Թռչող հոլանդացի
Թռչող հոլանդացի (հոլ.՝ De Vliegende Hollander, անգլ.՝ The Flying Dutchman), լեգենդար առագաստանավ-ուրվական, որը չի կարողանում խարիսխ գցել ափին և դատապարտված է հավերժ թափառելու ծովում։ Սովորաբար մարդիկ այդպիսի նավ տեսնում են հեռվից, երբեմն` շողացող լուսապսակի մեջ։ Լեգենդի համաձայն` երբ «Թռչող հոլանդացին» հանդիպում է այլ նավերի, նրա անձնակազմը փորձում է ուղերձ փոխանցել մարդկանց, ովքեր վաղուց մահացել են։ Ծովի հետ կապված հավատալիքներում «Թռչող հոլանդացու» հետ հանդիպումը վատ նախանշան է։
ԾագումԽմբագրել
Լեգենդը վկայում է, որ 1641 թվականին հոլանդացի կապիտան Ֆիլիպ վան դեր Դեկկենը (որոշ տարբերակներում` Վան Սթրաատեն) վերադառնում էր Արևմտյան Հնդկաստանից. նավի մեջ կար մի երիտասարդ զույգ։ Կապիտանին աղջիկը դուր է գալիս, և նա աղջկան առաջարկություն է դառնալ իր կինը, սակայն աղջիկն իրեն նետում է ծովը։
Բարեհուսո հրվանդանի մոտ նավը հայտնվում է ուժեղ փոթորկի մեջ։ Սնահավատ նավաստիների շրջանում դժգոհություն է առաջանում, և շտուրմանն առաջարկում է մի ծովախորշում սպասել, մինչև անբարենպաստ եղանակը կանցնի։ Սակայն կապիտանը սպանում է նրան ու մի քանի դժգոհ նավաստիների և երդվում, որ իր թիմից ոչ մեկը ափ չի իջնի այնքան ժամանակ, քանի դեռ իրենք չեն անցնի հրվանդանը, եթե նույնիսկ դրա համար մի հավերժություն պահանջվի։ Այդ պահին երկնքից մի ձայն ասում է. «Թող լինի այդպես»։ Սրանով Վան դեր Դեկենը իր և նավի վրա է գրավում անեծքը։ Դրանից հետո նա, լինելով անմահ ու անխոցելի, սակայն ի վիճակի չլինելով հասնել ափին, դատապարտված է հավերժ թափառելու օվկիանոսի անծայրության մեջ` սպասելով Տիրոջ երկրորդ գալուստին։ Լեգենդի որոշ տարբերակներում նա հնարավորություն ունի հանգստություն ստանալու. տասը տարին մեկ նա կարող է վերադառնալ երկիր և փորձել փնտրել նրան, ով կամավոր կհամաձայնի նրա կինը դառնալու։ Մեկ այլ տարբերակի համաձայն` կա ինչ-որ կախարդական խոսք, որը կարող է հանել կախարդանքը և հանգստացնել թռչող հոլանդացու ու նրա անձնակազմի հոգիները։
Թռչող հոլանդացու մասին առաջին տպագիր վկայությունները ի հայտ են եկել 1795 թվականին «Ճանապարհորդություն Բոտանի ծոց» (անգլ.՝ A Voyage to Botany Bay) գրքում, որը վերագրվում է այն ժամանակ հայտնի լոնդոնյան գրպանահատի և ճանապարհորդության սիրահար Ջորջ Բարնգտոնին[1]։
Լեգենդի այլ տարբերակներԽմբագրել
- Վան դեր Դեկենը երդվել էր հոգին սատանային ծախել, եթե կարողանա բարեհաջող անցնել հրվանդանը և չբախվել ժայռերին։ Սակայն պայմանավորվածության մեջ նա չի ճշտել, որ դա պետք է անի միայն մեկ անգամ, և այդ պատճառով էլ դատապարտվել է հավերժական նավարկության։
- Ուժեղ փոթորկի պատճառով նավը երկար ժամանակ չի կարողացել դուրս գալ Հորնի հրվանդանից (մեկ այլ տարբերակի համաձայն` Բարեհուսո հրվանդանից)։ Նավի անձնակազմը խռովություն է բարձրացրել` կապիտանից պահանջելով հետ շրջվել, սակայն այդ ամենից բարկացած Վան Ստրաատենը ի պատասխան սկսել է աստծուն անարգել` հայտարարելով, որ կանցնի Հորնի հրվանդանը, եթե նույնիսկ ստիպված լինի դա անել մինչև Աստծո երկրորդ գալուստը։ Ի պատասխան այդպիսի աստվածանարգության` երկնքից լսվել է ձայն. «Թող այդպես լինի. լողա'»։
- Տարբերակներից մեկում պատմվում է կապիտան Ֆալկենբորգի մասին, ով դատապարտված է եղել Հյուսիսային ծովում լողալու մինչև Ահեղ դատաստանի օրը` սեփական հոգու դիմաց սատանայի հետ խաղալով։
- «Թռչող հոլանդացու» անձնակազմը այնպես էր շտապել տուն վերադառնալ, որ օգնության չի հասել մեկ այլ խորտակվող նավի, ինչի համար էլ դատապարտվել է անեծքի։
Հնարավոր բացատրությունԽմբագրել
Անվան ծագման և երևույթի հնարավոր բացատրություններից մեկը կապվում է մթնոլորտում հազվադեպ հանդիպող տեսողական մի երևույթի` ֆատա մորգանայի հետ, որը միրաժի մի քանի տեսակներից է բաղկացած լինում։
