Էրբիում
Էրբիում (լատին․՝ Erbium)՝ քիմիական տարր է, որի նշանն է Er, պարբերական համակարգի 3-րդ խմբի քիմիական տարր։ Լանթանիդ է, կարգահամարը՝ 68, ատոմական զանգվածը՝ 167,26:
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Փափուկ, փայլուն արծաթափայլ մետաղ | |||||
| Ատոմի հատկություններ | |||||
| Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ | Էրբիում / Erbium (Er), Er, 68 | ||||
| Ատոմային զանգված (մոլային զանգված) | 167,259(3)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ) | ||||
| Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա | [Xe] 4f12 6s2 | ||||
| Ատոմի շառավիղ | 178 պմ | ||||
| Քիմիական հատկություններ | |||||
| Կովալենտ շառավիղ | 157 պմ | ||||
| Իոնի շառավիղ | (+3e) 88,1 պմ | ||||
| Էլեկտրաբացասականություն | 1,24 (Պոլինգի սանդղակ) | ||||
| Էլեկտրոդային պոտենցիալ | Er←Er3+ -2,32 В | ||||
| Օքսիդացման աստիճաններ | 3 | ||||
| Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն) | 581,0 (6,02) կՋ/մոլ (էՎ) | ||||
| Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ | |||||
| Հալման ջերմաստիճան | 1 802 Կ | ||||
| Եռման ջերմաստիճան | 3 136 Կ | ||||
| Մոլյար ջերմունակություն | 28,12[2] Ջ/(Կ·մոլ) | ||||
| Մոլային ծավալ | 18,4 սմ³/մոլ | ||||
| Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց | |||||
| Բյուրեղացանցի կառուցվածք | վեցանկյուն | ||||
| Բյուրեղացանցի տվյալներ | a=3,560 c=5,587 | ||||
| C/a հարաբերություն | 1,570 | ||||
| Այլ հատկություններ | |||||
| Ջերմահաղորդականություն | (300 Կ) (14,5) Վտ/(մ·Կ) | ||||
| CAS համար | CAS գրանցման համար? | ||||
| 68 | Էրբիում
|
167,26 | |
| 4f126s2 | |
Պատմություն
խմբագրելՀայտնաբերել է շվեդ գիտնական Կ. Մոսանդերը 1843 թվականին[3] : Էրբիումի հանքանյութը հայտնաբերվել Իտտեբյու գյուղի մոտ։
Անվանում
խմբագրելՔիմիական տարրերի հետևյալ շարքը՝ տերբիում, իտերբիում, իտրիում, իրենց անվանումը ստացել են Իտերբիում գյուղի պատվին, որը գտնվում է Ստոկհոլմի կղզեխմբում։
Բնության մեջ
խմբագրելchloride_sunlight.jpg)
Էրբիումը երկրի ընդերքում՝ 3,3 գ/տ է, պարունակությունը օվկիանոսների ջրում ՝2,4·10−6[4]:
Հանքավայրեր
խմբագրելԷրբիումը մտնում է լանթանիդների կազմի մեջ, որոնք շատ հազվադեպ են հանդիպում։ Լանթանիդները հանդիպում են ԱՄՆ-ում, Ղազախստանում, Ռուսաստանում, Ուկրաինայում, Ավստրալիայում, Բրազիլիայում, Հնդկաստանում, Սկանդինավիայում։
Ստացում
խմբագրելՄետաղական էրբիումը ստանում են էրբիումի քլորիդի ErCl3 (կամ ֆտորիդի՝ ErF3) հալույթի էլեկտրոլիզով, ինչպես նաև կալցիումի աղերի ջերմային վերականգնումով։
Հատկություններ
խմբագրելԷրբիումը սպիտակ-արծաթավուն, փափուկ մետաղ է, միացություններում՝ եռարժեք։ Էրբիումի խտությունը՝ 9050 կգ/մ3, հալման ջերմաստիճանը՝ 1497 °C, եռմանը՝ 2900 °C: f-տարր է, ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը՝ 4f12 6s2:
Քիմիապես ակտիվ տարր է՝ վերականգնիչ հատկություններով։ Էրբիումը միացություններ է ածխածնի, թթվածնի, ազոտի, ջրածնի ն այլ տարրերի հետ։ Տաք ջրից և թթուներից դուրս է մղում ջրածին, հիմքերի հետ չի փոխազդում։
Իզոտոպներ
խմբագրել
Բնական էրբիումը բաղկացած է 6 կայուն իզոտոպներից՝ 162Er, 164Er, 166Er, 167Er, 168Er և 170Er: Արհեստական իզոտոպներից արժեքավոր է 169Er (T1/2 = 9,4 օր)։ Էրբիումը կազմում է երկրակեղևի 3,3•10−4 %-ը (ըստ զանգվածի)։
Կիրառություն
խմբագրելԷրբիումի օքսիդը հիմնականում կիրառում են ատոմային տեխնիկայում։ Ինչպես, օրինակ էրբիումի օքսիդի խառնուրդը և ուրանի օքսիդը զգալիորեն բարելավել են բարձր հզորությամբ ռեակտորների աշխատանքը։
Էրբիումի օքսիդի բյուրեղները օգտագործում են որպես բարձր էֆեկտիվ լազերային նյութեր։
Օպտիկական մանրաթելերի արտադրության ժամանակ էրբիումի օքսիդը ավելացնում են քվարցային համաձուլվածքներին։
Օգտագործվում է որպես կատալիզատոր, իսկ նրա միացությունները՝ ներկերի, դեղանյութերի և ապակու արտադրության մեջ։
Տես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. —
- ↑ Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т. — Москва: Большая Российская энциклопедия, 1999. — Т. 5. — С. 487.
- ↑ Mosander, C. G. (1843). «On the new metals, Lanthanium and Didymium, which are associated with Cerium; and on Erbium and Terbium, new metals associated with Yttria». Philosophical Magazine. 23 (152): 241–254. doi:10.1080/14786444308644728. Note: The first part of this article, which does NOT concern erbium, is a translation of: C. G. Mosander (1842) "Något om Cer och Lanthan" [Some (news) about cerium and lanthanum], Förhandlingar vid de Skandinaviske naturforskarnes tredje möte (Stockholm) [Transactions of the Third Scandinavian Scientist Conference (Stockholm)], vol. 3, pp. 387–398.
- ↑ J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965
Գրականություն
խմբագրել- Кремлёв А. М., Менделеев Д. И.,. Эрбий // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Guide to the Elements – Revised Edition, Albert Stwertka (Oxford University Press; 1998), ISBN 0-19-508083-1.
Արտաքին հղումներ
խմբագրելԱյս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 90)։ 
|