Լանթանիդներ (լանթան և հունարեն՝ еidos - կերպար, տեսակ)[1], լանթանոիդներ, լանթանից հետո 58-ից մինչև 71 կարգահամարով 14 քիմիական տարրերից կազմված ընտանիք, որոնք տեղաբաշխված են պարբերական համակարգի 6-8-րդ պարբերության մեջ։

Ընդհանուր բնութագիր խմբագրել

Լանթանիդները բաժանվում են երկու ենթախմբի.

* La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu

Հատկություններ խմբագրել

Լանթանիդների հատկություններով նրանց նման սկանդիումը, իտրիդիումը ու լանթանը առաջացնում են հազվագյուտ հողային տարրերի խումբը (ՀՀՏ)։ Այդ անվանումը բացատրվում է նրանով, որ բոլոր այդ տարրերը բնության մեջ հազվադեպ են հանդիպում և տալիս են դժվարահալ ու ջրում անլուծելի օքսիդներ՝ հին տերմինաբանությամբ՝ «հողեր»։ Հազվագյուտ հողային տարրերը մտնում են պարբերական համակարգի 3-րդ խմբի կողմնակի ենթախմբում։

Քիմիական հատկություններով լանթանիդները նման են իրար։ Դա բացատրվում է նրանց ատոմների էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքով։ Միջուկի լիցքի մեծացման հետ արտաքին էլեկտրոնային երկու թաղանթների կառուցվածքը չի փոփոխվում, քանի որ կատարվում է արտաքին 3-րդ թաղանթի էլեկտրոններով 4f մակարդակի լրացում։

Լանթանիդների գույները ջրային լուծույթներում խմբագրել

օքսիդացման թիվ[2] 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71
+2 Sm2+
մուգ կարմիր
Eu2+
անգույն
Tm2+ Yb2+
+3 La3+
անգույն
Ce3+
անգույն
Pr3+
դեղնականաչ
Nd3+ Pm3+ Sm3+
մուգ դեղին
Eu3+
անգույն
Gd3+
անգույն
Tb3+
անգույն
Dy3+
դեղնականչ
Ho3+
դեղին
Er3+ Tm3+
բաց կանաչ
Yb3+
անգույն
Lu3+
անգույն
+4 Ce4+
Pr4+
դեղին
Nd4+ Tb4+ Dy4+

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. IR 3.5 Elements in the Periodic Table // Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC Recommendations 2005 / Eds. N. G. Connelly, T. Damhus. — RSC Publishing, 2005. — P. 51-52. — 366 p. — ISBN 0-85404-438-8
  2. dtv-Atlas zur Chemie. 1981, Teil 1, S. 220.

Գրականություն խմբագրել

  • James E. Huheey: Anorganische Chemie, 1. Auflage, de Gruyter, Berlin 1988, ISBN 3-11-008163-6, S. 873–900.
  • Norman N. Greenwood, Alan Earnshaw: Chemie der Elemente, 1. Auflage, VCH, Weinheim 1988, ISBN 3-527-26169-9, S. 1571–1600.
  • dtv-Atlas zur Chemie 1981, Teil 1, S. 216–221.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 485