2,4-Դինիտրոֆենոլ

քիմիական միացություն

2,4-Դինիտրոֆենոլ (2,4-ԴՆՖ կամ պարզապես ԴՆՖ) օրգանական միացություն է, որի բանաձևն է՝ HOC6H3(NO2)2։ Այն դեղին, պինդ բյուրեղ է, որն ունի քաղցր, բորբոսի հոտ։ Այն ցնդում է, անկայուն է գոլորշու նկատմամբ և լուծվում է շատ օրգանական լուծույթների՝ ինչպես նաև ջրային ալկալինի լուծույթների մեջ[1]։ Երբ չոր վիճակում է այն ուժեղ պայթուցիկ է և ունի ակնթարթային պայթելու վտանգ[2]։ Սա այլ քիմիական նյութերի նախանյութ է և կենսաքիմիորեն ակտիվ է՝ արգելելով ադենոզինեռֆոսֆատի (ԱԵՖ) արտադրությունը միտոքոնդրիում պարունակող բջիջներում։ Որպես դիետիկ միջոց սրա օգտագործումը ուղեկցվում է խիստ կողմնակի ազդեցություններով, ներառյալ մահվան մի շարք դեպքեր[3]։

2,4-Դինիտրոֆենոլ
Изображение химической структуры
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում2,4-Դինիտրոֆենոլ
Քիմիական բանաձևC6H4N2O5
Ֆիզիկական հատկություններ
Մոլային զանգված184.107 g·mol−1 գ/մոլ
Խտություն1.683 g/cm3 գ/սմ³
Ջերմային հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան108 °C (226 °F; 381 K) °C
Եռման ջերմաստիճան113 °C (235 °F; 386 K) °C
Պայթուցիկության աստիճանՊայթյունավտանգ է %
Քիմիական հատկություններ
Դասակարգում
CAS համար51-28-5
PubChem1493
EINECS համար200-087-7
SMILESC1=CC(=C(C=C1[N+](=O)[O-])[N+](=O)[O-])O
ЕС200-087-7
ChEBI1448
Թունավորություն
Թունավորությունթունավոր է
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Կիրառումը խմբագրել

ԴՆՖ-ն օգտագործվում է, որպես հակասեպտիկ և որպես ոչ ընտրովի բիոակումուլացնող պեստիցիդ[4]։

ԴՆՖ -ն հատկապես օգտակար է, որպես հերբիցիդ, ինչպես այլ դինիտրոֆենոլային հերբիցիդները, օրինակ՝ 2,4-դինիտրոկրեզոլը (ԴՆՈԿ), դինոսեբը և դինոթերբը[5]։ 1998-ից ԴՆՖ-ն դուրս է հանվել գյուղատնտեսական օգտագործումից[6]։ Ներկայումս ԱՄՆ-ում և Եվրոպայում ԴՆՖ պարունակող գրանցված թունաքիմիկատներ չկան[7][8]։

Այն հանդիսանում է քիմիական միջանկյալ նյութ ծծմբի ներկերի[9], փայտե կոնսերվանտների[4] և նկարաթթվի[10] արտադրության մեջ։ ԴՆՖ -ն օգտագործվել է նաև լուսանկարչական ծրագրավորողներ եւ պայթուցիկներ պատրաստելու համար[11]։ ԴՆՖ -ն դասակարգվում է որպես պայթուցիկ Միացյալ Թագավորությունում[12] եւ Միացյալ Նահանգներում[13]։

Չնայած որ, ԴՆՖ-ը լայնորեն համարվում է չափազանց վտանգավոր կլինիկական օգտագործման համար, դրա գործողությունների մեխանիզմը մնում է հետաքննության տակ, որպես ճարպակալման պոտենցիալ բուժման միջոց[14]։ 2015-ի դրությամբ հետազոտություն է կատարվում միտոքոնդրիումային սպիտակուցի վրա, որը հայտնաբերված է մարդկանց օրգանիզմում[15]։

Կենսաքիմիան խմբագրել

Կենդանի բջիջներում ԴՆՖ-ն հանդես է գալիս որպես պրոտոնային իոնոֆոր՝ գործակալ, որը կարող է շարժել պրոտոնները (ջրածնի կատիոնները) կենսաբանական թաղանթներում։ Այն բաց է թողնում պրոտոնային գրադիենտը միտոքոնդրիալ թաղանթներում ՝ փլուզելով պրոտոնային շարժիչ ուժը, որը բջիջն օգտագործում է իր ԱԵՖ-ի՝ քիմիական էներգիայի մեծ մասը արտադրելու համար։ ԱԵՖ-ն արտադրելու փոխարեն պրոտոն գրադիենտի էներգիան կորչում է որպես ջերմություն[3]։

