Վիքիպեդիա

Գոլում

Սմեագոլ
Gollum



Գոլումը Փիթեր Ջեքսոնի եռերգության մեջ

Անվան տարբերակներ Գոլում, Սմեագոլ, Թրահալդ
Ռասա Հոբիթներ
Սեռ արական
Բնակության վայր Ռովանիոն, Մշուշոտ լեռներ (մինչև 3-րդ դարաշրջանի 2944 թվականը)
Կյանքի տարիներ Ե. Դ. 2430-մարտի 25, Ե. Դ. 3019

Գոլում (անգլ.՝ Gollum, մեկ այլ թարգմանությամբ՝ Գորլում), նույն ինքը՝ Սմեագոլ (հին անգլերեն՝ Sméagol կամ Սմեագորլ. այս անունը նա կրում էր, երբ հոբիթ էր), հորինված արարած, Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքինի «Հոբիթ կամ գնալն ու գալը» և «Մատանիների տիրակալը» ստեղծագործությունների առանցքային կերպարներից մեկը։

Անձնավորություն խմբագրել

 
Գոլում

Գոլումը փոքրահասակ, չափազանց նիհար և մեծ լուսավոր աչքերով արարած է։ Նրա մաշկը, ըստ «Հոբիթի», փայլուն է և սև։ «Հոբիթում» հիշատակվում է, որ նախկինում նա ապրել է երկրի մակերևույթին։ Գոլումն ավելի վաղ եղել է հոբիթ, սակայն չի սիրել արևն ու ձգտել է դեպի խորքը։ Հեղինակի նախնական մտահղացմամբ Գոլումը եղել է անհայտ ցեղի ինչ-որ արարած։ Բաքշի մուլտֆիլմում նա ներկայացված է միաժամանակ սարդի և սոված գորտի կերպարով։ Ջեքսոնի կինոտարբերակում մաշկը, ընդհակառակը, շատ գունատ է ցուցադրվել։ Գոլումը բավականին ուժեղ է և ճարպիկ, բայց վախկոտ է ու ստախոս։ «Մատանիների տիրակալում» Գոլումի կենսագրությունն ու ինքնությունը շատ ավելի ամբողջական են բացահայտվում. եռերգության մեջ նա ներկայանում է արդեն ոչ թե անհասկանալի հրեշի, այլ Մատանու զոհ նախկին հոբիթի տեսքով։ Տառապում է անձնավորության երկատմամբ, խոսում է ինքն իր հետ՝ բաժանվելով միամիտ, վախկոտ Սմեագոլի և չար Գոլումի (այդ պատճառով Սեմուայզ Գեմջին նրան անվանում է գող (այլ կերպ՝ կպչուկ)՝ Սմեագոլ, և գարշահոտ՝ Գոլում)։ Նրա վրա բացասաբար է ազդում թեթև էլֆիական կախարդանքը. նա հրաժարվում է ուտել լեմբասը, իսկ էլֆիական լորիենյան պարանը, որով Սեմը կապում է նրա ոտքը, ինչը միայն իր հպումով Գոլումին տանջալից ցավ է պատճառում։ Նրան ատելի է ցանկացած լույս՝ արևային և լուսնային։ Նրա հիմնական սնունդը հում ձուկը կամ միսն է, հավանաբար, Գոլումը չի զզվում նաև կենդանու դիակներից. «Հոբիթում» հիշատակվում է, որ նա քարանձավներում սպանում և ուտում էր օրկերին, իսկ «Մատանիների տիրակալում»՝ փորձում էր ճահճից դիակներ հանել ուտելու համար, բայց չէր կարողանում հասնել նրանց։ Սակայն նրա սիրած սնունդը, այնուամենայնիվ, հում ձուկն է։

