Վիքիպեդիա

Ամբազոնիա

Ամբազոնիա, պաշտոնապես Ամբազոնիայի Դաշնային Հանրապետություն, ինքնահռչակ պետություն Արևմտյան Աֆրիկայում, որը կազմում է Կամերունի հյուսիսարևմտյան և հարավարևմտյան շրջանները, որը պատմականորեն հայտնի է որպես Հարավային Կամերուն։ Ոչ մի երկիր պաշտոնապես չի ճանաչել Ամբազոնիայի անկախությունը, և ներկայումս այն զինված հակամարտության վայր է ամբազոնյան անջատողականների և Կամերունի զինվորականների միջև, որը հայտնի է որպես Անգլախոսների ճգնաժամ։ Ամբազոնիան գտնվում է Կամերունի արևմուտքում և Նիգերիայի հարավ-արևելքում՝ Գվինեական ծոցի ափին։

Ամբազոնիայի Դաշնային Հանրապետություն
Ամբազոնիա դրոշ
Դրոշ		 Ամբազոնիա զինանշանը
Զինանշան
Նշանաբան՝
Մեկ ազգ, մեկ ճակատագիր Աստծու հովանու ներքո
Ամբազոնիա դիրքը
Ամբազոնիա դիրքը
     Ամբազոնիայի կողմից հռչակված տարածքը
     Անվիճելի Կամերունի տարածքը
ՄայրաքաղաքԲուեա
Ամենամեծ քաղաք Բամենդա
Պետական լեզուներ Անգլերեն
Կառավարում Ժամանակավոր
 -  Նախագահ Սիսիկու Ջուլիուս Այակ Թաբե և Սամուել Իկոմե Սաքո․ երկուսն էլ իրենց հռչակել են Ամբազոնիայի լեգիտիմ նախագահներ
Տարածք
 -  Ընդհանուր 42,710 կմ² 
Արժույթ AmbaCoin (պաշտոնական կրիպտոարժույթ)
Կենտրոնաֆրիկյան ֆրանկ (դե ֆակտո)
Ժամային գոտի UTC+1

Մինչև 1961 թվականը Հարավային Կամերունը բրիտանական գաղութ էր, մինչդեռ Կամերունի մնացած մասը ֆրանսիական գաղութ էր։ Անկախության ժամանակ անցկացվեց հանրաքվե, և Հարավային Կամերունի ընտրողները որոշեցին միանալ Կամերունին՝ որպես դաշնային հանրապետության բաղկացուցիչ նահանգ[1]։ Ժամանակի ընթացքում կենտրոնական կառավարության իշխանությունը ընդլայնվեց տարածաշրջանի ինքնավարության հաշվին։ Կառավարությունում գերակշռում էին ֆրանսախոսները։ Բնակիչներից շատերը նույնանում են որպես անգլախոսներ և նրանք ընկալում են որպես խտրականություն Կամերունի կառավարության կողմից անգլախոսների իրավական, վարչական, կրթական և մշակութային հաստատությունների վերացումը։

2016 և 2017 թվականներին լայնածավալ բողոքի ակցիաները հանդիպեց կառավարության բռնի ճնշմանը, ինչը հանգեցրեց անկարգությունների և բռնությունների ոստիկանական ուժերի նկատմամբ, իսկ 2017 թվականին՝ Ամբազոնիայի ղեկավարների կողմից անկախության միակողմանի հռչակմանը[2]։ Բռնությունը վերածվեց պարտիզանական պատերազմի, և 2021 թվականի դրությամբ բախումները շարունակվում են, խիտ բնակչությամբ կենտրոնները և ռազմավարական վայրերը հիմնականում վերահսկվում են կառավարության կողմից, որոնք ներգրավված են հակաապստամբների գործողություններում, իսկ ավելի հեռավոր, գյուղական շրջանները վերահսկվում են անջատողական զինյալների կողմից և օգտագործվում են պարտիզանական հարձակումներ իրականացնելու համար[3]։ Ամբազոնյան ուժերը պայքարել են միասնական ճակատ ստեղծելու համար, իսկ ներքին հակամարտությունները խոչընդոտել են Կամերունի հետ բանակցելու կամ մարտերում ներգրավված տարբեր միլիցիայի խմբերի նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելու ջանքերը[4]։ Շարունակվող բռնությունը հանգեցրել է երկու կողմերի կողմից մարդու իրավունքների խախտումների, ներառյալ քաղաքացիական անձանց անխտիր սպանությունների, խոշտանգումների, բռնաբարությունների և գենդերային հիմքով հանցագործությունների, ինչպես նաև անհիմն կալանավորումների ու առևանգումների[5]։

Ստուգաբանություն և տերմինաբանություն խմբագրել

 
Գաղութատիրության ժամանակաշրջանի քարտեզ, որի վրա Ամբասի ծոցը նշված է ձախ կողմում

«Ամբազոնիա» տերմինը առաջացել է Ambozes բառից՝ Վուրի գետի գետաբերանում գտնվող ծովածոցի տեղական անվանումից, որը անգլերենում անվանում են Ambas Bay (Ամբասի ծոց)[6]։ Անունը հորինել է Ֆոն Գորջի Դինկան 1984 թվականին՝ տարածաշրջանում ինքնավարության վերականգնման և անգլախոս հաստատությունների պահպանման արշավի շրջանակներում[7]։

Ամբազոնիա տերմինը սովորաբար կապված է անջատողական կամ անկախության ձգտող խմբակցության հետ, մինչդեռ Կամերունի կառավարությունը և այլ պաշտոնական աղբյուրներ, ինչպիսին է ՄԱԿ-ը, շարունակում են անվանել «Հյուսիսարևմտյան շրջան» և «Հարավարևմտյան շրջան»[8][9]։ Այլ աղբյուրներ անվանում են նաև «Հարավային Կամերուն», «Անգլախոս Կամերուն» կամ «Կամերունի անգլախոս շրջաններ»։

