Ստեփանոս Նազարյան
- Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Նազարյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։
Ստեփանոս Նազարյան (մայիսի 15 (27), 1812[1][2], Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական կայսրություն[3][1] - ապրիլի 27 (մայիսի 9), 1879[1][2], Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն[3][1] (թաղված է տեղի հայկական գերեզմանատանը)), հայտնի հայ խմբագիր, լուսավորիչ, արևելագետ, գրականակագետ, փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու։
| Ստեփանոս Նազարյան | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մայիսի 15 (27), 1812[1][2] |
| Ծննդավայր | Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական կայսրություն[3][1] |
| Մահացել է | ապրիլի 27 (մայիսի 9), 1879[1][2] (66 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն[3][1] |
| Գերեզման | Հայկական գերեզմանատուն |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսական կայսրություն |
| Ազգություն | հայ |
| Կրթություն | Ներսիսյան դպրոց (1829)[1], Դորպատի գիմնազիա (1834)[1] և Դորպատի կայսերական համալսարան (1840)[1] |
| Գիտական աստիճան | փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու[1] (1846) և փիլիսոփայության դոկտոր[1] (1849) |
| Մասնագիտություն | հրապարակախոս, լուսավորիչ, ուսուցիչ, փիլիսոփա, արևելագետ և գրական քննադատ |
| Աշխատատու | Կազանի կայսերական համալսարան[1], Լազարյան ճեմարան[1] և Հյուսիսափայլ[1] |
 Stepanos Nazarian Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն
խմբագրելԾնվել է 1812 թվականին Թիֆլիսում։ Սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում, որն ավարտել է 1827 թվականին։ Ուսումնառության ընթացքում Նազարյանը ոգեշնչվում է դպրոցի տեսուչ, ականավոր գրող և մանկավարժ Հարություն Ալամդարյանի գաղափարներով։ Դպրոցի տարիներին ընկերանում է Խաչատուր Աբովյանի հետ, որի հետ ընկերական կապը պահպանում են մինչև վերջ։
Որոշ ժամանակ աշխատել է Ներսիսյան դպրոցում որպես պատմության և աշխարհագրության ուսուցիչ։ 1832 թվականին մեկնում է Դորպատի համալսարան, որտեղ սովորում է նախ պետական գիմնազիայում, և ապա համալսարանում։ Ապրելով ֆինանսապես նեղ պայմաններում՝ այնուամեայնիվ ավարտում է ուսումը 1840 թվականին և ստանում փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածուի կոչում։
Դրանից հետո նա տեղափոխվում է Պետերբուրգ, զբաղվում արևելյան լեզուների ուսումնասիրությամբ։ 1842 թվականին Կազանի համալսարանում աշխատանքի է անցնում որպես հայոց լեզվի ամբիոնի վարիչ։
Նազարյանը 1849 թվականին պաշտպանում է դոկտորական դիսերտացիա, որի թեման էր Ֆիրդուսու «Շահնամեն»։ Այնուհետև Նազարյանը մեկնում է Մոսկվա և Լազարյան ճեմարանի արևելագիտական բաժնում պաշտոնավորում է որպես լատիներենի, արաբերենի և պարսկերենի դասախոս։ 1869 թվականին նա գալիս է Անդրկովկաս և ավելի մոտիկից է ծանոթանում հայերի կյանքին ու ապրելակերպին։ Որոշ ժամանակ մնում է Թիֆլիսում, 1870 թվականին վերադառնում է Մոսկվա, որտեղ ապրում է մինչև իր կյանքի վերջը։
Հասարակական և լուսավորական գործունեությունը
խմբագրելՆազարյանը եռանդագին պայքար է մղում գրականության մեջ աշխարհաբար լեզվի արմատավորման համար։ Նա հսկայական դեր է հատկացնում հայոց նոր լեզվին ժողովրդի լուսավորության գործում։
Նազարյանի լուսավորական գործունեությունը լայնորեն ծավալվում է հատկապես նրա խմբագրած «Հյուսիսափայլ» ամսագրի ժամանակ (1858-1964), որի շուրջը համախմբվում են մի շարք լուսամիտ, առաջադեմ հայ մտավորականներ ու գործիչներ։ Ամսագրում լույս են տեսնում աշխարհաբար գրված և աշխարհիկ բովանդակություն ունեցող գեղարվեստական երկեր, ինչպես նաև գրաքննադատական ու գիտական բնույթի հոդվածներ։
«Հյուսիսափայլը» հսկայական դեր է կատարում լուսավորական գաղափարների տարածման գործում։ Նա համարձակորեն խարազանում է կղերաֆեոդալական հոսանքի ներկայացուցինչներին և ցույց տալիս նրանց բացասական դերը հայ հասարակական կյանքում[4][5]։
Ստեղծագործությունները
խմբագրելՆազարյանը հեղինակ է մի շարք արժեքավոր երկերի։ Մեծ աժեք ունի Ֆիրդուսու «Շահնամեի» վերաբերյալ նրա աշխատությունը, «Հոգեբանություն» ձեռնարկը, «Առաջին հոգեղեն կերակուր» և «Հանդես նոր հայախոսության» աշխարհաբար լեզվի ընթերցարանները և այլն։ Գրել է նաև չափածո երկեր, որոնցից նշանավոր է հայրենասիրական ոգով տոգորված «Մայրենի լեզու» ոտանավորը։
Երկեր
խմբագրել- Երկերի ժողովածու, Երևան, 1996։
- Երկեր, հ. 1, Թ., 1913:
- Յաղագս փորձական հոգեբանութեան ճառ, Մ., 1851:
- Առաջին հոգեղէն կերակուր հայազգի երեխաների համար, Մ., 1953:
- Վարդապետարան կրօնի, Մ., 1853:
- Հանդես նոր հայախօսութեան, մաս 1-2, Մ., 1857:
- Տեսական եւ գործնական առաջնորդ ռուս լեզուի ի պէտս հայկազեան մանուկների, Թ., 1871:
- Նամականի, Երևան, 1969։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8 (հայ.) — հատոր 8. — էջ 142—143.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Педагоги и психологи мира (ռուս.) — 2012.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Назарян Степан Исаевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ «Վիեննայի մենաստանի մամուլի շտեմարան- ՀԻՒՍԻՍԱՓԱՅԼ». Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 12-ին.
- ↑ «Համահայկական թվանշային գրադարան».
Գրականություն
խմբագրել- Լեո, Ստեփանոս Նազարեանց, հ. 1-2, Թ., 1902:
- Անանուն Դ., Ռուսահայերի հասարակական զարգացումը 19-րդ դարում (1800-1870), հ. 1, Բաքու, 1916։
- Մխիթարյան Մ., «Հյուսիսափայլ» ամսագիրը, Երևան, 1958։
- Կարապետյան Ռ., Ստեփանոս Նազարյանց։ Փիլիսոփայական հայացքները, Երևան, 1976։
- Նանումյան Ռ., Ստեփանոս Նազարյանն, Երևան, 1978։
- Հուշեր և հոդվածներ Ստեփահոս Նազարյանի մասին, Երևան, 1996։
Աղբյուր
խմբագրել- Թ. Գ. Ջուհարյան «Հայ Գրականություն», 1990 թ., «Լույս» հրատարակչություն
Արտաքին հղումներ
խմբագրել | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստեփանոս Նազարյան» հոդվածին։ |
 | Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստեփանոս Նազարյան» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստեփանոս Նազարյան» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 142)։ 
|