Վիքիպեդիա

Դավիթ I Շոտլանդացի

Դավիդ I կամ Դաուիդ մաք Մաիլ Քոլուիմ (1084, Շոտլանդիա - մայիսի 24, 1153, Կարլայլ, Անգլիա), 12- րդ դարի տիրակալ, որը քումբրիացիների արքայազնն էր 1113 թվականից մինչև 1124 թվականը, հետագայում նաև Շոտլանդիայի թագավորը 1124 թվականից մինչև 1153 թվականը։ Լինելով Մալքոլմ III-ի և ՈՒեսսեքսի Մարգարեթի ամենակրտսեր որդին՝ Դավիդն իր մանկության մեծ մասն անցկացրել է Շոտլանդիայում, բայց 1093 թվականին ժամանակավորապես աքսորվել է Անգլիա։ Գուցե 1100 թվականից հետո նա դարձել է խնամառու թագավոր Հենրի I-ի արքունիքում։ Այնտեղ նա մեծ ազդեցություն է կրել արքունիքի անգլո-ֆրանսիական մշակույթից։

Դավիթ I Շոտլանդացի
Ծնվել է՝1084
ԾննդավայրՇոտլանդիա
Մահացել է՝մայիսի 24, 1153
Վախճանի վայրԿարլայլ, Անգլիա
Դանֆերմլայն վանք
ՏոհմԴանկելդների հարստություն
գերիշխան
ՀայրՄալքոլմ III (Շոտլանդիայի թագավոր)[1]
ՄայրՍուրբ Մարգարեթ՝ Շոտլանդիայի թագուհի[1]
ԵրեխաներHenry of Scotland?[1], Claricia of Scotland?[2], Hodierna of Scotland?[2] և Malcolm of Scotland?[2]
Լեզվական բաժանումը 12-րդ դարասկզբի Շոտլանդիայում։     Գելական լեզվով խոսողներ     Նորվեգա-գելերենի տարածք, որը բնութագրվում էր երկու լեզուներով     Անգլիախոս տարածք     Քումբրիերենը կարող էր պահպանված լինել այս տարածքում․ ավելի իրատեսորեն՝ քումբրիերենի, գելերենի (արևմուտքում) և անգլերենի (արևելքում) խառնուրդ

Երբ 1124 թվականին մահացել է Դավիդի եղբայր Ալեքսանդր I-ը, Հենրի I-ի աջակցությամբ Դավիդը որոշել է իրեն վերցնել Շոտլանդիայի թագավորությունը (Ալբան)։ Նրան ստիպել են մտնել պատերազմական գործողությունների մեջ իր մրցակից ու զարմիկ Մաել Քոլուիմ մաք Ալեքսանդրի դեմ։ Նրան հպատակեցնելը Դավիդից տասը տարի է պահանջել, մի պայքար, որը ներառել է Օենգուսի ավերումը, Մորմաեր օֆ Մորեյում։ Դավիդի հաղթանակը թույլ է տվել իր հսկողությունը տարածել ավելի հեռավոր շրջանների վրա, որոնք տեսականորեն կազմում էին իր թագավորության մասը։ Իր նախկին հովանավոր Հենրի I-ի մահից հետո Դավիդն աջակցել է Հենրիի դուստր ու իր զարմուհի կայսրուհի Մաթիլդայի անգլիական գահի նկատմամբ հավակնություններին։ Այս գործընթացում նա կոնֆլիկտի մեջ է մտել թագավոր Ստեֆանի հետ և կարողացել ընդարձակել իր իշխանությունը հյուսիսային Անգլիայում, չնայած 1138 թվականին Ստանդարդի ճակատամարտում իր կրած պարտությանը։

«Դավիդյան հեղափոխություն» տերմինն օգտագործվել է շատ գիտնականների կողմից՝ ընդհանրաացնելու համար այն փոփոխությունները, որոնք տեղի են ունեցել Շոտլանդիայում նրա թագավորության օրոք։ Սրանց մեջ մտնում էին գյուղաքաղաքների ու տարածաշրջանային շուկաների ստեղծումը, Գրեգորյան բարեփոխման գաղափարների իրականացումը, վանքերի հիմնադրումը, շոտլանդական կառավարության նորմանացումը և ֆեոդալիզմի ներմուծումը ներգաղթյալ ֆրանսիացի ու անգլո-ֆրանսիացի ասպետների միջոցով։

Վաղ տարիներ խմբագրել

 
Թագավոր Մալքոլմն ու թագուհի Մարգարեթը՝ Դավիդի ծնողները

Դավիդ I-ի կյանքի վաղ տարիներն ամենաչբացահայտվածն են։ Քանի որ քիչ փաստագրված վկայություն կա, պատմաբանները կարող են միայն առավելագույնը կռահել այդ ժամանակահատվածում Դավիդի գործունեության մասին։

Մանկություն ու փախուստ Անգլիա խմբագրել

Դավիդը ծնվել է Շոտլանդիայում[3] 1084 թվականի անհայտ մի օր։ Նա Մալքոլմ III-ի հավանաբար ութերորդ որդին էր ու վստահաբար վեցերորդ ու ամենակրտսերը նրա երկրորդ կնոջից՝ Ուեսեքսի Մարգարեթից։ Նա տարաբախտ Դունկան II[4] թագավորի թոռն էր։

1093 թվականին թագավոր Մաել Քոլուիմը և Դավիդի եղբայր Էդվարդը սպանվել են Ալն գետի մոտ նորթումբերլանդական[5] նվաճման ժամանակ։ Դավիդն ու իր երկու եղբայրները՝ Ալեքսանդրն ու Էդգարը, երկուսն էլ Շոտլանդիայի ապագա թագավորներ, հավանաբար ներկա են եղել, երբ իրենց մայրը մահացել է դրանից կարճ ժամանակ անց[6]։ Ըստ ուշ միջնադարյան կարգի, երեք եղբայրները եղել են Էդինբուրգում, երբ պաշարվել են իրենց հորեղբայր Դոնալդի[7] կողմից։

Դոնալդը դարձել է Շոտլանդիայի[8] թագավոր։ Հայտնի չէ, թե հետո ինչ է տեղի ունեցել, բայց «Մելռոսի ժամանակագրության» մի գրառման մեջ ասվում է, որ Դոնալդն ստիպել է իր երեք զարմիկներին աքսորվել, թեև դաշնակցել էր իր մյուս զարմիկի՝ Էդմունդի[9] հետ։ Դարեր անց Ջոն Ֆորդունը գրել է, որ նրանց համար իրենց մորեղբայր Էդգար Էթելինգի[10] կողմից կազմակերպվել է պատվո ուղեկցություն դեպի Անգլիա։

Ուիլյամ Ռուֆուսի միջամտությունն ու անգլիական աքսորը խմբագրել

 
Ուիլյամ «Ռուֆուս» Կարմրահեր, Անգլիայի թագավոր ու 1093–1097 թվականի Շոտլանդիայի քաղաքացիական պատերազմի անուղղակի հրահրողը

Անգլիայի թագավոր Ուիլյամ Ռուֆուսը դեմ էր հյուսիսային թագավորությունում Դոնալդի գահ բարձրանալուն։ Նա բանակով Մալքոլմի ավագ որդուն՝ Դավիդի խորթ եղբայր Դունկանին, ուղարկել է Շոտլանդիա։ Դունկանն սպանվել է մինչև մեկ տարին[11], և 1097 թվականին Ուիլյամը Դոնչադի խորթ եղբայր Էդգարին է ուղարկել Շոտլանդիա։ Վերջինն ավելի հաջողակ էր ու մինչև 1097 թվականի վերջը[12] թագադրվել է։

1093-97 թվականներին իշխանության համար պայքարի ընթացքում Դավիդը եղել է Անգլիայում։ 1093 թվականին նա կարող է եղած լինել մոտավորապես ինը տարեկան[13]։ 1093 թվականից մինչև 1103 թվականը Դավիդի ներկայությունը չի կարող մանրամասն բացատրվել, բայց պարզվում է, որ նա եղել է Շոտլանդիայում 1090-ական թվականների մնացած տարիներին։ Երբ Ուիլյամ Ռուֆուսը սպանվել է, նրա եղբայր Հենրի Բյուքլերքը զավթել է իշխանությունն ու ամուսնացել Դավիդի քրոջ՝ Մաթիլդայի հետ։ Ամուսնությունը Դավիդին դարձրել է Անգլիայի ղեկավարի աներորդին։ Այդ պահից ի վեր, Դավիդը հավանաբար դարձել է կարևոր անձ անգլիական արքունիքում[14]։ Չնայած իր գալիական ծագմանը, Անգլիայում իր մնալու ավարտին Դավիդը դարձել էր լիարժեք նորմանացված արքայազն։ Ուիլյամ Մալմեզբերին գրում էր, որ այս ժամանակահատվածում էր, որ Դավիդը «ձերբազատվել է շոտլանդական բարբարոսությունից մեզ հետ ընկերության[15] ու շփման միջոցով բարեկրթվելով»։

Քումբրիացիների արքայազն, 1113–1124 թվականներ խմբագրել

 
Քումբրիայում Դավիդի իշխանության քարտեզը
 
Քեսլո վանքի ավերակները։ Այս հաստատությունը 1113 թվականից սկզբնապես եղել է Սելկիրկում, երբ Դավիդը քումբրիացիների արքայազնն էր, 1128 թվականին տեղափոխվել է Քեսլո՝ ավելի լավ ծառայելու Դավիդի հարավային «մայրաքաղաքին» Ռոքսբուրգում

Որպես Քումբրիացիների արքայազն ու կոմս Դավիդի կյանքում սկսվում է մի ժամանակահատված, երբ նա հանդես է գալիս որպես տարածքային մեծ լորդ։ Նրա կոմսությունը հավանաբար առաջացել է 1113 թվականին, երբ Հենրի I- ը կազմակերպել է նրա ամուսնությունը Մաուդի՝ Հանթինգդոնի երկրորդ կոմսուհու հետ, որը Հանթինգդոն-Նորթամպտոնի ժառանգորդուհին էր։ Որպես նրա ամուսին Դավիդն օգտագործում էր կոմսի տիտղոսը, և կար հեռանկար, որ իրենց երեխաները կժառանգեին այն բոլոր տիտղոսները, որ կրում էր Մաթիլդայի հայր Վալթեոֆը։ 1113 թվականն այն տարին է, երբ Դավիդին առաջին անգամ կարելի է տեսնել այն տարածքները տնօրինելիս, որոնք այսօր հանդիսանում են Շոտլանդիա։

Ժառանգության ձեռքբերում խմբագրել

Դավիդի եղբայրը՝ Էդգար թագավորը, 1099 թվականի մայիսին այցելել է Ուիլյամ Ռուֆուսին ու Դավիդին կտակել Ֆորթ գետից[16] դեպի հարավ գտնվող ընդարձակ տարածքները։ 1107 թվականի հունվարի 8-ին մահացել է Էդգարը։ Գահ է բարձրացել նրա կրտսեր եղբայր Ալեքսանդրը։ Ենթադրվում է, որ Դավիդը վերահսկողություն է իրականացրել իր ժառանգության՝ Էդգարի կողմից կտակված հարավային հողերի վրա անմիջապես նրա մահից[17] հետո։ Այսուհանդերձ, չի կարող ապացուցվել, որ որ նա տիրել է իր ժառանգությանը մինչև 1113 թվականին[18] Սելկիրկի միաբանության հիմնումը։ Ըստ Ռիչարդ Օրամի, միայն 1113 թվականին էր, որ Հենրին Նորմանդիայից վերադարձել է Անգլիա, և Դավիդը վերջապես կարողացել պահանջել հարավային «Շոտլանդիայում»[19] իր ժառանգությունը։

Հենրի թագավորի աջակցությունը բավական էր ստիպելու Ալեքսանդր թագավորին ճանաչել իր կրտսեր եղբոր պահանջները։ Սա հավանաբար տեղի է ունեցել առանց արյունահեղության, սակայն այնուամենայնիվ ուժի սպառնալիքով[20]։ Դավիդի ագրեսիան վրդովմունք էր առաջացրել մի շարք բնիկ շոտլանդացիների մոտ։ Այս ժամանակաշրջանի միջին գելերեն մի քառյակում ասվում է․

«Վատ է այն, ինչ արել է Մաել Քոլուիմի որդին,

բաժանելով մեզ Ալեքսանդրից,

Ինչպես նախորդ թագավորի յուրաքանչյուր որդի,

նա թալանի է ենթարկում կայուն Ալբան»։

Եթե «բաժանելը» այն է, ինչ նկատի են ունեցել, ապա այս քառյակը կարող է գրված լինել Դավիդի նոր շոտլանդական[21] տարածքներում։

Քննարկման ենթակա այս տարածքները կազմում էին մինչ-1975-ական թվականների Ռոքսբուրգշայր, Սելկիրկշայր, Բերվիքշայր և Լանարքշայր կոմսությունները։ Դեռ ավելին, Դավիդը ստացել է «քումբրիացիների արքայազն» տիտղոսը, ինչպես վկայում են այդ ժամանակի[22] Դավիդի հրովարտակները։ Չնայած սա Շոտլանդիայի մի մեծ հատված էր Ֆորթ գետի հյուսիսում, Գալովեյ- փրոփեր շրջանը ամբողջապես դուրս էր Դավիդի հսկողությունից[23]։