Գոլումի տարբերակիչ առանձնահատկություններից մեկը նրա խոսքի ձևն է։ Նա խոսում է իր մասին առաջին դեմքի հոգնակի թվով և խոսքի մեջ օգտագործում է սովորական բառերի ձևափոխված տարբերակները։ «Գոլում» մականունը նա ստացել է «գոլում» ձայնի համար, որը նա հաճախ կրկնում էր։ Նրա խոսքը հագեցած է յուրահատուկ հոմանիշներով, որոնցով նա փոխարինում է մոռացված բառերը. օրինակ՝ Արևն անվանում է «դեղին դեմք» (այլ տարբերակով՝ «Դեղին դունչ»)։ Իր մասին Գոլումը խոսում է հիմնականում երրորդ կամ երկրորդ դեմքով, երբեմն հոգնակի թվով (մենք), թեև երբեմն, հատկապես, երբ իր մեջ արթնանում է Սմեագոլ ինքնությունը, նա իրեն անվանում է` «ես»։ Սեմն ու Ֆրոդոն դա համարում են նրա խոսքի անկեղծության նշան։ Հատկապես հայտնի է Գոլումի «իմ թովչանք» ասվածքը (անգլ.՝ My Precious). այսպես նա կոչում է Մատանին (իսկ «Հոբիթում»՝ ինքն իրեն)։

Անվան ստուգաբանություն խմբագրել

Սմեագոլ անունը բխում է հին անգլերեն smygel բառից (հին անգլերեն՝ «բույն», «որջ»)[1]։ Ավելի հեռավոր կերպով այս անունը նաև կապված է վիշապ Սմաուգայի անվան հետ, որը smugan պրագերմանական բայի անցյալ ժամանակաձևն է (պրագերմաներեն՝ ծակվել)[2]։ Սմեագոլի իսկական անունը վեստրոնրենով (անգլ.՝ Westron) Թրահալդ է (հին անգլերեն՝ Trahald, թարգմանվում է՝ որպես «որջերի փորում», «պտուտակում դեպի խորքը»), որը նույն կերպ կապված է Դեյլա լեզվով իսկական Սմաուգա անվան հետ[3]։

Գոլում անունը կարող էր վերցվել հին նորվերգական լեզվից, որտեղ կա gull բառը (այլ կերպ՝ goll), որը նշանակում է ոսկի, գանձ, թանկարժեք իրեր[4], իսկ fingr-gull բառակապակցությունում նաև նշանակում է «մատանի»[5]։

Կենսագրություն խմբագրել

 
Գոլում

Երրորդ դարաշրջանի վերջին հազարամյակում Հոբիթ Սմեագոլն ապրել է մի փոքրիկ գյուղում, որը գտնվում էր Անդուինի մեջ թափվող գետի ափին։ Երրորդ դարաշրջանի երկրորդ տարում հենց այդ ափերին սպանվել էին Իսիլդուրը և նրա երեք ավագ որդիները, իսկ Վսեվլաստիայի Մատանին կորել էր։ 2463 թվականին կտրիճների ցեղին պատկանող և Սմեագոլի ազգական Դեագոլ հոբիթը գետում պատահաբար գտել է Մատանի։ Հազիվ տեսնելով Մատանին՝ Սմեագոլն անմիջապես ցանկացել է այն Դիավոլից ստանալ՝ որպես ծննդյան նվեր, բայց Դեագոլը, որը նույնպես Մատանու իշխանության տակ էր, մերժել է նրան, ինչն էլ հանգեցրել է մահվան։ Սմեագոլը սպանել է իր ազգականին և յուրացրել Մատանին։ Մատանին արագ իրեն է ենթարկել Սմեագոլին և վատ առումով փոխել նրա բնավորությունը։ Կատարած հանցագործությունների համար հոբիթին արտաքսել են ցեղից։ Այդ ժամանակ նա ստացել է Գոլում մականունը՝ արտասանած անհասկանալի հնչյունների պատճառով։

