Ստորին պալեոլիթ
Ստորին պալեոլիթ կամ վաղ պալեոլիթ, ժամանակահատված մարդկության պատմության ընթացքում, հին քարի դարի վաղ շրջանը։ Սկսվել է պլիոցենի ավարտից հետո՝ 2,5 որոշ հաշվարկներով՝ 3,3-3 միլիոն տարի առաջ[1]։ Ժամանակաշրջանը ավարտվել է 300 000 տարի առաջ, և միայն ստորինպալեոլիթյան մշակույթներից աշելյանն է, որի գտածոները հասցվում են մինչև 100 000 տարի առաջ։
Հին քարի դար | |
---|---|
Ստորին պալեոլիթ (մոտ 2,6 միլիոն - 100 հզ տարի առաջ) | |
Լոմեքվի (3,3 մլն տարի առաջ) | |
Օլդուվայան մշակույթ (2,6-1,7 մլն տարի առաջ) | |
Աշելյան մշակույթ (1,7-0,1 մլն տարի առաջ) | |
Աբբևիլիյան մշակույթ (1,5-0,6 մլն տարի առաջ) | |
Միջին պալեոլիթ (300 - 30 հզ տարի առաջ) | |
Մուստիերյան մշակույթ (300 - 40 հզ տարի առաջ) | |
Աթերյան մշակույթ (150 - 20 հզ տարի առաջ) | |
Միքոկյան մշակույթ (130 - 60 հզ տարի առաջ) | |
Սանգոյան մշակույթ (130 - 12 հզ տարի առաջ) | |
Հովիսոնս-Պորտի ինդուստրիա (65,8 - 59,5 հզ տարի առաջ) | |
Էմիրյան մշակույթ (մոտ 60 - 40 հզ տարի առաջ) | |
Վերին պալեոլիթ (50 - 10 հզ տարի առաջ) | |
Բարադոստյան մշակույթ (36 հզ տարի առաջ) | |
Շատելպերոնյան մշակույթ (35 - 29 հզ տարի առաջ) | |
Սելեթյան մշակույթ (40 - 28 հզ տարի առաջ) | |
Ստրելեցյան մշակույթ (մոտ 32 - 30 հզ տարի առաջ) | |
Օրինյակի մշակույթ (32 - 26 հզ տարի առաջ) | |
Գրավետյան մշակույթ (28 - 22 հզ տարի առաջ) | |
Էպիգրավետյան մշակույթ (22 - 12 հզ տարի առաջ) | |
Սոլյուտրեյան մշակույթ (21 - 17 հզ տարի առաջ) | |
Բադեգուլյան մշակույթ (19 - 17 հզ տարի առաջ) | |
Մադլենյան մշակույթ (18 - 10 հզ տարի առաջ) | |
Զարզիյան մշակույթ (18 - 8 հզ տարի առաջ) | |
Քեբարյան մշակույթ (18 - 10 հզ տարի առաջ) | |
Համբուրգյան մշակույթ (14 հզ տարի առաջ) | |
Արենսբուրգյան մշակույթ (11 հզ տարի առաջ) | |
Սվիդերյան մշակույթ (10 հզ տարի առաջ) | |
Հին քարի դարի պորտալ |
Ժամանակակից մարդու նախնին՝ Homo habilis նախամարդը, սկսել է օգտագործել քարե գործիքներ։ Դրանք համեմատաբար պարզ գործիքներ էին, որոնք մշակվում էին այլ քարերի օգնությամբ։ Այս դարաշրջանում նախամարդիկ սնվելու համար գործածել են զոհված կենդանիների միս, զբաղվել են բույսերի հավաքչությամբ. որսորդությունը դեռ տարածված չէր։
Նախամարդիկ ստորին պալեոլիթում
խմբագրելHomo habilis-ը կարողանում է յուրացնել քարե գործիքները Օլդուվայան մշակույթի ընթացքում։ Վերջինս իր անվանումը ստացել է այն տեղից, որտեղ գտնվել են քարե գործիքները (Օլդուվայան կիրճ, Տանզանիա)։ Դարաշրջանն ավարտվում է Աշելյան մշակույթով՝ մինչև 100 000 տարի առաջ։
Մոտ 1,5 միլիոն տարի առաջ առաջանում է նախամարդու ավելի զարգացած տեսակ՝ Homo erectus-ը։ Այս տեսակի ներկայացուցիչները սովորում են օգտագործել կրակ և ստեղծում էին ավելի մշակված քարե գործիքներ։ Նրանք ընդլայնում են իրենց բնակության տարածքները, յուրացնում Ասիա աշխարհամասը։ Դրա ապացույցն են հանդիսանում Չինաստանում գտնվող Չժոուկոուդյան հովտում արված պեղումները։ Մոտ 1 միլիոն տարի առաջ նախամարդը բնակություն է հաստատում Եվրոպա աշխարհամասում և սկսում գործածել քարե կացիններ։