Դավիդը կարող է ունեցած լինել տարբեր աստիճանի իրխանություն Դամֆրիեսշայրում, Այրշայրում, Դանբարթոնշայրում և Ռենֆրուշաայրում[24]։ Գալովեյի և Քումբրիայի իշխանության միջև Դավիդն ակնհայտորեն հիմնադրել է մեծամասշտաբ սահմանամերձ լորդություններ, ինչպիսիք են Անանդեյլը Ռոբերտ դե Բրուսի համար, Քանինգհեմը Հաֆ դե Մորվիլի համար և հավանաբար Ստրաթգրայֆը Ուոլտեր Ֆիթզալանի[25] համար։

Անգլիայում խմբագրել

 
Անգլիայի թագավոր Հենրի I-ը՝ պատկերված Մեթյու Փերիսի կողմից։ Հենրիի քաղաքականւթյունը հյուսիսային Բրիտանիայում ու Իռլանդական ծովի շրջակայքում հիմնականում կայացրեց Դավիդի քաղաքական կյանքը

1113 թվականի վերջին հատվածում թագավոր Հենրին Դավիդին է տվել Հանթինգդոնի Մաթիլդայի՝ Նորթումբերլանդիայի կոմս Վալթեոֆի դստեր ու ժառանգորդուհու ձեռքը։ Այս ամուսնությունն իր հետ բերել է «Հանթինգդոնի տիտղոսը»՝ լորդություն, որը տարածվում էր Նորթհամփթոն, Հանթինգդոն և Բեդֆորդ կոմսությունների վրա․ մի քանի տարի անց Մաթիլդան որդի է ունեցել, որին Դավիդն անվանել է Հենրի իր հովանավորի[26] անունով։

Դավիդի իշխանության տակ գտնվող տարածքները կարևոր հավելում էին նրա եկամտին ու աշխատուժին, դրանով մեծացնելով նրա կարգավիճակը որպես Անգլիայի թագավորության հզոր կալվածատերերից մեկի։ Ավելին, Մաթիլդայի հայր Վալթեոֆը եղել էր Նորթումբերլանդիայի կոմսը, չգործող մի լորդություն, որն ընդգրկելիս է եղել Անգլիայի հեռավոր հյուսիսն ու Քումբերլենդը, Վեստմորլենդը, մեծ Նորթումբերլանդիան, ինչպես նաև Դուրհամի թեմի տիրապետությունը։ Հենրի թագավորի մահից հետո Դավիդը պահանջելու էր այս կոմսությունն իր որդի Հենրիի[27] համար։

1114 թվականից հետո որտեղ է եղել ու ինչով է զբաղվել Դավիդը, հեշտ չէ ասել։ Նա իր ժամանակի մեծ մասն անցկացրել է իր իշխանության սահմաններից դուրս, Անգլիայում ու Նորմանդիայում։ Չնայած 1118 թվականի մայիսի 1-ին իր քրոջ մահին, նա դեռ վայելում էր թագավոր Հենրիի բարեհաճությունը, երբ 1124 թվականին մահացել է իր եղբայր Ալեքսանդրը՝ Շոտլանդիան թողնելով առանց թագավորի[28]։

Քաղաքական ու ռազմաական իրադարձություններ Շոտլանդիայում Դավիդի թագավորության ընթացքում խմբագրել

Միքայել Լինչն ու Ռիչարդ Օրամը Դավիդին ներկայացնում են որպես շոտլանդացիների[29] հասարակության ու մշակույթի հետ սկզբնապես քիչ կապ ունեցող, բայց երկուսն էլ նաև պնդում են, որ իր իշխանության[30] վերջին փուլերում նա դարձել էր ավելի շատ գելականացված[30]։ Անկախ պատճառից, Դավիդի պահանջը՝ լինել շոտլանդական թագավորության ժառանգորդ, կասկածելի էր։ Դավիդն ամենակրտսերն էր վերջին հինգերորդ թագավորի ութ որդիներից։ Վերջին ևս երկու թագավոր ունեցել են որդիներ։ Ուիլյամ ֆիթզ Դունկանը՝ Դոնչադ II թագավորի որդին և Մաել Քոլուիմը՝ վերջին Ալեքսանդր թագավորի որդին, երկուսն էլ նախորդում էին Դավիդին ըստ դանդաղորեն ձևավորվող առաջնահերթության օրենքների։ Այնուամենայնիվ, ի տարբերություն Դավիդի, ո՛չ Ուիլյամը, ո՛չ Մաել Քոլուիմը չէին վայելում Հենրիի աջակցությունը։ Այսպիսով, 1124 թվականին Ալեքսանդրի մահից հետո շոտլանդական արիստոկրատիան կա՛մ պետք է ընդուներ Դավիդին որպես թագավոր, կա՛մ պատերազմեր Հենրիի[31] ու Դավիդի դեմ։

Թագադրում և պայքար թագավորության համար խմբագրել

 
Վալտեր Բոուերի Սքոթիքրոնիքոնի ուշ միջնադարյան ձեռագրի այս պատկերազարդման մեջ դրվագված է Դավիդի թոռան թոռ, Շոտլանդիայի թագավոր Ալեքսանդր III-ի երդմնակալությունը 1249 թվականին Սքոնում

Ալեքսանդրի որդի Մաել Քոլուիմը նախընտրել է պատերազմը։ Օրերիք Վիտալիսը հաղորդում է, որ Մաել Քոլուիմ մաք Ալեքսանդերը «փորձեց խլել թագավորությունը Դավիդից և կռվեց նրա դեմ բավականաչափ կատաղի երկու մարտերում, բայց Դավիդը, որն ավելի բարձր էր հասկացողությամբ, հզորությամբ ու հարստությամբ, հաղթեց նրան ու իր հետևորդներին»[32]։ Մաել Քոլուիմը անվնաս փախել է դեպի Շոտլանդիայի՝ դեռևս Դավիդի իշխանության տակ չգտնվող տարածքներն ու ապաստան ու օգնություն[33] գտել այնտեղ։

Նույն տարվա ապրիլին կամ մայիսին Դավիդն օծվել է որպես Շոտլանդիայի թագավոոր (Միջնադարյան լատիներեն ՝rex Scottorum)[34] Սքոնում։ Եթե հետագայի շոտլանդական ու իռլանդական գրվածքները վերցնենք որպես ապացույց, ապա թագադրման արարողությունը եղել է մշակված ավանդական ծիսակարգերի[35] մի շարք, 12 –րդ դարի անգլո– ֆրանսիական աշխարհում անհայտ իրենց «ոչ քրիստոնեական»[36] տարրերով։ Ռիեվաուլքսի Աիլրեդը՝ Դավիդի արքունիքի ընկերն ու անդամը, հաղորդում է, որ Դավիդն «այնքան էր խորշում մեծարանքի այդ արարողություններից, որոնք առաջարվում էին շոտլանդական ազգի կողմից իրենց նախնիների ձևով իրենց նոր թագավորներին, որ եպիսկոպոսների համար դժվար էր լինում նրան ստիպելը, որ դրանք ընդունի»[37]։

Քումբրիական իր իշխանության ու մեծ Շոտլանդիայի հարավային սահմաններից դուրս 1120–ական թվականներին Դավիդն ուներ փոքր իշխանություն և Ռիչարդ Օրամի խոսքերով «համարյա անունով[38] էր միայն շոտլանդացիների թագավոր»։ Հավանաբար Շոտլանդիայի այդ մասն է նա ղեկավարել ուշ 1127–ական թվականներից մինչև 1130 թվականի[39] միջև ժամանակի մեծ մասը։ Այդուամենայնիվ, նա Հենրիի արքունիքում էր 1126 թվականին ու ուշ 1127[40] թվականին, ապա վերադարձել է Հենրիի արքունիք 1130 թվականին, Վուդսթոքում ծառայելով որպես դատավոր Ջոֆրեյ դե Քլինթոնի[39] դավաճանության դատավարության ժամանակ։ Այդ տարում է մահացել Դավիդի կինը՝ Մաթիլդա Հանթինգդոնցին։ Գուցե որպես սրա հետևանք[41], և մինչ Դավիդը դեռ հարավային Անգլիայում[42] էր, մեծ Շոտլանդիան զենք է բաձրացրել նրա դեմ։

Հրահրողը դարձյալ իր զարմիկ Մաել Քոլուիմն էր, որն այժմ ուներ Մորեյի Օենգուսի աջակցությունը։ Թագավոր Օենգուսը Դավիդի ամենահզոր վասալն էր, մի մարդ, որը որպես Շոտլանդիայի Լուլաք թագավորի թոռ նույնիսկ իր սեփական պահանջներն ուներ թագավորության նկատմամբ։ Ապստամբ շոտլանդացիներն առաջացել էին դեպի Անգուս, որտեղ նրանց դիմավորել է Դավիդի մերսիացի կոնստեբլ Էդվարդը. ճակատամարտ տեղի է ունեցել Բրեչինի մոտ Ստրաչատրոյում։ Ըստ Ուլստերի ժամանակագրության, Էդվարդի 1000 –անոց զորքն ու Օենգուսի 4000 –անոց զորքը, ներառյալ ինքն Օենգուսը, զոհվել են[43]։

Ըստ Օրդերիք Վիտալիսի, Օենգուսին սպանելուց հետո Էդվարդն արշավել է հյուսիս դեպի հենց Մորեյ, որն Օրդերիքի խոսքերով, «չուներ պաշտպան ու տիրակալ», այսպիսով Էդվարդը, «աստծո օգնությամբ վերցրեց ամբողջ դքսությունն այդ ընդարձակ շրջանի»[44]։ Այսուհանդերձ, սա դեռ վերջը չէր։ Մաել Քոլուիմը փախել է, հաջորդել է չորս տարի շարունակվող քաղաքացիական պատերազմը․ Դավիդի համար այս ժամանակաշրջանը պարզապես «պայքար էր գոյատևելու[45] համար»։

Պարզվում է, որ Դավիդը խնդրել ու ստացել է հսկայական ռազմական օգնություն թագավոր Հենրիից։ Ռիեվաուլքսի Աիլրեդը նշում է, որ այդ ժամանակ նորմանական ասպետների մի մեծ նավատորմ ու մեծ բանակ, որի կազմում Վալտեր լ՛Էսպեքը,Հենրիի կողմից ուղարկվել էին Քարլիզլ, որպեսզի օգնեն Դավիդին՝ փորձել արմատախիլ անել իր շոտլանդացի թշնամիներին[46]։ Նավատորմն օգտագործվել է Իռլանդական ծովում, Քլայդի գետաբերանում և Արջիլի ամբողջ ափում, որտեղ Մաել Քոլուիմը ավելի շատ աջակիցներ է ունեցել։ 1134 թվականին Մաել Քոլուիմը գերի է վերցվել ու բանտարկվել Ռոքսբուրգ ամրոցում[47]։ Քանի որ ժամանակակից պատմաբանները նրան այլևս չեն շփոթում Մալքոլմ մաքՀեթի հետ, ակնհայտ է, որ այլևս ոչինչ հայտնի չէ Մաել Քոլուիմ մաք Ալեքսանդերի մասին, բացի թերևս նրանից, որ նրա որդիները հետագայում դաշնակցել են Սոմերլեդի[48] հետ։

Արևմուտքի ու հյուսիսի խաղաղեցում խմբագրել

Ռիչարդ Օրամն առաջ է քաշել այն տեսակետը, որ այս ժամանակաշրջանում է, որ Դավիդը Վալտեր ֆիթզ Ալանին շնորհել է Ստրաթգրիֆի կադրեզը հյուսիսային Քայլով և Ռենֆրյուի շրջակա տարածքով, ձևավորելով ապագա Ստյուարտների լորդությունը Ստրադգրիֆում, նա նաև նշում է, որ Հաֆ դե Մորվիլը կարող է ստացած լինել Քանինգհեմի ու Ստրաթիրիվինի բնակավայրի (այսինքն Իրվինի) կադրեզը։ Սա նշանակում էր, որ 1130–34 թվականների արշավը հանգեցրել էր այս տարածքների[49] ճանաչմանը։

Թե որքան ժամանակ է պահանջվել Մորեյին խաղաղեցնելու համար, հայտնի չէ, բայց այս շրջանում Դավիդն իր զարմիկ Ուիլյամ ֆիթզ Դունկանին նշանակել է Օենգուսի հաջորդ, գուցե որպես փոխհատուցում նրան շոտլանդական գահից հեռացնելու համար, որը պայմանավորված էր Դավիդի որդի Հենրիի հասակ առնելով։ Հնարավոր է Ուիլյամին կնության են տվել Օենգուսի դստերը, այս տարածքում նրա իշխանությունն ամրապնդելու համար։ Էլջին ու Ֆոռես քաղաքները կարող են հիմնադրված լինել այս ժամանակահատվածում, ամրապնդելով թագավորական իշխանությունը Մորեյում[50]։ Դավիդը նաև հիմնադրել է Ուրգհարթ փրայրին, գուցե որպես «հաղթանակի մենաստան» և դրան հատկացրել Արջիլի[51] իր քաինի (տուրքի) որոշակի տոկոս։