Պատմություն խմբագրել

Վաղ գաղութացում և գերմանական Կամերուն խմբագրել

 
Կամերունի քաղաքական քարտեզը 1901 – 1972 թվականներին

Մի քանի ազգերից եվրոպացի առևտրականներ այցելեցին Ամբասի ծոց․ առաջինը պորտուգալացիներից էին 1470-ական թվականներին։ Տարածաշրջանում առաջին մշտական եվրոպական բնակավայրը հիմնադրվել է 1858 թվականին բրիտանացի մկրտական միսիոներ Ալֆրեդ Սակերի կողմից՝ որպես ազատված ստրուկների ապաստարան։ Այս բնակավայրը հետագայում անվանվել է Վիկտորիա (այժմ՝ Լիմբե)՝ այն ժամանակվա թագուհի Վիկտորիայի անունով։ Մինչև 1880-ական թվականները եվրոպացիների գործունեության մեջ գերակշռում էին առևտրական ընկերությունները և միսիոներները։ Այնուամենայնիվ, 1880-ականներին Աֆրիկայի համար պայքարը մեծ թափ ստացավ, երբ եվրոպական տերությունները շտապում էին դիվանագիտական կամ ռազմական վերահսկողություն ձեռք բերել Աֆրիկայում՝ գաղութատիրական պահանջներ ապահովելու համար։ Գերմանացիները, որոնք հիմնել էին զգալի առևտրային կենտրոններ դեպի հարավ-արևելք՝ Վուրի գետի դելտայում (ժամանակակից Դուալա), և բրիտանացիները, որոնք մեծ հետաքրքրություններ ունեին դեպի արևմուտք՝ Նիգերիայում, երկուսն էլ մրցում էին տեղական կառավարիչների հետ համաձայնագրեր ստորագրելու համար։ Գերմանացի հետախույզ Գուստավ Նախտիգալը առանցքային պայմանագրեր է ստորագրել մի քանի նշանավոր թագավորների հետ։ Այս համաձայնագրերից դժգոհությունը հանգեցրեց 1884 թվականի Դուալայի կարճ պատերազմին, որում Գերմանիան օգնեց իր տեղական դաշնակիցներին հաղթել՝ էապես ամրապնդելով իր գաղութային դիրքը Կամերունում, և մինչև 1887 թվականը Բրիտանիան հրաժարվեց տարածաշրջանում իր հավակնություններից[10][11]։

Գերմանիան շարունակում էր ամրապնդել իր վերահսկողությունը ափի երկայնքով՝ տեղացի ղեկավարների հետ համաձայնագրերի միջոցով, որոնցով օժանդակվում էին ռազմական արշավախմբերը։ Գերմանիան մի քանի տարվա կռիվներից հետո նվաճեց Բուեան 1891 թվականին՝ 1892 թվականին Դուալայից այնտեղ տեղափոխելով գաղութային մայրաքաղաքը։ Մինչև 1914 թվականը գերմանացիները ուղղակիորեն կամ տեղական ղեկավարների հետ համաձայնագրերի միջոցով վերահսկողություն հաստատեց ներկայիս Ամբազոնիայի տարածաշրջանում՝ գրավելով այնպիսի համայնքներ, ինչպիսին է Նկամբեն, և հիմնելով կայազոր բերդ Բամենդայում 1912 թվականին։ Այնուամենայնիվ, շատ քաղաքներ և գյուղեր չունեին գերմանական վարչակազմ և միայն մի քանի անգամ էին տեսնում գերմանացի զինվորներին։ Գերմանական վարչակազմը կենտրոնացած էր պլանտացիաներ հիմնելու և տրանսպորտային ու կապի ենթակառուցվածքների բարելավման վրա՝ ապրանքներն ու բնական ռեսուրսները արագորեն նավահանգիստներ, իսկ այնտեղից Եվրոպա բերելու համար։ Կամերունի անհարթ տեղանքը և նավարկելի գետերի բացակայությունը Ամբազոնիայի մեծ մասում սահմանափակեցին գաղութային գործունեությունը ափամերձ շրջաններից դուրս։

Բրիտանական գաղութային շրջան (1914–1961) խմբագրել

1914 թվականին, երբ սկսվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը, բրիտանական ուժերը բրիտանական Նիգերիայից և ֆրանսիական ուժերը ֆրանսիական Հասարակածային Աֆրիկայից և Գաբոնից հարձակվեցին գերմանական Կամերունի վրա։ Դաշնակիցների ռազմածովային գերակայությունը թույլ տվեց արագ գրավել Կամերունի ափը՝ գերմանացիներին կտրելով ծովի միջոցով նոր ուժեր ստանալուց։ 1916 թվականի սկզբին վերջին գերմանացիները հանձնվեցին կամ հեռացան Կամերունից չեզոք Իսպանական Գվինեա։ 1919 թվականին Գերմանիան ստորագրեց Վերսալյան պայմանագիրը, որով պաշտոնապես հանձնեց իր գաղութները դաշնակիցներին։ Մի քանի շաբաթ անց Բրիտանիան և Ֆրանսիան հայտարարություն տարածեցին, որը հայտնի է որպես Սիմոն-Միլների հռչակագիր՝ սահմանելով բրիտանական Կամերունի և ֆրանսիական Կամերունի միջև սահմանները[12]։ Այս սահմանը միջազգայնորեն ճանաչվեց 1922 թվականին, և Բրիտանիային ու Ֆրանսիային տրվեց վերահսկողություն իրենց համապատասխան տարածաշրջանների նկատմամբ՝ որպես Ազգերի լիգայի մանդատներ[13]։