Երրորդ դարաշրջանի 2470 թվականին նա գնացել է Մշուշոտ լեռներ՝ հույս ունենալով լեռների ստորոտին նոր կյանք գտնել։ Այդ ժամանակից ի վեր նա իրեն անվանել է «Մենք», իսկ Մատանին՝ «թովչանք»։ Մատանին զգալիորեն երկարացրել է նրա կյանքը, և գրեթե 500 տարի նա ապրել է ստորգետնյա լճի կղզում՝ վերջնականապես դառնալով Մատանու ստրուկն ու կորցնելով հոբիթի կերպարանքը։ Բիլբո Բեգինսի և թզուկների արշավի ժամանակ (տես՝ Հոբիթ կամ գնալն ու գալը) ճանապարհորդներն ընկել են Մշուշոտ լեռների խորքերը, և մոլորված հոբիթը՝ Բիլբոն, գտել է Վսեվլաստիայի Մատանին, որը Գոլումն անսպասելիորեն կորցրել էր օրկերի թունելներից մեկում։ Վերջինս հանդիպել է Բեգինսին և նրա հետ խաղալիս պարտվելով՝ հասկացել է, թե ով է գտել «իր թովչանքը» և փորձել է հարձակվել. Բիլբոն հազիվ է խուսափել մահից՝ պատահաբար Մատանին դնելով մատին։ Թոլքինի մտահղացմամբ՝ Բիլբո Բեգգինսը, որը մասնակիորեն հայտնվել էր Մատանու իշխանության տակ, խաբում է Գենդալֆին և թզուկներին՝ պատմելով, թե իբր «հաղթել է» Մատանին «հանելուկ խաղում», թեև իրականում Բիլբոն Մատանին գտել է հատակին և հետո չի վերադարձրել սեփականատիրոջը։ Մյուս կողմից, Բիլբոն չի սպանել Գոլումին, չնայած որ մի քանի րոպե առաջ նա ինքն է ցանկացել սպանել նրան, թեև Մատանու շնորհիվ ստացված անտեսանելիությունը հոբիթին նման հնարավորություն է տվել։ Մոգ Գանդալֆը կասկածել է, որ Բիլբոյի մատանին կախարդական է, բայց չի ճանաչել նրա իսկական ուժը՝ վախենալով նույնիսկ դիպչել նրան։

Հաջորդ երեք տարիների ընթացքում Գոլումն անտանելի տառապել է առանց Մատանու, և, վերջապես, երրորդ դարաշրջանի 2944 թվականին դուրս է եկել մակերևույթ և սկսել «գողի» որոնումները։ Թափառումների ընթացքում Գոլումն անհասկանալի պատճառներով (հնարավոր է՝ Մատանու իսկական տիրոջ՝ Սաուրոնի կանչով) փորձել է հասնել Մորդոր, որտեղ հանդիպել է խութերի հետ և հրաշքով ողջ մնացել՝ նրա հետ միության մեջ մտնելով և խոստանալով նրան կենդանի զոհեր մատուցել։ Հետագա երեսուն տարիները նա անց է կացրել Մատանու որոնումներով՝ երբեմն վերադառնալով Շելոբ։ Այդ ժամանակ (3001, 3-րդ դարաշրջան) Գենդալֆը գլխի է ընկել Բիլբոյին պատկանող Մատանու ուժի մասին, և Շիրի պահպանությունն ուժեղացրել է։ Մոգը փորձել է գտնել Գոլումին և խնդրել Արագորնին օգնել իրեն։ Սակայն 3009 թվականին Գոլումն ընկել է Սաուրոնի ձեռքը և կտտանքների ենթարկվելով՝ պատմել Մատանու և նրա գտնվելու վայրի մասին։ Ինը նազգուլներ լքել են Մորդորը և ուղևորվել դեպի Շիր։ Նրան հետևել է Գոլումը. Արագորնը և Գենդալֆը կարողացել են բռնել նրան, և որոշ ժամանակ նա մնացել է Լիխոլեսիայի էլֆերի մոտ, սակայն օրկերը նրան օգնել են փախչել։ Նա գնացել է Մատանու Միաբանության հետքերով և 3019 թվականի փետրվարի 29-ին հանդիպել Ֆրոդոյի հետ։ Գոլումը, փորձելով հոբիթներից խլել Մատանին, հարձակվել է նրանց վրա, սակայն հոբիթները հաղթել են նրան և ստիպել ծառայել իրենց, որպես ուղեցույց՝ ստիպելով երդվել Մատանու անունով, որ կծառայի Մատանու տիրոջը (Ֆրոդոյին)։ Այնուամենայնիվ, Գոլումը չի թողել «իր թովչանքին» տիրանալու փորձերը և առաջարկել է հոբիթներին գաղտնի ճանապարհով անցնել Քիրիթ Ունգոլի լեռնանցքով, որտեղ գտնվում է Շելոբի բույնը։ Այսպիսով, Գոլումը հույս է ունեցել հրեշի օգնությամբ հաշվեհարդար տեսնել հոբիթների հետ և տիրանալ անտեր Մատանուն։ Սակայն նրա մտահղացումը ձախողվել է, իսկ Գոլումը, հարձակվելով Սեմի վրա, կենդանի է մնացել միայն հրաշքով։ Մորդորում Գոլումը գաղտնի հետևել է Ֆրոդոյին և Սեմ Օորոդրուինին՝ սպասելով Մատանուն տիրանալու հարմար առիթի։ Երրորդ դարաշրջանի 3019 թվականի մարտի 25-ին հոբիթները հասել են լեռան մոտ գտնվող Սամաթ Նաուրի քարանձավին։ Նրանք մտադրվել են Մատանին նետել լավայի մեջ, բայց պարզվել է, որ դա այնքան էլ հեշտ չէ. ցանկացած արարած հայտնվում է Մատանու լիարժեք իշխանության տակ, և անհնար է լինում դիմակայել դրան։ Անդունդի եզրին կանգնած Ֆրոդոն իրեն հռչակել է Մատանու տիրակալ, բայց հանկարծ Գոլումը հարձակվել է նրա վրա։ Գոտեմարտում Գոլումը Մատանու հետ կծել է մրցակցի մատը, բայց գրեթե անմիջապես, ուրախությունից ցատկելով, ընկել է անդունդը։ Մատանին ընկել է Օորոդրուինի լավայի մեջ և ոչնչացվել։ Գոլումը մահացել է՝ դրանով իսկ որոշիչ դեր խաղալով Մատանու պատմության մեջ։