ԴՆՖ-ն հաճախ օգտագործվում է կենսաքիմիական հետազոտությունների մեջ՝ քեմիօսմոտիկ և այլ թաղանթային տրանսպորտային գործընթացները ուսումնասիրելուն նպաստելու շնորհիվ։

Ազդեցության մեխանիզմը խմբագրել

ԴՆՖ-ն հանդես է գալիս որպես պրոտոնոֆոր՝ թույլ տալով պրոտոններին հոսել ներքին միտոքոնդրիալ թաղանթով և այդպիսով շրջանցել ԱԵՖ սինթազան։ Սա ԱԵՖ-ի էներգետիկ արտադրությունն ավելի քիչ արդյունավետ է դարձնում։ Արդյունքում էներգիայի մի մասը, որը սովորաբար արտադրվում է բջջային շնչառությունից, վատնվում է որպես ջերմություն։ Անարդյունավետությունը համեմատական է ԴՆՖ-ի դոզային, որը ընդունվել է։ Ավելի բարձր դոզայի դեպքում էներգետիկ արտադրությունն էլ ավելի անարդյունավետ է դարնում, ինչի հետևանքով մետաբոլիզմի հաճախությունն ավելանում է (ավելի շատ ճարպ է այրվում)՝ որպեսզի փոխհատուցի անարդյունավետությունը և բավարարի էներգիայի պահանջները։ ԴՆՖ-ն հավանաբար լավագույն գործակալն է օքսիդատիվ ֆոսֆորիլացման համար։ ԱԵՖ սինթազայի կողմից իրականացվող ադենոզին դիֆոսֆատի ֆոսֆորիլացումը անջատվում է օքսիդացումից։

Կլինիկական տոքսիկոլոգիայի ամսագրից, հատոր 44, թողարկում 3 (2006):

ԴՆՖ-ը անջատում է օքսիդատիվ ֆոսֆորիլացումը, առաջացնում է կալցիումի ազատում միտոքոնդրիալ պահեստներից և կանխում կալցիումի հետ զավթումը։ Սա հանգեցնում է ազատ ներբջջային կալցիումի քանակի աճին և առաջացնում է մկանների կծկում, հիպերթերմիա։ Դանտրոլենը պաշարում է կալցիումի դուրս բերումը սարկոպլազմատիկ ցանցից, որը նվազեցնում է ներբջջային կալցիումի քանակը։ Արդյունքում մկանները թուլանում են, ինչն էլ թույլատրում է ջերմության ցրումը։ Դանտրոլենի նշանակման ռիսկերը քիչ են։ Քանի որ դանտրոլենը կարող է արդյունավետ լինել օքսիդատիվ ֆոսֆորիլացման ընկճման հետևանքով առաջացած հիպերթերմիայի նվազեցման գործում, դրա վաղ նշանակումը կարող է բարելավել արդյունքը[16]։

Ֆարմակոկինետիկան խմբագրել

Մարդկանց մոտ ԴՆՖ-ի ֆարմակոկինետիկայի վերաբերյալ տեղեկությունները սահմանափակ են[17]։ Դինիտրոֆենոլների թունաբանական պրոֆիլը ցույց է տվել, որ ԴՆՖ-ի հեռցումն օրգանիզմից պետք է որ արագ տեղի ունենա, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ լյարդի ֆունկցիան խանգարված է[18]։ Նոր անգլիական բժշկական պարբերականի (NEJM) դիտարկումներով ԴՆՖ-ը հեռացվում է օրգանիզմից մոտ երեքից չորս օրվա ընթացքում, բացառությամբ, երբ լյարդի և երիկամների ֆունկցիան նվազած է[19]։ Ըստ այլ պարբերականների ԴՆՖ-ի կիսադուրսբերման պարբերությունը հնարավոր է տատանվում է լայն միջակայքում՝ տատանվելով 3 ժամից[20] մինչև 5-14 օր[21], մինչդեռ ըստ այլ՝ ավելի ժամանակակից պարբերականների շարունակվում է այն գաղափարը, որ մարդկանց մոտ դրա կիսադուրսբերման պարբերության ժամանակահատվածն անհայտ է[22]։