1924 թվականի բրիտանական Կամերունի վարչակազմի հրամանագրով բրիտանական Կամերունը բաժանվեց Հյուսիսային Կամերունի (կառավարվում էր որպես Հյուսիսային Նիգերիայի մաս) և Հարավային Կամերունի (կառավարվում էր որպես Արևելյան Նիգերիայի մաս)։ Երբ 1946 թվականին Ազգերի լիգայի մանդատային համակարգը փոխարկվեց ՄԱԿ-ի հովանավորության համակարգով, այս պայմանավորվածությունը կրկին նախատեսվեց 1946 թվականի օգոստոսի 2-ի Խորհրդում, որը նախատեսում էր Նիգերիայի պրոտեկտորատի և Կամերունի կառավարումը բրիտանական հովանավորության ներքո[14]։ 1953 թվականին Հարավային Կամերունի ներկայացուցիչները Արևելյան Նիգերիայի օրենսդիր մարմնում պահանջեցին առանձին տարածաշրջանային կառավարություն Հարավային Կամերունի համար՝ Բուեա կենտրոնով։ 1954 թվականին, Նիգերիայի Լիթլթոնի Սահմանադրության համաձայն, Հարավային Կամերունը ձեռք բերեց սահմանափակ ինքնավարություն՝ որպես քվազի շրջան Նիգերիայի Դաշնության կազմում։ Է․Մ․Լ․ Էնդելին դարձավ Հարավային Կամերունի քվազի տարածաշրջանի առաջնորդ, որի պաշտոնական կոչումը կառավարական բիզնեսի առաջնորդն էր[15]։

1957թվականին Միավորված ազգերի կազմակերպության 1957 թվականի փետրվարի 26-ի 1064 (XI) և 1957 թվականի դեկտեմբերի 13-ի 1207 (XII) բանաձևերը կոչ արեցին վարչակազմի իշխանություններին արագացնել հովանավորության տարածքների ինքնակառավարման կամ անկախության հասնելու միջոցառումները։ 1958 թվականին Հարավային Կամերունը ստացավ Նիգերիայի Ֆեդերացիայի լիարժեք ինքնավար շրջանի կարգավիճակ և Էնդելիի պաշտոնական կոչումը համապատասխանաբար փոխվեց վարչապետի[16]։ Միավորված ազգերի կազմակերպության 1959 թվականի մարտի 13-ի 1350 (XIII) և 1959 թվականի հոկտեմբերի 16-ի 1352 (XIV) բանաձևերը Հարավային և Հյուսիսային Կամերուններում կոչ էին անում հանրաքվեներ անցկացնել Հարավային Կամերունում և Հյուսիսային Կամերունում երկու այլընտրանքներով․ կա՛մ միանալ Նիգերիային, կա՛մ միանալ Կամերունին[17]։

Անկախությունը և հանրաքվեն (1961) խմբագրել

 
Հարավային Կամերունի առաջին վարչապետը՝ դոկտոր Էնդելին, Բանմեդայում (առաջին շարք, երրորդը՝ աջից)

Չնայած Հարավային Կամերունի առաջնորդների՝ լիակատար անկախության կոչերին, ՄԱԿ-ի 1959 թվականի մարտի 13-ի 1350 (XIII) և 1959 թվականի հոկտեմբերի 16-ի 1352 (XIV) բանաձևերը Բրիտանիային, Վարչական մարմնին կոչ արեցին ՄԱԿ-ի վերահսկողության ներքո կազմակերպել առանձին հանրաքվեներ Հարավային և Հյուսիսային Կամերուններում՝ երկու «այլընտրանքներով»․ կա՛մ միանալ Նիգերիային, կա՛մ միանալ Կամերունին[18]։ Անգլիացի տնտեսագետների երկու զեկույցները՝ Ֆիլիպսոնի զեկույցը 1959 թվականին և Բեռիլի զեկույցը 1960 թվականին, եզրակացրեցին, որ Հարավային Կամերունը չի կարողանա շարունակել ֆինանսավորել զարգացումը և աճը՝ որպես անկախ պետություն[19]։ Միավորված ազգերի կազմակերպությունը ֆրանսիական Կամերունի հետ քննարկումներ նախաձեռնեց Հարավային Կամերունի ասոցացման պայմանների վերաբերյալ, եթե հանրաքվեի արդյունքը ձեռնտու լինի երկու երկրների դաշնությանը[20][21][22]։ Թեև հարավային կամերունցիներից շատերը դժգոհում էին անկախության տարբերակի բացակայությունից, Նիգերիայի վարչակազմից հիասթափությունը, որը սնուցում էր հետագա ինքնավարության մղումը և հույսը, որ Կամերունի հետ ավելի հավասար դաշնություն կարող է լինել, հանգեցրեց մեծամասնությանը Կամերունի հետ «վերամիավորման» օգտին։

1961 թվականի ապրիլի 21-ին ՄԱԿ-ի 1608 (XV) բանաձևը սահմանեց 1961 թվականի հոկտեմբերի 1-ը որպես Հարավային Կամերունի անկախության օր[23]։ 1961 թվականի հուլիսին Հարավային Կամերունի և Ֆրանսիական Կամերունի Հանրապետության պատվիրակությունները հանդիպեցին Ֆումբան քաղաքում, որը գտնվում է ֆրանսիական Կամերունի տարածքում՝ Հարավային Կամերունի հետ սահմանի մոտ։ Հարավային Կամերունի պատվիրակությունը չուներ մեծ լծակներ, քանի որ ՄԱԿ-ի և գաղութատիրական ուժերի շահերն էին արագացնել միավորումը, այլ ոչ թե երաշխավորել Հարավային Կամերունի ինքնավարությունը[24]։ Արդյունքը եղավ սահմանադրությունը, որը նախատեսում էր դաշնային կառույց երկու բաղկացուցիչ նահանգներով՝ Արևելյան Կամերուն (նախկին Ֆրանսիական Կամերուն) և Արևմտյան Կամերուն (նախկին Հարավային Կամերուն), բայց վերջինս կարևորագույն հարցերի վրա իշխանությունը տվեց ազգային կառավարությանը (որում գերակշռում էին ֆրանսախոսները)։ Կարևոր զիջումներից մեկն այն էր, որ երկու նահանգների վրա կիրառվող օրենքները կարող են ընդունվել միայն Դաշնային ժողովի կողմից, եթե երկու դաշնային նահանգների պատգամավորների մեծամասնությունը քվեարկի դրանց օգտին[24]։