Նաև այս ժամանակահատվածում է կնքվել ամուսնությունը Աթոլի մորմայեր Մաթադի ու Օրքնեյի կոմս Հաակոն Փոլսոնի դստեր միջև։Այդ ամուսնությունը ժամանակավորապես ապահովագրում էր թագավորության հյուսիսային սահմանը և առաջ քաշում հեռանկար, որ Դավիդի մորմայերներից մեկի որդին կարող է միացնել Օրքնեյն ու Քայթնեսը շոտլանդական թագավորությանը։ Այսպիսով, մինչև 1135 թվականի դեկտեմբերի 1–ին Հենրի I–ի մահանալը Դավիդը Շոտլանդիայի ավելի մեծ մասին էր տիրում, քան նախկինում[52]։

Հյուսիսի գրավում խմբագրել

 
Մորեյում Քինլոս վանքի ավերակները, որը 1150 թվականին հիմնադրվել է Դավիդի կողմից՝ Մելռոսի Քսենքերյանների գաղութի համար

1136 թվականին հաջորդող տարիներին թագավոր Ստեֆանի դեմ պայքարելիս ու հյուսիսային Անգլիային տիրելու փորձերի ժամանակ Դավիդը շարունակում էր Շոտլանդիայի հեռավոր հյուսիսին ևս տիրելու իր մղումը։ 1139 թվականին իր զարմիկ հնգամյա Հերալդ Մադադսոնին տրվել է «կոմս» տիտղոսը և Օրքնեյի կոմսության հողերի կեսը, ի հավելումն շոտլանդական Քայթնեսի։ 1140–ական թվականներին Քայթնեսն ու Սուդերլանդը վերադարձվել են շոտլանդական կառավարման գոտի[53]։ 1146 թվականից առաջ Դավիդը Այնդրեաս անունով մի բնիկ շոտլանդացու նշանակել էր Քեյթնեսի առաջին եպիսկոպոս, մի եպիսկոպոսություն, որը հիմնված էր Հալկիրկի վրա, Թուրսոյի մոտ, մի տարածքում, որն էթնիկապես սկանդինավյան[54] էր։

1150 թվականին հավանություն կար, որ Քեյթնեսն ու Օրքնեյի ամբողջ կոմմսությունը պատրաստվում էին անցնել մշտական շոտլանդական վերահսկողության տակ։ Այդուհանդերձ, հյուսիսի նկատմամբ Դավիդի պլանները շուտով խնդիրների են հանդիպել։ 1151 թվականին Նորվեգիայի թագավոր Էյստեյն II–ը նավարկել է Օրքնեյի ջրուղիներով մեծ նավատորմով և բռնել երիտասարդ Հարալդին, որն անտեղյակ Տուրսոյի իր բնակավայրում էր։ Էյստեյնը ստիպել է Հարալդին հավատարմության երդում տալ իր ազատման դիմաց։ Նույն տարվա մեջ ավելի ուշ Դավիդը հապշտապ արձագանքել է՝ աջակցելով Հարալդի մրցակից Էրլենդ Հարալդսոնի Օրքնեյի կոմսության նկատմամբ պահանջներին, նրան շնորհելով Քեյթնեսի կեսը ի հակադրություն Հարալդի։ Թագավոր Էյստեյնը իր հերթին պատասխանել է նույն Էրլենդին նույնանման շնորհ անելով ու չեղյալ հայտարարելով Դավիդի արածի ազդեցությունը։ Դավիդի թուլությունը Օրքնեյում այն էր, որ Նորվեգացի թագավորները պատրաստ չէին հետ կանգնել ու իրեն թույլ տալ կրճատել իրենց իշխանությունը[55]։

Անգլիա խմբագրել

 
Ստեֆան, Անգլիայի թագավոր, ֆրանսերենով՝ Étienne de Blois։ Ստեֆանի կողմից իշխանության բռնազավթումը Դավիդն օգտագործել է որպես պատրվակ Անգլիայի հետ պատերազմի համար, թեև իրականում դա չի եղել պատճառը

Դավիդի կապն Անգլիայի ու անգլիական գահի հետ այս տարիներին սովորաբար մեկնաբանվում է երկու ձևով։ Նախ, նրա գործողությունները հասկացվում են Անգլիայի թագավորի հետ կապերի առնչությամբ։ Ոչ մի պատմաբան չի ժխտում, որ Դավիդի սկզբնական կարիերան մեծապես մշակվել է Անգլիայի թագավոր Հենրի I–ի կողմից։ Դավիդը վերջինիս աներորդին էր և «ամենամեծ պաշտպանյալը»[56], Հենրիի «նոր մարդկանցից[57] » մեկը։ Ստեֆանի հետ նրա թշնամությունը կարելի է մեկնաբանել որպես ջանք՝ պահելու Հենրի I–ի ժառանգությունը, նրա դստեր ու Դավիդի քրոջ դստեր՝ սուրբ հռոմեական կայսրության նախկին կայսրուհի Մաթիլդայի ժառանգորդությունը։ Դավիդը վարում էր պատերազմները նրա անունից, միանում էր նրան, երբ գալիս էր Անգլիա, հետագայում ասպետ է կարգել նրա որդուն՝ ապագա Հենրի II–ին[58]։

Այսուհանդերձ,Անգլիայի հանդեպ Դավիդի քաղաքականությունը կարելի է մեկնաբանել ևս մեկ ձևով։ Դավիդն անկախություն սիրող թագավոր էր, որը փորձում էր ստեղծել շոտլանդա–նորթումբրիական թագավորություն՝ խլելով անգլիական թագավորության ամենահյուսիսային մասերը։ Այս տեսանկյունից Մաթիլդային Դավիդի օգնությունը կարող է օգտագործվել որպես նախատեքստ հողեը զավթելու համար։ Դավիդի մայրական սերումը Ուեսեքսների տոհմից և իր որդի Հենրիի մայրական սերումը Նորթումբերլանդիայի անգլիական կոմսերից կարող է խթանած լինել մի նախագիծ, որն իր վերջնակետին է հասել, երբ Հենրի II–ը հրամայել է Դավիդի մանկահասակ հաջորդ Մաել Քոլուիմ IV–ին հանձնել Դավիդի ամենակարևոր ձեռքբերումները։ Հասկնալի է, որ այս մեկնաբանություններից ոչ մեկը չի կարող ընդունվել, առանց մյուսը հաշվի առնելու[59]։

 
Շոտլանդական վայրագություններ՝ պատկերված ուշ 14-րդ դարի Լութրելի սաղմոսագրքում

Ստեֆանի իշխանազավթումն ու Դուրհամի առաջին պայմանագիրը խմբագրել

Հենրի I–ը կարգավորել էր, որ իր ժառանգությունն անցնելու էր իր դուստր կայսրուհի Մաթիլդային։ Դրա փոխարեն, Բլուայի կոմս Թեոբալդ II–ի կրտսեր եղբայր Ստեֆանը խլել է գահը[60]։ Դավիդը եղել էր առաջին աշխարհիկ մարդը, որը երդվել էր աջակցել Մաթիլդայի ժառանգորդությանը 1127 թվականին, և երբ Ստեֆանը թագադրվել է 1135 թվականի դեկտեմբերի 22–ին, Դավիդը որոշել է պատերազմել[61]։

Մինչև դեկտեմբերի ավարտը Դավիդն արշավել է դեպի հյուսիսային Անգլիա և մինչև հունվարի վերջը նա նվաճել էր Քարլիզլ, Ուարք, Ալնվիք, Նորհամ և Նյուքասլ ամրոցները։ Մինչև փետրվար Դավիդն արդեն Դուրհամում էր, բայց թագավոր Ստեֆանի կողմից առաջնորդվող մի բանակ դիմավորել է նրան։ Ճակատամարտ մղելու փոխարեն համաձայնագիր է կնքվել, որով Դավիդը պահելու էր Քարլիզլը, իսկ իր որդի Հենրիին վերաշնորհվում էր տիտղոսն ու Հանթինգդոնի կոմսության հողերի կեսը, տարածք, որը բռնագրավվել էր Դավիդի ապստամբության ընթացքում։ Ստեֆանը հետ էր ստանում մյուս ամրոցները, և մինչ Դավիդը հարգանք չէր ցույց տալու, Ստեֆանը պետք է ստանար մեծարանք Հենրիից և՛ Քարիլիզլի, և՛ մյուս անգլիական տարածքների համար։ Ստեֆանը նաև բավականաչափ անարժեք, բայց Դավիդի համար հեղինակությունը փրկող խոստում է տվել, որ եթե նա երբևէ վերկենդանացնի Նորթումբերլանդիայի մեռած կոմսությունը, պետք է նախ քննարկի Հենրիի հետ։ Կարևոր էր, որ Մաթիլդայի գործոնը նշված չէր։ Սակայն Դուրհամի առաջին համաձայնագիրը արագորեն խախտվել է, երբ Դավիդը վիրավորվել է Ստեֆանի արքունիքում[62] իր Հենրիի նկատմամբ վերաբերմունքից։

Պատերազմի վերսկսում և Քլիթերո խմբագրել

Երբ 1136–37 թվականի ձմեռն ավարտվել է, Դավիդը նորից պատրաստվել է նվաճել Անգլիան։ Շոտլանդացիների թագավորը բանակը կուտկել է Նորթումբերլանդիայի սահմանին, որին անգլիացիները պատասախանել են Նյուքասլի[63] մոտ բանակ հավաքելով։ եվս մեկ անգամ խուսափել են դաժան ճակատամարտից, և մինչև դեկտեմբեր[63] կնքվել է զինադադար։ Երբ եկել է դեկտեմբերը, Դավիդը պահանջել է, որ Ստեֆանը հանձնի Նորթումբերլանդիայի ամբողջ կոմսությունը։ Ստեֆանի մերժումը հանգեցրել է Դավիդի երրորդ ներխուժմանը, այս անգամ 1138[64] թվականի հունվարին։

Բանակը, որը ներխուժել է Անգլիա 1138 թվականի հունվարին ու փետրվարին, ցնցել է անգլիացի ժամանակագիրներին։ Հեքսամի Ռիչարդը անվանել է այն «նողկալի բանակ, ավելի վայրենի, քան հեթանոսների որևէ ցեղ, որը հարգանք չուներ ոչ աստծո, ոչ մարրդու հանդեպ» և որ այն «ավերեց ամբողջ գավառը, ամենուրեք կոտորեց երկու սեռի մարդկանց, ամեն տարիքի ու վիճակի, ավերելով, թալանելով, վառելով գյուղերը, եկեղեցիները, տները[65]»։ Մարդակերության մի քանի կասկածելի պատմություններ են արձանագրել ժամանակագիրները, և հենց նույն ժամանակագիրներն էլ նկարագրել են սովորական ստրկացումներ, ինչպես նաև եկեղեցականների, կանանց ու մանուկների սպանություններ[66]։

Մինչև փետրվար թագավոր Ստեֆանը արշավել է հյուսիս Դավիդին հանդիպելու։ Երկու բանակները խուսափել են միմյանցից և շուտով Ստեֆանը հարավի ճանապարհին էր։ Ամռանը Դավիդն իր բանակը բաժանել է երկու մասի, և ուղարկել Ուիլյամ ֆիթզ Դունկանին Լանքաշայրի վրա արշավելու, որտեղ նա թալանել է Ֆարնեսն ու Քրեյվենը։ Հունիսի 10–ին Ուիլյամ ֆիթզԴունկանը հանդիպել է ասպետների և զինած հեծյալների ուժերի։ Սարսափելի ճակատամարտ է տեղի ունեցել՝ Քլիթերոյի ճակատամարտը, և անգլիական բանակը ջախջախվել է[67]։

Ստանդարդի ճակատամարտ ու Դուրհամի երկրորդ պայմանագիր խմբագրել

Մինչև 1138 թվականի հուլիսի վերջը շոտլանդական երկու բանակները վերամիավորվել էին «սուրբ Գուտբերտի երկրում», այսինքն այն հողերում, որոնք հսկվում էին Դուրհամի եպիսկոպոսի կողմից Թայն գետի հեռավոր ափին։ Անգլիական ևս մեկ բանակ զորահավաք է անցկացրել դիմադրելու համար շոտլնդացիներին, այս անգամ առաջնորդվելով Աումեյլի կոմս Ուիլյամի կողմից։ Քլիթերոյի հաղթանակը հավանաբար ոգեշնչել էր Դավիդին ռիսկի դիմել ճակատամարտելու։ Դավիդի ուժերը, մոտավորապես 26,000, ուժեղ ու մի քանի անգամ ավելի մեծ քան անգլիական բանակը, հանդիպել է անգլիացիներին օգոստոսի 22–ին Քոուդոն Մուրում, Նորթաերտոնում, Հյուսիսային Յորքշայրում[68]։

 
Մետաղյա փորագրություն Դավիդ I-ի մեծ կնիքի հակառակ կողմում, անգլո-մայրցամաքային ոճի նկար, որտեղ պատկերված է Դավիդը՝ որպես ռազմական առաջնորդ

