Իոսիֆ Բուրգ

Իոսիֆ Բուրգ
Ծնվել է	Մայիսի 30, 1912թ.
Ծննդավայր	Վիժնիցա, Բուկովինայի դքսություն, Ավստրո-Հունգարական կայսրություն
Վախճանվել է	Օգոստոսի 10, 2009
Վախճանի վայր	Չեռնովցի, Ուկրաինա
Մասնագիտություն	գրող և լրագրող
Լեզու	Իդիշ ; Գերմաներեն ; Ռուսերեն
Ազգություն	հրեա
Քաղաքացիություն	Ավստրո-Հունգարիա (1912-1918); Ռումինիայի թագավորություն (1918-1940); ԽՍՀՄ (1940-1991); Ուկրաինա (1991-2009)
Կրթություն	Վիեննայի համալսարան
Պարգևներ	; Medal "For the Glory of Chernivtsi"? և Theodor Kramer prize?
	Josef Burg (writer) Վիքիպահեստում

Իոսիֆ Կունովիչ Բուրգ (իդիշ՝ יוסף בורג Йо(й)сеф Бург, գերմ.՝ Josef Burg, անգլ.՝ նաև Yoysef Burg; մայիսի 30, 1912, Վիժնիցա, Բուկովինայի դքսություն, Ավստրո-Հունգարական կայսրություն - օգոստոսի 10, 2009, Չեռնովցի, Ուկրաինա), հրեա գրող, «իդիշով ստեղծագործած վերջին արձակագիրն Արևելյան Եվրոպայում»^[1]^[2]^[3]^[4]։

Կենսագրություն

Ծնվել է Ավստրո-Հունգարիայի կազմում գտնվող Վիժնիցա բնակավայրում, որը հանդիսացել է Բուկովինայի դքսությունում հասիդական հուդայականության կենտրոններից մեկը։ Այդ ժամանակաշրջանում բնակավայրի գրեթե 90 % բնակչությունը եղել են հրեաներ։ Իոսիֆի հայրը, որպես փայտյա լաստի վարող, Ավստրո-Հունգարական կայսրության բանակի կազմում մասնակցել է Առաջին համաշխարհային պատերազմին։ Երբ Բուկովինա են մտնում Ռուսական կայսրության զորքերը, մայրը որդու հետ փախչում է Հունգարիա և մինչև պատերազմի ավարտը մնում այնտեղ^[1]^[5]^[6]^[7]։

Երբ Իոսիֆ Բուրգը 12 տարեկան էր, նրա ընտանիքը տեղափոխվում է Չեռնովցի, որտեղ ապագա գրողը սկսում է սովորել դերձակի մասնագիտություն։ Ցածր դասարանի աշակերտների համար կազմակերպում էր կրկնուսույցի դասեր, իսկ երեկոյան այցելում էր ռումիներենի գիմնազիա, այնուհետև հրեական ուսուցիչների դասընթացների։ Նրա ուսուցիչներից մեկը եղել է Էլիեզեր Շտեինբարգը, ում առակներին ու պիեսներին նա ծանոթ էր արդեն 9 տարեկանից։ Էլիեզերը Բուրգի հետագա աշխարհընկալման գործում մեծ դերակատարություն է ունեցել։

1934 թվականին «Չեռնովիցեր բլետեր» (իդիշ՝ טשערנאָוויצער בלעטער, «Չերնովիցյան թերթիկ») թերթում հանդես է եկել հրապարակումներով, որոնցից մեկն էլ իդիշով գրված նրա առաջին աշխատությունն էր՝ «Փայտագնացի վրա» (իդիշ՝ אױפֿן פּליטנטרײַב): Գերմաներենի փոխարեն իդիշով գրելու նրա որոշումը գիտակցաբար է կայացվել։ Այն ժամանակ քաղաքի հրեաների գրական լեզուն եղել է գերմաներենը։ Այդ ժամանակներից հրեական մամուլում սկսեցին հայտնվել Իոսիֆի գրած կարճ նովելները, որոնք պատմում էին Կարպատների բնության և Բուկովինայի բնակչության մասին։ Նրա աշխատությունները «Չեռնովիցեր բլետեր» թերթում տպագրվում են մինչև ռումինական իշխանությունների կողմից 1937 թվականի վերջերին թերթի փակումը, որը կապված էր երկրում հրեական պարբերականների տպագրման արգելքի հետ։

