Օլդուվայան մշակույթ
Օլդուվայան մշակույթ (հին մշակույթ, Գալենյան մշակույթ), պարզունակ մշակույթ բնական քարի վերամշակմամբ, որի մեջ քարի ծայրի սուր եզրը մասերի էր բաժանվում՝ պարզապես լրացնելով աշխատանքը։
Հայտնի է, որ առաջին խճաքարի գործիքները կարող էին ստեղծվել «Homo habilis» տեսակի ներկայացուցիչների կողմից։ Հարցը, թե արդյոք կարող էին ստեղծվել ավստրալոպիտեկյան գործիքներ, մնում է անպատասխան։ Միակ ավստրալոպիտեկը, որի մոտ հայտնաբերվել են անտիլոպի ոսկորների բեկորներ և խճաքարային գործիքներ, ավստրալոպիտեկ գարշին է (2,6-2,5 միլիոն տարի առաջ)[1]։
Մշակույթի անվանումը ծագում է Արևելաֆրիկյան ճեղքվածքային համակարգի Օլդուավայի կիրճի Սերենգետի (Տանզանիա) խառնարանից։ Այստեղ Լուի Լիկը և նրա կինը՝ Մերին, հայտնաբերել են շերտավորված բնակավայրերի մնացորդներ հնագույն դարաշրջանից։ ա. Ստորին շերտերին (մոտ 1,8-1,7 միլիոն տարի առաջ) տվել են «Օլդուվայի մշակույթ» անվանումը։ Մնացորդները հայտնաբերվել են այստեղ և վերին շերտերում, որոնք վերագրվել են Շելյան և Աշելյան մշակույթներին[2]։ 1960 թվականին Լիկ ամուսիններն այստեղ հայտնաբերել են կարող մարդուն[3]։
Իրենց գտածոների հիման վրա Լիկի ընտանիքը առաջ է քաշել աֆրիկյան ծագման վարկած՝ առաջնային տեղայնացումով, ներառյալ Օլդուավայի կիրճի տարածքը։
Քենիայի պատմության Локалелей-1 (Lokalalei, Округ Туркана, Рифт-Валли)–ի տուփում քարե գործիքներն ունեն 2,6 միլիոն տարվա հնություն, և նման են Օլդուավյանին[4]։
Եթովպիայի պատմությում Լեդի Գերարուի «Բոկոլ Դորա 1» շերտում, «Օլդուվա» տեխնոլոգիայի միջոցով պատրաստված գործիքները թվագրվում են 2.58-2.61 միլիոն տարի առաջ եղած ժամանակով[5]։ 2,55-2,58 միլիոն տարի առաջվան թվագրվող եթովպական տեղանքի խճաքարային գործիքները Բոկոլ Դորայից ավելի հնագույն են, քան օլդուավայան մշակույթի դասական գործիքները[6]։
Տանզանիայի Օվաս Օլդուպա վայրից գտնված զենքերն ունեն շատ ընդհանուր տեխնիկական բնութագիր Հարավային Կանջերոյի (Kanjera South), Ֆեդջեի (Fejej) հետ և, որոշ աստիճաններում՝ Ֆրիդա Լիկի հետ, բայց այդ դեպքում բացակայում է նմանությունը լոմեկվիյան մշակույթի հետ կապը։ Որոշ առումներով Evass Oldupa-ի քարե արդյունաբերությունը լավագույնս համապատասխանում է տեխնո-տիպաբանական այն պրոֆիլին, որը դիտվել է ավելի հին Կադա Գոնայի Օլդովյան տեղանքներում[7]։
Կոկիսելեյում՝ Թուրկանայի հյուսիս–արևմտյան ափին (Քենիա), նույնպես հայտնաբերվել են աշելյան և օլդուավայան տիպի գործիքներ մանրախիճի, ավազի և ցեխաքարի նույն շերտերում` (1,76 միլիոն տարեկան)։ Այս հայտնագործությունները ենթադրում են, որ այն ժամանակ, երբ Օլդուավայի մշակույթի մարդիկ առաջին անգամ սկսեցին լքել Աֆրիկան, աշելյան մշակույթն արդեն գոյություն ուներ[8]։ Սոկորտա կղզում օլդուվայան գործիքներ են գտնվել 2008 թվականին[9]։
Օլդուավայի տիպի ռուսական գործիքները հայտնաբերվել են Կրասնոդարի երկրամասի Կերմեկի և Դաղստանի (Այնիկաբ -1, Մուխկայ II և այլն) տեղանքներում[10][11][12]։
Մոլդովայում՝ Օլդուավայի մշակույթի ամենահյուսիսային վայրերում՝ Բայրաքիում և Կրետեստինում, հայտնաբերվել են Օլդուվայի մշակույթի նստվածքներ[13][14]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ J. de Heinzelin, J. D. Clark, T. White, W. Hart, P. Renne, G. Wolde Gabriel, Y. Beyene, E. Vrba. Environment and behavior of 2.5-million-year-old Bouri hominids, 1999 Apr 23
- ↑ Կաղապար:Кругосвет
- ↑ Елинек, Ян Большой иллюстрированный атлас первобытного человека. / Пер. Е. Финштейна под ред. В. П. Алексеева. Прага: Артия, 1972, третье издание 1985, с. 55.
- ↑ Delagnes A., Roche H., 2005. «Late Pliocene hominid knapping skills: the case of Lokalalei 2C, West Turkana, Kenya». www.ncbi.nlm.nih.gov. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 12-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) - ↑ Earliest known Oldowan artifacts at >2.58 Ma from Ledi-Geraru, Ethiopia, highlight early technological diversity, 2019
- ↑ Дробышевский С. В. Древнейшие орудия труда из Леди-Герару, 2019
- ↑ Julio Mercader et al. Earliest Olduvai hominins exploited unstable environments ~ 2 million years ago, 07 January 2021
- ↑ Почему древние люди покинули Африку без новейших гаджетов? Արխիվացված 2015-08-16 Wayback Machine Компьюлента, 1 сентября 2011
- ↑ Сокотра: археологическая сенсация, 09.11.2009
- ↑ Гиря Е. Ю. Открытия олдована на Юге России в свете экспериментально-трасологического метода // Исследования первобытной археологии Евразии. Сб. статей к 60-летию Х.А. Амирханова. Махачкала: Издательство «Наука ДНЦ», 2010. С. 88 -113.
- ↑ Амирханов Х. А. Пики трёхгранного поперечного сечения в олдоване Центрального Дагестана // Материалы Международной конференции "Карабах в каменном веке", посвященной 50-летию открытия палеолитической пещерной стоянки Азых. – Баку, 2010.
- ↑ Чепалыга А. Л., Анисюткин Н. К., Садчикова Т. А. Первые многослойные стоянки олдованской культуры в Крыму: геология, археология, палеоэкология // Бюллетень Комиссии по изучению четвертичного периода, №74 2015.
- ↑ Анисюткин Н. К., Коваленко С. И., Бурлаку В. А., Очередной А. К., Чепалыга А. Л. Байраки — новая стоянка раннего палеолита на Нижнем Днестре
- ↑ Вишняцкий Л. Б. Этапы формирования геоэкологических ареалов как среды обитания и путей миграции архантропов в нижнем и среднем плейстоцене Кавказа и Восточной Европы, 2012. Արխիվացված 2018-10-24 Wayback Machine