Ստանդարդի ճակատամարտը, ինչպես այն հետո անվանվել է, պարտություն էր շոտլանդացիների համար։ Դրանից հետո Դավիդն ու իր կենդանի մնացած զինակիցները հեռացել են դեպի Քարիլիզլ։ Չնայած արդյունքը պարտություն էր, այն ոչ մի դեպքում որոշիչ չէր։ Դավիդը պահպանել է իր բանակի մեծ մասը, այսպիսով կրկին գրոհի գնալու հզորությունը։ Ուարքի պաշարումն, օրինակ, որը շարունակվում էր հունվարից սկսած, տևել է մինչև նոյեմբերին դրա նվաճումը։ Դավիդը շարունակել է տիրել Քումբերլանդին, ինչպես նաև Նորթումբերլանդիայի[69] մեծ մասին։

Սեպտեմբերի 26–ին Օստիայի եպիսկոպոս կարդինալ Ալբերիքը ժամանել է Քարլիզլ, որտեղ Դավիդը հավաքել էր իր թագավորության ազնվականներին, վանականներին ու եպիսկոպոսներին։ Ալբերիքն այնտեղ էր, որ ուսումնասիրի հակասություններն այն հարցի շուրջ, արդյոք Գլազգոյի եպիսկոպոսը պետք է ենթարկվի Յորքի արքեպիսպոպոսին, թե ոչ։ Ալբերիքը խաղում էր խաղաղարար միջնորդի դեր և Դավիդը համաձայնել է վեցշաբաթյա զինզդադարի, որը բացառում էր Ուարքի պաշարումը։ Ապրիլի 9–ին Դավիդն ու Ստեֆանի կին Բուլոնի Մաթիլդան (Շոտլանդիայի Մերի թագուհու դուստրն ու Դավիդի զարմուհին) հանդիպել են Դուրհամում ու համաձայնության եկել։ Դավիդի որդի Հենրիին տրվում էր Նորթումբերլանդիայի կոմսությունը, նա վերականգնում էր Հանթինգդոնի կոմսությունը և Դոնկաստերի լորդությունը, Դավիդին էլ թույլատրվում էր պահել Քարլիզլը և Քումբերլենդը։ Թագավոր Ստեֆանը պահպանելու էր ռազմավարական կենսական կարևորությամբ Բամբուրգ ու Նյուքասլ ամրոցների տիրապետումը։ Սա արդյունավետորեն իրականացրել է Դավիդի բոլոր պատերազմական նպատակները[69]։

Մաթիլդայի ժամանում և կոնֆլիկտի թարմացում խմբագրել

Ստեֆանի հետ այս համաձայնագիրը երկար չի տևել։ Կայսրուհի Մաթիլդայի Անգլիա ժամանումը Դավիդին հնարավորություն է տվել թարմացնել կոնֆլիկտը Ստեֆանի հետ։ Մայիսին կամ հունիսին Դավիդը մեկնել է Անգլիայի հարավ ու ընկերկցել Մաթիլդային․ նա ներկա էր նրա սպասվող թագադրմանը Ուեստմիստերյան աբբայությունում, որն այդպես էլ տեղի չի ունեցել։ Դավիդն այնտեղ էր մինչև սեպտեմբեր, երբ կայսրուհին իրեն շրջապատված է գտել Վինչեսթերում[70]։

Քաղաքացիական պատերազմը կամ «անիշխանությունը», ինչպես այն հետագայում անվանվեց, հնարավերություն է տվել Դավիդին ուժեղացնել իր դիրքերը հյուսիսային Անգլիայում։ Մինչ Դավիդն ինքնուրույն համախմբում էր իր իշխանությունն ու իր տղայի նոր ձեռք բերված տարածքները, նա նաև փնտրում էր իր ազդեցությունն ընդարձակելու ձևեր։ Նյուքասլ և Բամբուրգ ամրոցները նորից էին բերվել նրա հսկողության տակ, և նա տիրապետություն է ձեռք բերել Անգլիայում, Ռիբլ գետի ամբողջ հյուսիս–արևմուտքում և Փենիզում, պահելով նաև հյուսիս–արևելքը դեպի հարավ Թայն գետը Դուրհամի եպիսկոպոսության հիմնական տարածքի սահմանների մեջ։ Մինչ իր որդին Նորթումբերլանդիայի ավագ պարոններին բերել էր իր իր շրջապատ, Դավիդը վերանորոգել էր Քարլիզլի ամրոցը։ Քարլիզլը արագ փոխարինել է Ռոքսբուրգին որպես նրա նախընտրած բնակավայր։ Հարավային Թայնի վրա Ալստոնում հանքերի Դավիդի ձեռքբերումը հնարավորություն է տվել նրան սկսել Շոտլանդիայի թագավորությունում առաջին արծաթդրամների հատումը։ Միևնույն ժամանակ Դավիդը հրովարտակ է արձակել Շրուզբերի աբբայությանը կապված Լանկաշայրում նրանց հողերի հետ[71]։

Դուրհամի եպիսկոպոսություն և Յորքի արքեպիսկոպոսություն խմբագրել

Այսուհանդերձ, Դավիդի հաջողությունները շատ ձևերով հավասարակշռվում էին իր ձախողումներով։ Այս ժամանակի Դավիդի ամենամեծ հիասթափությունը իր անկարողոււթյունն էր վերահսկողություն ապահովելու Դուրհամի եպիսկոպոսության ու Յորքի արքեպիսկոպոսության վրա։ Դավիդը փորձել էր իր կանցլեր Ուիլյամ Քոմինին նշանակել Դուրհամի եպիսկոպոս, որը թափուր էր 1140 թվականին Ջեոֆրի Ռուֆուս եպիսկոպոսի մահից ի վեր։ 1141 և 1143 թվականների ընթացքում Քոմինը դե ֆակտո եպիսկոպոսն էր, և իշխանություն ուներ եպիսկոպոսի դղյակի վրա, բայց քահանայակզմը բարկացրել էր նրան։ Բացի Դուրհամ քաղաքը ղեկավարելուց, իր ընտրությունն ու օծումն ապահովելու Դավիդի միակ հույսը պապական ներկայացուցիչ Հենևի Բլուացու՝ Վինչեսթերի եպիսկոպոսի ու թագավոր Ստեֆանի եղբոր աջակցությունն ստանալն էր։ Բացի կայսրուհի Մաթիլդայի աջակցությունն ստանալը Դավիդն այլ հաջողություն չի ունեցել և զիջել է՝ մինչև 1143[72] թվականի Ուիլյամ դե սուրբ Բարբարայի վանքապետարանում ընտրվելը։

Դավիդը նաև փորձել է միջամտել Յորքի արքեպիսկոպոսի հաջորդականությանը։ Թագավոր Ստեֆանի զարմիկ Ուիլյամ ֆիթզՀերբերթը հասկացել էր, որ իր դիրքերը քայքայվել են Անգլիայի հարավում Ստեֆանի քաղաքական ժառանգության փլուզմամբ և արձակվել Հռոմի պապի կողմից։ Դավիդն օգտագործել է քսենքերյանների իր կապերը նոր արքեպիսկոպես Հենրի Մուրդաքի հետ կապ հաստատելու համար։ Չնայած Հռոմի պապ Յուջինիուս III –ի աջակցությանը, թագավոր Ստեֆանի ու Ուիլյամ ՖիթզՀերբերթի կողմնակիցները կարողացել էին խանգարել Հենրիին Յորքում պաշտոնն զբաղեցնել։ 1149 թվականին Հենրին փնտրում էր Դավիդի օգնությունը։ Դավիդն օգտագործել է առիթը արքեպիսկոպոսությունն իր հսկողության տակ առնելու համար և արշավել քաղաքի վրա։ Սակայն Ստեֆանի աջակիցները տեղեկացել էին Դավիդի մտադրությունների մասին և հայտնել թագավոր Ստեֆանին։ Հետևաբար Ստեֆանն արշավել է քաղաքի վրա ու նոր կայազոր հաստատել այնտեղ։ Դավիդը որոշել է ռիսկի չենթարկել այսպիսի պայմանավորվածությունն ու հետ քաշվել[73]։ Ռիչարդ Օրամը կարծիք է հայտնում, որ Դավիդի վերջնական նպատակը Նորթումբրիայի հնադարյան ամբողջ թագավորությունն իր տիրապետության տակ առնելն էր։ Օրամի համար այս իրադարձությունը շրջադարձային պահ էր, «հնարավորություն արմատապես վերաձևակերպելու ընդմիշտ կորած[74] բրիտանական կղզիների քաղաքական քարտեզը»։

Շոտլանդական եկեղեցի խմբագրել

 
Մետաղյա փորագրություն Դավիդ I-ի մեծ կնիքի հակառակ երեսին, որտեղ Դավիդը պատկերված է մայրցամաքային ոճով որպես այլաշխարհիկ պահապանը խաղաղության և արդարության պաշտպան

Դավիդ I–ի ու շոտլանդական եկեղեցու պատմական ուսումնասիրությունը սովորաբար ընդգծում է Դավիդի նախաձեռնող դերը որպես հոգևորական վերակազմակերպման և նորմանական ներթափանցման գործիք, սկսած Գլազգոյի եպիսկոպոսությունից, երբ Դավիդը քումբրիացիների արքայազնն էր, և Շոտլանդիայի գահը նրա ընդունելուց հետո շարունակելով դեպի հյուսիս։ Սովորաբար նաև ուշադրություն է դարձվում նրա դերին որպես Շոտլանդիայի եկեղեցու անկախության պաշտպանի ընդդեմ Յորքի արքեպիսկոպոսի ու Քենթրբերիի արքեպիսկոպոսի գերիշխանության պահանջների։

Նորարարություններ եկեղեցական համակարգում խմբագրել

Ասում էին, որ Շոտլանդիայի եպիսկոպոսական և ծխական ամբողջ համակարգը իր ծագմամբ պարտական էր Դավիդ I–ի նորամուծություններին։ Այսօր գիտնականները մեղմացնում են այս տեսակետը։ Ռայվալուքսի Աիլրեդը գրել է Դավիդի ներբողում, որ երբ նա եկավ իշխանության, «արդեն կային երեք թե չորս եպիսկոպոսի ամբողջ Շոտլանդիայում (Ֆորթից հյուսիս), իսկ մյուսները տատանվում էին առանց քահանայի և բարոայականության և սեփականության կորստից, երբ նա մահացավ, նրանք ինն էին, ինչպես հնադարյան եպիսկոպոսությունները, որոնք ինքն էր վերականգնել, այնպես էլ նորերը, որոնց ինքը հիմնել էր»[75]։ Չնայած Դավիդը տեղափոխել էր Մորթլաքի եպիսկոպոսությունը իր նորաստողծ Աբերդին քաղաք և նա կազմակերպել Քայթնեսի թեմի ստեղծումը, ոչ մի ուրիշ եպիսկոպոսություն չի կարող կոչվել Դավիդի ստեղծած[76]։

Գլազգոյի եպիսկոպոսությունը վերականգնվել է, ոչ թե վերակենդանացվել[77]։ Դավիդը նշանակել է իր բարեփոխումամետ ֆրանսիացի քահանա Ջոնին այդ եպիսկոպոսությունում[78] և հետաքննում անցկացրել, որից հետո եպիսկոպոսությանը վերագրել է իր իշխանության բոլոր տարածքները, բացի արևելքում նրանցից, որոնք արդեն կառավարվում էին սուրբ Էնդրյուսի[79] եպիսկոպոսի կողմից։ Դավիդն առնվազն մասամբ էր պատասխանատու ստիպելու համար կիսավանական եպիսկոպոսություններին, ինչպիսիք են Բերչինը, Դունքելդը, Մորթլաքը (Աբերդինը) և Դանբլեյնը, որ դառնան ամբողջապես եպիսկոպոսյան ու ամուր ինտեգրվեն ազգային հոգևորական համակարգին[80]։

Ինչ վերաբերում է ծխական համակարգի զարգացմանը, Դավիդի դերը որպես դրա ստեղծող չի կարող կայուն լինել[81]։ Շոտլանդիան արդեն ուներ ծխական եկեղեցիների հնադարյան համակարգ՝ ստեղծված վաղ միջնադարում, և Դավիդի նորմանական տենդենցներով ներմուծված համակարգի տեսակը կարելի է ավելի արդյունավետ համարել որպես մեղմ վերաձևավորում, ոչ թե ստեղծում․ նա շոտլանդական համակարգը դարձրել է ավելի շատ ֆրանսիականին ու անգլիականին նման, բայց նա այն չի ստեղծել[82]։

Հոգևոր վեճեր խմբագրել

Որպես թագավոր առաջին խնդիրներից մեկը, որոնց հետ գործ է ունեցել Դավիդը, անգլիական եկեղեցու հետ եկեղեցական վեճն էր։ Անգլիական եկեղեցու հետ խնդիրը վերաբերում էր Յորքի կամ Քենթրբերիի արքեպիսկոպոսություններին շոտլանդական եկեղեցու ստորադասմանը, հարց, որը 1124 թվականին իր ընտրվելուց հետո խանգարել է Ռոբերտ Սքոնցուն նվիրվել սուրբ Էնդրյուսի վանքապետությանը։ Հնարավոր է, որ 11–րդ դարից ի վեր սուրբ Էնդրյուսի եպիսկոպոությունը գործած լինի որպես դե ֆակտո արքեպիսկոպոսություն։ «Արքպիսկոպոս» տիտղոսը շոտլանդական և իռլանդական աղբյուրներում վերագրվում է Գիրիք եպիսկոպոսին[83] և Ֆոթադ II[84] եպիսկոպոսին։