Ստեղծում և զարգացում խմբագրել

 
Գոլում

Ըստ Դուգլաս Անդերսոնի՝ Գոլումի նախատիպը հայտնվել է շուրջ 1928 թվականին գրված Glip բանաստեղծությունում։ Թոլքինն այնտեղ նկարագրել է քարանձավում ապրող քաղցած արարածի՝ խավարում փայլող երկու կլոր աչքերով[6]։

Հոբիթի առաջին հրատարակությունում Գոլումը ներկայացվում է որպես համեմատաբար բարյացկամ և հարգարժան արարած, որն ընդունում է իր պարտությունը հանելուկներ խաղում և երբ հասկանում է, որ մատանին կորցրել է, ներողություն է խնդրում Բիլբոյից՝ Մատանու փոխարեն առաջարկելով ցույց տալ նրան քարանձավից դուրս գալու ճանապարհը[7]։

1937 թվականին հրատարակչի խնդրանքով, որը սպասում էր Հոբիթի շարունակությանը, Թոլքինն սկսել է գրել «Մատանիների տիրակալը»։ «Անցյալի ստվերը» գլխի առաջին տարբերակում Գոլումի պատմությունը, որը պատմել է Գենդալֆը, արդեն մոտ էր վերջնական տարբերակին։ Տարբերությունն այն է, որ Գոլումն ինքը մատանին գտնում է գետում, իսկ նրա սկզբնական անունը Դիգոլ է (հին անգլերեն՝ Digol, «գաղտնի», «թաքնված»), այլ ոչ թե Սմեագոլ (հետագայում Դիգոլ անունը փոխվել է Դեագոլի (հին անգլերեն՝ Deagol) և հանձնվել է Գոլումի զարմիկին)[8]։ 1939 թվականին թվագրված նշումների մեջ Թոլքինը ենթադրել է, որ Գոլումը կարող է երկրորդ մատանին գտնել Մորդորում, սակայն այդ գաղափարը հետագա զարգացում չի ստացել։ Նույն ուրվագծով արդեն կա «Մատանիների տիրակալի» եզրափակիչը[9]։