Հնարավոր է նաև, որ շողացող լուսապսակները սուրբ Էրազմուսի կրակներն են. դրանց պատկերը ծովայիններին հույս է ներշնչել, իսկ վտանգի ժամին փրկություն նախանշել։
Ֆատա մորգանա
Ֆատա մորգանայի ազդեցությամբ փոփոխվում են երկու նավերի ուրվապատկերները. աջ սյունակի չորս լուսանկարները պատկերում են առաջին նավը, իսկ ձախ սյունակի չորս լուսանկարները` երկրորդ նավը։
Փոփոխվող միրաժների շղթա
Կա նաև վարկած, որ լեգենդի առաջացման գործում կարևոր դեր է խաղացել դեղին տենդը։ Քանի որ այն տարածվել է մոծակների միջոցով և զարգացել նավերում` խմելու ջրի տակառներում, այս հիվանդությունը ի զորու է եղել ոչնչացնել նավի ողջ անձնակազմին։ Այսպիսի ուրվական-նավի հետ հանդիպումը իսկապես վտանգավոր է եղել կյանքի համար. մոծակները կարող էին հարձակվել կենդանի նավաստիների վրա` նրանց փոխանցելով վարակը[2]։
ԱրվեստումԽմբագրել
Գրականության մեջԽմբագրել
- Գեղարվեստական գրականության մեջ լեգենդը ներկաայցվել է բազմաթիվ տարբերակներով։ 1839 թվականին լույս է տեսել անգլիացի գրող Ֆրեդերիկ Մարիետի «Ուրվական-նավը» վեպը, որը պատմում էր անիծված նավի նավապետի որդու` Ֆիլիպ վան դեր Դեկենի թափառումների մասին։ Թռչող հոլանդացուն է նվիրված Նիկոլայ Գումիլյովի «Սակայն աշխարհում կան այլ շրջաններ...» բանաստեղծությունը` «Կապիտաններ» շարքից (տպագրվել է 1909 թվականին)։ Թռչող հոլանդացին հիշատակվում է Ալեքսանդր Գրինի «Կապիտան Դյուկ» պատմվածքում։
- «Կարիբյան ծովի ծովահենները։ Մեռյալի սնդուկը» ֆիլմում ներկայացվում է Թռչող հոլանդացու կերպարը։
- Ռուս և իռլանդացի բանաստեղծ, գրող Անատոլի Կուդրյավիցկին իր «Թռչող հոլանդացի» վեպում (2012) ներկայացրել է լեգենդի սեփական տարբերակը, որի համաձայն` կապիտանը տանուլ է տալիս Մահվան և Կյանքի ընթացքում մահվան հետ գրազը` բաժին հասնելով վերջինիս։
- Անգլիացի գրող Բրայան Ջեքսը գրել է դետեկտիվ-արկածային գրքերի շարք Բեն անունով տղայի և նրա շան մասին, որոնք փրկվել էին «Թռչող հոլանդացի» նավից։
Երաժշտության մեջԽմբագրել
Թեմային բազմիցս անդրադարձել են երաժիշտները։
- 1827 թվականին Ադելֆի թատրոնում կայացելէ Ջորջ Ռոդուելի «Թռչող հոլանդացի. նավ-ուրվական» (անգլ.՝ The Flying Dutchman, or The Phantom Ship) օպերայի պրեմիերան)[3]։
- 1843 թվականին Դրեզդենում ներկյայցվել է Ռիխարդ Վագների առաջին օպերաներից մեկը` «Թռչող հոլանդացին», որը գրելիս կոմպոզիտորը ոգեշնչվել է փոթորկով, որի մեջ հայտնվել էին ինքն ու իր կինը Անգլիա ուղևորվելիս։
20-րդ դարավերջին և 21-րդ դարասկզբին «Թռչող հոլանդացի» օպերայի թեման բազմիցս հնչել է զանգվածային միջոցառումների ժամանակ։
ԱկնարկներԽմբագրել
.JPG)
Լեգենդի մեծ տարածումը հանգեցրեց նրան, որ «թռչող հոլանդացի» անվանումը բացասական երանգ ստացավ։ Ամերիկայի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ «թռչող հոլանդացի» էին անվանում Պոտոմակյան բանակի 11-րդ կորպուսը Չանսելորսվիլի ճակատամարտից փախուստի համար։ «Թռչող հոլանդացի» անվանումը ստացել է Հոլանդիայի ֆուտբոլի հավաքականի հարձակվող Յոհան Կրոյֆը իր մեծ արագության համար, իսկ հոլանդացի մեկ այլ ֆուտբոլիստ` Դենիս Բերգկամպը, ստացել է «չթռչող հոլանդացի» մականունը իր աերոֆոբիայի պատճառով։
Արտահայտությունը բազմիցս հիշատակվել է կինեմատոգրաֆում։ «Թռչող հոլանդացի» անվանումով նկարահանվել են Վլադիմիր Վարդունասի ֆիլմը (1990), հոլանդացի ռեժիսոր Յոս Ստելինգի ֆիլմը (1995) ։
Տե'ս նաևԽմբագրել
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ Hassam, Andrew. George Barrington’s Voyage to Botany Bay: Retelling a Convict’s Travel Narrative of the 1790s : [անգլ.] // Crime, Histoire & Sociétés / Crime, History & Societies. — 2002. — Т. 6, № 2. — С. 129-130.
- ↑ Wagner, Ulrike. (2003-09-04)։ «Die Zeitbombe tickt» (գերմաներեն)։ Pharmazeutische Zeitung online։ Վերցված է 2015-08-13
- ↑ «Работы Джорджа Родуэлла» (ֆրանսերեն)։ italianOpera։ Արխիվացված է օրիգինալից 2015-10-16-ին։ Վերցված է 2015-08-13