Ստեփանոս Նազարյան
- Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Նազարյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին:
Ստեփանոս Նազարյան (1812[1][2][3][…] կամ մայիսի 27, 1812, Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական կայսրություն[4] - 1879[1][2][3][…] կամ մայիսի 9, 1879, Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն[4] (թաղված է տեղի հայկական գերեզմանատանը)), հայտնի հայ խմբագիր, լուսավորիչ, արևելագետ, գրականակագետ, փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու։
| Ստեփանոս Նազարյան | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | 1812[1][2][3][…] կամ մայիսի 27, 1812 |
| Ծննդավայր | Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական կայսրություն[4] |
| Մահացել է | 1879[1][2][3][…] կամ մայիսի 9, 1879 |
| Մահվան վայր | Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն[4] |
| Գերեզման | Հայկական գերեզմանատուն |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Ռուսական կայսրություն |
| Կրթություն | Ներսիսյան դպրոց (1827) և Դորպատի կայսերական համալսարան (1840) |
| Գիտական աստիճան | փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու |
| Մասնագիտություն | պատմաբան, թարգմանիչ և խմբագիր |
| Աշխատավայր | Լազարյան ճեմարան, Հյուսիսափայլ և Կազանի կայսերական համալսարան |
 Stepanos Nazarian Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն խմբագրել
Ծնվել է 1812 թվականին Թիֆլիսում։ Սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում, որն ավարտել է 1827 թվականին։ Ուսումնառության ընթացքում Նազարյանը ոգեշնչվում է դպրոցի տեսուչ, ականավոր գրող և մանկավարժ Հարություն Ալամդարյանի գաղափարներով։ Դպրոցի տարիներին ընկերանում է Խաչատուր Աբովյանի հետ, որի հետ ընկերական կապը պահպանում են մինչև վերջ։
Որոշ ժամանակ աշխատել է Ներսիսյան դպրոցում որպես պատմության և աշխարհագրության ուսուցիչ։ 1832 թվականին մեկնում է Դորպատի համալսարան, որտեղ սովորում է նախ պետական գիմնազիայում, և ապա համալսարանում։ Ապրելով ֆինանսապես նեղ պայմաններում՝ այնուամեայնիվ ավարտում է ուսումը 1840 թվականին և ստանում փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածուի կոչում։
Դրանից հետո նա տեղափոխվում է Պետերբուրգ, զբաղվում արևելյան լեզուների ուսումնասիրությամբ։ 1842 թվականին Կազանի համալսարանում աշխատանքի է անցնում որպես հայոց լեզվի ամբիոնի վարիչ։
Նազարյանը 1849 թվականին պաշտպանում է դոկտորական դիսերտացիա, որի թեման էր Ֆիրդուսու «Շահնամեն»։ Այնուհետև Նազարյանը մեկնում է Մոսկվա և Լազարյան ճեմարանի արևելագիտական բաժնում պաշտոնավորում է որպես լատիներենի, արաբերենի և պարսկերենի դասախոս։ 1869 թվականին նա գալիս է Անդրկովկաս և ավելի մոտիկից է ծանոթանում հայերի կյանքին ու ապրելակերպին։ Որոշ ժամանակ մնում է Թիֆլիսում, 1870 թվականին վերադառնում է Մոսկվա, որտեղ ապրում է մինչև իր կյանքի վերջը։
Հասարակական և լուսավորական գործունեությունը խմբագրել
Նազարյանը եռանդագին պայքար է մղում գրականության մեջ աշխարհաբար լեզվի արմատավորման համար։ Նա հսկայական դեր է հատկացնում հայոց նոր լեզվին ժողովրդի լուսավորության գործում։
Նազարյանի լուսավորական գործունեությունը լայնորեն ծավալվում է հատկապես նրա խմբագրած «Հյուսիսափայլ» ամսագրի ժամանակ (1858-1964), որի շուրջը համախմբվում են մի շարք լուսամիտ, առաջադեմ հայ մտավորականներ ու գործիչներ։ Ամսագրում լույս են տեսնում աշխարհաբար գրված և աշխարհիկ բովանդակություն ունեցող գեղարվեստական երկեր, ինչպես նաև գրաքննադատական ու գիտական բնույթի հոդվածներ։
«Հյուսիսափայլը» հսկայական դեր է կատարում լուսավորական գաղափարների տարածման գործում։ Նա համարձակորեն խարազանում է կղերաֆեոդալական հոսանքի ներկայացուցինչներին և ցույց տալիս նրանց բացասական դերը հայ հասարակական կյանքում[5][6]։
Ստեղծագործությունները խմբագրել
Նազարյանը հեղինակ է մի շարք արժեքավոր երկերի։ Մեծ աժեք ունի Ֆիրդուսու «Շահնամեի» վերաբերյալ նրա աշխատությունը, «Հոգեբանություն» ձեռնարկը, «Առաջին հոգեղեն կերակուր» և «Հանդես նոր հայախոսության» աշխարհաբար լեզվի ընթերցարանները և այլն։ Գրել է նաև չափածո երկեր, որոնցից նշանավոր է հայրենասիրական ոգով տոգորված «Մայրենի լեզու» ոտանավորը։
Երկեր խմբագրել
- Երկերի ժողովածու, Երևան, 1996։
- Երկեր, հ. 1, Թ., 1913:
- Յաղագս փորձական հոգեբանութեան ճառ, Մ., 1851:
- Առաջին հոգեղէն կերակուր հայազգի երեխաների համար, Մ., 1953:
- Վարդապետարան կրօնի, Մ., 1853:
- Հանդես նոր հայախօսութեան, մաս 1-2, Մ., 1857:
- Տեսական եւ գործնական առաջնորդ ռուս լեզուի ի պէտս հայկազեան մանուկների, Թ., 1871:
- Նամականի, Երևան, 1969։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Faceted Application of Subject Terminology
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 CERL Thesaurus — Consortium of European Research Libraries.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Назарян Степан Исаевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ «Վիեննայի մենաստանի մամուլի շտեմարան- ՀԻՒՍԻՍԱՓԱՅԼ»։ Վերցված է 2023-01-12
- ↑ «Համահայկական թվանշային գրադարան»
Գրականություն խմբագրել
- Լեո, Ստեփանոս Նազարեանց, հ. 1-2, Թ., 1902:
- Անանուն Դ., Ռուսահայերի հասարակական զարգացումը 19-րդ դարում (1800-1870), հ. 1, Բաքու, 1916։
- Մխիթարյան Մ., «Հյուսիսափայլ» ամսագիրը, Երևան, 1958։
- Կարապետյան Ռ., Ստեփանոս Նազարյանց։ Փիլիսոփայական հայացքները, Երևան, 1976։
- Նանումյան Ռ., Ստեփանոս Նազարյանն, Երևան, 1978։
- Հուշեր և հոդվածներ Ստեփահոս Նազարյանի մասին, Երևան, 1996։
Աղբյուր խմբագրել
- Թ. Գ. Ջուհարյան «Հայ Գրականություն», 1990 թ., «Լույս» հրատարակչություն