Վտանգավորությունը խմբագրել

Թունավորություն խմբագրել

ԴՆՖ-ն համարվում է սուր թունավորում առաջացնելու բարձր ընդունակություն ունեցող միջոց[4]։ 2020 թվականի մարտին Անգլիայից մի դատավորը նշել է, որ ԴՆՖ-ի օրգանիզմ ընդունումից հետո, դրա նկատմամբ որևէ հակաթույն գոյություն չունի և որպես հետևանք, ԴՆՖ -ն ունի մահացության բարձր ցուցանիշ, մասնավորապես՝ 2007-ից 2019 թվականների ընթացքում ԴՆՖ օգտագործելու հետևանքով հիվանդանոց դիմած մարդկանցից 18 տոկոսը մահացել են, և ինչն էլ ԴՆՖ-ն իր թունավորության աստիճանով մոտեցնում է ցիանիդին[23]։ Մետաբոլիզմի ինտենսիվությունը բարձրացնելուց բացի, բերանացի ընդունումից հետո սուր զարգացող ազդեցությունը կարող է հանգեցնել սրտխառնոցի, փսխման, քրտնելու, գլխապտույտի, գլխացավի և քաշի նվազեցման առաջացմանը[4]։ ԴՆՖ-ի քրոնիկ բերանացի ընդունումը կարող է առաջացնել կատարակտ և մաշկային խնդիրներ, ազդել ոսկրածուծի, կենտրոնական նյարդային և սիրտ-անոթային համակարգերի վրա[4][24]։ Դիպչելը մաշկին կամ ինհալացիան կարող է առաջացնել ԴՆՖ-ով թունավորում։ 2009 թվականին չինական քիմիական գործարանում միջադեպ է տեղի ունեցել և 20 անձ սուր ԴՆՖ թունավորում է ստացել[25]։

Սահմանափակումների պատճառը ԴՆՖ-ի մշտապես ավելացող դոզաների նկատմամբ՝ ոչ թե ԱԵՖ-ի էներգետիկ արտադրության պակասն է, այլ մարմնի ջերմաստիճանի ավելորդ բարձրացումը՝ դրա ազդեցության արդյունքում արտադրվող ջերմության պատճառով։ Համապատասխանաբար, ԴՆՖ -ի գերդոզան կհանգեցնի ճակատագրական հիպերթերմիայի առաջացման՝ մարմնի ջերմաստիճանի մինչև 43.1 °C (109.6 °F) բարձրացմամբ[26]։ Դեպքերի վերլուծությունները ցույց են տվել, որ մարդկանց մոտ ըստ մարմնի քաշի յուրաքանչյուր կիլոգրամին 10-20 մգ հաշվարկի քանակության կարճ ժամանակահատվածում կամ միանգամից ընդունումը կարող է լինել մահացու[21][27][28][29][30]։Հրապարակված  ամենափոքր ընդունված մահացու դոզան 4.3 մգ / կգ-ն է[11][31]։ Երեք առանձին հրապարակված բժշկական կառավարման զեկույցներում ապացուցվել է, որ առցանց գնված մի քանի դեղահաբերի (հաբի դոզան անհայտ է) միանգամից միանգամից ընդունումը մահացու է[29][32][33]։

Միացյալ Թագավորության սննդի ստանդարտների գործակալությունը համարել է ԴՆՖ-ն որպես  արդյունաբերական քիմիական նյութ, որը հայտնի է լուրջ կարճաժամկետ և երկարաժամկետ ազդեցություններով, որոնք կարող են ծայրահեղ վտանգավոր լինել մարդու առողջության համար և խորհուրդ է տալիս  սպառողներին որևէ իրավիճակում ԴՆՖ պարունակող արտադրանք չընդունել։ Այս քիմիական նյութը հարմար չէ մարդու կողմից սպառման համար[34]։ Ռուսաստանում սկսած 2018 թվականի դեկտեմբերից ԴՆՖ-ն դասակարգվել է որպես անօրինական թունավոր նյութ[35]։

Քիմիական վտանգը խմբագրել

Փոշու պայթյուն հնարավոր է ԴՆՖ-ի հետ, երբ այն փոշու կամ հատիկավոր տեսքով է ՝ օդի ներկայությամբ։ ԴՆՖ-ը կարող է պայթյուն առաջացնել ցնցման, շփման ժամանակ կամ երբ տաքացվում է[36]։ ԴՆՖ-ը ձևավորում է պայթուցիկ աղեր ուժեղ հիմքերի, ինչպես նաև ամոնիակի հետ, և արտանետում է թունավոր ազոտի երկօքսիդի գոլորշիներ, երբ տաքացվում է մինչև քայքայում[37]։ Տրաուզլի կապարի արգելափակման թեստի հիման վրա ԴՆՖ-ի պայթուցիկ ուժը 81 % է համեմատած եռնիտրոտոլուենի հետ[38]։ ԴՆՖ-ն 1916թ․-ի Ռեյնհամ քիմիական գործարանի պայթյունի պատճառն էր, որի հետևանքով գրանցվել է 7 մահ և 69 վիրավոր[39][40]։ ԴՆՖ-ը նշված է Հայրենիքի անվտանգության հակաահաբեկչության քիմիական նյութերի ցուցակում[41]