  Այդ պահին Գոլումը, որը կարծես թե փոխվել է և նրանց գաղտնի արահետներով անցկացրել Մորդորի միջով, մոտենում և նենգորեն փորձում է զավթել մատանին։ Նրանք պայքարում են, Գոլումը խլում է մատանին և ընկնում ճեղքի մեջ։
- Tolkien J. R. R. Chapter XXII. New Uncertainties and New Projections // The Return of the Shadow / Ed. C. Tolkien — P. 380
  

1947 թվականին՝ դեռևս «Մատանիների տիրակալը» գրելու ընթացքում, Թոլքինն իր հրատարակչին «Հոբիթի» հետ կապված տարբեր ուղղումներ է ուղարկել[10]։ 1937 թվականի բնօրինակ տարբերակում Գոլումը պատրաստ էր Մատանին որպես նվեր տալ Բիլբոյին, բայց այդ տարբերակը չի համապատասխանում «Մատանիների տիրակալին», որտեղ մատանին չափազանց մեծ նշանակություն ուներ, հատկապես Գոլումի համար։ Այդ պատճառով Թոլքինը մտադիր էր փոխել Բիլբո Բեգինսի և Գոլումի հանդիպման պատմությունը։ Նա հրատարակիչ Սթենլի Անվինին է ուղարկել «Հանելուկներ խավարի մեջ» գլխի վերաշարադրված տարբերակը՝ որպես «Մատանիների տիրակալի» հետ հակասությունները վերացնելու համար անհրաժեշտ փոփոխությունների մեկ օրինակ[11]։ Ի զարմանս Թոլքինի՝ գլխի նոր տարբերակը ներառվել է «Հոբիթի» երկրորդ հրատարակության մեջ, որը հրատարակվել է 1951 թվականին[12]։ «Մատանիների տիրակալի» նախաբանում ներառված է դիտողություն, որը բացատրում է, որ 1937 թվականի տարբերակը թզուկների համար Բիլբոյի կողմից պատմված սուտ էր, իսկ նոր տարբերակը պարունակում է իրական իրադարձությունների նկարագրությունը[13][14]։

Ոգեշնչման աղբյուրներ խմբագրել

 
Գրենդելը Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքինի «Բեովուլֆի պատմություններին» իլյուստրացիայի մեջ

Գոլումին հաճախ համեմատում են հինավուրց «Բեովուլֆ» պոեմից Գրենդելի հրեշի հետ[15]։ Բացի արտաքին նմանությունից, երկուսն էլ գիշերային, ստորերկրյա և ջրի հետ կապված ապրելակերպ են վարում[16]։ Գոլումին նաև համեմատում են աստվածաշնչյան Կայենի հետ[17], որը, ըստ «Բեովուլֆի» տեքստի, Գրենդելի նախնին է։ Երկուսն էլ սպանել են մերձավոր ազգականներին՝ Աբելին և Դեագոլին, ինչից հետո նրանց վռնդել են ընտանիքից[16]. «Գոլումը գործեց Կայենի մեղքը՝ ձեռք բերելով Մատանին և սպանելով իր զարմիկին՝ Մատանուն տիրանալու նախանձելի ցանկությամբ»[18]։

 
Կալիբանը Ուիլյամ Հոգարթի իլյուստրացիայի մեջ

Իր որդու՝ Քրիստոֆերի նամակներից մեկում Թոլքինը համեմատում է Սեմի վերաբերմունքը Գոլումի նկատմամբ Վիլյամ Շեքսպիրի «Փոթորիկ» պիեսում Կալիբանի հանդեպ Արիելի վերաբերմունքի հետ։ Լիզա Հոփքինսը նաև զուգահեռներ է անցկացնում Գոլումի հանդեպ Ֆրոդոյի և Փրոսպերոյի հանդեպ Կալիբանոյի վերաբերմունքի միջև[19]։