1935_1938 թվականներին Վիեննայի համալսարանի գերմաներենի ֆակուլտետում։ Ավստրիայի՝ Գերմանիային բռնակցելուց հետո ստիպված է եղել դադարեցնել ուսումը և վերադառնալ Չեռնովիցա։

1939-1940 թվականներին Բուխարեստում լույս է տեսնում Իոսիֆ Բուրգի երկու հրապարակախոսական պատմությունների հավաքածու՝ «Չերեմոշայի վրա» («אויפֿן טשערמוש») և «Թույն» («סם»)^[5]:

1940 թվականիցն՝ ԽՍՀՄ-ին Բեսարաբիայի և Բուկովինայի միացումից հետո դարձել է Խորհրդային միության քաղաքացի։ 1941 թվականին Իցիկ Ֆեֆերի առաջարկությամբ դառնում է ԽՍՀՄ Գրողների միության անդամ, սակայն անդամատոմսը չի վերցնում։ Գերմանա-խորհրդային պատերազմից հետո կարողանում է տարհանվել, իսկ մայրը արտաքսվում է քաղաքից և Տրանսիստրիայում։ Էվակուացիայի սկզբում հայտնվում է Պավոլժիայի Գերմանացիների Ինքնավար Սովետական Հանրապետությունում^[8], այնուհետև բնակվում Ուզբեկստանում։

Պատերազմից հետո վերադառնում է Չերնովիցա։ Աշխատում է գերմաներեն լեզվի ուսուցիչ։ ԽՍՀՄժում կոսմոպոլիտիզմի դեմ պայքարը և հրեական մշակույթի ավերումը Բուրգին հասցնում են գրական ստրեսի, և նրա գրական կյանքը ժամանակավորապես կանգ է առնում։ Այդ ժամանակաշրջանի իր զգացողությունները Բուրգը ներկայացնում է «Ռուս» վեպում։ Նա հեռանում է Չեռնովիցայից՝ ստիպված լինելով թողնել ինստիտուտում դասախոսական աշխատանքն ու Հայնրիխ Հայնեի ստեղծագործական աշխատանքին նվիրված դիսերտացիան^[8]^[9]

1950-ական թվականներին Ուրալում և Մոսկվայում դասավանդում է գերմաներեն լեզու և գրականություն առարկաներ։ 1958 թվականին ընտանիքի՝ կնոջ և դստեր հետ վերադառնում է Չեռնովիցա և հայտնաբերում միանգամայն այլ քաղաք։ Այստեղ նա շարունակում է աշխատել որպես գերմաներեն լեզվի դասատու և ստեղծագործում իդիշով։ 1967 թվականին ԽՍՀՄ-ում իդիշով հրատարակվող միակ պարբերականը՝ «Սովետիշ Հեյմլանդ» մոսկովյան թերթում առաջին անգամ տպագրվում է նրա նոր ստեղծագործությունը՝ «Վերադարձ» («צוריק אהײם»): 1980 թվականին լույս է տեսնում ԽՍՀՄ-ում նրա առաջին գիրքը՝ «Կյանքը շարունակվում է» («דאָס לעבן גייט ווײַטער») պատմվածքների հավաքածուն։ 1987 թվականին նրան կրկին ընդունում են ԽՍՀՄ գրողների միություն։

Վերակառուցման ժամանակաշրջանում ակտիվորեն մասնակցել է Չեռնովիցայում հրեական ազգային կյանքը վերածնելու գործին՝ ղեկավարելով Հրեական մշակույթի միությունը, որը կրում էր հրեական գրականության դասական, առակագիր Էլիեզեր Շտեյնբերգի անունը։ 1990 թվականի վերջում 53 տարի ընդմիջումից հետո վերականգնում է «Չեռնովիցյան թերթիկներ» թերթի հրատարակությունը։ Այս անգամ թերթը երկլեզու էր՝ իդիշով և ռուսերենով։ Խմբագիր է դառնում Իոսիֆ Բուրգը։