Կամերունի Դաշնային Հանրապետություն և 1972 թվականի սահմանադրություն (1961–1972) խմբագրել

 
Կամերունի նախագահ Ահմադու Ահիդջոն հանդիպում է ԱՄՆ նախագահ Ջոն Ֆ. Քենեդիի հետ 1962 թվականին

1961 թվականին Կամերունի կառավարությունը, Ֆրանսիայի շարունակական աջակցությամբ, քաղաքացիական պատերազմ էր մղում անկախության կողմնակիցների մնացորդների դեմ, որոնք դեռ դժգոհ էին Կամերունում ֆրանսիական ազդեցությունից կամ հույս ունեին տապալել արևմտամետ կառավարությունը և իրականացնել մարքսիստական ծրագիր։ Նախագահ Ահմադու Ահիդջոն օգտագործեց շարունակվող պատերազմը և Սահմանադրության բազմաթիվ դրույթների անորոշությունը՝ իշխանությունը համախմբելու համար։ 1962 թվականին դիվերսիոն մեղադրանքով ձերբակալել և բանտարկել է մի շարք հայտնի ֆրանսախոս քաղաքական հակառակորդների։ 1966 թվականին նրան հաջողվեց արգելել ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունների գործունեությունը՝ հիմնելով միակուսակցական պետություն։ Այս ընթացքում Արևմտյան Կամերունի առաջնորդները քննադատում էին Արևմտյան Կամերունի ֆրանսախոս ղեկավարության կողմից իրենց ինքնավարությունը նվազեցնելու ջանքերը։ Անգլախոսները նաև դժգոհ էին Արևմտյան Կամերունում երկլեզու դպրոցների ներդրումից՝ որպես անգլախոսներին ուծացնելու փորձ[25]։

Արևելյան Կամերունի նկատմամբ գրեթե ամբողջական վերահսկողություն ձեռք բերելուց հետո, 1972 թվականի գարնանը նախագահ Ահիդջոն թիրախավորեց Արևմտյան Կամերունի ինքնավար իշխանություններին։ Կամերունի թերզարգացման և վատ իրականացված հանրային քաղաքականության մեղքը գցելով դաշնային կառավարման վրա և պնդելով, որ առաձին կառավարությունների առկայությունը աղքատ երկրում շատ թանկ է՝ նա հայտարարեց հանրաքվեի դնել նոր սահմանադրությունը, որով դաշնային կառավարումը փոխարինվում էր ունիտարով և նախագահը ավելի շատ իշխանություն էր ձեռք բերում։ Հանրաքվեն տեղի ունեցավ 1972 թվականի մայիսի 20-ին միակուսակցական պետությունում ու արդյունքը երբեք կասկածի տակ չի դրվել։ Պաշտոնական տվյալներով մասնակցել է ընտրողների 98,2%-ը, որոնց 99,99%-ը կողմ էր նոր սահմանադրությանը[26]։ Ամբազոնյան ազգայնականները հանրաքվեն համարեցին ոչ ազատ և անարդար[27]։ Նրանք նաև կասկածի տակ դրեցին նոր սահմադրության լեգիտիմությունը, քանի որ 1961 թվականի սահմանադրության փոփոխությունների համար անհրաժեշտ էր Դաշնային ժողովի (օրենսդիր մարմին) անդամների մեծամասնության ու երկու բաղկացուցիչ երկրներից յուրաքանչյուրի համաձայնությունը և նոր սահմանադրությունը երբեք չի հաստատվել Արևմտյան Կամերունի օրենսդիրների մեծամասնության կողմից[24]։ Ըստ նոր սահմանադրության՝ երկրի անվանումը «Կամերունի Դաշնային Հանրապետությունից» փոխվեց և դարձավ «Կամերունի Միացյալ Հանրապետություն»։ Արևմտյան Կամերունը բաժանվեց երկու վարչական շրջանների, որոնք մինչ օրս գոյություն ունեն՝ Հյուսիսարևմտյան և Հարավարևմտյան շրջանների[28]։

Միասնական պետություն և անգլախոսների աճող դժգոհություն (1972–2015) խմբագրել

  •  
    1961-1975 թվականների Կամերունի դրոշի երկու աստղերը ներկայացնում էին դաշնության մեջ միավորված երկու երկրներին
  •  
    1975 թվականից դրոշի վրա մեկ աստղ է