19-րդ դարի վերջից մինչև 20-րդ դարի սկզբի գրականության մեջ Գոլումը համեմատվում է Հենրի Հագարդի «Սողոմոն թագավորի հանքերը» վեպի Գագուլա կախարդուհու հետ, որը հրատարակվել է 1885 թվականին և Թոլքինի կողմից ընթերցվել երիտասարդության տարիներին։ Այս համեմատության մեջ հատկապես առանձնանում են Գագուլայի ֆիզիկական բնութագրերը և նրա խոսակցության ոճը[20]։

Ոգեշնչման մեկ այլ հնարավոր աղբյուր է Գուստավ Մայրինկի 1915 թվականի համանուն ֆանտաստիկ վեպի Գոլեմը։ Բացի անունների նմանությունից Գոլումը և Մայրինկի Գոլեմը համարվում են անհայտ տեսակի մարդանման արարածներ և ունեն անտեսանելի դառնալու կարողություն[21]։

Դեյվ Նելսոնի կարծիքով Գոլումի նկարագրության վրա ենթադրաբար ազդել է Հերբերտ Ուելսի Ժամանակի մեքենա վեպը, հատկապես՝ մորլոկի կերպարները (մարդանման ստորգետնյա մարդակեր-արարածներ)։ Մորլոկների մաշկը սպիտակ է և խամրած, իսկ աչքերն արտացոլում են լույսը։ Ինչպես Գոլումը, նրանք համեմատվում են սարդերի հետ, վախենում են լույսից և ուտում էլոյներին (մարդանման արարածների հորինված ցեղ), ինչպես Գոլումն ուտում է օրկերին[22]։

Թոլքինի ստեղծագործություններում Գոլումը համեմատվում է «Մատանիների տիրակալի» Գրիմա Գնիլոուստի կերպարի հետ։ Ինչպես Գրիման, որը վերջիվերջո դավաճանում է իր պարոն Սարումանին, Գոլումը դավաճանում է Ֆրոդոյին՝ թողնելով նրան Շերոբի որջում[23]։

Բեմական մարմնավորումներ խմբագրել

  • «Միստր Բիլբո Բեգինսի, Հոբիթի հեքիաթային ճամփորդությունը» (ԽՍՀՄ) հեռուստանախագծում՝ Իգոր Դմիտրիև
  • «Մատանիների տիրակալը» և «Հոբիթ» կինոնկարներում՝ Էնդի Սերքիս (ինչպես համակարգչային անիմացիայում motion capture-ի օգնությամբ, այնպես էլ կենդանի)
  • «Գոլումի որս» կարճամետրաժ ֆանատիկ ֆիլմում՝ Գարեթ Բրոու

Մրցանակներ խմբագրել

Գոլումն արժանացել է MTV կինոմրցանակին՝ նրա դերակատար Էնդի Սերկիսի հետ միասին, և անձամբ է վերցրել մրցանակը։ Ընդ որում, զգացմունքային խոսքեր է ասել MTV-ի դեմ[24]։

Արտացոլում մշակույթում խմբագրել

Գոլումի «իմ թովչանք» հայտնի արտահայտությունն Ամերիկյան բոլոր ժամանակների ֆիլմերի 100 լավագույն խոսքերի ցանկում զբաղեցրել է 85-րդ տեղը՝ AFI-ի վարկածով։ 2011 թվականին Empire ամսագրի կայքում անցկացված հարցման արդյունքում կերպարը՝ Սերքիսի կատարմամբ, կինոյի 100 մեծագույն կերպարներն ամսագրի վարկածով զբաղեցրել է 13-րդ տեղը[25]։

