Իտերբիում, քիմիական տարր է, որի նշանն է Yb, պարբերական համակարգի 5-րդ պարբերության 3-րդ խմբի քիմիական տարր։ Կարգահամարը 39 է, ատոմական զանգվածը՝ 88,9059: Լանթանիդ է, ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը՝ 6s²։ Ունի 7 իզոտոպ։

70 Թուլիում

Իտերբիում Լուտեցիում

Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգՋրածինՀելիումԼիթիումԲերիլիումԲորԱծխածինԱզոտԹթվածինՖտորՆեոնՆատրիումՄագնեզիումԱլյումինՍիլիցիումՖոսֆորԾծումբՔլորԱրգոնԿալիումԿալցիումՍկանդիումՏիտանՎանադիումՔրոմՄանգանԵրկաթԿոբալտՆիկելՊղինձՑինկԳալիումԳերմանիումԱրսենՍելենԲրոմԿրիպտոնՌուբիդիումՍտրոնցիումԻտրիումՑիրկոնիումՆիոբիումՄոլիբդենՏեխնեցիումՌութենիումՌոդիումՊալադիումԱրծաթԿադմիումԻնդիումԱնագԾարիրՏելուրՅոդՔսենոնՑեզիումԲարիումԼանթանՑերիումՊրազեդիումՆեոդիմՊրոմեթիումՍամարիումԵվրոպիումԳադոլինիումՏերբիումԴիսպրոզիումՀոլմիումԷրբիումԹուլիումԻտերբիումԼուտեցիումՀաֆնիումՏանտալՎոլֆրամՌենիումՕսմիումԻրիդիումՊլատինՈսկիՍնդիկԹալիումԿապարԲիսմութՊոլոնիումԱստատՌադոնՖրանցիումՌադիումԱկտինիումԹորիումՊրոտակտինիումՈւրանՆեպտունիումՊլուտոնիումԱմերիցիումԿյուրիումԲերկլիումԿալիֆորնիումԷյնշտեյնիումՖերմիումՄենդելեևիումՆոբելիումԼոուրենսիումՌեզերֆորդիումԴուբնիումՍիբորգիումԲորիումՀասիումՄայտներիումԴարմշտադտիումՌենտգենիումԿոպեռնիցիումՆիհոնիումՖլերովիումՄոսկովիումԼիվերմորիումԹենեսսինՕգանեսոն
Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ
70Yb

Կռելի, մածուցիկ արծաթափայլ մետաղ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվԻտերբիում / Ytterbium (Yb), Yb, 70
Խումբ, պարբերություն, բլոկ3, 5,
Ատոմային զանգված
(մոլային զանգված)
173,045(10)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա[Xe] 4f14 6s2
Ատոմի շառավիղ194 պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ170 պմ
Իոնի շառավիղ(+3e) 85.8 (+2e) 93 պմ
Էլեկտրաբացասականություն1,1 (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալYb←Yb3+ -2,22 В
Yb←Yb2+ -2,8 В
Օքսիդացման աստիճաններ3, 2
Իոնացման էներգիա
(առաջին էլեկտրոն)
 603,0 (6,25) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան1 097 Կ
Եռման ջերմաստիճան1 466 Կ
Մոլյար ջերմունակություն26,7[2] Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ24,8 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածքխորանարդ
Բյուրեղացանցի տվյալներ5,490
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն(300 Կ) (34,9) Վտ/(մ·Կ)
CAS համարCAS գրանցման համար?
70
Իտերբիում
173,04
4f146s2

Կռելի, մածուցիկ արծաթափայլ մետաղ։ Գոյություն ունի երկու բյուրեղային մոդիֆիկացիաներ՝ α-Yb, խորանարդ բյուրեղացանցի կառուցվածքով և β-Yb, անցումային ջերմաստիճանը՝ α↔β 792 °C:

Պատմություն

խմբագրել

Հայտնաբերել է շվեյցարացի գիտնական Ժ․ Մարինյակը 1878 թվականին[3] էրբիումի օքսիդից։ Ցրված տարր է, երկրակեղևում նրա պարունակությունը 3.3•10−5% է։

Անվանում

խմբագրել
 
Իտերբիումի (III) օքսիդ բյուրեղացանցի կառուցվածքը

Իտերբիումը ևս երեք քիմիական տարրերի հետ (տերբիում, էրբիում, իտրիում) իր անվանումը ստացել են Իտերբիում գյուղի պատվին, որը գտնվում է Ռեսարո կղզում, Ստոկհոլմի կղզեխումբ։

Բնության մեջ

խմբագրել

Պարունակությունը երկրակեղևում 2,8-10−3 % է (ըստ կշռի), օվիկանոսի ջրում՝ 2×10−6[4]:

Ստացում

խմբագրել

Ստացվում է օքսիդը (Y2O3) մագնեզիումի ներկայությամբ կալցիումով վերականգնելիս, ինչպես նաև ինտերբիումի քլորիդի հալույթի էլեկտրոլիզով։

Մաքուր՝ 99—99,9 %, մետաղական իտերբիումի գները 2006 թվականին 1 կգ կազմել է 260-420 դոլար։

Հատկություններ

խմբագրել
 
Իտերբիումի (III) օքսիդ

Իտերբիումը սպիտակ-արծաթափայլ, փափուկ մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 1525±25 °C, եռմանը՝ 3025 °C, խտությունը՝ 4472 կգ/մ3։ Սովորական պայմաններում կայուն է։ Քիմիական հատկություններով նման է լանթանիդներին։

Փոխազդեցությունը հալոգենների հետ.

 
 
 
 

Թթուների հետ.

 

Իզոտոպներ

խմբագրել

Ունի մեկ կայուն իզոտոպ՝ 89Y: Արհեստական ռադիոակտիվ իզոտոպներից արժեքավոր են 91Y (T1/2 = 57,5 օր) և 90Y (T1/2 = 64,24 ժ)։

Կիրառություն

խմբագրել

Կիրառվում է միջուկային տեխնիկայում։ Իտերբիումի համաձուլվածքները (ալյումինի հետ) օգտագործվում են ինքնաթիռաշինության մեջ։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. Standard Atomic Weight of Ytterbium Revised(չաշխատող հղում)
  2. Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т. — Москва: Большая Российская энциклопедия, 1999. — Т. 5. — С. 487.
  3. Иттербий Արխիվացված 2007-09-30 Wayback Machine. — Популярная библиотека химических элементов
  4. J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965

Գրականություն

խմբագրել
  • Guide to the Elements – Revised Edition, Albert Stwertka, (Oxford University Press; 1998) ISBN 0-19-508083-1

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 441