Սինթեզը խմբագրել

ԴՆՖ-ն արտադրվում է 1-քլորո-2,4-դինիտրոբենզենի հիդրոլիզի միջոցով[9]։ ԴՆՖ-ի սինթեզի մեկ այլ ուղին է՝ ֆենոլի նիտրացումը ազոտական թթվով[42][43]։

Պատմություն և հասարակություն խմբագրել

Ամբողջ աշխարհում ԴՆՖ-ը լայնորեն օգտագործվել է պայթուցիկ խառնուրդներում։ Օրինակներից են շելիտը՝ Անգլիայում, տրիդիտը՝ ԱՄՆ-ում, տրիդիտան՝ Իսպանիայում և ԴՆՖ -ը՝ ԽՍՀՄ-ում[44]։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ զինամթերքի գործարանի 36 աշխատողներ Ֆրանսիայում և 27-ը՝ ԱՄՆ-ում ԴՆՖ-ի թունավորման պատճառով կորցրել են իրենց կյանքը[45]։

Ներկի գործարաններում, որտեղ ԴՆՖ-ն օգտագործվել է ծծմբի սև ներկ պատրաստելու համար, նկարագրվել է մահվան երեք դեպք[46]։

ԴՆՖ-ն լայնորեն օգտագործվել է դիետայի դեղահաբերում և 1933թ․-ից 1938թ․-ը Ստենֆորդի համալսարանի առաջին զեկույցից հետո, որտեղ ասվում էր, թե ինչպես է ԴՆՖ-ը զգալիորեն ավելացնում մետաբոլիզմի հաճախությունը[47][48]։ Այս էֆեկտը տեղի է ունենում ԴՆՖ-ի միջոցով որպես պրոտոն իոնոֆոր։ Շուկայում միայն առաջին տարիներից հետո Տեյնթերը գնահատեց, որ ԱՄՆ-ում ԴՆՖ օգտագործել է առնվազն 100,000 մարդ[49]։

ԴՆՖ-ի կողմից առաջացած անբարենպաստ ազդեցությունների և մահացու հիպերթերմիայի հետևանքով, այն օգտագործվել է դոզան դանդաղորեն փոփոխելով՝ ըստ անձնական հանդուրժողականության, որը տարբերվում է մեծ ինտերվալով[50]։ Մտահոգությունները վտանգավոր կողմնակի ազդեցությունները և արագ զարգացող կատարակտները[51] բերեցին ԴՆՖ-ի կիրառման դադարին 1938-ի վերջում ԱՄՆ-ում[52]։ 1938-ին սննդի և դեղերի կազմակերպությունը ներառել է ԴՆՖ-ը որպես այնքան թունավոր դեղ, որ չպետք է օգտագործվի նույնիսկ մեկ անգամ և նույնիսկ բժիշկների վերահսկողության տակ[53]։

2,4-ԴՆՖ-ի միջանկյալ տևող բերանացի ընդունման ազդեցության հետազոտություններում, ագրանուլոցիտոզից մահվան դեպքերը (նկարագրված է հեմատոլոգիական էֆեկտների քննարկման մեջ) վերագրվել են 2,4-ԴՆՖ -ին։ Այս դեպքերը տեղի են ունեցել քաշի նվազեցման սովորական դեղաչափերի ժամանակ՝ չափաբաժնի ավելացման դեպքում՝ 2.9-ից 4.3 մգ/կգ/օր 6 շաբաթվա ընթացքում (Դամեշեկ եւ Գարգիլ 1934), 1.03 մգ/կգ/օր դոզայով 2,4-ԴՆՖ-ի 46 օր օգտագործման դեպքում՝ մեկ այլ դեպքում (Գոլդման և Հաբեր 1936), իսկ մեկ այլում՝ 0.62-ից 3.8 մգ/կգ/օր 2,4-ԴՆՖ՝ նատրում 2,4-ԴՆՖ-ի ձևով՝ 41 օր (Սիլվեր 1934)։ Բոլոր դեպքերում հիվանդները բժշկական վերահսկողության տակ էին[54]։

