Գաղտնի լեզու կամ թաքուն լեզու, հատուկ խմբի շփման հաստատված համակարգ, որի հիմնական նպատակն է թաքցնել օտարներից հաղորդակցման մտադրությունների իմաստը։ Գաղտնի լեզուները կարող են ունենալ լեզվական, ոչ լեզվական (ժեստեր, նշաններ, նկարներ), ինչպես նաև խառը բնույթ։ Գաղտնի լեզուն հայտնի է հին ժամանակներից։

Ներազգային խմբագրել

Գաղտնի լեզուները կարող են պարտադրել երեխաներին, որպեսզի թաքցնեն իրենց մտադրությունները մեծահասակներից (մանկական գաղտնի լեզուներ)[1]։

Նույն մարտավարությանը հաճախ դիմում են մեծահասակները՝ երեխաներից տեղեկացվածի իմաստը թաքցնելու նպատակով։ Օրինակ, բառերը ոչ թե ամբողջությամբ են արտահայտվում, այլ տառերով։ Լեզվի տեղաշարժի պայմաններում մեծահասակները կարող են օգտվել մեռնող լեզվից՝ տեղեկացվածը երեխաների համար անհասկանալի դարձնելու նպատակով։ Այսպես, օրինակ, 20-րդ դարի սկզբին բրիտանական Տրինիդադում մեծահասակները աստիճանաբար օգտվում էին ֆրանսերեն լեզվից՝ նպատակ ունենալով թաքցնել այն, ինչ հաղորդվում էր երեխաներից, որոնց հետ սովորաբար օգտագործում էին միայն անգլերենը։

Ազգամիջյան խմբագրել

Ըստ էության, այս տարածաշրջանում քիչ հայտնի ցանկացած լեզու կարող է օգտագործվել որպես գաղտնի։ Այսպիսին են, օրինակ, գերմանական հրեաների լեզուն, նաև մուղաթերեն լեզուն, որը մշակել են միջինասիական գնչուները՝ լյուլները[2]։ Տրանսվեստիտները Ջակարտայում օգտագործում են որպես գաղտնի լեզու հոլանդերենը (նախկին մետրոպոլիայի լեզուն, որը աստիճանաբար մոռացվեց անկախությունից հետո)։

Ռազմական խմբագրել

Ռազմական նպատակներով գաղտնի լեզուներն օգտագործվում են բավական հաճախ։ Այսպես, Արևելյան Թիմորի ապստամբներն օգտագործել են պորտուգալերեն լեզուն, որին գրեթե չէին տիրապետում իրենց գլխավոր հակառակորդները՝ ինդոնեզացիները։ Արևմտյան Սահարայի ապստամբներն օգտագործում են իսպաներեն, որոնց թույլ են տիրապետում մարոկկացիները։ 20-րդ դարում ԱՄՆ բանակը որպես նավահոյի գաղտնի լեզու է օգտագործել։ Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ Կարմիր բանակի կապավորները՝ ԽՍՀՄ փոքր ժողովուրդներից եկվորները, հաճախ նույն նպատակների հետ օգտագործել են իրենց մայրենի լեզուները՝ իմանալով, որ կապի գծի մյուս ծայրում իրենց հայրենակիցն է, իսկ նրանց բանակցությունները գաղտնալսող կապավոր վերմախտը չի տիրապետում իրեն քիչ հայտնի լեզվին։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

Գրականություն խմբագրել