Մարդկանց հասարակական կազմակերպումն իրականացվում էր նախնադարյան հոտի մակարդակով։ Մարդիկ հավաքվում էին թշնամիներից պաշտպանվելու, որսորդությամբ ու հավաքչութամբ զբաղվելու համար։ Աշխատանքի հիմնական գործիքը քարե, փայտե և ոսկրե պարզ գործիքներն էին։ Մարդկանց կենսակերպը հիմնականում քոչվորական էր։
Ստորինպալելոիթյան մշակույթներ
խմբագրելՀին քարի դար | |
---|---|
| |
Ստորին պալեոլիթ (մոտ 2,6 միլիոն - 100 հզ տարի առաջ) | |
Լոմեքվի (3,3 մլն տարի առաջ) | |
Օլդուվայան մշակույթ (2,6-1,7 մլն տարի առաջ) | |
Աշելյան մշակույթ (1,7-0,1 մլն տարի առաջ) | |
Աբբևիլիյան մշակույթ (1,5-0,6 մլն տարի առաջ) | |
Միջին պալեոլիթ (300 - 30 հզ տարի առաջ) | |
Մուստիերյան մշակույթ (300 - 40 հզ տարի առաջ) | |
Աթերյան մշակույթ (150 - 20 հզ տարի առաջ) | |
Միքոկյան մշակույթ (130 - 60 հզ տարի առաջ) | |
Սանգոյան մշակույթ (130 - 12 հզ տարի առաջ) | |
Հովիսոնս-Պորտի ինդուստրիա (65,8 - 59,5 հզ տարի առաջ) | |
Էմիրյան մշակույթ (մոտ 60 - 40 հզ տարի առաջ) | |
Վերին պալեոլիթ (50 - 10 հզ տարի առաջ) | |
Բարադոստյան մշակույթ (36 հզ տարի առաջ) | |
Շատելպերոնյան մշակույթ (35 - 29 հզ տարի առաջ) | |
Սելեթյան մշակույթ (40 - 28 հզ տարի առաջ) | |
Ստրելեցյան մշակույթ (մոտ 32 - 30 հզ տարի առաջ) | |
Օրինյակի մշակույթ (32 - 26 հզ տարի առաջ) | |
Գրավետյան մշակույթ (28 - 22 հզ տարի առաջ) | |
Էպիգրավետյան մշակույթ (22 - 12 հզ տարի առաջ) | |
Սոլյուտրեյան մշակույթ (21 - 17 հզ տարի առաջ) | |
Բադեգուլյան մշակույթ (19 - 17 հզ տարի առաջ) | |
Մադլենյան մշակույթ (18 - 10 հզ տարի առաջ) | |
Զարզիյան մշակույթ (18 - 8 հզ տարի առաջ) | |
Քեբարյան մշակույթ (18 - 10 հզ տարի առաջ) | |
Համբուրգյան մշակույթ (14 հզ տարի առաջ) | |
Արենսբուրգյան մշակույթ (11 հզ տարի առաջ) | |
Սվիդերյան մշակույթ (10 հզ տարի առաջ) | |
Հին քարի դարի պորտալ |
Ստորին հին քարի դարը մարդկության պատմության մեջ ներկայանում է 4 մշակույթով։ Աֆրիկայում այն տևել է ավելի քան 2,5 միլիոն տարի (տարբեր հաշվարկներով՝ 3-3,5 միլիոն տարի)։ Այստեղ գերակշռել են՝
- Օլդուվայան մշակույթը՝ 2,5-1 միլիոն տարի առաջ
- Աշելյան մշակույթը՝ 1,5 միլիոնից 100 000 տարի առաջ
Աշելյան մշակույթի դարաշրջանում նախամարդը թափանցել է Եվրասիա մայրցամաք՝
- Աբբեվիլյան մշակույթ (Ֆրանսիա) 1,5 միլիոնից 600 000 տարի առաջ
- Տամպանյան մշակույթ (Մալայզիա)
- Կլեկտոնյան մշակույթ (Մեծ Բրիտանիա) 600 000-400 000 տարի առաջ
600-350 հազար տարի առաջ հայտնվում են մարդկանց ավելի կատարելագործված տեսակները՝ նեանդերթալացիները և կրոմանյոնյան մարդիկ։ Ստորին պալեոլիթի վերջին շրջանում՝ 200-100 հազար տարի առաջ, հայտնվում է բանական մարդը (Homo Sapiens)։
Ստորին պալեոլիթը Հայկական լեռնաշխարհում
խմբագրելՀայկական լեռնաշխարհի տարածքում նախնադարյան հասարակության հին քարի դարի առաջին ենթափուլը՝ ստորին հին քարի դարը սկսվել է մոտ 2 մլն տարի առաջ և ավարտվել է մոտ 100 000 տարի առաջ։ Այս ժամանակաշրջանից մեզ են հասել մի քանի բացօթյա հնավայրեր, կայանններ և քարայրային տիպի հուշարձաններ։ Հայտնի են Գուգարքում հայտնաբերված հինքարիդարյան կայանը մոտ (1.8 միլիոն տարեկան), Ազոխի քարայրն Արցախում, Արտին լեռան շրջակայքը և մի քանի հուշարձաններ Արևմտյան Հայաստանում։