ԴՆՖ-ն, սակայն, շարունակում է օգտագործվել որոշ բոդիբիլդերների և մարզիկների կողմից՝ մարմնի ճարպը արագ կորցնելու համար։ Մահացու դեղաչափերով գերդոզավորումը ներառում են պատահական ընդունումները[55], ինքնասպանությունը[21][22][56] և ավելորդ, դիտավորյալ ընդունումը (գերդոզա)[22][57][58] Նյութի օգտագործումը որպես դիետիկ միջոց նաև հանգեցրել է մի շարք պատահական մահերի[57][59][60], ներառյալ 26 հաստատված դեպքեր Անգլիայում 2007 թվականից սկսած[61]։ Ամերիկյան Թունավորման վերահսկողության կենտրոնների ասոցիացիայի տարեկան զեկույցները հայտնաբերել են ԴՆՖ-ի մահացության դեպքեր ԱՄՆ-ում 2013թ․-ից 2018թ․-ը[62]։ Շվեդական թունավորման տեղեկատվական կենտրոնը 2012թ․-ի հունիսից  մինչև 2013թ․-ի մայիսը հաղորդել է ԴՆՖ-ի երեք մահացու դեպքեր։ ԴՆՖ -ի դատաբժշկական որոշումը չի կատարվում ռուտին կերպով, ուստի ԴՆՖ-ից մահերի իրական թիվը կարող է ավելի բարձր լինել[63]։ ԴՆՖ-ը կարող է որոշվել արյան նմուշներում մահից հետո[32][64]։

