Վիքիպեդիա

Երկրաշարժ Ռումինիայում (1802)

Երկրաշարժ Ռումինիայի Վրանչի լեռներում, տեղի է ունեցել 1802 թվականի հոկտեմբերի 26-ին Սուրբ Պարասկևի[1][2] օրը։ Ռիխտերի սանդղակով 7,9 բալ ուժգնությամբ երկրաշարժը եղել է երբևիցե Ռումինիայում[2] գրանցվածներից ամենաուժեղը և ամենաուժեղներից մեկը եվրոպական պատմության մեջ։ Այն զգացվել է ավելի քան երկու միլիոն քառակուսի կիլոմետր տարածքի վրա, Արևելյան Եվրոպայում և Բալկաններում, Սանկտ Պետերբուրգից մինչև Էգեյան ծով[3]։

Երկրաշարժ Ռումինիայում
Տեսակերկրաշարժ
Տարեթիվ1802

Բուխարեստում երկրաշարժի ուժգնությունը Մերկալլի սանդղակով գնահատվում էր VIII-ІХ բալ[4]։ Քանդվել են բազմաթիվ եկեղեցիների գմբեթների սրաձողերը, ավերվել է Կոտրոչենի եկեղեցին։ Բազմաթիվ հրդեհներ առաջացան շրջված վառարանների պատճառով։ Բուլղարիայի Ռուսե, Վառնա և Վիդին քաղաքները գրեթե ամբողջությանբ ավերվեցին[5]։

Հիմնական երկրաշարժին հետևեցին հետցնցումներ, որոնցից ամենաուժեղը 5,5 բալ ուժգնությամբ[6]։

Ավերածություններ և զոհեր խմբագրել

 
 

Հիմնական ցնցումները Բուխարեստում զգացվեցին կեսօրին, դրանք տևեցին 10 րոպե[7] և ավերվեցին քաղաքի համարյա բոլոր ծխնելույզները։ Քանդվեցին բազմաթիվ պատմական հուշարձաններ, այդ թվում Սուրբ Նիկոլայի եկեղեցին և Կոտրոչենտի վանքը, Կոլցեյի 54 մետրանոց աշտարակը[8][9]։ Հույն պատմաբան Գիոնիսի Ֆոտինոն հայտնում է, որ իշխան Կոնստանտին Իպսիլանտին ընտանիքով տեղափոխվեց Վակարեստի տաճար, քանի որ նրա պալատը բավականին վնասվել էր[1]։ Չնայած հսկայական ավերածություններին, գրանցվել էր 4 մահվան դեպք, որոնցից երեքը հրեա կինը երեխայի հետ և մի թափառաշրջիկ վաճառական մահացել էին Կոլցեյի աշտարակի փլուզման հետևանքով[10]։ Մահվան դեպքերը այդքան քիչ էին հավանաբար այն պատճառով, որ շենքերը իրարից հեռու էին կառուցված և նրանց միջև մեծ այգիներ և բակեր կային և ցնցումները մի շենքից մյուսին չէին անցնում, բացի այդ շինանյութերը թեթև էին[11]։

Յասիում փլուզվել էին իշխանական արքունիքի պատերը, քանդվել էին բազմաթիվ վանքեր և եկեղեցիների աշտարակներ։ Սուչավայում փլուզվել էր հայկական եկեղեցու գմբեթի սրաձողը, իսկ Պաշկանի քաղաքում Սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցու պատերին ճաքեր առաջացան։ Երկրաշարժից տուժած մյուս վանական շինություններից են Ուսպենսկու իշխանական եկեղեցին Բիրլադում և Կաշինի վանքը Բակեուում։ Երկրաշարժից զգալիորեն տուժեց Բրաշովը և նրա շրջակայքը՝ ներառյալ քաղաքային Սև եկեղեցին։

Տեղական ժամանակագիրների տվյալներով Բոդ գյուղում վնասվել կամ քանդվել են ավելի քան 50 տուն և մի քանի եկեղեցի։ Երկրաշարժի հետևանքով Ֆելդիոարում ջրի մակարդակը բարձրացավ մի քանի մետր[12]։ Սիբուում շենքեր էին քանդվել, այդ թվում, քաղաքային կաթոլիկ եկեղեցին[13]։

Զգալի վնասներ կրեցին Կոստանդնուպոլիսն ու հարևան գավառները[14]։ Ավերածություններ եղան նաև Գալաթայի շրջանում, Թոփքափը ամրոցում, Սուրբ Սոֆիայի տաճարում և Էդիրնի շուկայում[15]։ Գլխավոր և հետագա ցնցումները շարունակվեցին մինչև 30 րոպե[15]։ Ժամը 13:30-ին սաստիկ ցնցումները զգացվեցին ներկայիս Ուկրաինայի տարածքում։ Ցնցումները (ընդհանուր առմամբ դրանք 6-ն էին) տևեցին երեք րոպե և այնքան ուժեղ էին, որ Կիևի և Լվովի քարե շենքերը ցնցվեցին և քաղաքի եկեղեցիների զանգերը սկսեցին ղողանջել[16][17]։ The Gentleman's Magazine ամսագիրը հաղորդում էր Մոսկվայում տեղի ունեցած վնասների մասին. «պատերին ճաքեր էին առաջացել, պատուհանների ապակիները ջարդվել էին և կամարները փլուզվել»[18]։ Քիշնևցի ուսուցիչ Անատոլի Դրումյան նամակում գրում էր, որ դայակը փոքրիկ երեխայի հետ սայլակով քայլում էր Մոսկվայի համալսարանի գրադարանի բակում, երբ ժամը 13:53-ին «արձանները սկսեցին ընկնել» և քարե նստարանները շուռ եկան։ Այդ փոքրիկ տղան ապագա ռուս բանաստեղծ Ալեքսանդր Պուշկինն էր[19]։

