Ստեփանոս Նազարյան

Ստեփանոս Նազարյան;
Ծնվել է	մայիսի 15 (27), 1812
Ծննդավայր	Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	ապրիլի 27 (մայիսի 9), 1879 (66 տարեկան)
Մահվան վայր	Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն
Գերեզման	Հայկական գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Ազգություն	հայ
Կրթություն	Ներսիսյան դպրոց (1829), Դորպատի գիմնազիա (1834) և Դորպատի կայսերական համալսարան (1840)
Գիտական աստիճան	փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու (1846) և փիլիսոփայության դոկտոր (1849)
Մասնագիտություն	հրապարակախոս, լուսավորիչ, ուսուցիչ, փիլիսոփա, արևելագետ և գրական քննադատ
Աշխատավայր	Կազանի կայսերական համալսարան, Լազարյան ճեմարան և Հյուսիսափայլ
	Stepanos Nazarian Վիքիպահեստում

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Նազարյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Ստեփանոս Նազարյան (մայիսի 15 (27), 1812^[1], Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական կայսրություն^[2]^[1] - ապրիլի 27 (մայիսի 9), 1879^[1], Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն^[2]^[1] (թաղված է տեղի հայկական գերեզմանատանը)), հայտնի հայ խմբագիր, լուսավորիչ, արևելագետ, գրականակագետ, փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու։

Կենսագրություն խմբագրել

Ծնվել է 1812 թվականին Թիֆլիսում։ Սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում, որն ավարտել է 1827 թվականին։ Ուսումնառության ընթացքում Նազարյանը ոգեշնչվում է դպրոցի տեսուչ, ականավոր գրող և մանկավարժ Հարություն Ալամդարյանի գաղափարներով։ Դպրոցի տարիներին ընկերանում է Խաչատուր Աբովյանի հետ, որի հետ ընկերական կապը պահպանում են մինչև վերջ։

Որոշ ժամանակ աշխատել է Ներսիսյան դպրոցում որպես պատմության և աշխարհագրության ուսուցիչ։ 1832 թվականին մեկնում է Դորպատի համալսարան, որտեղ սովորում է նախ պետական գիմնազիայում, և ապա համալսարանում։ Ապրելով ֆինանսապես նեղ պայմաններում՝ այնուամեայնիվ ավարտում է ուսումը 1840 թվականին և ստանում փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածուի կոչում։

Դրանից հետո նա տեղափոխվում է Պետերբուրգ, զբաղվում արևելյան լեզուների ուսումնասիրությամբ։ 1842 թվականին Կազանի համալսարանում աշխատանքի է անցնում որպես հայոց լեզվի ամբիոնի վարիչ։

Նազարյանը 1849 թվականին պաշտպանում է դոկտորական դիսերտացիա, որի թեման էր Ֆիրդուսու «Շահնամեն»։ Այնուհետև Նազարյանը մեկնում է Մոսկվա և Լազարյան ճեմարանի արևելագիտական բաժնում պաշտոնավորում է որպես լատիներենի, արաբերենի և պարսկերենի դասախոս։ 1869 թվականին նա գալիս է Անդրկովկաս և ավելի մոտիկից է ծանոթանում հայերի կյանքին ու ապրելակերպին։ Որոշ ժամանակ մնում է Թիֆլիսում, 1870 թվականին վերադառնում է Մոսկվա, որտեղ ապրում է մինչև իր կյանքի վերջը։

Հասարակական և լուսավորական գործունեությունը խմբագրել

Նազարյանը եռանդագին պայքար է մղում գրականության մեջ աշխարհաբար լեզվի արմատավորման համար։ Նա հսկայական դեր է հատկացնում հայոց նոր լեզվին ժողովրդի լուսավորության գործում։

Նազարյանի լուսավորական գործունեությունը լայնորեն ծավալվում է հատկապես նրա խմբագրած «Հյուսիսափայլ» ամսագրի ժամանակ (1858-1964), որի շուրջը համախմբվում են մի շարք լուսամիտ, առաջադեմ հայ մտավորականներ ու գործիչներ։ Ամսագրում լույս են տեսնում աշխարհաբար գրված և աշխարհիկ բովանդակություն ունեցող գեղարվեստական երկեր, ինչպես նաև գրաքննադատական ու գիտական բնույթի հոդվածներ։