2003 թվականին ԴՆՖ-ի վաճառողներից մեկը դատապարտվել է հինգ տարի ազատազրկման խարդախության համար, ՖԴԱ-ի ՕՍԻ քննիչները հավաքել են ապացույցներ, որ ԴՆՖ-ի վաճառքի փաթեթավորումը ո՛չ ճշգրիտ էր և ո՛չ էլ սանիտարական։ Նրա հաճախորդներից մեկը մահացել է, իսկ մյուսը հոսպիտալացվել է կոմայի մեջ ավելի քան 10 օր[65][66]։ 2018 թվականին Միացյալ Թագավորությունում վաճառողուհին դատապարտվել է ԴՆՖ վաճառելու համար՝ որպես  մարդու սպառման համար նախատեսված <<ճառպը այրող միջոց>>: Մեղադրական դատավճիռն 2020թ.-ին ուղարկվել է անգլիական վերաքննիչ դատարան վերաքննության նպատակով, որտեղ վաճառողը կրկին դատապարտվել է՝ կոպիտ անզգուշության հետևանքով մահ պատճառելու համար[23][67][68]։  2019 թ. Միացիալ Թագավորությունում ԴՆՖ վաճառող մի ընկերություն ճանաչվել է մեղավոր՝ շուկայում անապահով սննդային արտադրանք տեղադրելու համար և տուգանվել 100,000. ֆունտ, իսկ ընկերության տնօրենին տրվել է կասեցված բանտային դատավճիռ[69]։ Կալիֆոռնիայում վաճառողը դատապարտվել է երեք տարվա ազատազրկման ԴՆՖ-ն որպես դիետայի դեղահաբ վաճառելու համար[70]։ 2020 թվականին Հյուսիսային Կարոլինայից մի տղամարդ դատապարտվել է առավելագույն դատապարտման՝ յոթ տարի ազատազրկման, երբ իր հաճախորդներից երեքը մահացել են ԴՆՖ թունավորումից[71]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Budavari, Susan; և այլք:, eds. (1989). The Merck index : an encyclopedia of chemicals, drugs, and biologicals (11th ed.). Rahway, N.J.: Merck. էջեր 1900. ISBN 978-0911910285. OCLC 21297020.
  2. «DINITROPHENOL, WETTED WITH NOT LESS THAN 15% WATER | CAMEO Chemicals | NOAA». cameochemicals.noaa.gov. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  3. 3,0 3,1 Grundlingh J, Dargan PI, El-Zanfaly M, Wood DM (2011). «Summary of previously published fatalities relating to exposure to DNP including basic demographics, amount of exposure and maximal temperature recorded pre-death». J Med Toxicol. 7 (3): 205–12. doi:10.1007/s13181-011-0162-6. PMC 3550200. PMID 21739343.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 «2,4-Dinitrophenol» (PDF). Environmental Protection Agency. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  5. Gupta, Ramesh C., ed. (2011). Reproductive and developmental toxicology. London: Academic Press. էջեր 509. ISBN 9780123820327. OCLC 717387050.
  6. Pohanish, Richard P. (2011 թ․ սեպտեմբերի 23). Sittig's Handbook of Toxic and Hazardous Chemicals and Carcinogens (անգլերեն). William Andrew. ISBN 9781437778700.
  7. https://www.atsdr.cdc.gov/ToxProfiles/tp64.pdf
  8. Pohanish, Richard P. (2014 թ․ սեպտեմբերի 6). Sittig's Handbook of Pesticides and Agricultural Chemicals (անգլերեն). William Andrew. ISBN 9781455731572.
  9. 9,0 9,1 Gerald Booth "Nitro Compounds, Aromatic" in "Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry" 2007; Wiley-VCH, Weinheim. doi:10.1002/14356007.a17_411 (չաշխատող հղում)
  10. Agrawal, Jai Prakash; Hodgson, Robert (2007 թ․ հունվարի 11). Organic Chemistry of Explosives (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 9780470059357.
  11. 11,0 11,1 Grundlingh, Johann; Dargan, Paul I.; El-Zanfaly, Marwa; Wood, David M. (September 2011). «2,4-dinitrophenol (DNP): a weight loss agent with significant acute toxicity and risk of death». Journal of Medical Toxicology. 7 (3): 205–212. doi:10.1007/s13181-011-0162-6. ISSN 1937-6995. PMC 3550200. PMID 21739343.
  12. Urben, Peter (2017 թ․ մարտի 18). Bretherick's Handbook of Reactive Chemical Hazards (անգլերեն). Elsevier. ISBN 9780081010594.
  13. «Commerce in Explosives; 2017 Annual List of Explosive Materials». Federal Register. 2017 թ․ դեկտեմբերի 28. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 22-ին.
  14. Harper JA, Dickinson K, Brand MD (2001). «Mitochondrial uncoupling as a target for drug development for the treatment of obesity». Obesity Reviews. 2 (4): 255–265. doi:10.1046/j.1467-789X.2001.00043.x. PMID 12119996.
  15. Busiello, Rosa A.; Savarese, Sabrina; Lombardi, Assunta (2015 թ․ փետրվարի 10). «Mitochondrial uncoupling proteins and energy metabolism». Frontiers in Physiology. 6: 36. doi:10.3389/fphys.2015.00036. ISSN 1664-042X. PMC 4322621. PMID 25713540.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  16. Barker K, Seger D, Kumar S (2006). «Comment on "Pediatric fatality following ingestion of Dinitrophenol: postmortem identification of a 'dietary supplement'"». Clin Toxicol. 44 (3): 351. doi:10.1080/15563650600584709. PMID 16749560.
  17. «Ambient water quality criteria for nitrophenols, 440/5-80-063» (PDF). U.S. Environmental Protection Agency. 1980. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 9-ին.
  18. Harris, M. O.; Cocoran, J. J. (1995). «Toxicological Profile for Dinitrophenols». Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 23-ին.
