Դեղին տենդ
Դեղին տենդը, պատմականորեն հայտնի որպես դեղին ժանտախտ,[7] սուր վիրուսային հիվանդություն է։[8] Դեպքերի մեծ մասում՝ ախտանշանների թվում են տենդը, դողերոցքը, ախորժակի կորուստը, սրտխառնոցը, մկանային ցավը մասնակիորեն մեջքի հատվածում, և գլխացավերը։[8] Հատկանշական է, որ ախտանշանները բարելավվեն հինգ օրվա ընթացքում։[8] Որոշ մարդկանց մոտ բարելավման օրվա ընթացքում, տենդը վերսկսվում է, առաջանում է որովայնային ցավ, և լյարդին հասցված վնասը սկսում է հանգեցնել դեղին մաշկ։[8] Եթե դա տեղի է ունենում, ապա մեծանում է նաև արնահոսության և երիկամների հետ խնդիրների վտանգը։[8]
| Դեղին տենդ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | հիվանդություն[1], վարակիչ հիվանդություն[2] և Տեղաճարակ[3] |
| Պատճառ | դեղին տենդի հարուցիչ |
| Փոխանցման ձև | մոծակների միջոցով փոխանցվող[4] |
| Հիվանդության ախտանշաններ | տենդ[4][5][6], Դանդաղասրտություն[4], հոգնածություն[4], գլխացավ[4][5], փսխում[4], Ցիանոզ[4], Դեղնախտ, Faget sign?, դող, Հոդացավ, անորեքսիա, Գերարյունություն, այտուց, Հաճախասրտություն, Ferrari sign?, melena?, Հիպոտոնիա, լյարդի մեծացում, splenomegaly?, Սակավամիզություն, anuria? և Գլխուղեղի բորբոքում |
| Վարակ տարածող | Sabethes?[1], Haemagogus spegazzinii?[1] և Aedes aegypti? |
| Բժշկական մասնագիտություն | վարակաբանություն |
| Բուժում | supportive care? |
| Yellow fever Վիքիպահեստում | |
Պատճառը և ախտորոշումըԽմբագրել
Հիվանդությունը առաջանում է դեղին տենդի վիրուսի հետևանքով և տարածվում է իգական սեռի մոծակի խայթոցից[8] Այն վարակում է միայն մարդկանց, այլ պրիմատների, և մոծակների որոշակի տեսակների։[8] Քաղաքներում՝ այն հիմնականում տարածվում է Aedes aegypti ցեղատեսակի մոծակների կողմից։[8] Վարակը հանդիսանում է Flavivirus գենի ՌՆԹ վիրուս։[9] Տվյալ հիվանդությունը դժվար է տարբերակել այլ հիվանդություններից, հատկապես վաղ շրջանում։[8] Կասկածյալ դեպքը հաստատելու համար՝ պահանջվում է կատարել պոլիմերազային շղթայական ռեակցիայի մեթոդով արյան նմուշի զննություն։[10]։
Լինում են 2 ձևի՝ քաղաքային, երբ մոծակները վարակը հիվանդ մարդուց փոխանցում են առողջին, և ջունգլիների, երբ մոծակները վարակը փոխանցում են հիվանդ կապիկներից առողջ կապիկներին և մարդկանց։ Հիվանդության գաղտնի շրջանը 3-6 օր է։ Սկսվում է ջերմության բարձրացումով՝ 39-40 °C, առաջանում են գլխացավ և մկանացավ, օրգանիզմի հյուսվածքների դեղնություն, արյունազեղումներ։ Հիվանդությունից հետո առաջանում է իմունիտետ։ Բուժումը՝ ախտանշանային։ Կանխարգելումը՝ մոծակների ոչնչացում, մարդկանց վակցինացում։
Կանխարգելում, Բուժում և ԿանխատեսումԽմբագրել
Գոյություն ունի անվտանգ և արդյունավետ պատվաստանյութ դեղին տենդի դեմ, և որոշ երկրներ պահանջում են, որպեսզի զբոսաշրջիկները պատվաստվեն։[8] Վարակը կանխելու այլ միջոցների թվում է այն փոխանցող մոծակների պոպուլյացիայի նվազեցումը։[8] Այն շրջաններում, որտեղ հատկանշական է դեղին տենդը, իսկ դրա դեմ պատվաստումը ոչ բնորոշ՝ շատ կարևոր է դեպքերի վաղ ախտորոշումը և բնակչության մեծ զանգվածների իմունիզացիան (անընկալացումը)՝ համաճարակները կանխելու նպատակով։[8] Վարակվելու պահից, հիվանդության կառավարման ընթացքը ախտանշական է, և չկա վիրուսի դեմ պայքարելու որևէ հատկանշական արդյունավետ միջոց։[8] Հիվանդության ծանր տեսակի առկայության դեպքում՝ մարդկանց գրեթե կեսի շրջանում հիվանդությունը դառնում է մահվան պատճառ՝ այն չբուժելու հետևանքով։[8]