Ուժգնություն խմբագրել

Վայր Ուժգնություն
  Ռումինիա Բուխարեստ IX
  Մոլդովա Յասի

  Մոլդովա Քիշինև

VIII-IX
  Ռումինիա Կրայովա

  Բուլղարիա Ռուսե, Սիլիստրա

VIII
  Ռումինիա Դևա, Սեբեշ, Սիգիշոարա

  Բուլղարիա Վիդին, Վառնա
  Ուկրաինա Չեռնովցի
  Մոլդովա Սորոկի

VII
  Ուկրաինա Կիև VI
  Թուրքիա Ստամբուլ V-VI
  Ռուսաստան Մոսկվա IV-V
 
Իշխան Կոնստանտին Իպսիլանտին, որը հրամայեց երկրաշարժից հետո անմիջապես վերականգնել Բուխարեստը

Բուխարեստի վերականգնում խմբագրել

Երկրաշարժից հետո Կոնստանտին Իպսիլանտին հրամայեց արագ վերականգնել Բուխարեստը։ Որպեսզի որմնադիրներն ու արհեստավորները աղետից օգուտ չքաղեին նա սահմանեց նրանց վարձատրության առավելագույն չափ։ Բուխարեստը վերակառուցվեց մի քանի տարվա ընթացքում, չնայած առանձին շենքեր և շինություններ չվերականգնվեցին[1]։

Հետագա տարիներին մի քանի երկրաշարժեր տեղի ունեցան, բայց դրանք համեմատաբար քիչ վնասներ պատճառեցին։ Նրանցից մեկը տեղի ունեցավ 1803 թվականի հունիսի 15-ին, որը վնասեց Բուխարեստի ջրամատակարարման համակարգերը և շարքից հանեց բազմաթիվ պոմպեր։ 1804 և 1812 թվականներին տեղի ունեցան երեք այլ խոշոր երկրաշարժեր[20]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Marius Ionescu. «Bucureștiul și Marele Cutremur de la 1802». Historia.ro (Romanian). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 11-ին. {{cite web}}: More than one of |author= and |last= specified (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  2. ↑ 2,0 2,1 Georgescu, Emil-Sever (2004 թ․ օգոստոս). «Forensic Engineering Studies on Historical Earthquakes in Romania» (pdf). 13th World Conference on Earthquake Engineering. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին.
  3. ↑ Frohlich, Cliff. Deep Earthquakes. Cambridge: Cambridge University Press. էջ 17. ISBN 978-0521123969.
  4. ↑ Georgescu, E. S. The partial collapse of Coltzea Tower during the Vrancea earthquake of 14/26 October 1802: the historical warning of long-period ground motions site effects in Bucharest (PDF). Bucharest: The International Conference Earthquake Loss Estimation and Risk Reduction.
  5. ↑ Kozák, Jan. The Illustrated History of Natural Disasters. Dordrecht: Springer. ISBN 9789048133246.
  6. ↑ Constantin, Angela Petruța (25–29 August 2014). «Depth and magnitude estimation of the two strongest earthquakes occurred on the Romanian territory in 19th century» (PDF). Second European Conference on Earthquake Engineering and Seismology. Istanbul. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 11-ին.
  7. ↑ Giurescu, Constantin C. (1966). Istoria Bucureştilor din cele mai vechi timpuri până astăzi. Bucharest.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  8. ↑ Zaicenco, Anton. Harmonization of Seismic Hazard in Vrancea Zone: with Special Emphasis on Seismic Risk Reduction. Chișinău: Springer. էջեր 101–102. ISBN 978-1-4020-9242-8.
  9. ↑ Georgescu, Emil-Sever (1999). Coltzea Tower, earthquakes and Bucharest. INCERC.
  10. ↑ The European Magazine: And London Review, volume 42.
  11. ↑ «The earthquake of 1802». Radio România Internațional. 2009 թ․ մայիսի 11.
  12. ↑ Nussbächer, G. (1987). Din cronica cutremurelor în Ţara Bârsei (secolele XV-XX). Kriterion. էջեր 54–58, 231–233.
  13. ↑ Quin, Michael Joseph. A steam voyage down the Danube. With sketches of Hungary, Wallachia, Servia, Turkey, &c. London: R. Bentley.
  14. ↑ Nouveau dictionnaire d'histoire naturelle, appliquée aux arts, à l'agriculture, à l'économie rurale et domestique, à la médecine, etc. Paris: Chez Deterville.
  15. ↑ 15,0 15,1 «The European Magazine, and London Review».
  16. ↑ Nova acta Academiae scientiarum imperialis petropolitanae. Petropolis: Typis Academiae Scientiarum.
  17. ↑ Nichols, Jack. The Gentleman's Magazine, volume 92. էջ 1151.
  18. ↑ Nichols, John. «Abstract of Foreign Occurrences». The Gentleman's Magazine.
  19. ↑ Borcea, Ştefan (2014 թ․ ապրիլի 26). «Poetul rus Aleksandr Puşkin, martor al devastatorului cutremur care a avut loc în 1802, în Vrancea». Adevărul. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 5-ին.
  20. ↑ Ramona Ursu (2012 թ․ մարտի 4). «Blestemele lui Dumnezeu asupra Capitalei: istoria cutremurelor care i-au îngrozit pe bucureșteni. Cum s-a refăcut orașul!». Adevărul (ռումիներեն). {{cite web}}: More than one of |author= and |last= specified (օգնություն)
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Երկրաշարժ_Ռումինիայում_(1802)&oldid=9806853» էջից