1975 թվականին կառավարությունը դրոշից հանեց երկու աստղերից մեկը, երկու պետությունների միջև դաշնության մեկ այլ խորհրդանիշ վերացրեց՝ ստեղծելով նոր դրոշ՝ մեկ աստղով[29]։ 1982 թվականի նոյեմբերի 6-ին Ահիջոն հրաժարական տվեց և իշխանությունը փոխանցեց Փոլ Բիյային, ով շարունակեց Ահիջոյի քաղաքականությունը և Ահիջոյի հետ վիճաբանությունից ու Ահիջոյի կողմնակիցների կողմից անհաջող հեղաշրջման փորձից հետո ամրապնդեց իր իշխանությունը[30]։ 1984 թվականի փետրվարին Բիյան փոխեց երկրի պաշտոնական անվանումը՝ Կամերունի Միացյալ Հանրապետությունը դարձնելով Կամերունի Հանրապետություն[31]։ Բիյան հայտարարեց, որ ինքը քայլ է կատարել՝ հաստատելու Կամերունի քաղաքական հասունությունը և ցույց տալու, որ ժողովուրդը հաղթահարել է իրենց լեզվական և մշակութային խոչընդոտները, սակայն Հարավային Կամերունում շատերը դա համարում էին իրենց առանձին մշակույթն ու պատմությունը ջնջելու ևս մեկ քայլ։

1980-ականների կեսերից Հարավային Կամերունի վերնախավի և կենտրոնական կառավարության միջև խզումը գնալով ավելի ակնհայտ դարձավ։ 1985 թվականի սկզբին անգլախոս իրավաբան և Կամերունի իրավաբանների ասոցիացիայի նախագահ Ֆոն Գորջի Դինկան տարածեց մի շարք էսսեներ և բրոշյուրներ, որոնք պնդում էին, որ Բիյայի կառավարությունը հակասահմանադրական է և կոչ էր անում ճանաչել անկախ Ամբազոնիայի Հանրապետությունը։ Գորջի Դինկան դարձավ Ամբազոնիայի վերականգնման խորհրդի առաջին ղեկավարը։ 1985 թվականի մայիսին նա ձերբակալվեց, բանտարկվեց, իսկ հետո երեք տարի տնային կալանքի տակ դրվեց, այնուհետև փախավ նախ Նիգերիա, ապա Միացյալ Թագավորություն[32]։

1990 թվականին ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունները օրինականացվեցին, և Ջոն Նգու Ֆոնչան՝ Կամերունի կառավարությունում անգլախոսների առաջնորդը, հեռացավ կառավարող կուսակցությունից և իր հրապարակային հրաժարականի նամակում ներառեց անգլախոս շրջանների նկատմամբ կենտրոնական կառավարության վերաբերմունքի վերաբերյալ դժգոհությունը։

1993 թվականին Բուեայում տեղի ունեցավ առաջին Համայն Անգլախոսների Կոնֆերանսը, որը համախմբեց Հարավային Կամերունի բոլոր քաղաքացիներին, ովքեր կոչ էին անում վերականգնել դաշնային համակարգը[33]։ Բամենդայում տեղի ունեցած երկրորդ Համայն Անգլախոսների Կոնֆերանսում Կամերունի կառավարությանը կոչ արվեց՝ ընդունելու երկու պետությունների դաշնության վերադարձը։ 1995 թվականին որոշ անգլախոս կամերունցիների առարկության պատճառով Կամերունն անդամակցեց Ազգերի Համագործակցությունը՝ ճանաչելով Հարավային Կամերունի նախկին պատմությունը որպես բրիտանական գաղութ։ Այս ժամանակահատվածում տարբեր անկախության և ֆեդերալիստական խմբակցություններ միացան՝ ձևավորելու Հարավային Կամերունի ազգային խորհուրդը (ՀԿԱԽ), որը նախաձեռնություններ էր ձեռնարկում ՄԱԿ-ում, Մարդու և ժողովուրդների իրավունքների աֆրիկյան դատարանում, Ազգերի Համագործակցությունում և ազգային դեսպանատներում՝ ուշադրություն հրավիրելու տարածաշրջանի և անգլախոսների խնդիրներին Կամերունում։ 2005 թվականին Հարավային Կամերունը (Ամբազոնիայի Հանրապետությունը) դարձավ Ներկայացուցչություն չունեցող ազգերի կազմակերպության (UNPO) անդամ[34][35]։ Կառավարության կողմից ոտնձգությունների և ձերբակալությունների պատճառով ՀԿԱԽ-ի և այլ կազմակերպությունների բազմաթիվ ղեկավարներ փախան երկրից։ Թե՛ 1999 թվականին, թե՛ 2009 թվականին ամբազոնյան ազգայնականների կողմից անկախության խորհրդանշական հռչակագրեր են գրանցվել, ինչը հանգեցրել է ձերբակալությունների, բայց կոնկրետ գործողությունների չի հանգեցրել[24]։

Ինքնավարության կամ անկախության համար ճնշումների աճը նվազեցրեց վստահությունն ու ներգրավվածությունը կառավարության և անգլախոս փոքրամասնության միջև, ինչի արդյունքում մինչև 2017 թվականը Կամերունի կառավարությունում պորտֆել ունեցող 36 նախարարներից միայն մեկն էր անգլախոս[24]։

 
Ամբազոնիայի Դաշնային Հանրապետություն

Բողոքի ցույցեր և քաղաքացիական պատերազմ (2016–ներկա) խմբագրել

2016 թվականի նոյեմբերին մի շարք խոշոր բողոքի ցույցեր և գործադուլներ կազմակերպվեցին, սկզբում անգլախոս իրավաբանների, ուսանողների և ուսուցիչների կողմից, որոնք ուղղված էին օրենսդրության և կրթության ոլորտում անգլիական և անգլալեզու հաստատությունների աճող մարգինալացմանը[36]։ Մի քանի ցույցեր դաժանաբար ցրվեցին ոստիկանական ուժերի կողմից, ինչը հանգեցրեց բախումների ցուցարարների և ոստիկանների միջև, որոնց արդյունքում մի քանի մարդ զոհվեց։ Երկու կողմերի բռնությունները խաթարեցին բանակցությունները 2017 թվականի սկզբին, ինչը ընդատվեց առանց համաձայնության[37]։ Բռնությունը հանգեցրեց համընդհանուր գործադուլների։ Կառավարությունը արգելեց քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների գործունեությունը, հեռախոսի և ինտերնետ կապը անջատվեց հունվարից մինչև ապրիլ և ցուցարարները ձերբակալվեցին[38]։ Թեև կառավարությունը ստեղծեց հանձնաժողով, որը կկենտրոնանար անգլախոսների բողոքների վրա, և քայլեր ձեռնարկեց դատարաններում ու դպրոցներում լեզվի հավասարության խնդիրները լուծելու համար, շարունակական անվստահությունը և բողոքի ակցիաներին կոշտ արձագանքները կանխեցին զգալի դեէսկալացիան։