Գոլումի պատվին անվանվել է Ingerophrynus gollum-ը՝ 2011 թվականին նկարագրված անպոչ երկկենցաղ դոդոշների տեսակը, որն Արևմտյան Մալայզիայում համարվում է էնդիմիկ[26]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Hammond, Scull, The Lord of the Rings: A Reader's Companion, 2005, էջեր 27, 53
  2. ↑ Карпентер, Джон Рональд Руэл Толкин. Письма, 2004, Письмо № 25. Редактору газеты «Обсервер»
  3. ↑ Tolkien, The Peoples of Middle-earth, 2002, էջեր 53—54
  4. ↑ Anderson, The Annotated Hobbit, 2012, էջ 147
  5. ↑ Wendling, The Riddle of Gollum: Was Tolkien Inspired by Old Norse Gold, the Jewish Golem, and the Christian Gospel?, 2008
  6. ↑ Anderson, The Annotated Hobbit, 2012, էջեր 145—146
  7. ↑ Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part One: Mr. Baggins, 2007, էջեր 166—167
  8. ↑ Tolkien, The Return of the Shadow, 2002, Chapter III. Of Gollum and the Ring, էջ 86
  9. ↑ Tolkien, The Return of the Shadow, 2002, Chapter XXII. New Uncertainties and New Projections, էջ 370
  10. ↑ Карпентер, Джон Рональд Руэл Толкин. Письма, 2004, Письмо № 109. К сэру Стэнли Анвину
  11. ↑ Карпентер, Джон Рональд Руэл Толкин. Письма, 2004, Письмо № 111. К сэру Стэнли Анвину
  12. ↑ Карпентер, Джон Рональд Руэл Толкин. Письма, 2004, Письмо № 128. В «Аллен энд Анвин»
  13. ↑ Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part Two: Return to Bag-End, 2007, էջեր 284—287
  14. ↑ Толкин, Властелин Колец. Книга I. Содружество Кольца, 1999, Пролог. 4. О том, как было найдено Кольцо
  15. ↑ Anderson, The Annotated Hobbit, 2012, էջեր 161—162
  16. ↑ 16,0 16,1 Nahon, Gollum ou la personnification de l'Anneau, 2007, էջ 110
  17. ↑ Jeffrey, Tolkien as Philologist, 2004, էջ 61
  18. ↑ Wood, Tolkien’s Augustinian Understanding of Good and Evil, 2007, էջ 101
  19. ↑ Hopkins, Gollum and Caliban, 2007, էջ 284
  20. ↑ Rogers, Underwood, Gagool and Gollum: Exemplars of Degeneration in King Solomon's Mines and The Hobbit, 2000, էջ 121
  21. ↑ Wendling, The Riddle of Gollum: Was Tolkien Inspired by Old Norse Gold, the Jewish Golem, and the Christian Gospel?, 2008
  22. ↑ Drout, J.R.R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment, 2006, էջ 371
  23. ↑ Chance, The Lord of the Rings: The Mythology of Power, 2001, էջ 73
  24. ↑ Gollum wins an Award ՅուԹյուբում
  25. ↑ «The 100 Greatest Movie Characters». empireonline.com (անգլերեն). Empire. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 25-ին. «Serkis' performance continues to consistently display the demented halfling's highly volatile state»
  26. ↑ Bo Beolens, Michael Watkins, Michael Grayson Gollum // The Eponym Dictionary of Amphibians. — Exeter: Pelagic Publishing, 2013. — P. 81. — ISBN 978-1-907807-4-42

