Սոֆորա
| Սոֆորա | |
| |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Բակլածաղկավորներ (Fabales) |
| Ընտանիք | Բակլազգիներ (Fabaceae) |
| Ենթաընտանիք | Բակլայիններ (Faboideae) |
| Տրիբա | Sophoreae |
| Ցեղ | Սոֆորա (Sophora) L., 1753 |
Սոֆորա (լատին․՝ Sophora), սոփոր, բակլազգիների (թիթեռնածաղկավորներ) ընտանիքի ծառերի կամ թփերի, հազվադեպ՝ բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է 62 (այլ տվյալներով՝ 70) տեսակ։
Տերևները կենտ-փետրաձև են, ծաղիկները՝ սպիտակ, դեղնավուն, վարդագույն, կապտամանուշակագույն։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է կամ հուրան։ Տարածված արևադարձային, մերձարևադարձային, հազվադեպ՝ բարեխառն գոտիներում։
Հայաստանում խմբագրել
ՀՀ-ում՝ 1 տեսակ՝
- Սոֆորա ճապոնական (S. japonica)։ Մշակվում է ցածրադիր գոտու չոր ու շոգ վայրերում (Արարատյան դաշտ, Սյունիք և այլն)։
Կենսաբանական նկարագիր խմբագրել
Փռված սաղարթով ծառ է, բարձրությունը՝10-12 (25) մ։ Տերևները կենտփետրաձև են, փայլուն։ Ծաղկաբույլը ողկուզանման է կամ հուրանանման, ծաղիկները՝ դեղնասպիտակավուն, բուրավետ։ Ծաղկում է հունիս-օգոաոոսին։
Պտուղը մսալի, գլանաձև, բազմասերմ ունդ է։ Սերմերն օվալաձև են կամ էլիպսաձև։ Բազմանում է սերմերով։
Դասակարգում խմբագրել
- Sophora albescens (Rehder) C.Y.Ma
- Sophora alopecuroides L. [syn. Vexibia alopecuroides (L.) Yakovlev]
- Sophora cassioides (Phil.) Sparre
- Sophora chathamica Cockayne[1]
- Sophora chrysophylla (Salisb.) Seem.
- Sophora davidii Kom. ex Pavol. [syn. Sophora viciifolia Hance]
- Sophora denudata Bory[2]
- Sophora fernandeziana (Phil.) Skottsb.
- Sophora flavescens Aiton
- Sophora fulvida (Allan) Heenan & de Lange[3]
- Sophora godleyi Heenan & de Lange
- Sophora howinsula (Oliv.) P.S.Green
- Sophora inhambanensis Klotzsch
- Sophora koreensis Nakai
- Sophora lehmannii (Bunge) Kuntze [syn. Ammothamnus lehmannii Bunge]
- Sophora longicarinata G.Simpson & J.S.Thomson Новая Зеландия.
- Sophora macrocarpa Sm.
- Sophora masafuerana (Phil.) Skottsb.[4]
- Sophora microphylla Aiton
- Sophora mollis (Royle) Graham ex Baker
- Sophora molloyi Heenan & de Lange
- Sophora moorcroftiana Benth.
- Sophora nuttalliana B.L.Turner
- Sophora pachycarpa Schrenk ex C.A.Mey.
- Sophora prazeri Prain [syn. Sophora bhutanica H.Ohashi]
- Sophora prostrata Buchanan
- Sophora stenophylla A.Gray
- Sophora tetraptera J.F.Mill.
- Sophora tomentosa L.
- Sophora toromiro (Phil.) Skottsb.[5]
- Sophora tonkinensis Gagnep.
- Sophora velutina Lindl.
- Sophora violacea Thwaites
Աղվեսապոչ սոֆրա խմբագրել
ՀԽՍՀ-ում բնական պայմաններում հանդիպում է աղվեսապոչ սոֆորա (sophora alopecuroides)։ Աղվեսապոչ սոֆրա կամ դառը բիանը մինչև 1 մ բարձրությամբ, կանգուն ցողուններով բազմամյա խոտաբույս է։ ՀԽՍՀ-ում տարածված է Լոռու, Շիրակի, Ապարանի, Վայքի և Արարատյան հարթավայրի շրջաններում։ Դժվար արմատախիլ եղող չարորակ մոլախոտ է։ Աղվեսապոչ սոֆորայի սերմերով վարակված հացահատիկի ալյուրը դառն է և թունավոր։
Ճապոնական սոֆրա խմբագրել
Անտառա-մշակույթներում հանդիպում է ճապոնական սոֆորա (sophra japonica)։ Ճապոնական սոֆորա մինչև 12 մ բարձրությամբ, ցրված սաղարթով դեկորատիվ ծառ է։ ՀԽՍՀ-ում տարածված է Արարատյան հարթավայրի, Իջևանի և Սևանի ջրավազանի շրջանների անտառա-մշակույթներում։ Սոֆորայի բոլոր տեսակներն էլ պարունակում են թունավոր ալկալոիդներ։ Կարող են օգտագործվել ժողտնտեսության մեջ՝ ինսեկտիցիդների, դեղանյութերի և ներկանյութերի ստացման համար։
Ֆիլոգենեզ խմբագրել
| |||||||||||||
Քիմիական կազմ խմբագրել
Պարունակում է ալկալոիդներ, գլիկոզիդներ, ներկատու և միջատասպան նյութեր և այլն։
Նշանակություն և կիրառում խմբագրել
Թունավոր է։ Դեղաբույս է։ Պատրաստուկներն օգտագործում են արյունազեղման, շաքարախտի, ստամոքսի և 12-մատնյա աղիքի խոցային հիվանդության, այրվածքների ժամանակ և որպես վերքամոքիչ միջոց։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «New Zealand Plant Conservation Network (Kowhai, coastal kowhai)». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ Catalogue of Life: Sophora denudata(չաշխատող հղում)
- ↑ «The Native Plant Centre: Sophora fulvida». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ IUCN Red List: Sophora masafuerana
- ↑ IUCN Red List: Sophora toromiro (Toromiro)
- ↑ Mitchell & Heenan 2002.Botanical Journal of the Linnean Society, 140, 435—441(չաշխատող հղում).
Գրականություն խմբագրել
- Яковлев Г. П. Заметки по систематике и географии рода Sophora L. и близких родов. // Труды Ленинградского химико-фармацевтического института. Т. 21. — 1967. — С. 42-62.
- Никифоров Ю. В. Алтайские травы-целители. Горно-Алтайск: Юч-Сумер — Белуха, 1992.
- Головкин Б. Н. и др. Маакиаин (maackiain) // Биологически активные вещества растительного происхождения / Отв. ред. В. Ф. Семихов. — М.: Наука, 2001. — Т. II. — С. 398. — 764 с. — 1000 экз. — ISBN 5-02-013184-9 — УДК 58
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆորա» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆորա» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|