 
Սուրբ Ռիագալ վանքի աշտարակը Սեն Ռիգհմոնայդում, որը հետագայում անվանվել է սուրբ Էնդրյուս․ սա գոյություն է ունեցել Դավիդի թագավորության օրոք

Խնդիրն այն էր, որ այս արքեպիսկոպոսական կարգավիճակը չի պարզաբանվել պապական իշխանության կողմից, դրանով ուղի հարթելով անգլիացի եպիսկոպոսների համար, որ հավակնեն ամբողջ շոտլանդական եկեղեցուն տիրելուն։ Պատասխանատուն նոր ագրեսիվորեն հաստատակամ Յորքի արքեպիսկոպոսն էր՝ Թուրսթանը։ Նրա ամենաթույլ թիրախը Գլազգոյի եպիսկոպոսությունն էր, որը գտնվելով Ֆորթ գետից հարավ, չէր համարվում ո՛չ Շոտլանդիայի, ո՛չ էլ սուրբ Էնդրյուսի իրավասության մաս։ 1125 թվականին Հոնորիուս II պապը գրել է Գլազգոյի եպիսկոպոս Ջոնին, հրամայելով նրան հպատակվել Յորքի արքեպիսկոպոսությանը[85]։ Դավիդը հրամայել է Գլազգոյի եպիսկոպոս Ջոնին ճանապարհվել դեպի Հռոմի պապի նստավայր, որպեսզի թիկնոց ստանա, որը սուրբ Էնդրյուսի եպիսկոպոսությունը կբարձրացներ արքեպիսկոպոսության Գլազգոյի[86] նկատմամբ իրավասությամբ։

Թուրսթանը, ինչպես և Քենթրբերիի արքեպիսկոպոս Ուիլյամ դե Քորբեյլը մեկնել են Հռոմ, և երկուսն էլ ենթադրաբար հակառակվել են Դավիդի խնդրանքին։ Սակայն Դավիդը ստացել է թագավոր Հենրիի աջակցությունը, և Յորքի արքեպիսկոպոսը համաձայնվել է հարցի մեկ տարվա հետաձգմանը, և Ռոբերտ Սքոնցու օծմանը առանց ստորադասման[87]։ Ֆորթից հյուսիս գտնվող եպիսկոպոսների նկատմամբ Յորքի պահանջները իրականում անտեսվել են Դավիդի իշխանության հաջորդ տարիներին, չնայած Յորքը պահպանել է իր ավելի հավանական պահանջները Գլազգոյի[88] նկատմամբ։

1151 թվականին Դավիդը նորից թիկնոց է խնդրել սուրբ Էնդրյուսի արքեպիսկոպոսի համար։ Կարդինալ Ջոն Պապարոն հանդիպել է Դավիդին Քարլիզլի իր բնակավայրում 1151 թվականի սեպտեմբերին։ Դավիդի հրավերով կարդինալը մեկնում էր Իռլանդիա չորս թիկնոցով, որ այնտեղ ստեղծի չորս նոր իռլանդական արքեպիսկոպոսություններ։ Երբ կարդինալը վերադարձել է Քարլիզլ, Դավիդը ներկայացրել է իր խնդրանքը։ Ըստ Դավիդի պլանի, նոր արքեպիսկոպոսությունը պետք է ընդգրկեր Դավիդի շոտլանդական տարածքների բոլոր եպիսկոպոսությունները, ինչպես նաև Օրքնեյի եպիսկոպոսությունն ու Այլզի եպիսկոպոսությունը։ Դժբախտաբար, կարդինալը պապական իշխանությանը չի ներկայացրել այս հարցը։ Հաջորդ տարի պապական իշխանությունը Դավիդին ևս մի հարված է տվել՝ ստեղծելով Թրոնդհեյմի արքեպիսկոպոսությունը, նոր նորվեգական արքեպիսկոպոսություն, որը ներառում էր Այլզի ու Օրքնեյի[89] եպիսկոպոսությունները։

Ժառանգորդություն և մահ խմբագրել

 
Դավիդն իր ճանաչված հաջորդի՝ Մաել Քոլուիմ մաք Էանրիքի հետ։ Մաել Քոլուիմ IV-ը իշխելու էր տասներկու տարի, որը նշանավորվելու էր երիտասարդ թագավորի մաքրաբարոյությամբ ու կրոնական խանդավառությամբ

Դավիդի պլանները գուցե ամենամեծ հարվածն են ստացել 1152 թվականի հուլիսի 12–ին, երբ Հենրին՝ Նորթումբերլանդիայի կոմսը, նրա միակ որդին ու ժառանգը, մահացել է։ Նա հավանաբար երկար ժամանակ տառապելիս է եղել ինչ–որ հիվանդությունից։ Դավիդն ունեցել է մեկ տարուց քիչ ժամանակ ապրելու, և գուցե նա իմացել է, որ ավելի երկար չի ապրելու։ Նա արագ կազմակերպել է, որ իր թոռ Մալքոլմ IV–ը դառնա իր հաջորդը, իսկ իր կրտսեր թոռ Ուիլյամը՝ Նորթումբերլանդիայի կոմս։ Դոնչադ I–ը՝ ֆայֆի Մուրմերը, մեծ Շոտլանդիայի գլխավոր մագնատը, նշանակվել է ռեկտոր կամ ռեգենտ, և տարել 11–ամյա Մալքոլմին մեծ Շոտլանդիայով շրջագայելու, որպեսզի նա ծանոթանա իր ապագա գալիացի հպատակների հետ ու արժանանա նրանց հարգանքին։ 1153 թվականի գարնանը Դավիդի առողջությունն սկսել է լրջորեն վատանալ և 1153 թվականի մայիսի 24–ին նա մահացել է Քարլիզլ ամրոցում[90]։ Թիգերնաքի ժամանակագրությունների նրա մահախոսականում նրան անվանել են « Դավիդ, որդի Մալքոլմի, արքա Շոտլանդիայի ու Անգլիայի», մի տիտղոս, որում ճանաչվում է Դավիդի թագավորության[91] նոր անգլիական մասի կարևորությունը։ Հուղարկավորվել է Դանֆերմլայն վանքում։

Պատմագրություն խմբագրել

Միջնադարյան հեղինակություն խմբագրել

Դավիդ I–ի ամենավաղ գնահատումները ներկայացնում են նրան որպես բարեպաշտ թագավոր, բարեփոխիչ ու քաղաքակրթության գործակալ բարբարոս ազգի համար։ Նյուբուրգի Ուիլյամի համար Դավիդը «բարբարոս ազգի ոչ բարբարոս թագավոր» էր, որը «խելամտորեն էր զսպում իր բարբարոս ազգի դաժանությունը»։ Ուիլյամը գովում է Դավիդին իր բարեպաշտության համար, նշելով, որ ուրիշ սուրբ գործերի մեջ «նա հաճախ էր լվանում աղքատների ոտքերը» (սա կարելի է հասկանալ բառացիորեն․ նրա մայրը, որ այսօր Շոտլանդիայի պաշտպան սրբերից է, շատ հայտնի էր ու գովաբանվում էր նույն բանի համար)[92]։ Դավիդին գովաբանողներից ևս մեկը, իր նախկին պալատական Ռիեվալուքսի Այլռեդը արձագանքում է Նյուբուրգի պնդումներին ու գովում Դավիդին իր արդարադատության ու բարեպաշտության համար, մեկնաբանելով, որ Դավիդի՝ շոտլանդացիների կառավարումը նշանակում էր, «որ այդ ազգի ամբողջ բարբարոսությունը մեղմացավ ․․․կարծես մոռանալով իրենց բնական դաժանությունը նրանք խոնարհում էին իրենց գլուխները օրենքների առաջ, որը թագավորական բարեկրթությունն էր թելադրում»[93]։

12–րդ դարի շոտլանդական բարբարոսության թեմայից խուսափելով Լոուլենդի շոտլանդացի ուշ միջնադարյան պատմաբանները հակված են կրկնելու ավելի վաղ ժամանակագիրների գրառումների ավանդույթները։ Դրանց մեծ մասը կա՛մ ուղղակիորեն արտագրվել էր ավելի վաղ միջնադարյան ժամանակագրություններից, կա՛մ սերտորեն նմանեցվել են դրանց, նույնիսկ Ջոն Ֆորդունի, Էնդրյու Բայնթոունի և Վալտեր Բոուերի[94] կարևոր աշխատանքներում։ Օրինակ, Բոուերն ընդգրկել է իր տեքստի մեջ Դավիդի մասին Ռիեվալուքսի Այլռեդի ներբողը։ Այս մեջբերումը ժամանակակից հրատարակության մեջ հասնում է ավելի քան քսան էջի, և մեծ ազդեցություն է ունեցել այն ամենի վրա, ինչը հետագա շոտլանդական պատմության[95] վերաբերյալ աշխատանքների մեջ դարձել է Դավիդի մասին ավանդական տեսակետ։ Պատմական վերաբերմունքը դեպի Դավիդը զարգացել է ուշ շոտլանդական պատմաբանների գրվածքներում, և այնպիսի մարդկանց գործերը, ինչպիսիք են Ջոն Մեյրը, Ջորջ Բուչանանը, Հեկտոր Բոեսը և եպիսկոպոս Ջոն Լեսլին վստահեցնում էին, որ մինչև 18–րդ դարը ձևավորվել[96] էր Դավիդի կերպարը որպես աստվածավախ, արդարասեր, պետականություն կառուցող և շոտլանդական անկախության եռանդուն պաշտպանի։

Ժամանակակից վերաբերմունք խմբագրել

 
Դավիդ I-ի արձանը սուրբ Ջայլզի գլխավոր եկեղեցու արևմտյան դռան վրա, Էդինբուրգում

Ժամանակակից գրականության մեջ ավելի մեծ շեշտ է դրվել Դավիդի պետականաշինության ու նրա՝ շոտլանդական մշակութային զարգացման փոփոխությունների արդյունքների վրա։ Լոուլենդի շոտլանդացիները հակված էին կապելու իրենց մշակույթի ակունքները Դավիդի հոր՝ Մաել Քոլուիմ III–ի ամուսնությանը սուրբ Մարգարեթի հետ, լեգենդ, որը ծագել էր միջնադարյան ժամանակաշրջանում[97]։ 19–րդ դարի կեսերին ժամանակակից պատմական մեթոդների զարգացման հետ այդ զարգացումների պատասխանատվությունն ընկնում է ավելի շատ Դավիդի վրա, քան թե իր հոր։ Դավիդն ստանձնել է գլխավոր դեր Շոտլանդիայի կելտական թագավորության կործանման մեջ։ 1900 թվականին Էնդրյու Լանգը գրել է,« որ Ալեքսանդր [I]–ի հետ ավարտվում է կելտական տիրապետությունը, Դավիդի հետ նորմանական ու անգլիական տիրապետությունը հաստատվում է»[98]։

Լուսավորության ու ռոմանտիզմի դարաշրջանները բարձրացրել էին ռասաների և էթնիկ խմբերի դերը պատմության մեջ և այս կոնտեքստում Դավիդը ներկայացվում է որպես բնիկ շոտլանդացիների հանդեպ թշնամական և նրա բարեփոխումները դիտարկվում էին հետամնաց կելտերի[99] հանդեպ բնական, գուցե և հիմնավորված, քաղաքակիրթ թյութոնական ագրեսիայի լույսի տակ։

20–րդ դարում մի քանի ուսումնասիրություններ են նվիրվել 12–րդ դարի Շոտլանդիայի նորմանացմանը, ուշադրություն դարձնելով ու այդպիսով շեշտելով այն փոփոխությունները, որոնք առաջ են քաշվել Դավիդ I–ի իշխանության օրոք։ Գրամ Ռիթչիի «Նորմանացիները Շոտլանդիայում» (1954) գրքում, Արչի Դունքանի «Շոտլանդիա․թագավորության ստեղծումը» գրքում (1974), և Գ․ Վ․ Ս․ Բարրոույի բազմաթիվ հոդվածները բոլորը մաս են կազմել այս պատմական ուղղության[100]։

1980–ական թվականներին Բարրոուն փոխզիջում էր փնտրում փոփոխության ու շարունակականության միջև և պնդում էր, որ թագավոր Դավիդի իշխանությունը իրականում «բալանս էր հնի ու նորի միջև»[101]։ Այսպիսի եզրակացությունը բանական միավորումն էր շոտլանդական պատմագրության հիմքում ընկած հոսանքի, որը սկսած Ուիլյամ Ֆ․Սքենի մոնումենտալ ու հեղափոխական եռահատոր գրքից՝ «Կելտական Շոտլանդիա․ հնդարյան Ալբայի պատմություն» (1876–80), ստիպել էր ճանաչել, որ կելտական Շոտլանդիան կար և կենսունակ էր Դավիդ I–ի[102] իշխանությունից շատ հետո։ Մայքլ Լինչը շարունակել ու զարգացրել է Բարրոույի կոմպրոմիսային լուծումը պնդելով, որ երբ Դավիդի իշխանությունը առաջադիմել է, այն դարձել է ավելի կելտական[103]։ Չնայած իր վերնագրին, 2004 թվականին, միակ ամբողջական հատորում, որը հրատարակվել է մինչև հիմա Դավիդ I–ի իշխանության ուսումնասիրության հիման վրա՝ Դավիդ I․ թագավոր, որը ստեղծեց Շոտլանդիան, դրա հեղինակ Ռիչարդ Օրամը զարգացնում է Լինչի տեսակետը՝ շեշտելով շարունակականությունը և տեղադրելով Դավիդի իշխանության փոփոխությունները իրենց կոնտեքստում[104]։