2017 թվականի վերջին, երբ երկխոսության ջանքերը մարում էին և բռնությունը շարունակվում էր երկու կողմից էլ, ամբազոնյան առաջատար ազգայնական շարժումները ստեղծեցին Հարավային Կամերունի Ամբազոնիայի Կոնսորցիումի Միացյալ ճակատ (ՀԿԱԿՄՃ) հովանավոր կազմակերպությունը։ ՀԿԱԿՄՃ-ը հոկտեմբերի 1-ին՝ Միացյալ Թագավորությունից Հարավային Կամերունի անկախության տարեդարձի օրը, միակողմանիորեն հայտարարեց տարածաշրջանի անկախությունը՝ որպես Ամբազոնիա։ ՀԿԱԿՄՃ-ը փորձում էր ստեղծել ժամանակավոր կառավարություն՝ իր առաջնորդ Սիսիկու Այուկ Թաբե Ջուլիուսի նախագահությամբ[39]։ Առնվազն 17 մարդ է զոհվել անկախության հռչակումից հետո բողոքի ցույցերի ժամանակ, մինչդեռ Կամերունի տասնչորս ոստիկաններ սպանվել են հարձակումների հետևանքով, որոնց պատասխանատվությունը ստանձնել են Ամբազոնիայի պաշտպանության ուժերը[40]։ Կամերունի կառավարությունը հայտարարեց, որ հռչակագիրը իրավական նշանակություն չունի։ Սա ժամանակավորապես դադարեցրեց շարունակական երկխոսության հույսերը և սկիզբ դրեց Հարավային Կամերունում լիարժեք պարտիզանական պատերազմին։ Մի քանի տարբեր զինված խմբակցություններ են ի հայտ եկել, ինչպիսիք են Կարմիր վիշապները, Վագրերը, ARA-ն, Յոթ Կատան, ABL-ը, որոնք ունեն տարբեր մակարդակի համակարգում և հավատարմություն Ամբազոնիայի քաղաքական առաջնորդների հետ[41]։ Գործնականում անկախության կողմնակից աշխարհազորայինները հիմնականում գործում են անկախ քաղաքական առաջնորդներից, որոնց հիմնականում աքսորում են։

 
Հարավարևմտյան Կամերունի Բուեա քաղաքում տեղի ունեցած բախումից հետո մեքենաներ են ոչնչացվել

2018 թվականի հունվարի 5-ին Նիգերիայի մայրաքաղաք Աբուջայում վտարանդի Ամբազոնիայի ժամանակավոր կառավարության անդամները, այդ թվում՝ նախագահ Սիսիկու Ջուլիուս Այուկ Թաբեն, ձերբակալվեցին և արտաքսվեցին Կամերուն՝ կառավարական ուժերի կալանքի տակ քրեական պատասխանատվության ենթարկվելու համար[42]։ 2018 թվականի փետրվարի 4-ին հայտարարվեց, որ ԱՄՆ-ում բնակվող քարոզիչ դոկտոր Սամուել Իկոմե Սաքոն կդառնա Ամբազոնիայի Դաշնային Հանրապետության ժամանակավոր նախագահը, որը ժամանակավորապես կփոխարինի Այուկ Թաբեին[43]։ Այնուամենայնիվ, չնայած Կամերունի դատարանից ահաբեկչության մեղադրանքով ցմահ ազատազրկում էր ստացել[44], 2019 թվականի մայիսի 2-ին Այուկ Թաբեն բանտից հայտարարեց Սաքոյի ժամանակավոր կառավարության լուծարման և սեփական կառավարության վերականգնման մասին[45]։ Սաքոն ընդդիմացավ՝ հանգեցնելով 2019 թվականի Ամբազոնյան ղեկավարության ճգնաժամին։

 
Ավերված դպրոց Ֆոնտեմում, Հարավարևմտյան Կամերուն

Բռնության ուժեղացմանը զուգընթաց, ճգնաժամի կարգավորմանն ուղղված միջազգային ջանքերը ակտիվացան։ 2019 թվականի մայիսի 13-ին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը ոչ պաշտոնական հանդիպում ունեցավ՝ քննարկելու Անգլախոսների ճգնաժամը[46][47]։ Շվեյցարիայի կառավարության միջնորդությամբ խաղաղության բանակցությունները բազմիցս տապալվել են։

Բանակ խմբագրել

Ամբազոնիայի պաշտպանության ուժերը անջատված պետության փաստացի զինված ուժերն են[48]։

Աշխարհագրություն խմբագրել

 
Կյոպպենի կլիմայական դասակարգման Ամբազոնիայի քարտեզը

Ամբազոնիան բնութագրվում է երկու հիմնական լանդշաֆտներով․ արևմուտքում՝ դեպի Նիգերիայի սահմանը, Մամֆեի ավազանի ցածրադիր գոտիներն են։ Տարածքը ծածկված է խիտ խոնավ անտառով։ Կան պահպանվող տարածքներ, ինչպիսիք են Կորուպ ազգային պարկը[49] կամ Տակամադա ազգային պարկը։ Ավելի դեպի արևելք՝ դեպի Կամերուն, կարելի է գտնել մի շարք հրաբուխներ, ինչպիսիք են Մանենգուբան կամ Կուպեն։ Նրանք ձգվում են Կամերունի սահմանի երկայնքով դեպի հյուսիս, որտեղ նրանք միանում են Բամենդայի բարձրավանդակին։ Մի քիչ մյուս հրաբուխներից մեկուսացված է Ֆակոյի լեռը (Կամերունի լեռ), որը Ամբազոնիայի ամենահարավում է գտնվում։ Այն Արևմտյան Աֆրիկայի ամենաբարձր լեռն է և 28-րդը՝ Աֆրիկայում։