  19. Edsall, G. (1934). «Biological actions of dinitrophenol and related compounds: a review». The New England Journal of Medicine. 211 (9): 385–390. doi:10.1056/NEJM193408302110901.
  20. Korde AS, Pettigrew LC, Craddock SD, Maragos WF (September 2005). «The mitochondrial uncoupler 2,4-dinitrophenol attenuates tissue damage and improves mitochondrial homeostasis following transient focal cerebral ischemia». J. Neurochem. 94 (6): 1676–1684. doi:10.1111/j.1471-4159.2005.03328.x. PMID 16045446.
  21. 21,0 21,1 21,2 Hsiao AL, Santucci KA, Seo-Mayer P, և այլք: (2005). «Pediatric fatality following ingestion of dinitrophenol: postmortem identification of a "dietary supplement"». Clin Toxicol. 43 (4): 281–285. doi:10.1081/clt-200058946. PMID 16035205.
  22. 22,0 22,1 22,2 A. Hahn, K. Begemann, R. Burger, J. Hillebrand, H. Meyer, K. Preußner: "Cases of Poisoning Reported by Physicians in 2006", page 40. BfR Press and Public Relations Office, 2006.
  23. 23,0 23,1 «R -v- Rebelo sentencing remarks» (PDF). Courts and Tribunals Judiciary. 2020 թ․ մարտի 11. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 16-ին.
  24. Public Health Service, U.S. Department of Health and Human Services (1995). «Toxicological Profile for Dinitrophenols». Agency for Toxic Substances and Disease Registry. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  25. Lu, Yuan-qiang; Jiang, Jiu-kun; Huang, Wei-dong (2011 թ․ դեկտեմբերի 3). «Clinical features and treatment in patients with acute 2,4-dinitrophenol poisoning». Journal of Zhejiang University Science B. 12 (3): 189–192. doi:10.1631/jzus.B1000265. ISSN 1673-1581. PMC 3048933. PMID 21370503.
  26. McGillis, Eric. «Page 83, '136. Rapid-onset hyperthermia and hypercapnea preceding rigor mortis and cardiopulmonary arrest in a DNP overdose'» (PDF). www.eapcct.org.
  27. Holborow, Alexander; Purnell, Richard M; Wong, Jenny Frederina (2016 թ․ ապրիլի 4). «Beware the yellow slimming pill: fatal 2,4-dinitrophenol overdose». BMJ Case Reports. 2016: bcr2016214689. doi:10.1136/bcr-2016-214689. ISSN 1757-790X. PMC 4840695. PMID 27045052.
  28. Veenendaal, A. van. «Surviving a life-threatening 2,4-DNP intoxication: 'Almost dying to be thin'». www.njmonline.nl.
  29. 29,0 29,1 «Dantrolene is not the answer to 2,4-dinitrophenol poisoning: more heated debate». ResearchGate (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 6-ին.
  30. «Banned dinitrophenols still trigger both legal and forensic issues». ResearchGate (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 16-ին.
  31. Bateman, Nick; Jefferson, Robert; Thomas, Simon; Thompson, John; Vale, Allister (2014 թ․ հունիսի 26). Oxford Desk Reference: Toxicology (անգլերեն). OUP Oxford. ISBN 9780191022487.
  32. 32,0 32,1 «Page 1278, 'Case 377', American Association of Poison Control Centers (AAPCC) - 2013 Annual Report». aapcc.org. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  33. Patankar, Aditi; Karnik, Niteen D.; Trivedi, Mayuri; Trivedi, Trupti; Aledort, Louis (2020 թ․ հուլիսի 13). «Slim to Kill: 2,4-Dinitrophenol (DNP), The Naïve Assassin!». Clinical Case Reports International (English). 4 (1). ISSN 2638-4558.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  34. «Warning about 'fat-burner' substances containing DNP». Food Standards Agency. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 23-ին.
  35. «О дополнении списка сильнодействующих и ядовитых веществ». government.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  36. Stellman, Jeanne Mager (1998). Encyclopaedia of Occupational Health and Safety: Guides, indexes, directory (անգլերեն). International Labour Organization. ISBN 9789221098171.
  37. Sax, N.Irving; Bruce, Robert D (1989). Dangerous properties of industrial materials. Vol. 3 (7th ed.). John Wiley & Sons. ISBN 0-442-27368-1.
  38. Meyer, Rudolf; Köhler, Josef; Homburg, Axel (2016 թ․ մայիսի 9). Explosives (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 9783527689613.
  39. «Massive explosion that occurred at H.M. Factory, Rainham on 14th September 1916» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  40. «Report ID 2136, Past Accident Review, The Institute of Explosives Engineers». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  41. «Appendix A: Chemicals of Interest». Department of Homeland Security (անգլերեն). 2009 թ․ հուլիսի 6. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  42. «Method for preparing 2,4-dinitrophenol by phenol sulfonation and nitration».
  43. Khabarov, Yu. G.; Lakhmanov, D. E.; Kosyakov, D. S.; Ul'yanovskii, N. V. (2012 թ․ հոկտեմբերի 1). «Synthesis of 2,4-dinitrophenol». Russian Journal of Applied Chemistry (անգլերեն). 85 (10): 1577–1580. doi:10.1134/S1070427212100163. ISSN 1608-3296.