Դավիդյան հեղափոխություն խմբագրել

 
Դավիդ I-ի արծաթյա պեննի

Այնուամենայնիվ, մինչ կարող է լինել վեճ Դավիդ I–ի ժամանակաշրջանի պատմական փոփոխությունների կարևորության ու չափի վերաբերյալ, ոչ մի պատմաբան չի կասկածում, որ այն տեղի է ունեցել։ Պատճառն այն է, ինչը Բարրոուն ու Լինչը երկուսն էլ անվանում են «դավիդյան հեղափոխություն»[105]։ Դավիդի «հեղափոխությունը» անցկացվել է աջակցելու համար ուշ միջնադարյան Շոտլանդիայի զարգացմանը, որտեղ նրա ներկայացրած փոփոխությունները դարձել են ուշ միջնադարյան թագավորության[106] կենտրոնական ինստիտուտներից շատերը։

Ռոբերտ Բարթլեթսի «Եվրոպայի ստեղծումը․ նվաճում, գաղութատիրություն և մշակութային փոփոխություն 950–1350» (1993) աշխատանքը զուգադրված Մուրի «Առաջին եվրոպական հեղափոխությունը, մոտավորապես 970–1215» (2000) գրքի հետ, ակնհայտորեն պարզ են դարձնում, որ Դավիդի «հեղափոխությունն» ավելի լավ հասկանալու համար պետք է ճանաչել ավելի լայն« եվրոպական հեղափոխությունը», որը տեղի է ունեցել այդ ժամանակահատվածում։ Կենտրոնական գաղափարն այն էր, որ ուշ 10–րդ դարից սկսած հյուսիսային Ֆրանսիայի ու արևմտյան Գերմանիայի հին Քարոլինգյան երկրների մշակույթն ու հաստատությունները տարածվում էին դեպի հեռավոր տարածքները, ստեղծելով ավելի ճանաչելի Եվրոպա։ Շոտլանդիան պարզապես մեկն էր այդ «հեռավոր» տարածքներից[107]։

 
Գյուղաքաղաքներ, հիմնադրված նախքան Դավիդ I-ի հաջորդի և թոռան՝ Մաել Քոլուիմ IV-ի գահ բարձրանալը․ սրանք Շոտլանդիայի առաջին քաղաքներն էին

Կառավարություն ու ֆեոդալիզմ խմբագրել

Օտարերկրացի ասպետների լայնածավալ ներգրավումը և այն պրոցեսները, որոնցով հողատիրությունը սովորական վարույթներից փոխարկվում էր ֆեոդալականի կամ օրենքով սահմանված կարգով հաստատված հարաբերությունների, արմատական հեղաշրջում են առաջացրել Շոտլանդիայի կառավարման ձևի մեջ, ինչպես նաև թագավորական ագենտների ցրումն ու հաստատումը նոր բերդաքաղաքներում, որոնք ի հայտ էին գալիս ամբողջ թագավորությունում, որպեսզի համալրեն նոր ձևավորվող շերիֆությունների ու դատարանների աշխատակազմերը զույգ նպատակների՝ իրավապահության ու հարկագանձման իրականացման համար, որոնցով Շոտլանդիան բերվում էր «մայրցամաքային» մոդելի[108]։

Այս ժամանակահատվածում Շոտլանդիայում իրականացվում էին կառավարական գործառույթների նորամուծություններ, և հրավիրվում էին արտասահմանցի, գլխավորապես ֆրանսիացի ասպետներ։ Դավիդի իշխանության տարիներին է դրվել ֆեոդալիզմի հիմքերը։ Այն բնորոշվում էր որպես «ամրոցների կառուցում, պրոֆեսիոնալ հեծելազորի կանոնավոր օգտագործում, ասպետների վարձատրություն», ինչպես նաև «հարգանք ու հավատարմություն[109]»։ Դավիդը հիմնել է լայնատարած ֆեոդալական լորդություններ իր քումբրիական տիրապետության արևմուտքում ֆրանսիական ռազմական շրջապատի առաջատար անդամների համար, որոնք իրեն պահում էին իշխանության ղեկին։ Ավելի փոքրամասշտաբ ֆեոդալական լորդություններ նույնպես ստեղծվել են[110]։

Դավիդի իշխանության տարիներին քայլեր են ձեռնարկվել իր տիրապետության տակ գտնվող Շոտլանդիայի հատվածի կառավարումը նմանացնել անգլո–նորմանական Անգլիայի կառավարմանը։ Նոր շերիֆությունները հնարավորություն են տվել թագավորին արդյունավետորեն կառավարել թագավորական հողերը։ Իր իշխանության ընթացքում թագավորական շերիֆներ են նշանակվել թագավորի անձնական գլխավոր տարածքներում, հատկապես, կոպիտ ժամանակագրական հերթականությամբ, Ռոքսբուրգում, Սքոնում, Բերվիք–ըփոն– Թվիդում, Սթիրլինգում և Փերթում[111]։ Մինիստրությունը նույնպես ստեղծվել է Դավիդի օրոք։ Թեև այս պաշտոնն ուներ անգլո–նորմանական ծագում, այն հիշեցնում է ավելի հին հասկացության շարունակություն[112]։

Արդյունաբերություն խմբագրել

Իր անգլիական կոմսության եկամուտն ու Ալստոնում արծաթի հանքերի շահագործումը թույլ են տվել Դավիդին թողարկել Շոտլանդիայի առաջին մետաղադրամները։ Սրանք էլ փոխել են առևտրի բնույթն ու նրա քաղաքական իմիջը[113]։

Դավիդը մեծ քաղաքաշինարար էր։ Որպես քումբրիացիների արքայազն նա հիմնադրել էր «Շոտլանդիայի» առաջին երկու քաղաքները Ռոքսբուրգում և Բերվիքում[114]։ Քաղաքները բնակավայրեր էին ընդգծված սահմաններով ու երաշխավորված առևտրական իրավունքներով, տարածքներ, որտեղ թագավորը կարող էր հավաքել ու վաճառել իր քաինի ու քոնվեթի ապրանքները (վճարում լյոյով թագավորի հյուրասիրությունն ապահովելու համար[115])։ Դավիդը հիմնադրել է մոտավորապես 15 քաղաք[116]։

 
1128 թվականին Դավիդի կողմից հիմնադրված Հոլիրուդ վանքի ավերակները։ Թագավորական կացարանը վերափոխվել է Հոլիրուդ պալատի
 
Մելռոսի վանքի ավերակները։ 1137 թվականին հիմնադրված այս Քսենքերյան մենաստանը դարձել է Դավիդի ամենամեծ ժառանգություններից մեկը

Դավիդի թագավորության ընթացքում թերևս ոչինչ իր կարևորությամբ չէր կարող համեմատվել քաղաքների հետ։ Սկզբից, երբ դրանք իրենցից ներկայացնում էին ներգաղթյալ առևտրական դասի կորիզ, քաղաքներից ավելին ոչինչ չէր կարող անել վերաձևավորելու համար Շոտլանդիայի երկարաժամկետ արդյունաբերական ու էթնիկ ձևավորումը։ Այս նախագծված քաղաքները անգլիական էին իրենց մշակույթով ու լեզվով․ Նյուբուրգի Ուիլյամը գրել է Ուիլյամ Առյուծի թագավորման ընթացքում, որ «շոտլանդական տերության քաղաքներն ու գյուղաքաղաքները բնակեցված են անգլիացիներով»[117], ինչպես նաև ձևափոխում են արդյունաբերությունը, եթե այս քաղաքները չհայրենացվեն, ապա դա վերջին հաշվով կթուլացնի մայրենի շոտլանդերեն լեզվի դիրքը և ծագում կտա շոտլանդական հարթավայրերի գաղափարին[118]։

Եկեղեցական հովնավորչություն խմբագրել

Դավիդը եղել է միջնադարյան Շոտլանդիայի ամենամեծ եկեղեցական հովանավորներից մեկը։ 1113 թվականին, որպես քումբրիացիների արքայազն Դավիդի առաջին գործը եղել է Սելկիրկի միաբանության հիմնադրումը տիրոնականների[119] համար։ Իր իշխանության օրոք Դավիդը հիմնադրել է ավելի քան մեկ դյուժին վանքեր, հովանավորելով տարբեր վանական միաբանությունների[120]։