Գրականություն խմբագրել

  • Anderson, D. A. Le Hobbit annote = The Annotated Hobbit / Trad. D. Lauzon. — Paris: Christian Bourgois, 2012. — 468 p. — ISBN 978-2-267-02389-3
  • Chance, J. Lord of the Rings: The Mythology of Power. — Lexington: University Press of Kentucky, 2001. — 162 p. — ISBN 0813190177
  • Hammond, W. G., Scull, C. The Lord of the Rings: A Reader's Companion. — London: HarperCollins, 2005. — 894 p. — ISBN 0-00-720907-X
  • Hopkins, H. Gollum and Caliban // Tolkien and Shakespeare: Essays on Shared Themes and Language / Ed. J. B. Croft. — Jefferson, N.C.: McFarland & Company, 2007. — 327 p. — ISBN 0786428279
  • Jeffrey, D. L. Tolkien as Philologist // Tolkien and the invention of the myth: a reader / Ed. J. Chance. — Lexington: University Press of Kentucky, 2004. — 340 p. — ISBN 0-8131-2301-1
  • Nagy, G. Gollum // J.R.R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment / Ed. M. Drout. — London: Routledge, 2006. — 808 p. — ISBN 0415969425
  • Nahon, M. Gollum ou la personnification de l'Anneau // Tolkien et le Moyen Âge / Réd. L. M. Carruthers. — Paris: CNRS Éditions, 2007. — 331 p. — ISBN 2271065682
  • Rogers, W. N., Underwood, M. R. Gagool and Gollum: Exemplars of Degeneration in King Solomon's Mines and The Hobbit // J. R. R. Tolkien and His Literary Resonances: Views of Middle-earth / Ed. G. Clark, D. Timmons. — Westport, Conn.: Greenwood Publishing Group, 2000. — 213 p. — ISBN 0313308454
  • Wendling, W. The Riddle of Gollum: Was Tolkien Inspired by Old Norse Gold, the Jewish Golem, and the Christian Gospel?(անգլ.) // Inklings Forever. — Upland, Indiana: Taylor University, 2008. — Vol. VI. Архивировано из первоисточника 30 Նոյեմբերի 2014.
  • Wood, R. C. Tolkien’s Augustinian Understanding of Good and Evil // Tree of tales: Tolkien, literature, and theology / Ed. T. A. Hart, I. Khovacs. — Waco, Tex.: Baylor University Press, 2007. — 132 p. — ISBN 9781932792645
  • Толкин, Джон Рональд Руэл (Толкин Дж. Р. Р.) Хоббит = The Hobbit, or There and Back Again / Пер. с англ. Н. Рахмановой. — Минск: Вышэйшая школа, 1992. — 336 с. — 180 000 экз. — ISBN 5-339-00717-0
  • Толкин, Джон Рональд Руэл (Толкин Дж. Р. Р.) Властелин Колец. Книга I. Братство Кольца (Содружество Кольца) = The Lord of the Rings. The Fellowship of the Ring / Пер. с англ. Каменкович, Мария Владимировна, В. Каррика. — СПб: Азбука (издательство), 1999. — 704 с. — 7000 экз. — ISBN 5-7684-0747-2
  • Толкин, Джон Рональд Руэл (Толкин Дж. Р. Р.) Властелин Колец. Книга II. Две Башни = The Lord of the Rings. The Two Towers / Пер. с англ. Каменкович, Мария Владимировна, В. Каррика. — СПб: Азбука (издательство), 1999. — 574 с. — 7000 экз. — ISBN 5-7684-0748-0
  • Толкин, Джон Рональд Руэл (Толкин Дж. Р. Р.) Властелин Колец. Книга III. Возвращение короля,Возвращение Короля = The Lord of the Rings. The Return of the King / Пер. с англ. Каменкович, Мария Владимировна, В. Каррика. — СПб: Азбука (издательство), 1999. — 734 с. — 7000 экз. — ISBN 5-7684-0749-9
  • Толкин, Джон Рональд Руэл (Tolkien J. R. R.), Rateliff, J. D. История «Хоббита» (The History of The Hobbit. Part One: Mr. Baggins). — London: HarperCollins, 2007. — 467 p. — ISBN 0007235550
  • Толкин, Джон Рональд Руэл (Tolkien J. R. R., Rateliff), J. D. История «Хоббита» (The History of The Hobbit). Part Two: Return to Bag-End. — London: HarperCollins, 2007. — 438 p. — ISBN 0007250665
  • Толкин, Джон Рональд Руэл (Tolkien J. R. R.) История Властелина колец (The Return of the Shadow) / Ed. Толкин, Кристофер (C. Tolkien). — London: HarperCollins, 2002. — 497 p. — (История Средиземья (The History of the Middle-Earth)). — ISBN 0-261-10224-9
  • Толкин, Джон Рональд Руэл Народы Средиземья / Ed. Толкин, Кристофер (C. Tolkien). — London: HarperCollins, 2002. — 482 p. — (История Средиземья (The History of the Middle-Earth)). — ISBN 0-261-10348-2

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Գոլում(անգլ.) Internet Movie Database կայքում:

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գոլում» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գոլում&oldid=9518266» էջից