Կլիմա խմբագրել

Քանի որ Ամբազոնիայի մեծ հատվածները գտնվում են Արևմտյան բարձրավանդակում, այն ունի մի փոքր ավելի զով կլիմա, քան Կամերունի և Նիգերիայի շրջակա տարածքները։ Ամբազոնիայի մեծ մասն ունի հասարակածային մուսոնային կլիմա, ափամերձ հարթավայրում են գտնվում աշխարհի ամենաանձրևոտ վայրերից մի քանիսը (օրինակ, Դեբունդշա գյուղը)[50]։ Հյուսիսարևմտյան շրջանի հյուսիս-արևելյան հատվածները (ներառյալ Բամենդա քաղաքը) ունեն հասարակածային սավաննայի կլիմա՝ հստակ խոնավ և չոր եղանակներով։ Կամերուն լեռան գագաթն ունի տունդրային բնորոշ բևեռային կլիմա, որը եզակի է Արևմտյան Աֆրիկայում և չափազանց հազվադեպ, քանի որ այդքան մոտ է հասարակածին[51]։

Վարչական բաժանում խմբագրել

Ամբազոնիան բաժանված է 13 շրջանների[52] և 61 տեղական ինքնակառավարման տարածքների (ՏԻՏ)։

Շրջաններ Շրջկենտրոններ
Ֆակո Վիկտորիա
Մեմե Կումբա
Նդիան Մունդեմբա
Կուպե-Մանենգուբա Բանգեմ
Լեբիալեմ Մենջի
Մանյու Մամֆե
Մոմո Մբենվի
Մեզամ Բամենդա
Նգոկետունջիա Նդոպ
Բույ Կումբո
Բոյո Ֆունդոնգ
Մենչում Վում
Դոնգա Մանթունգ Նկամբե