Այս մենաստանները ոչ միայն Դավիդի աներկբայելի աստվածավախության արտահայտումն էին, այլ նաև ծառայում էին շոտլանդական հասարակությունը փոխակերպելուն։ Մենաստանները դարձել էին օտարերկրյա ազդեցության կենտրոններ, ապահովում էին գրագետմարդկանցով, որոնք ի վիճակի էին ծառայել թագավորության մեծացող ադմինիստրատիվ կարիքներին[121]։ Այս նոր միաբանությունները, հատկապես քսենքերյանները, ներդրել են նոր գյուղատնտեսական հմտություններ[122]։ Քսենքերյանների աշխատանքով, օրինակ, հարավային Շոտլանդիան դարձել է հյուսիսային Եվրոպայի ոչխարի բրդի[123] ամենակարևոր աղբյուրներից մեկը։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Kindred Britain
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Lundy D. R. The Peerage
  3. ↑ Oram, David: The King Who Made Scotland, p. 49.
  4. ↑ Malcolm seems to have had two sons before he married Margaret, presumably by Ingibiorg Finnsdottir. Donnchad II was one, and there was another called Domnall who died in 1085, see Annals of Ulster, s.a. 1085.2, here; see also Oram, David, p. 23; and Duncan, The Kingship of the Scots, p. 55; the possibility that Máel Coluim had another son, also named Máel Coluim, is open, G. W. S. Barrow, "Malcolm III (d. 1093)".
  5. ↑ Duncan, Scotland: The Making of the Kingdom, p. 121.
  6. ↑ See A.O. Anderson, Scottish Annals, p. 114, n. 1.
  7. ↑ E.g. John Fordun, Chronica gentis Scotorum, II. 209.
  8. ↑ Oram, David, p. 40.
  9. ↑ A.O. Anderson, Early Sources, vol. ii, p. 89.
  10. ↑ John Fordun, Chronica gentis Scotorum, II. 209–10.
  11. ↑ Anglo-Saxon Chronicle, MS. E, s.a. 1094; A.O. Anderson, Scottish Annals, p. 118; see also A.O. Anderson, Early Sources, vol. ii, pp. 90–1.
  12. ↑ Anglo-Saxon Chronicle, MS. E, s.a. 1097; A.O. Anderson, Scottish Annals, p. 119.
  13. ↑ Oram, David, p. 49.
  14. ↑ For David's upbringing and transformation of fortune at the Anglo-Norman court, see the partially hypothetical account in Oram, David, pp. 59–72.
  15. ↑ William of Malmesbury, Gesta Regum Anglorum, W. Stubbs (ed.), Rolls Series, no. 90, vol. ii, p. 476; trans. A.O. Anderson, Scottish Annals, (1908), p. 157.
  16. ↑ Oram, David: The King Who Made Scotland, pp. 59–60.
  17. ↑ Judith Green, "David I and Henry I", p. 3. She cites the gap in knowledge about David's whereabouts as evidence; for a brief outline of David's itinerary, see Barrow, The Charters of David I, pp. 38–41
  18. ↑ See Oram, David, pp. 60–2; Duncan, The Kingship of the Scots, pp. 60–4.
  19. ↑ For all this, see Oram, David, pp. 59–63.
  20. ↑ A.O. Anderson, Scottish Annals, (1908), p. 193.
  21. ↑ Clancy, "A Gaelic Polemic Quatrain", p. 88.
  22. ↑ For all this, see Oram, David, pp. 62–64; for Princeps Cumbrensis, see Archibald Lawrie, Early Scottish Charters Prior to A.D. 1153, (Glasgow, 1905), no. 46.
  23. ↑ Richard Oram, The Lordship of Galloway, (Edinburgh, 2000), pp. 54–61; see also following references.
  24. ↑ See, for instance, Dauvit Broun, "The Welsh Identity of the Kingdom of Strathclyde", in The Innes Review, Vol. 55, no. 2 (Autumn, 2004), pp. 138–40, n. 117; see also Forte, Oram, & Pedersen, The Viking Empires, (Cambridge, 2005), pp. 96–7.
  25. ↑ E.g., Oram, David, p. 113, also n. 7.
  26. ↑ G. W. S. Barrow, "David I (c. 1085–1153)".
  27. ↑ For all this, see Duncan, Scotland: The Making of the Kingdom, pp. 134, 217–8, 223; see also, for Durham and part of the earldom of Northumberland in the eyes of Earl Henry, Paul Dalton, "Scottish Influence on Durham, 1066–1214", in David Rollason, Margaret Harvey & Michael Prestwich (eds.), Anglo-Norman Durham, 1093–1193, pp. 349–351; see also G. W. S. Barrow, "The Kings of Scotland and Durham", in Rollason et al. (eds.), Anglo-Norman Durham, p. 318.
  28. ↑ Oram, David, pp. 69–72.
  29. ↑ Lynch, Scotland: A New History, p. 79; Oram, David, pp. 75–6.
  30. ↑ 30,0 30,1 Lynch, Scotland: A New History, p. 83; Oram, David, esp. for instance, pp. 96, 126.
  31. ↑ Oram, David, pp. 70–2.
  32. ↑ A.O. Anderson, Scottish Annals, p. 158.
  33. ↑ Oram, David, pp. 84–5.
  34. ↑ Chibnall, Anglo-Norman Studies, p. 33
  35. ↑ John Bannerman, "The Kings Poet", pp. 120–49.
  36. ↑ John J. O'Meara (ed.), Gerald of Wales: The History and Topography of Ireland, (London, 1951), p. 110.
  37. ↑ A.O. Anderson, Scottish Annals, p. 232.
  38. ↑ Oram, David, p. 87.
  39. ↑ 39,0 39,1 Oram, David, p. 83.
  40. ↑ A.O. Anderson, Scottish Annals, pp. 163–3.
  41. ↑ Oram, David, p. 84.
  42. ↑ A.O. Anderson, Scottish Annals, p. 167.
  43. ↑ Annals of Ulster, s.a. U1130.4, here (trans)
  44. ↑ A.O. Anderson, Scottish Annals, p. 167; Anderson uses the word "earldom", but Orderic used the word ducatum, duchy.
  45. ↑ Oram, David, p. 88.
  46. ↑ A.O. Anderson, Scottish Annals, pp. 193–4; see also Oram, David, p. 86.
  47. ↑ A.O. Anderson, Early Sources, vol. ii, p. 183.
  48. ↑ Ross, "Identity of the Prisoner at Roxburgh"
  49. ↑ For all this, see Oram, David, pp. 93–6.
  50. ↑ For all this, see Oram, David, pp. 93–6; Oram also believes that the burghs of Auldearn and Inverness may also have been founded at this time, but it is more usual to ascribe these to the reign of David's grandson William the Lion; see, for instance, McNeill, Peter & MacQueen, Hector (eds), Atlas of Scottish History to 1707, (Edinburgh, 1996), pp. 196–8.
  51. ↑ Oram, David, pp. 91–3.
  52. ↑ Oram, David, p. 119.
  53. ↑ Richard Oram, "David I and the Conquest of Moray", p. 11.
  54. ↑ John Dowden, The Bishops of Scotland, ed. J. Maitland Thomson, (Glasgow, 1912), p. 232; Kenneth Jackson, The Gaelic Notes in the Book of Deer: The Osborn Bergin Memorial Lecture 1970, (Cambridge, 1972), p. 80.
  55. ↑ Oram, David, p. 199–200.
  56. ↑ Oram, Lordship of Galloway, pp. 59, 63.
  57. ↑ Kapelle, Norman Conquest, pp. 202–3.
  58. ↑ Stringer, Reign of Stephen, 28–37; Stringer, "State-Building in Twelfth-Century Britain", pp. 40–62; Green, "Anglo-Scottish Relations", pp. 53–72; Kapelle, Norman Conquest of the North, pp. 141ff; Blanchard, "Lothian and Beyond", pp. 23–46.
  59. ↑ Historians such as Stringer, Kapelle, Green and Blanchard (see previous note), emphasize David's role as an English magnate, while not denying his ambition; a middle line is perhaps Oram's supposed quest for a "Scoto-Northumbrian realm", David, pp. 121–44, 167–89.
  60. ↑ M.T. Clancy, England and its Rulers, pp. 84–5; Robert Bartlett, England under the Norman and Angevin Kings, p. 10.
  61. ↑ Oram, David, pp. 121–3.
  62. ↑ Oram, David, pp. 122–5.
  63. ↑ 63,0 63,1 David Crouch, The Reign of King Stephen, 1135–1154, Ed. Longman, 2000, p. 70.
  64. ↑ Oram, David, pp. 126–7.
  65. ↑ e.g. accounts of Richard of Hexham and Ailred of Rievaulx in A.O. Anderson, Scottish Annals, p. 180, & n. 4.
  66. ↑ e.g. Richard of Hexham, John of Worcester and John of Hexham at A.O. Anderson, Scottish Annals, p. 181.
  67. ↑ Oram, David, pp. 132–3.
  68. ↑ Oram, David, pp. 136–7; A. O. Anderson, Early Sources, p. 190.
  69. ↑ 69,0 69,1 Oram, David, pp. 140–4.
  70. ↑ Oram, David, pp. 170–2.
  71. ↑ Oram, David, p. 179.
  72. ↑ For David's struggle for control over Durham see Oram, David, pp. 169–75.
  73. ↑ For David's struggle for control over York, see pp. 186–9.
  74. ↑ Oram, David, p. 189.
  75. ↑ A. O. Anderson, Scottish Annals, p. 233.
  76. ↑ Oram, David, p. 158; Duncan, Making of the Kingdom, pp. 257–60; see also Gordon Donaldson, "Scottish Bishop's Sees", pp. 106–17.
  77. ↑ Shead, "Origins of the Medieval Diocese of Glasgow", pp. 220–5.
  78. ↑ Oram, David, p. 62.
  79. ↑ To a certain extent, the boundaries of David's Cumbrian Principality are conjecture on the basis of the boundaries of the diocese of Glasgow; Oram, David, pp. 67–8.
  80. ↑ Barrow, Kingship and Unity, pp. 67–8
  81. ↑ Ian B. Cowan wrote that "the principle steps were taken during the reign of David I": Ian B. Cowan, "Development of the Parochial System", p. 44.
  82. ↑ Thomas Owen Clancy, "Annat and the Origins of the Parish", pp. 91–115.
  83. ↑ Dauvit Broun, "Recovering the Full Text of Version A of the Foundation Legend", pp. 108–14.
  84. ↑ AU 1093.2, text & English translation; see also Alan Orr Anderson, Early Sources , p. 49
  85. ↑ A.O. Anderson, Scottish Annals, pp. 160–1.
  86. ↑ Duncan, Scotland: The Making of the Kingdom, p. 259; Oram, David, p. 49.
  87. ↑ Duncan, Making of the Kingdom, p. 260; John Dowden, Bishops of Scotland, (Glasgow, ), ed. J. Maitland Thomson, (Glasgow, 1912) pp. 4–5.
  88. ↑ Duncan, Scotland: The Making of the Kingdom, pp. 60–1.
  89. ↑ Oram, David, p. 155.
  90. ↑ Oram, David, pp. 200–2; G. W. S. Barrow, "David I (c.1085–1153)", gives date as 24 May.
  91. ↑ Annals of Tigernach, s.a. 1153.4, here.
  92. ↑ A. O. Anderson, Early Sources, p. 231.
  93. ↑ A. O. Anderson, Early Sources, pp. 232–3
  94. ↑ Felix J. H. Skene & William Forbes Skene (ed.), John of Fordun's Chronicle of the Scottish Nation, (Edinburgh, 1872), 200ff.; Donaldson, The Sources of Scottish History, p. 34: "... at what point its information about Scotland should receive credence is far from clear". Though Wyntoun, Fordun and Bower may have had access to documents which are no longer extant, much of their information is either duplicated in other records or cannot be corroborated; for a survey of David's historical reputation, see Oram, David, pp. 203–25.
  95. ↑ John MacQueen, Winnifred MacQueen and D. E. R. Watt (eds.), Scotichronicon by Walter Bower, vol. 3, (Aberdeen, 1995), 139ff.
  96. ↑ Oram, David, pp. 213–7.
  97. ↑ See, for instance, Steve Boardman, "Late Medieval Scotland and the Matter of Britain", in Edward J. Cowan and Richard J. Finlay (eds.), Scottish History: The Power of the Past, (Edinburgh, 2002), pp. 65–71.
  98. ↑ Quoted in Oram, David, p. 219, citing Lang, A History of Scotland, vol. 1, pp. 102–9; Lang did not neglect the old myth about Margaret, writing of the Northumbrian refugees arriving in Scotland "where they became the sires of the sturdy Lowland race", Lang, A History of Scotland, vol. 1, p. 91.
  99. ↑ See Matthew H. Hammond, "Ethnicity and the Writing of Medieval Scottish history", pp. 1–27.; see also, Murray G.H. Pittock's work, Celtic Identity and the British Image, (Manchester, 1999), and Oram, David, pp. 219–20.
  100. ↑ Græme Ritchie, The Normans in Scotland, (Edinburgh, 1954); Duncan, Scotland: The Making of the Kingdom, pp. 133–73; most of Barrow's most important essays have been collected in two volumes, Scotland and Its Neighbours In the Middle Ages, (London, 1992) and The Kingdom of the Scots: Government, Church and Society from the eleventh century to the fourteenth century, 2nd edn. (Edinburgh, 2003).
  101. ↑ Barrow, "The Balance of New and Old", passim.
  102. ↑ William Forbes Skene, Celtic Scotland: A History of Ancient Alban, 3 vols. (Edinburgh, 1876–80); see also, Edward J. Cowan, "The Invention of Celtic Scotland", pp. 1–23.
  103. ↑ Lynch, Scotland: A New History, pp. 82–83.
  104. ↑ Oram, David I, (Stroud, 2004).
  105. ↑ Barrow, "The Balance of New and Old", pp. 9–11; Lynch, Scotland: A New History, p. 80.
  106. ↑ Barrow, "The Balance of New and Old", p. 13.
  107. ↑ Bartlett, The Making of Europe, pp. 24–59; Moore, The First European Revolution, c.970–1215, p. 30ff; see also Barrow, "The Balance of New and Old", passim, esp. 9; this idea of "Europe" seems in practice to mean "Western Europe".
  108. ↑ Haidu, The Subject Medieval/Modern, p. 181; Moore, The First European Revolution, p. 57.
  109. ↑ Barrow, "Balance of New and Old", pp. 9–11.
  110. ↑ "The Beginnings of Military Feudalism"; Oram, "David I and the Conquest of Moray", p. & n. 43; see also, L. Toorians, "Twelfth-century Flemish Settlement in Scotland", pp. 1–14.
  111. ↑ McNeill & MacQueen, Atlas of Scottish History p. 193
  112. ↑ See Barrow, G.W.S., "The Judex", pp. 57–67 and "The Justiciar", pp. 68–111.
  113. ↑ Oram, David I: The King Who Made Scotland, pp. 193, 195; Bartlett, The Making of Europe, p. 287: "The minting of coins and the issue of written dispositions changed the political culture of the societies in which the new practices appeared".
  114. ↑ Duncan, Scotland: The Making of the Kingdom, p. 465.
  115. ↑ See G.W.S. Barrow, Kingship and Unity, pp. 84–104; see also, Stringer, "The Emergence of a Nation-State", pp. 66–9.
  116. ↑ Stringer, "The Emergence of a Nation-State", p. 67. Numbering is uncertain; Perth may date to the reign of Alexander I; Inverness is a case were the foundation may date later, but may date to the period of David I: see for instance the blanket statement that Inverness dates to David I's reign in Derek Hall, Burgess, Merchant and Priest, compare Richard Oram, David, p. 93, where it is acknowledged that this is merely a possibility, to A.A.M. Duncan, The Making of the Kingdom, p. 480, who quotes a charter indicating that the burgh dates to the reign of William the Lion.
  117. ↑ A.O. Anderson, Scottish Annals, p. 256.
  118. ↑ Stringer, "The Emergence of a Nation-State", 1100–1300", p. 67; Michael Lynch, Scotland: A New History, pp. 64–6; Thomas Owen Clancy, "History of Gaelic", here Արխիվացված 11 Սեպտեմբեր 2007 Wayback Machine Արխիվացված 11 Սեպտեմբեր 2007 Wayback Machine
  119. ↑ Oram, David, p. 62; Duncan, Making of a Kingdom, p. 145.
  120. ↑ Duncan, Scotland: The Making of a Kingdom, pp. 145–150; Duncan, "The Foundation of St Andrews Cathedral Priory", pp. 25, 27–8; Fawcett & Oram, Melrose Abbey, pp. 15–20.
  121. ↑ Peter Yeoman, Medieval Scotland, p. 15.
  122. ↑ Fawcett & Oram, Melrose Abbey, p. 17.
  123. ↑ See, for instance, Stringer, The Reformed Church in Medieval Galloway and Cumbria, pp. 9–11; Fawcett & Oram, Melrose Abbey, p. 17; Duncan, The Making of a Kingdom, p. 148.

Առաջնային աղբյուրներ խմբագրել

  • Anderson, Alan Orr (ed.), Early Sources of Scottish History: AD 500–1286, 2 Vols, (Edinburgh, 1922)
  • idem (ed.), Scottish Annals from English Chroniclers: AD 500–1286, (London, 1908), republished, Marjorie Anderson (ed.) (Stamford, 1991)
  • Barrow, G. W. S. (ed.), The Acts of Malcolm IV King of Scots 1153–1165, Together with Scottish Royal Acts Prior to 1153 not included in Sir Archibald Lawrie's "Early Scottish Charters", in Regesta Regum Scottorum, Volume I, (Edinburgh, 1960), introductory text, pp. 3–128
  • idem (ed.), The Acts of William I King of Scots 1165–1214 in Regesta Regum Scottorum, Volume II, (Edinburgh, 1971)
  • idem (ed.), The Charters of King David I: The Written acts of David I King of Scots, 1124–1153 and of His Son Henry Earl of Northumberland, 1139–1152, (Woodbridge, 1999)
  • Clancy, Thomas Owen (ed.), The Triumph Tree: Scotland's Earliest Poetry, 550–1350, (Edinburgh, 1998)
  • Donaldson, G. (ed.), Scottish Historical Documents, (Edinburgh, 1970)
  • Freeland, Jane Patricia (tr.), and Dutton, Marsha L. (ed.), Aelred of Rievaulx : the lives of the northern saints, (Cistercian Fathers series 56, Kalamazoo, 2005), pp. 45–70
  • Forbes-Leith, William (ed.),Turgot, Life of St Margaret, Queen of Scotland, (Edinburgh, 1884)
  • Lawrie, Sir Archibald (ed.), Early Scottish Charters Prior to A.D. 1153, (Glasgow, 1905)
  • MacQueen, John, MacQueen, Winifred and Watt, D. E. R., (eds.), Scotichronicon by Walter Bower, vol. 3, (Aberdeen, 1995)
  • Skene, Felix J. H. (tr.) & Skene, William F. (ed.), John of Fordun's Chronicle of the Scottish Nation, (Edinburgh, 1872)

Երկրորդային աղբյուրներ խմբագրել

  • Bannerman, John, "The Kings Poet", in the Scottish Historical Review, vol. 68 (1989), pp. 120–49
  • Barber, Malcolm, The Two Cities: Medieval Europe, 1050–1320, (London, 1992)
  • Barrow, G. W. S. (ed.), The Acts of Malcolm IV King of Scots 1153–1165, Together with Scottish Royal Acts Prior to 1153 not included in Sir Archibald Lawrie's '"Early Scottish Charters' in Regesta Regum Scottorum, Volume I, (Edinburgh, 1960), introductory text, pp. 3–128
  • idem, The Anglo-Norman Era in Scottish History, (Oxford, 1980)
  • idem, "Badenoch and Strathspey, 1130–1312: 1. Secular and Political" in Northern Scotland, 8 (1988), pp. 1–15
  • idem, "Beginnings of Military Feudalism", in G. W. S. Barrow (ed.) The Kingdom of the Scots, (Edinburgh, 2003), pp. 250–78
  • idem, "King David I and Glasgow" in G.W.S. Barrow (ed.), The Kingdom of the Scots, (Edinburgh, 2003), pp. 203–13
  • idem, "David I (c. 1085–1153)", in the Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, September 2004; online edn, January 2006 accessed 11 Feb 2007
  • idem, "David I of Scotland: The Balance of New and Old", in G. W. S. Barrow (ed.), Scotland and Its Neighbours in the Middle Ages, (London, 1992), pp. 45–65, originally published as the 1984 Stenton Lecture, (Reading, 1985)
  • idem, "The Judex", in G. W. S. Barrow (ed.) The Kingdom of the Scots, (Edinburgh, 2003), pp. 57–67
  • idem, "The Justiciar", in G. W. S. Barrow (ed.) The Kingdom of the Scots, (Edinburgh, 2003), pp. 68–111
  • idem, Kingship and Unity: Scotland, 1000–1306, (Edinburgh. 1981)
  • idem, "The Kings of Scotland and Durham", in David Rollason, Margaret Harvey & Michael Prestwich (eds.), Anglo-Norman Durham, 1093–1193, pp. 309–23
  • idem, "Malcolm III (d. 1093)", in the Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004 accessed 3 Feb 2007
  • idem, "The Royal House and the Religious Orders", in G.W.S. Barrow (ed.), The Kingdom of the Scots, (Edinburgh, 2003), pp. 151–68
  • Bartlett, Robert, England under the Norman and Angevin Kings, 1075–1225, (Oxford, 2000)
  • idem, The Making of Europe, Conquest, Colonization and Cultural Change: 950–1350, (London, 1993)
  • idem, "Turgot (c.1050–1115)", in the Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004 accessed 11 Feb 2007
  • Blanchard, Ian, "Lothian and Beyond: The Economy of the 'English Empire' of David I", in Richard Britnell and John Hatcher (eds.), Progress and Problems in Medieval England: Essays in Honour of Edward Miller, (Cambridge, 1996)
  • Boardman, Steve, "Late Medieval Scotland and the Matter of Britain", in Edward J. Cowan and Richard J. Finlay (eds.), Scottish History: The Power of the Past, (Edinburgh, 2002), pp. 47–72
  • Broun, Dauvit, "Recovering the Full Text of Version A of the Foundation Legend", in Simon Taylor (ed.), Kings, Clerics and Chronicles in Scotland, 500–1297, (Dublin, 2000), pp. 108–14
  • idem, "The Welsh Identity of the Kingdom of Strathclyde", in The Innes Review, Vol. 55, no. 2 (Autumn, 2004), pp. 111–80
  • Chibnall, Marjory, ed. Anglo-Norman Studies: Proceedings of the Battle Conference 1991, The Boydell Press, 1992
  • Clancy, Thomas Owen, "Annat and the Origins of the Parish", in the Innes Review, vol. 46, no. 2 (1995), pp. 91–115
  • idem, "A Gaelic Polemic Quatrain from the Reign of Alexander I, ca. 1113", in Scottish Gaelic Studies, vol.20 (2000), pp. 88–96.
  • Clancy, M. T., England and its Rulers, 2nd Ed., (Malden, MA, 1998)
  • Cowan, Ian B., "Development of the Parochial System", in the Scottish Historical Review, 40 (1961), pp. 43–55
  • Cowan, Edward J., "The Invention of Celtic Scotland", in Edward J. Cowan & R. Andrew McDonald (eds.), Alba: Celtic Scotland in the Middle Ages, (East Lothian, 2000), pp. 1–23
  • Dalton, Paul, "Scottish Influence on Durham, 1066–1214", in David Rollason, Margaret Harvey & Michael Prestwich (eds.), Anglo-Norman Durham, 1093–1193, pp. 339–52
  • Davies, Norman, The Isles: A History, (London, 1999)
  • Davies, R. R., Domination and Conquest: The Experience of Ireland, Scotland and Wales, 1100–1300, (Cambridge, 1990)
  • idem, The First English Empire: Power and Identities in the British Isles, 1093–1343, (Oxford, 2000)
  • Donaldson, Gordon, "Scottish Bishop's Sees Before the Reign of David I", in the Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland, 87 (1952–53), pp. 106–17
  • Dowden, John, The Bishops of Scotland, ed. J. Maitland Thomson, (Glasgow, 1912)
  • Dumville, David N., "St Cathróe of Metz and the Hagiography of Exoticism", in John Carey et al. (eds.), Studies in Irish Hagiography: Saints and Scholars, (Dublin, 2001), pp. 172–188
  • Duncan, A. A. M., "The Foundation of St Andrews Cathedral Priory, 1140", in The Scottish Historical Review, vol 84, (April 2005), pp. 1–37
  • idem, The Kingship of the Scots 842–1292: Succession and Independence, (Edinburgh, 2002)
  • idem, Scotland: The Making of the Kingdom, (Edinburgh, 1975)
  • Fawcett, Richard, & Oram, Richard, Melrose Abbey, (Stroud, 2004)
  • Follett, Wesley, Céli Dé in Ireland: Monastic Writing and Identity in the Early Middle Ages, (Woodbridge, 2006)
  • Forte, Angelo, Oram, Richard, & Pedersen, Frederick, The Viking Empires, (Cambridge, 2005) 0-521-82992-5
  • Green, Judith A., "Anglo-Scottish Relations, 1066–1174", in Michael Jones and Malcolm Vale (eds.), England and Her Neigh-bours: Essays in Honour of Pierre Chaplais (London, 1989)
  • eadem, "David I and Henry I", in the Scottish Historical Review. vol. 75 (1996), pp. 1–19
  • Haidu, Peter, The Subject Medieval/Modern: Text and Governance in the Middle Ages, (Stamford, 2004)
  • Hall, Derek, Burgess, Merchant and Priest: Burgh Life in the Medieval Scottish Town, (Edinburgh, 2002)
  • Hammond, Matthew H., "Ethnicity and the Writing of Medieval Scottish history", in The Scottish Historical Review, 85 (2006), pp. 1–27
  • Hudson, Benjamin T., "Gaelic Princes and Gregorian Reform", in Benjamin T. Hudson and Vickie Ziegler (eds.), Crossed Paths: Methodological Approaches to the Celtic Aspects of the European Middle Ages, (Lanham, 1991), pp. 61–81.
  • Huntington, Joanna, "David of Scotland: Virum tam necessarium mundo," in Boardman, Steve, John Reuben Davies, Eila Williamson (eds), Saints' Cults in the Celtic World (Woodbridge, Boydell Press, 2009) (Studies in Celtic History),
  • Jackson, Kenneth, The Gaelic Notes in the Book of Deer: The Osborn Bergin Memorial Lecture 1970, (Cambridge, 1972)
  • Ladner, G., "Terms and Ideas of Renewal", in Robert L. Benson, Giles Constable and Carol D. Lanham(eds.), Renaissance and Renewal in the Twelfth Century, (Oxford, 1982), pp. 1–33
  • Lang, Andrew, A History of Scotland from the Roman Occupation, 2 vols, vol. 1, (Edinburgh, 1900)
  • Lawrence, C. H., Medieval Monasticism: Forms of Religious Life in Western Europe in the Middle Ages, 2nd edition, (London, 1989)
  • Lynch, Michael, Scotland: A New History, (Edinburgh, 1991)
  • Malzahn, Manfred (1984), Aspects of identity: the contemporary Scottish novel (1978–1981) as national self-expression, Verlag P. Lang, ISBN 978-3-8204-5565-6
  • McNeill, Peter G. B. & MacQueen, Hector L. (eds), Atlas of Scottish History to 1707, (Edinburgh, 1996)
  • Moore, R. I., The First European Revolution, c.970–1215, (Cambridge, 2000)
  • Ó Cróinín, Dáibhí, Early Medieval Ireland: 400–1200, (Harlow, 1995)
  • O'Meara, John J., (ed.), Gerald of Wales: The History and Topography of Ireland, (London, 1951)
  • Oram, Richard, "David I", in M. Lynch (ed.), The Oxford Companion to Scottish History, (New York, 2001), pp. 381–382
  • idem, "David I and the Conquest of Moray", in Northern Scotland, vol. 19 (1999), pp. 1–19
  • idem, David: The King Who Made Scotland, (Gloucestershire, 2004)
  • idem, The Lordship of Galloway, (Edinburgh, 2000)
  • Pirenne, Henri, Medieval cities: their origins and the revival of trade, trans. F. D. Halsey, (Princeton, 1925)
  • Pittock, Murray G.H., Celtic Identity and the British Image, (Manchester, 1999)
  • Ritchie, Græme, The Normans in Scotland, (Edinburgh, 1954)
  • Ross, Alasdair, "The Identity of the Prisoner at Roxburgh: Malcolm son of Alexander or Malcolm MacEth?", in S. Arbuthnot & K Hollo (eds.), Kaarina, Fil súil nglais – A grey eye looks back : A Festschrift in Honour of Colm Ó Baoill, (Ceann Drochaid, 2007)
  • Shead, Norman F., "The Origins of the Medieval Diocese of Glasgow", in the Scottish Historical Review, 48 (1969), pp. 220–5
  • Skene, William F., Celtic Scotland: A History of Ancient Alban, 3 vols., (Edinburgh, 1876–80)
  • Stringer, Keith J., "Reform Monasticism and Celtic Scotland", in Edward J. Cowan & R. Andrew McDonald (eds.), Alba: Celtic Scotland in the Middle Ages, (East Lothian, 2000), .pp. 127–65
  • idem, The Reformed Church in Medieval Galloway and Cumbria: Contrasts, Connections and Continuities (The Eleventh Whithorn Lecture, 14 September 2002), (Whithorn, 2003)
  • idem, "State-Building in Twelfth-Century Britain: David I, King of Scots, and Northern England", in John C. Appleby and Paul Dalton (eds.), Government, Religion, and Society in Northern England, 1000–1700. (Stroud, 1997)
  • idem, The Reign of Stephen: Kingship, Warfare and Government in Twelfth-Century England, (London, 1993)
  • Toorians, L., "Twelfth-century Flemish Settlement in Scotland", in Grant G. Simpson (ed.), Scotland and the Low Countries, 1124–1994, (East Linton, 1996), pp. 1–14
  • Veitch, Kenneth, "'Replanting Paradise':Alexander I and the Reform of Religious Life in Scotland", in the Innes Review, 52 (2001), pp. 136–166
  • Watt, John, Church in Medieval Ireland, (Dublin, 1972)
  • Weir, Alison, Britain's Royal Families, (London, 2008)
  • Yeoman, Peter, Medieval Scotland: An Archaeological Perspective, (London, 1995)

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դավիթ I Շոտլանդացի» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դավիթ_I_Շոտլանդացի&oldid=9746962» էջից