-րդ Բուսաբանական խորհրդաժողովում նրանք ցանկացել են փոխել վաղուց ընդունված լատինական անվանումը սելջուկյան ինչ-որ անվանմամբ, սակայն խորհրդաժողովի մասնակիցների կողմից ստացել են վճռական հակահարված և առաջարկը մերժվել է։
Արտադրություն, արտահանում Խմբագրել
Ներկայումս Թուրքիան ծիրանի չրի ամենահայտնի արտահանողներից է[2]։ Հայաստանում ծիրանն աճեցվում է գլխավորապես Արարատյան հովտում։
Ծիրանը մշակույթում Խմբագրել
- Ծիրանը և ծիրանենին տեղ են գտել հայ նկարիչների բազմաթիվ նկարներում։
- Հայերենում լայնորեն գործածվում է ծիրանի բառը՝ որպես գուներանգի անվանում։
- Հայ արքայական ընտանիքների անդամները կրում էին ծիրանի՝ համանուն երանգի թիկնոց։
- Երևանում, սկսած 2004 թ., ամեն տարի անցկացվում է Ոսկե ծիրան միջազգային կինոփառատոնը[3]։
- Հայաստանում ծիրանի ծառի փայտից է պատրաստվում դուդուկ նվագարանը։
Հայկական տեսակներ Խմբագրել
Հայաստանում մշակվում է 50 տեսակ։ Առավել տարածված են.
- Նախիջևանի կարմիր
- Երևանի
- Սաթենի
- Խոսրովենի
- Որդուարի
- Համբան
- Ղևոնդի
Ընտրասերման միջոցով ստեղծվել են.
- Արագած
- Արարատ
- Նաիրի
- Վասպուրական
- Օշական
- Ոսկի
- Մասիս
- Վաղահաս վարդագույն տեսակները։
Այլ տվյալներ Խմբագրել
Ամերիկացի տանկիստները սնահավատ նկատառումներով խուսափում են ծիրան ուտելուց, տանկի մեջ ծիրան բերելուց և նույնիսկ «ծիրան» բառն արտասանելուց։ Այս սնահավատությունը գալիս է Շերմանի տանկերի վթարներներից, որի պատճառը համարում էին այն հանգամանքը, որ տանկերում առկա էին ծիրանի պահածոյատուփեր[4]։
Պատկերներ Խմբագրել
-
Ծիրանի ծառը ծաղկելիս
-
Ծիրանի ծաղիկը
-
Մեղուն ծիրանի ծաղիկի վրա
Ծանոթագրություններ Խմբագրել
- ↑ «VII Symposium on Apricot Culture and Decline»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2003-05-21-ին։ Վերցված է 2007-04-20
- ↑ Ծիրան արտադրողների միտումները
- ↑ Golden Apricot International Film Festival
- ↑ «Marines Magazine - Marine Corps superstitions»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 22-ին։ Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 20
Ընթերցե՛ք «ծիրան» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։ |