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Nohlen, D, Krennerich, M & Thibaut, B (1999) Elections in Africa: A data handbook, p177 978-0-19-829645-4
  2. ↑ «Who are Cameroon's self-named Ambazonia secessionists?» (բրիտանական անգլերեն). DW. 2019 թ․ սեպտեմբերի 30. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 7-ին.
  3. ↑ Cameroon’s Anglophone Crisis: How to Get to Talks?, Crisis Group, 2 May 2019. Accessed 2 May 2019.
  4. ↑ Briefing: Cameroon's intensifying conflict and what it means for civilians, The New Humanitarian, 6 February 2020. Accessed 18 August 2021.
  5. ↑ HRW World Report 2020: Rights Trends in Cameroon. Human Rights Watch. 2019 թ․ դեկտեմբերի 10. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 18-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  6. ↑ Victor T. Le Vine (2004). Politics in Francophone Africa. Lynne Rienner Publishers. էջեր 6–. ISBN 978-1-58826-249-3. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 9-ին.
  7. ↑ «Gorji Dinka Releases Ambazonia Message | CameroonPostline». cameroonpostline.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 8-ին.
  8. ↑ Biya, Paul. «Cameroon Head of State's Message to the Nation 2019». Republic of Cameroon: Presidency of the Republic. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  9. ↑ «Cameroon Humanitarian Response Plan (March 2021)» (PDF). UN.org. United Nations. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  10. ↑ Fanso, Verkijika (1990). Trade and Supremacy on the Cameroon Coast, 1879-1887. Palgrave MacMillan.
  11. ↑ Victoria, Centenary Committee (1958). Victoria – Southern Cameroons 1858 – 1958. London: Spottiswoode Ballantyne.
  12. ↑ «Simon-Milner Declaration». Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  13. ↑ «British Mandate for the Cameroons». The American Journal of International Law. JSTOR. 17 (3): 138–141. 1923. doi:10.2307/2212948. JSTOR 2212948.
  14. ↑ Kingdom, United (1948 թ․ հունիսի 16). Report on the Administration of Cameroons under United Kindom Trusteeship 1947. New York: United Nations. էջ 14.
  15. ↑ Njingti Budi, Reymond (2019 թ․ հունիս). «Colonial Administrative Integration of African Territories: Identity and Resistance in Nigeria's Southern Cameroons, 1922–1961». IAFOR Journal of Arts & Humanities. 6 (1): 109–122. doi:10.22492/ijah.6.1.09. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  16. ↑ Mbile, N.N. (2011). Cameroon Political Story: Memories of an Authentic Eye Witness. Bamenda: Langaa. էջեր 85–88.
  17. ↑ «United Nations Trusteeship Council. 1961. Report of the United Nations Commissioner for the Supervision of the Plebiscites in the Southern and Northern Parts of the Trust Territory of the Cameroons Under United Kingdom Administration» (PDF). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  18. ↑ «United Nations Trusteeship Council. 1961. Report of the United Nations Commissioner for the Supervision of the Plebiscites in the Southern and Northern Parts of the Trust Territory of the Cameroons Under United Kingdom Administration» (PDF). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  19. ↑ Konings, Piet; Nyamnjoh, Francis Beng (2003 թ․ հունվարի 1). Negotiating an Anglophone Identity: A Study of the Politics of Recognition and Representation in Cameroon. BRILL. ISBN 978-90-04-13295-5 – via Google Books.
  20. ↑ Lynn (editor), M. (2001). «The future of the Southern Cameroons': co brief for Mr Macleod. British Documents on the End of Empire Project». British Documents on the End of Empire Project Volumes Published and Forthcoming. 7. {{cite journal}}: |last= has generic name (օգնություն)
  21. ↑ Lunn, J.; Brooke-Holland, L. «The Anglophone Cameroon Crisis. Briefing House of Commons Library» (PDF). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  22. ↑ Lynn (editor), M. (2001). «Lennox-Boyd. 1959. CO 554/1659 31 Jan 1959. [Cameroons]: minutes from Mr Lennox-Boyd to Mr Macmillan. Outlining Possible Courses of Action for the Future of the Cameroons». British Documents on the End of Empire Project Volumes Published and Forthcoming. 7. {{cite journal}}: |last= has generic name (օգնություն)
  23. ↑ «1608 (XV) The future of the Trust Territory of the Cameroons under United Kingdom administration. 994th Plenary meeting. 21 April 1961. Addendum document A/4727» (PDF). United Nations. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 «Cameroon's Anglophone Crisis at the Crossroads». International Crisis Group. 2017 թ․ օգոստոսի 2. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  25. ↑ Hure, Francis. «memo of 12th April 1966 of the french ambassador in Cameroon to the french foreign minister». Mendafilms. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  26. ↑ Elections in Cameroon Արխիվացված 3 Սեպտեմբեր 2011 Wayback Machine African Elections Database
  27. ↑ Roger, Jules, and Sombaye Eyango. Inside the Virtual Ambazonia: Separatism, Hate Speech, Disinformation and Diaspora in the Cameroonian Anglophone Crisis, p. 28 (2018).
  28. ↑ Takougang, J.; Amin, J. A. (2018). Post-Colonial Cameroon: Politics, Economics, and Society. New York: Lexington Books. էջեր 78–80.
  29. ↑ «Flag of Cameroon». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 7-ին.
  30. ↑ Takougang, Joseph (2019 թ․ հունվարի 25), Oxford Research Encyclopedia of African History, Oxford University Press, doi:10.1093/acrefore/9780190277734.013.619, ISBN 978-0-19-027773-4 {{citation}}: |chapter= ignored (օգնություն); Missing or empty |title= (օգնություն)
  31. ↑ «Cameroon : History | The Commonwealth». thecommonwealth.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 7-ին.
  32. ↑ «Gorji-Dinka v. Cameroon, Comm. 1134/2002, U.N. Doc. A/60/40, Vol. II, at 194 (HRC 2005)». www.worldcourts.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 7-ին.
  33. ↑ Jumbam, M. «The All Anglophone Conference (April 2–3, 1993)». Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 29-ին.
  34. ↑ «Nations & Peoples». Unrepresented Nations and Peoples Organisation. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  35. ↑ «News 28th of March 2018». Unrepresented Nations and Peoples Organisation. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  36. ↑ «Cameroon teachers, lawyers strike in battle for English». www.aljazeera.com. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 8-ին.
  37. ↑ «Cameroon's Anglophone Crisis at the Crossroads». International Crisis Group. 2017 թ․ օգոստոսի 2. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  38. ↑ «A Turn for the Worse: Violence and Human Rights Violations in Anglophone Cameroon». amnesty.org. Amnesty International. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  39. ↑ «Southern Cameroons gets new government with Sessekou Ayuk Tabe as Interim President». Cameroon Concord. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  40. ↑ «Cameroon government 'declares war' on secessionist rebels». 2017 թ․ դեկտեմբերի 4.
  41. ↑ Cameroon's Anglophone crisis: Red Dragons and Tigers – the rebels fighting for independence, BBC, Oct 4, 2018. Accessed Oct 4, 2018.
  42. ↑ Just In-Dr Samuel Ikome Sako Is New Acting Interim President of The ‘Federal Republic of Ambazonia’, Cameroon News Agency, Feb 4, 2018. Accessed Apr 19, 2018.
  43. ↑ «Just In-Dr Samuel Ikome Sako Is New Acting Interim President of The 'Federal Republic of Ambazonia' – Cameroon News Agency». 2018 թ․ փետրվարի 4.
  44. ↑ «Cameroon: Separatist leader and followers handed life sentences | DW | 20.08.2019». DW.COM (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 8-ին.
  45. ↑ admins. «Ambazonia Leader Sisiku Ayuktabe Dissolves Sako Caretaker Government, Re-installs Own Cabinet». Cameroon News Agency (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 7-ին.
  46. ↑ «UN Security Council to Discuss Cameroon's Escalating Crisis». Voice of America (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 7-ին.
  47. ↑ «Cameroon: UN Security Council to discuss Anglophone crisis». Journal du Cameroun (ֆրանսերեն). 2019 թ․ մայիսի 5. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 7-ին.
  48. ↑ Cameroon: I spent a week embedded with Anglophone armed separatists, RFI, Jun 14, 2018. Accessed Jun 14, 2018.
  49. ↑ «Korup National Park». ambazonia.org. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 16-ին.
  50. ↑ Sawe, Benjamin Elisha (2019 թ․ մարտի 27). «Wettest Places on Earth by Annual Rainfall». worldatlas.com. World Atlas. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  51. ↑ Beck, Hylke E.; Zimmermann, Niklaus E.; McVicar, Tim R.; Vergopolan, Noemi; Berg, Alexis; Wood, Eric F. (2018). «Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution». Scientific Data. 5: 180214. Bibcode:2018NatSD...580214B. doi:10.1038/sdata.2018.214. PMC 6207062. PMID 30375988.
  52. ↑ «Counties». AmbazoniaGov. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ամբազոնիա&oldid=9804347» էջից