Սմիլոդոններ
Սմիլոդոններ (լատին․՝ Smīlodōn), թրատամ կատուների ոչնչացված ցեղ, որի ներկայացուցիչները ապրել են 2,5 միլիոնից մինչև 10 հազար տարի առաջ, Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայում։ Հավանաբար սերում է մեգանտերոնից։ Հայտնի թրատամ վագր անունն իրականում սխալ է։
| Սմիլոդոններ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | բրածո տաքսոն |
Համաձայն Machairodontinae ենթաընտանիքի թրատամ կատուների միտոքոնդրիալ ԴՆԹ-ի ուսումնասիրության՝ Սմիլոդոն (Smilodon) և Հոմոթերիում (Homotherium) ցեղերի էվոլյուցիոն ուղիները բաժանվել են շուրջ 18 միլիոն տարի առաջ։ Թրատամ կատուների ոչնչացման պատճառներից մեկը կարող է լինել նրանց ցածր գենետիկ բազմազանությունը[1][2]։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն, սմիլոդոնների ոչնչացման վրա կարող էր ազդել պարզունակ մարդկանց կողմից Պլեյստոցենի մեգաֆաունայի ոչնչացումը՝ Ամերիկայի վերաբնակեցման ընթացքում[3]։
Նկարագրություն խմբագրել
Սմիլոդոնն ունեցել է առյուծի կամ վագրի չափսեր, թեև շատ ավելի ամուր կազմվածք և կշռել է 160-280 կգ[4](Smilodon fatalis) մինչև 220-400 կգ (Smilodon populator), ունեցել է կարճ պոչ։ Սմիլոդոնի տեսակներից մեկը՝ Սմիլոդոն պոպուլյատորը (Smilodon populator), թրատամ կատուների ենթաընտանիքի ամենամեծ ներկայացուցիչն է։ Սմիլոդոնները կատվազգիների մյուս ներկայացուցիչներից տարբերվել են իրենց մարմնի ամուր կազմվածքով։ Վերին ժանիքը մինչև 28 սմ երկարություն է ունեցել, որը հասնում էր ակնակապիճների խոռոչների վերին եզրին։ Դրանք հաստացած էին հետևի մասում, կորացած և թեք մասով սրացած։ Մինչդեռ մշտական ատամներն ապաճած են եղել։
Վերին ժանիքները օգտագործելու համար Սմիլոդոնը երախը կարող էր բացել 120 ° անկյամբ, այդ նպատակով ստորին ծնոտի և գանգի հոդային հանգույցը ցածրադիր էր։ Սմիլոդոնների մեկ այլ առանձնահատկությունը զարգացած պտկաձև ելունդի առկայությունն է եղել, որին կցվում էին մկանները, երբ կենդանին իջեցնում էր գլուխը, երբ հարվածում էր վերին ժանիքներով, որը այս շարժումն ուժեղացնող հարմարանք էր։ Նրանք շատ մեծ կենդանիների որսին էին հարմարված, օրինակ՝ մամոնտներ (հավանաբար հիմնականում երիտասարդ), մաստոդոնտներ, բիզոններ և երբեմն ձիեր։
Բնակեցման միջավայրը բաց տարածքներն են եղել, որոնք նման են մեր ժամանակների սավաննաներին, պրերիաներին և պամպաներին։ Հավանաբար, որսն արել են դարանակալելով, քանի որ նրանց կարճ ոտքերը և ամուր կազմվածքը թույլ չէին տա երկար ժամանակ հետապնդել արագավազ որսին։ Կարծիք կա, որ սեռական դիմորֆիզմը արտահայտվել է կարճ բաշի առկայությամբ, ինչը կարող է կապված լինել հպարտ ապրելակերպի հետ (ինչպես առյուծները)։ Այնուամենայնիվ, ապացույցների բացակայությունը, որ որձը զգալիորեն մեծ է եղել էգից, կարող է հակասել այս հայտարարությանը և վկայել այն մասին, որ կենդանիներն ապրել են միայնակ կամ գտնվել են միայն անկազմակերպ խմբերում, որտեղ հավասար քանակությամբ էգեր ու որձեր են եղել։
Պատմություն խմբագրել
Ցեղը նկարագրել է դանիացի բնագետ և հնէաբան Պիտեր Վիլհելմ Լյունդը 1841 թվականին։ Մինաս Ժերայսում (Բրազիլիա) նա գտել է Սմիլոդոն պոպուլյացիայի (լատին․՝ Smilodon populator) առաջին բրածո մնացորդները։
Տեսակներ խմբագրել
- Սմիլոդոն ֆատալիս — գոյություն ուներ 1,600,000-10,000 տարի առաջ Հյուսիսային Ամերիկայում
- Սմիլոդոն Ֆլորիդուս — ենթատեսակ Սմիլոդոն ֆատալիս
- Սմիլոդոն կալիֆոռնիական — ենթատեսակ Սմիլոդոն ֆատալիս
- Սմիլոդոն պոպուլյատոր — բոլոր սմիլոդոններից ամենամեծը, որի հասակը հասնում է 120 սմ, մարմնի երկարությունը 210 սմ, բացառությամբ պոչի 30 սմ և քաշը մինչև 400 կգ, գանգի կոնդիլ-բազալ երկարությունը 369 մմ, լայնությունը այտոսկրերի վրա 233 մմ, ապրել է Հարավային Ամերիկայում 1000 000-10 000 տարի առաջ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Ancient DNA offers new view on saber-toothed cats' past». ScienceDaily (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 29-ին.
- ↑ Paijmans, Johanna L. A.; Barnett, Ross; Gilbert, M. Thomas P.; Zepeda-Mendoza, M. Lisandra; Reumer, Jelle W. F.; Vos, John de; Zazula, Grant; Nagel, Doris; Baryshnikov, Gennady F. (2017 թ․ նոյեմբերի 6). «Evolutionary History of Saber-Toothed Cats Based on Ancient Mitogenomics» (English). էջեր 3330–3336.e5. doi:10.1016/j.cub.2017.09.033. PMID 29056454. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 29-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ А.м, Буровский (2010). «Первая антропогенная перестройка биосферы». էջեր 29–45. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 29-ին.
- ↑ Christiansen, Per; Harris, John M. (2005). «Body size of Smilodon (Mammalia: Felidae)» (անգլերեն). էջեր 369–384. doi:10.1002/jmor.10384. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 30-ին.
Գրականություն խմբագրել
- Быстров А. П. Саблезубые тигры // Журнал «Природа», М.: изд-во АН СССР, 1950, № 12, стр. 30-37.«Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. 2007 թ․ հոկտեմբերի 31. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 30-ին.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Смилодон
- Christiansen P., Harris M. Body Size of Smilodon (Mammalia: Felidae) // Journal of Morphology, 266: 369—384 (2005).
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սմիլոդոններ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սմիլոդոններ» հոդվածին։ |