Համաճարակաբանություն և պատմությունԽմբագրել
Յուրաքանչյուր տարի դեղին տենդը հարուցում է մոտ 200,000 վարակման և 30,000 մահացության դեպք,[8] որից գրեթե 90%-ը տեղի է ունենում Աֆրիկյան երկրներում[10] Մոտ մեկ միլիարդ մարդ է բնակվում աշխարհի այն մասում, որտեղ այդ հիվանդությունը հատկանշական է։[8] Այն բնորոշ է Հարավային Ամերիկայի և Աֆրիկայի արևադարձային շրջաններում, սակայն ոչ Ասիայում։[8][11]։ 1980-ականներից ի վեր, դեղին տենդի դեպքերի քանակը մեծանում է[8][12]։ Համարվում է, որ դա տեղի է ունենում անընկալունակ մարդկանց քանակի նվազման, քաղաքում բնակվող մարդկանց քանակի մեծացման, մարդկանց հաճախակի տեղաշարժերի, և փոփոխվող կլիմայական պայմաններիհետևանքով[8] Հիվանդությունը սկիզբ է առել Աֆրիկայում, որտեղից այն տարածվել է Հարավային Ամերիկա 17-րդ դարում ստրկավաճառության միջոցով։[7]։ 17-րդ դարից ի վեր, հիվանդության մի քանի մեծսուր բռնկումներ տեղի են ունեցել Ամերիկայում, Աֆրիկայում և Եվրոպայում[7] 18-րդ և 19-րդ դարերում դեղին տենդը դիտվել է որպես վարակիչ հիվանդությունների մեջ ամենավտանգավորներից մեկը։[7] Դեղին տենդը առաջին հայտնաբերված մարդկային վիրուսն է։[9]։
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Disease Ontology release 2019-05-13 — 2019-05-13 — 2019.
- ↑ Monarch Disease Ontology release 2018-06-29sonu — 2018-06-29 — 2018.
- ↑ https://www.afro.who.int/health-topics/yellow-fever
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 WikiSkripta — 2008. — ISSN 1804-6517
- ↑ 5,0 5,1 https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/yellow-fever/symptoms-causes/syc-20353045
- ↑ https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/yellow-fever
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Oldstone Michael (2009)։ Viruses, Plagues, and History: Past, Present and Future։ Oxford University Press։ էջեր 102–4։ ISBN 9780199758494
- ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 8,16 8,17 8,18 «Yellow fever Fact sheet N°100»։ World Health Organization։ May 2013։ Վերցված է 23 February 2014
- ↑ 9,0 9,1 Lindenbach, B. D. և այլք: (2007)։ «Flaviviridae: The Viruses and Their Replication»։ in Knipe, D. M. and P. M. Howley. (eds.)։ Fields Virology (5th ed.)։ Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins։ էջ 1101։ ISBN 0-7817606-0-7
- ↑ 10,0 10,1 Tolle MA (April 2009)։ «Mosquito-borne diseases»։ Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care 39 (4): 97–140։ PMID 19327647։ doi:10.1016/j.cppeds.2009.01.001
- ↑ «CDC Yellow Fever»։ Վերցված է 2012-12-12
- ↑ Barrett AD, Higgs S (2007)։ «Yellow fever: a disease that has yet to be conquered»։ Annu. Rev. Entomol. 52: 209–29։ PMID 16913829։ doi:10.1146/annurev.ento.52.110405.091454
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 338)։ 
|