Էնրիկո Բետտի
Էնրիկո Բետտի (իտալ.՝ Enrico Betti, հոկտեմբերի 21, 1823[1][2][3][…], Պիստոյա, Տոսկանա, Իտալիա[4] - օգոստոսի 11, 1892[1][2][3][…] կամ օգոստոսի 13, 1892[4], Տերիչոլա, Պիզա, Տոսկանա, Իտալիա[4]), իտալացի մաթեմատիկոս և ֆիզիկոս։ Հայտնի է տեղաբանության վերաբերյալ իր աշխատանքներով, զբաղվել է նաև ընդհանուր հանրահաշվով և մաթեմատիկական վերլուծությամբ։
_crowned.svg){kind=small}
Կենսագրություն խմբագրել
Ծնվել է տոսկանական Պիստոյա քաղաքում, վաղ տարիքից զրկվել է հորից։ 1846 թվականին ավարտել է Պիզայի համալսարանը։ Մասնակցություն է ունեցել Իտալիայի միավորման համար մղվող զինված պայքարին, այնուհետև դասախոսել է Պիզայի համալսարանում։
- 1857 թվականին բարձրագույն հանրահաշվի պրոֆեսոր, այնուհետև փոխադրվել է վերլուծության բարձրագույն երկրաչափության ամբիոն
- 1864 թվականին Մաթեմատիկական ֆիզիկայի պրոֆեսոր
- 1870 թվականին Երկնային մեխանիկայի պրոֆեսոր
Բետտին դասավանդել է նաև Պիզայի Բարձրագույն նորմալական դպրոցում, իսկ 1864 թվականից դառնում է նրա տնօրենը։ Այդ տարիներին Բարձրագույն նորմալական դպրոցը դարձել է Իտալիայի առաջատար ուսումնական հաստատություններից մեկը։ Իտալիայի 19-րդ դարի երկրորդ կեսի շատ նշանավոր մաթեմատիկոսներ սովորել են նրա դասախոսություններով։ Սկզբնապես (1850-1860) Բետտիի հետազոտությունները վերաբերվում էին հանրահաշվին (Գալուայի տեսություն), մաթեմատիկական վերլուծությանը (Էլլիպտիկ ֆունկցիաներ), ֆունկցիաների տեսությանը։ Եվրոպայում ճամփորդությունների ժամանակ (1858) ծանոթացել է Ռիմանի հետ, տարվել է նրա գաղափարներով և շարունակել նրա աշխատանքները բազմաչափ երկրաչափության և մաթեմատիկական ֆիզիկայի վերաբերյալ։ 1871 թվականին Բետտին հոդված հրատարակեց «Կամայական թվերի տարածության չափերի վերաբերյալ» (Sopra gli spazi di un numero qualunque di dimensioni), որտեղ ի հայտ եկավ մի տերմին-հասկացություն, որը հետագայում կոչվեց «Բետտիի թվեր»։ Տերմինի անվանումը տվեց Անրի Պուանկարեն, որն էլ ավարտեց տոպոլոգիայի հիմքերի ստեղծումը։ Բետտին իր ավանդը ունեցավ պոտենցիալի տեսության, մակերեսների բազմաչափ կապակցման տեսության բնագավառում։ Ֆիզիկայի բնագավառում ուսումնասիրեց ջերմության տարածման, հիդրոդինամիկայի և մազական տեսության պրոբլեմները։ Առաձգականության տեսության մեջ բացահայտել է Բետտիի կարևորագույն թեորմը։
1862 թվականից իտալական խորհրդարանի անդամ էր, 1884 թվականին դարձել է պատգամավոր[10]։
Նշանավոր աշակերտներ խմբագրել
- Չեզարե Արցելա
- Լուիջի Բիանկի
- Վիտո Վոլտերա
- Ուլիս Դինի
- Գրեգորիո Ռիչի Կուրբաստրո
- Ֆեդերիգո Էնրիկես
Աշխատություններ խմբագրել
Բետտիի վերը հիշատակվածներից ամենանշանավորը «Կամայական թվերի տարածության չափերի վերաբերյալ» հոդվածն է։
- Betti E. Sopra gli spazi di un numero qualunque di dimensioni(չաշխատող հղում). Ann. Mat. pura appl. 2/4 (1871), 140—158. ISSN: 0373-3114.
Բետտիի ստեղծագործությունների երկհատորյակը հրատարակվել է հետմահու 1903-1913 թվականներին։
- Opere matematiche di Enrico Betti, pubblicate per cura della R. Accademia de' lincei (2vols.) (U. Hoepli, Milano, 1903—1913)
Գրականություն խմբագրել
- Боголюбов А. Н. Математики. Механики. Биографический справочник. - Киев: Наукова думка, 1983.
- Колмогоров А. Н., Юшкевич А. П. (ред.). Математика XIX века. - М.: Наука, 1981. - Т. 2. Геометрия. Теория аналитических функций..
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Structurae — Ratingen: 1998.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
- ↑ https://storia.camera.it/deputato/enrico-betti-18231021
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ 8,0 8,1 Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ «Edizione Nazionale Mathematica Italiana - Enrico Betti». mathematica.sns.it. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Enrico Betti Արխիվացված 2012-05-10 Wayback Machine
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էնրիկո Բետտի» հոդվածին։ |