«Հյուսիսափայլը» հսկայական դեր է կատարում լուսավորական գաղափարների տարածման գործում։ Նա համարձակորեն խարազանում է կղերաֆեոդալական հոսանքի ներկայացուցինչներին և ցույց տալիս նրանց բացասական դերը հայ հասարակական կյանքում^[3]^[4]։

Ստեղծագործությունները խմբագրել

Նազարյանը հեղինակ է մի շարք արժեքավոր երկերի։ Մեծ աժեք ունի Ֆիրդուսու «Շահնամեի» վերաբերյալ նրա աշխատությունը, «Հոգեբանություն» ձեռնարկը, «Առաջին հոգեղեն կերակուր» և «Հանդես նոր հայախոսության» աշխարհաբար լեզվի ընթերցարանները և այլն։ Գրել է նաև չափածո երկեր, որոնցից նշանավոր է հայրենասիրական ոգով տոգորված «Մայրենի լեզու» ոտանավորը։

Երկեր խմբագրել

Երկերի ժողովածու, Երևան, 1996։
Երկեր, հ. 1, Թ., 1913:
Յաղագս փորձական հոգեբանութեան ճառ, Մ., 1851:
Առաջին հոգեղէն կերակուր հայազգի երեխաների համար, Մ., 1953:
Վարդապետարան կրօնի, Մ., 1853:
Հանդես նոր հայախօսութեան, մաս 1-2, Մ., 1857:
Տեսական եւ գործնական առաջնորդ ռուս լեզուի ի պէտս հայկազեան մանուկների, Թ., 1871:
Նամականի, Երևան, 1969։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8 (հայ.) — հատոր 8. — էջ 142—143.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Назарян Степан Исаевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ «Վիեննայի մենաստանի մամուլի շտեմարան- ՀԻՒՍԻՍԱՓԱՅԼ». Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 12-ին.
↑ «Համահայկական թվանշային գրադարան».

Գրականություն խմբագրել

Լեո, Ստեփանոս Նազարեանց, հ. 1-2, Թ., 1902:
Անանուն Դ., Ռուսահայերի հասարակական զարգացումը 19-րդ դարում (1800-1870), հ. 1, Բաքու, 1916։
Մխիթարյան Մ., «Հյուսիսափայլ» ամսագիրը, Երևան, 1958։
Կարապետյան Ռ., Ստեփանոս Նազարյանց։ Փիլիսոփայական հայացքները, Երևան, 1976։
Նանումյան Ռ., Ստեփանոս Նազարյանն, Երևան, 1978։
Հուշեր և հոդվածներ Ստեփահոս Նազարյանի մասին, Երևան, 1996։

Աղբյուր խմբագրել

Թ. Գ. Ջուհարյան «Հայ Գրականություն», 1990 թ., «Լույս» հրատարակչություն

Արտաքին հղումներ խմբագրել

«Ստեփանոս Նազարյանը կրոնական հանդուրժողականության և խղճի ազատության մասին», հոդված

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստեփանոս Նազարյան» հոդվածին։

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստեփանոս Նազարյան» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստեփանոս Նազարյան» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 142)։

[_59cf023ec79a08c2-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8 (հայ.) — հատոր 8. — էջ 142—143.

[_e3ddbe1260d473bb-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Назарян Степан Исаевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[3] «Վիեննայի մենաստանի մամուլի շտեմարան- ՀԻՒՍԻՍԱՓԱՅԼ». Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 12-ին.

[4] «Համահայկական թվանշային գրադարան».

[1]

[2]

[3]

[4]

Ստեփանոս Նազարյան

Ծնվել է	մայիսի 15 (27), 1812^[1]
Ծննդավայր	Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական կայսրություն^[2]^[1]
Մահացել է	ապրիլի 27 (մայիսի 9), 1879^[1] (66 տարեկան)
Մահվան վայր	Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն^[2]^[1]
Գերեզման	Հայկական գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Ազգություն	հայ
Կրթություն	Ներսիսյան դպրոց (1829)^[1], Դորպատի գիմնազիա (1834)^[1] և Դորպատի կայսերական համալսարան (1840)^[1]
Գիտական աստիճան	փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու^[1] (1846) և փիլիսոփայության դոկտոր^[1] (1849)
Մասնագիտություն	հրապարակախոս, լուսավորիչ, ուսուցիչ, փիլիսոփա, արևելագետ և գրական քննադատ
Աշխատավայր	Կազանի կայսերական համալսարան^[1], Լազարյան ճեմարան^[1] և Հյուսիսափայլ^[1]
Stepanos Nazarian Վիքիպահեստում