Բուրգի հեղինակած «Թույն», «Կյանքը շարունակվում է», «Ժամանակի զանգ», «Ուշացված արձագանք», «Ծաղիկներ և արցունքներ» նովելների ու պատմությունների մի քանի եվրոպական լեզուներով թարգմանությունները առանձին հրատարակություններով լույս են տեսել ԳԴՀ-ում, Ավստրիայում, Իսրայելում, Իտալիայում։ 2007 թվականին նշվել է Իոսիֆ Բուրգի 95-ամյակը։ Նրա կողմից հրատարակվում են իր երկու նոր գրքերը՝ «Ինը» (գերմաներեն լեզվով) և «Հանդիպումներ» (իդիշով)։

Պարգևներ և կոչումներ

1992 թվականին Ի. Բուրգը ստանում է Սեգելի մրցանակ գրականության ասպարեզում (Իսրայել),
1993 թվականին դառնում է Ուկրաինայի մշակույթի վաստակավոր գործիչ,
1997 թվականին դառնում է Չեռնովիցայի պատվավոր քաղաքացի,
2002 թվականին պարգևատրվում է Ավստրիայի Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների համար շքանշանով (Ավստրիա),
2002 թվականին պարգևատրվում է Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների համար շքանշանով (Գերմանիա)^[8]^[10],
2007 թվականին արժանանում է Գիտության և արվեստի ոլորտում ավստրիական պատվո շքանշանի (Ավստրիա)^[4],
2009 թվականինստանում է Թեոդոր Կրամերի մրցանակ (Ավստրիա)^[11]։

Ի. Բուրգի կենդանության օրոք Վիժնիցայի այն փողոցը, որտեղ գրողը ապրել և ստեղծագործել է, վերանվանվել է նրա անունով^[12].

Հրատարակված աշխատություններ

Իդիշով

אױפֿן טשערמוש (աֆն չեռմուշ՝ «Չեռմուշի վրա»), Բուխարեստ, 1939 թ.
סם (սամ՝ «Թույն»), Բուխարեստ, 1940թ.
דאָס לעבן גײט װײַטער (դոս լէբմ գեիթ վայթեր՝ «Կյանքը շարունակվում է») Մոսկվա, 1980 թ.
איבערוף פֿון צײַטן (իբերուֆ ֆուն ցայտն, «Ժամանակի զանգ»), Մոսկվա 1983 թ.
אַ פֿאַרשפּעטיקטער עכאָ (ա ֆարշպէտիկտեռ էխո՝ «Ուշացված արձագանք»), Մոսկվա 1990 թ., Մյունխեն, 1999 թ.
אונטער אײן דאַך (ունտեր էին դախ՝ «Մի հարկի տակ»), Չեռնովիցա, 1992 թ.
צװײ װעלטן (ցվեի վելտն՝ «Երկու աշխարհ»), Օդեսա, Չեռնովիցա, 1997 թ.
צעװיקלטע סטעזשקעס (ցեվիկլետ ստեժկես՝ «Մոլորված արահետներ»), Օդեսա, 1997 թ.

Ռուսերենով

Жизнь продолжается: Մոսկվա, 1987 թ.
Запоздалое эхо, Մոսկվա, 1990 թ.

Ուկրաիներենով

Квіти й сльози, Չեռնովիցա, 1997 թ.

Իտալերենով

La canzone dimenticata, Ֆլորենսիա, 2006 թ.

Գերմաներենով

Ein Gesang über allen Gesängen: Erzählungen und Skizzen. Լայպցիգ։ St.-Benno-Verlag, 1988 թ., երկրորդ հրատարակությունը՝ 1993 թ.
Ein verspätetes Echo, Մյունխեն, Kirchheim, 1999 թ.
Irrfahrten: Ein ostjüdisches Leben, Վինզեն, Hans Boldt Literaturverlag, 2000 թ.
Jom Kippur. Վինզեն, Hans Boldt, 2001 թ.
Sterne altern nicht. Ausgewählte Erzählungen. Վինզեն Hans Boldt, 2004թ. և Rimbaud-Verlag, 2011 թ.
Auf dem Czeremosz. Erzählungen. Վինզեն, Hans Boldt, 2005 թ.
Gift. Zwei Erzählungen. Վինզեն, Hans Boldt, 2005 թ.
Dämmerung. Erzählungen. Վինզեն, Hans Boldt Verlag, 2005 թ.
Mein Czernowitz. Վինզեն, Hans Boldt Verlag, 2006 թ.
Begegnungen — eine Karpatenreise. Վինզեն, Hans Boldt Verlag, 2006 թ.
Über jiddische Dichter. Erinnerungen. Վինզեն, Hans Boldt Verlag, 2007 թ.
Ein Stück trockenes Brot. «Erzähler Josef Burg». Ausgewählte Erzählungen շարք. Винзен: Hans Boldt Verlag, 2008 թ.

Բուրգի մասին ստեղծագործություններ

Raphaela Kitzmantel. Die jiddische Welt von gestern: Josef Burg und Czernowitz. Mandelbaum, 2012.

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 Еврейская пресса в Буковине.
↑ «Я — буковинец с головы до пят».(ռուս.)
↑ Писатели, пишущие на языке идиш.(ռուս.)
↑ ^4,0 ^4,1 Պարգևատրման արարողությունը ներկայացնող հոդված: Արխիվացված 2010-06-30 Wayback Machine(գերմ.)
↑ ^5,0 ^5,1 Иосиф Кунович Бург, Биография.(ռուս.)
↑ Биографические данные.(չաշխատող հղում)(ռուս.)
↑ На сайте Черновцов.(չաշխատող հղում)(ռուս.)
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 Petro Rychlo. Josef Burg Արխիվացված 2015-12-26 Wayback Machine(գերմ.)
↑ 95-я весна Иосифа Бурга.(ռուս.)
↑ doba.cv.ua Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine(ուկր.)
↑ theodorkramer.at (գերմ.)
↑ Ігор Чеховський. Вижниця: слідами Баал Шема і класиків(չաշխատող հղում)(ուկր.)

Աղբյուրներ

Бург Иосеф՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
Уте Вайнманн, Влад Тупикин. Свидетель четырёх эпох.(ռուս.)
Некролог в The New York Times.(անգլ.)
Прасковья Нечаева. 95-я весна Иосифа Бурга.(ռուս.)
Josef Burg. La canzone dimenticata: racconti Yiddish.(իտալ.)
Othmar Andrée. Josef Burg. Auf dem Czeremosz. Gift.(գերմ.)
«Il Foglio» թերթի լրագրողին տված հարցազրույցը, 2009թ.-ի հունվար: Արխիվացված 2009-02-04 Wayback Machine (իտալ.)
Ի.Բուրգին Օտտո ֆոն Հաբսբուրգի այցելության մասին հոդված(գերմ.), լուսանկարներ

[Еврейская-1] 1,0 ^1,1 Еврейская пресса в Буковине.

[2] «Я — буковинец с головы до пят».(ռուս.)

[3] Писатели, пишущие на языке идиш.(ռուս.)

[ՊՊ-4] 4,0 ^4,1 Պարգևատրման արարողությունը ներկայացնող հոդված: Արխիվացված 2010-06-30 Wayback Machine(գերմ.)

[Биография-5] 5,0 ^5,1 Иосиф Кунович Бург, Биография.(ռուս.)

[6] Биографические данные.(չաշխատող հղում)(ռուս.)

[7] На сайте Черновцов.(չաշխատող հղում)(ռուս.)

[rychlo-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 Petro Rychlo. Josef Burg Արխիվացված 2015-12-26 Wayback Machine(գերմ.)

[9] 95-я весна Иосифа Бурга.(ռուս.)

[10] .cv.ua Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine(ուկր.)

[11] theodorkramer.at (գերմ.)

[12] Ігор Чеховський. Вижниця: слідами Баал Шема і класиків(չաշխատող հղում)(ուկր.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]