  44. Meyer, Rudolf; Köhler, Josef; Homburg, Axel (2008 թ․ փետրվարի 8). Explosives. John Wiley & Sons. ISBN 9783527617036.
  45. «Provisional peer peviewed toxicity values for 2,4-dinitrophenol (CASRN 51-28-5)» (PDF). EPA.
  46. Hamilton, Alice (1921). Industrial Poisoning in Making Coal-tar Dyes and Dye Intermediates. U.S. Government Printing Office. էջ 25.
  47. Cutting WC, Mehrtens HG, Tainter ML (1933). «Actions and uses of dinitrophenol: Promising metabolic applications». J Am Med Assoc. 101 (3): 193–195. doi:10.1001/jama.1933.02740280013006.
  48. Tainter ML, Stockton AB, Cutting WC (1933). «Use of dinitrophenol in obesity and related conditions: a progress report». J Am Med Assoc. 101 (19): 1472–1475. doi:10.1001/jama.1933.02740440032009.
  49. Tainter ML, Cutting WC, Stockton AB (1934). «Use of Dinitrophenol in Nutritional Disorders: A Critical Survey of Clinical Results». Am J Public Health. 24 (10): 1045–1053. doi:10.2105/AJPH.24.10.1045. PMC 1558869. PMID 18014064.
  50. Simkins, S. (1937). «Dinitrophenol and desiccated thyroid in the treatment of obesity: a comprehensive clinical and laboratory study». J Am Med Assoc. 108: 2110–2117. doi:10.1001/jama.1937.02780250024006.
  51. Horner, WD (1941). «A Study of Dinitrophenol and Its Relation to Cataract Formation». Trans Am Ophthalmol Soc. 39: 405–37. PMC 1315023. PMID 16693262.
  52. Colman, Eric (July 2007). «Dinitrophenol and obesity: an early twentieth-century regulatory dilemma». Regulatory Toxicology and Pharmacology. 48 (2): 115–117. doi:10.1016/j.yrtph.2007.03.006. ISSN 0273-2300. PMID 17475379.
  53. FDA Consumer. U.S. Department of Health, Education, and Welfare, Public Health Service, Food and Drug Administration. 1987.
  54. «ATSDR Toxicological Profile for Dinitrophenols, 2. HEALTH EFFECTS» (PDF). www.atsdr.cdc.gov.
  55. Leftwich RB, Floro JF, Neal RA, Wood AJ (February 1982). «Dinitrophenol poisoning: a diagnosis to consider in undiagnosed fever». South. Med. J. 75 (2): 182–184. doi:10.1097/00007611-198202000-00016. PMID 7058360.
  56. Bartlett J, Brunner M, Gough K (February 2010). «Deliberate poisoning with dinitrophenol (DNP): an unlicensed weight loss pill». Emerg Med J. 27 (2): 159–160. doi:10.1136/emj.2008.069401. PMID 20156878. S2CID 22319755.
  57. 57,0 57,1 McFee RB, Caraccio TR, McGuigan MA, Reynolds SA, Bellanger P (2004). «Dying to be thin: a dinitrophenol related fatality». Veterinary and Human Toxicology. 46 (5): 251–254. PMID 15487646.
  58. Miranda EJ, McIntyre IM, Parker DR, Gary RD, Logan BK (2006). «Two deaths attributed to the use of 2,4-dinitrophenol». Journal of Analytical Toxicology. 30 (3): 219–222. doi:10.1093/jat/30.3.219. PMID 16803658.
  59. «Dwudziestolatka zmarła po kuracji odchudzającej. Zażywała DNP» (լեհերեն). 2013 թ․ հունիսի 7. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  60. «Chris Mapletoft parents 'shocked' over diet pills death». BBC News. 2013 թ․ սեպտեմբերի 17.
  61. «National Poisons Information Service Report 2018/19» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  62. «American Association of Poison Control Centers (AAPCC)». aapcc.org. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 6-ին.
  63. «Page 422, 'The third lethal case over the last year with the weight loss agent 2,4-dinitrophenol'» (PDF). eapcct.org.
  64. Campos, Eduardo Geraldo de; Fogarty, Melissa; Martinis, Bruno Spinosa De; Logan, Barry Kerr (January 2020). «Analysis of 2,4-Dinitrophenol in Postmortem Blood and Urine by Gas Chromatography–Mass Spectrometry: Method Development and Validation and Report of Three Fatalities in the United States». Journal of Forensic Sciences. 65 (1): 183–188. doi:10.1111/1556-4029.14154. ISSN 1556-4029. PMID 31430392.
  65. «Office of Criminal Investigation 2003». U.S. Food and Drug Administration. 2015 թ․ հունիսի 8. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  66. Office of Regulatory Affairs (2018 թ․ նոյեմբերի 3). «Court Sentencing(s) 2003». FDA.
  67. «Dinitrophenol ('DNP') and the Death of Eloise Parry» (PDF).
  68. «Eloise Parry: Man convicted over diet pill death».
  69. «FSA welcomes successful council prosecution». Food Standards Agency. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 8-ին.
  70. «Sacramento Man Sentenced to 3 Years in Prison for Selling Fertilizer as a Fat-Burning Pill». US Department of Justice. 2019 թ․ մայիսի 28. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 29-ին.
  71. «North Carolina Man Sentenced To 7 Years In Federal Prison For Selling Deadly Weight Loss Drug To Consumers». US Department of Justice. 2020 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 6-ին.

Հետագա ընթերցում խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել