Վիքիպեդիա

Անդրեա Պրադեր

Անդրեա Պրադեր (դեկտեմբերի 23, 1919(1919-12-23)[1][2], Սամեդան, Շվեյցարիա - հունիսի 3, 2001(2001-06-03)[1][2], Ցյուրիխ, Շվեյցարիա), շվեյցարացի գիտնական, բժիշկ և մանկական էնդոկրինոլոգ, ով բացահայտել է Պրադեր-Վիլի համախտանիշը։ Պրադերին է պատկանում նաև մարդու վերարտադրողական համակարգի ֆիզիոլոգիական զարգացման աստիճանի գնահատման երկու սանդղակների ստեղծումը՝ Պրադերի և օրխիդոմետրի։

Անդրեա Պրադեր
Ծնվել էդեկտեմբերի 23, 1919(1919-12-23)[1][2]
Սամեդան, Շվեյցարիա
Մահացել էհունիսի 3, 2001(2001-06-03)[1][2] (81 տարեկան)
Ցյուրիխ, Շվեյցարիա
Քաղաքացիություն Շվեյցարիա
Մասնագիտությունբժիշկ, գիտնական, համալսարանի դասախոս և մանկաբույժ
Հաստատություն(ներ)Ցյուրիխի համալսարան
Գործունեության ոլորտբժշկություն[3], մանկաբուժություն[3] և մանկական էնդոկրինոլոգիա[3]
ԱնդամակցությունԼեոպոլդինա
Ալմա մատերՑյուրիխի համալսարան[4]
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[5] և գերմաներեն[3]
Եղել է գիտական ղեկավարՎերներ Շտյուցլ[4]
Պարգևներ

Կենսագրություն խմբագրել

Անդրեա Պրադերը ծնվել է Սամեդանում Գրաուբյունդենում (Շվեյցարիա), բայց կյանքի մեծ մասն ապրել է Ցյուրիխում։ Սովորել է Ցյուրիխի համալսարանի բժշկական քոլեջում։ 1944-1946 թվականներին օրդինատուրայում աշխատել է Գ. Թյոնդուրիի ղեկավարությամբ Ցյուրիխի անատոմիայի ամբիոնում, այնուհետև 1947 թվականին Լոզանի ամբուլատոր բժշկության ամբիոնում՝ Ա. Վաննոտտիի (А. Vannotti) մոտ։ 1947 թվականին աշխատել է Ցյուրիխի մանկական հիվանդանոցի բժիշկ-ասիստենտ։ 1950 թվականից սկսում է նրա կարիերան որպես մանկական էնդոկրինոլոգ։ Իր առաջադիմական հետազոտությունները նրան տարան ԱՄՆ 1950-ականների սկզբին՝ Պրադերը իր մասնագիտացումն անցել է Նյու Յորքի Բելվյու հիվանդանոցում՝ Լյութեր Էմմեթ Հոլթի որդու՝ Լ. Է. Հոլթ կրտսերի ղեկավարությամբ։ Էնդոկրինոլոգիայի նկատմամբ նրա չթուլացող հետաքրքրությունը կապվում է Լոուսոն Ուիլկինսի հետ ունեցած շփումների հետ[6]։ Պրադերը դոկտորի կոչում է ստացել 1957 թվականին։ 1962 թվականին դարձել է Ցյուրիխի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի պրոֆեսոր։ 1965 թվականին ամբիոնի երկարամյա ղեկավար Գիդո Ֆանկոնին թոշակի է անցել, և Պրադերը նրան փոխարինել է որպես պրոֆեսոր և Ցյուրիխի համալսարանի մանկաբուժության ամբիոնի վարիչ։ Նաև ստանձնել է մանկական հիվանդանոցի (Kinderspital) տնօրենի պաշտոնը՝ պաշտոնավարելով մինչև 1986 թվականը[7]։

Հետազոտություններ խմբագրել

Անդրեա Պրադերի հիմնական հետազոտությունները եղել են մանկական էնդոկրինոլոգիայի գծով, սակայն նրա վաղ աշխատությունների մեջ կան մանկաբուժության բնագավառի այլ թեմաներ։ Ահա նրա սեփական և համատեղ ստեղծագործություններից մի քանիսը, ժամանակագրական կարգով՝

Պրադերը մասնակցել է նաև հետևյալ գիտահետազոտական աշխատանքների բացահայտմանը կամ նկարագրությանը՝

  • Վերերիկամային կեղևի լիպոիդ բնածին հիպերպլազիա՝ Զիբենմանի (Siebenmann) հետ միասին (1957),
  • Ժառանգական ֆրուկտոզայի անհանդուրժողականություն, Ռ. Ֆրյոշի (R. Froesh), Ա. Լաբհարտի (A. Labhart) համահեղինակությամբ (1957),
  • Վիտամին D-ի անբավարարությունը Ռ. Իլլիգի համահեղինակությամբ (1961),
  • Ադրենոլեյկոդիստրոֆիա (ALD)։ 1963 թվականին Անդրեա Պրադերը մասնակցել է գիտնականների խմբի գիտահետազոտական աշխատանքներին[10]՝ Գվիդո Ֆանկոնիի գլխավորությամբ, ով ուսումնասիրել և նկարագրել է վերերիկամային խրոնիկական անբավարարության հետ կապված վիճակը՝ ուղեղի և ծայրամասային նյարդային համակարգի դեմելինացնող հիվանդությունների հետ միասին։ Նրանք մշակել են ախտորոշիչ չափանիշներ և այդ ժառանգական համախտանիշի պաթոլոգիայի և կլինիկական դրսևորման նկարագրությունը, որն առաջին անգամ նկարագրվել է Զիմերլինգի և Կրոյցֆելդի կողմից 1923 թվականին իրենց հանդիպած կլինիկական դեպքի հրապարակման մեջ[11] և խումբն այն անվանել է ի սկզբանե Թոմաս Ադիսոնի[12] և Պոլ Ֆերդինանդ Շիլդերի պատվին (Ադիսոն-Շիլդերի հիվանդություն)[13][14]։ Այժմ հիվանդությունը կրում է այն բժիշկների անունը, ովքեր առաջին անգամ նկարագրել են այն (Զիմերլինգ և Կրոյցֆելդ)։ Հանրությունը հիվանդության դեպքին ծանոթացել է «L'olio di Lorenzo» ֆիլմում։ Դա հիմնականում մանկական պրոգրեսիվ նյութափոխանակության համախտանիշ է, որն առավել հաճախ դրսևորվում է 5-ից 15 տարեկան տղաների մոտ և համատեղում է Ադիսոնի հիվանդության և միելինոկլաստիկ ցրված սկլերոզի (Շիլդերի հիվանդություն) բնորոշ հատկանիշները։ Կանայք այս հիվանդությամբ չեն տառապում, սակայն, քանի որ ժառանգականությունը կապված է X քրոմոսոմի հետ, նրանք համարվում են գենետիկ կրողներ[15]։

Միջազգային ճանաչում խմբագրել

1972-1974 թվականներին Պրադերը եղել է Շվեյցարիայի մանկաբուժական ընկերության (Schweizerische Gesellschaftfür Pädiatrie) պատվավոր անդամ և նախագահ, նաև «Լեոպոլդինա» Գերմանական գիտությունների ակադեմիայի (1968) պատվավոր անդամ[16], Լոնդոնի բժիշկների թագավորական քոլեջի անդամ, ստացել է Հելսինկիի համալսարանի մեդալ, Տուրկուի համալսարանի մեդալ, Օտտո Նաեգելի (OttoNaegeli OttoNaegeli ), Օտտո Նաեգելիի մրցանակ, Բերթոլդի մեդալ Գերմանական էնդոկրինոլոգիայի ընկերության կողմից և Ճապոնիական Տոկուսիմա համալսարանի (անգլ.՝ University of Tokushima) պատվավոր դոկտորի կոչում։ 1962 և 1971 թվականներին եղել է Մանկական էնդոկրինոլոգիայի եվրոպական միության նախագահ[17]։

Անդրեա Պրադերի մրցանակ խմբագրել

Անդրեա Պրադերի մրցանակը ամենամյա Առաջնորդության մրցանակ է, որը հիմնադրվել է 1987 թվականին և շնորհվում է Մանկական էնդոկրինոլոգիայի եվրոպական միության անդամներին՝ ի նշան մանկական էնդոկրինոլոգիայի ոլորտում նրանց ձեռքբերումների։ Մրցանակի ստեղծման համար միջոցները տրամադրվել են Ստոկհոլմի Pharmacia & Upjohn ընկերությունների կողմից։ Մրցանակը ներկայումս ֆինանսավորվում է ամերիկյան Pfizer ընկերության կողմից[18]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Base biographique (ֆր.)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  4. ↑ 4,0 4,1 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  5. ↑ Identifiants et Référentiels (ֆր.) — ABES, 2011.
  6. ↑ Beighton, Peter; Beighton, Gretha The Man Behind the Syndrome. — Berlin: Springer Verlag, 1986. — ISBN 978-0-387-16218-8
  7. ↑ Wiedemann, H. R. Andrea Prader: on the occasion of his 65th birthday(անգլ.) // European Journal of Pediatrics : journal. — 1984. — Т. 148. — № 2. — С. 80—1. — doi:10.1007/BF00445789
  8. ↑ Rossi, Ettore; A. Prader Die Angiokardiographie bei angeborenen Herzfehlern(գերմ.) // Swiss Medical Weekly : magazin. — 1948. — Т. 78. — С. 1054—1064.
  9. ↑ A. Prader, H. P. Gurtner:Das Syndrom des Pseudohermaphroditismus masculinus bei kongenitaler Nebennierenrindenhyperplasie ohne Androgenüberproduktion (adrenaler Pseudohermaphroditismus musculinus).
  10. ↑ Guido Fanconi(pediatrician), Andrea Prader(pediatric endocrinologist), Werner Isler (pediatrician), Fritz Lüthy (neurologist), and Rudolf Siebenmann (pathologist).
  11. ↑ Siemerling, E; H. G. Creutzfeldt Bronzekrankheit und sklerosierende Encephalomyelitis (diffuse Sklerose) (und) // Archiv für Psychiatrie. — 1923. — Т. 68. — С. 217—244.
  12. ↑ Addison, T. Anaemia. Disease of the supra-renal capsules (und) // London Hospital Gazette. — 1849. — Т. 43. — С. 517—518.
  13. ↑ Schilder, P. F. Zur Kenntnis der sogenannten diffusen Sklerose (über Encephalitis periaxialis diffusa)(գերմ.) // Zeitschrift für Neurologie, Berlin : magazin. — 1912. — Т. 10. — № 1.
  14. ↑ Scholz, W. Klinische, pathologisch-anatomische und erbbiologische Untersuchungen bei familiärer, diffuser Hirnsklerose im Kindesalter (Ein Beitrag zur Lehre von den Heredodegenerationen)(գերմ.) // Zeitschrift für Neurologie, Berlin : magazin. — 1925. — Т. 99. — С. 651—717.
  15. ↑ Fanconi, G; A. Prader; W. Isler; F. Lüthy; R. Siebenmann Morbus Addison mit Hirnsklerosse im Kindesalter. Ein hereditäres Syndrom mit X-chromosomaler Vererbung?(գերմ.) // Helvetica paediatrica acta : magazin. — 1963. — Т. 18. — С. 480—501.
  16. ↑ List of all members of Leopoldina, since the foundation of the Academy in 1652; Andrea Prader's name was found on page 105 of the pdf file. site visited on 12 May 2011 Արխիվացված 2011-05-19 Wayback Machine
  17. ↑ «Европейского общества педиатрической эндокринологии». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  18. ↑ «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 8-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Անդրեա_Պրադեր&oldid=9375207» էջից