Նիքս

Նիքս;
Տեսակ	հին հունական առաջին աստվածներ և աստվածուհի
Դիցաբանություն	հին հունական դիցաբանություն
Սեռ	իգական
Հունական գրաձև	հին հունարեն՝ Νύξ, Νυκτός
Այլ մշակույթներում	Նոքս
Երևի համընկնում է	Նոքս
Զբաղմունք	Գիշերվա աստվածուհի
Հայր	Քաոս
Մայր	Caligo?
Եղբայր	Էրեբոս
Քույր/Եղբայր	Էրեբոս, Գեա, Տարտարոս և Էրոս
Ամուսին	Էրեբոս
Զավակներ	Նեմեսիս, Քարոն, Հեմերա, Էրիս, Հիպնոս, Մորփեոս, Թանատոս, Մոմոս, Ապատե (աստվածություն), Գերաս, Lyssa?, Օնիր, Մոյրաներ, Եթեր, Keres?, Philotes?, Moros?, Oizys?, Epiphron?, Հեսպերիդներ, Phantasos?, Ատրոպե, Կլոթո, Լախեսիս, Eleos?, Դոլոս, Hybris?, Amicitia?, Contentio?, Dumiles?, Epaphus?, Euphrosyne?, Էրոս և Հեսպերիդա
Ասպարեզ	Գիշեր
Ատրիբուտներ	Գունդ, աստղազարդ սև զգեստ
	Nyx Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Նիքս (այլ կիրառումներ)

Նիքս, Նիկտա (հին հունարեն՝ Νύξ, Νυκτός, «գիշեր»), աստվածություն հին հունական դիցաբանությունում^[3] (հռոմեական դիցարանում` Նոքս), գիշերվա, մթության անձնավորումը։

Հոմերոսի մոտ՝ հզոր աստվածուհի, որին հաշվի է առնում անգամ աստվածների հայր Զևսը։ Ըստ Հեսիոդոսի՝ Նիքսը Քաոսի դուստրն է, համարվում է աշխարհստեղծման առաջնային ուժերից մեկը։ Հավերժական խավարի անձնավորում Էրեբոսի քույրն է, որից ծնել է պայծառ Եթերին և Հեմերային (Օր)^[4], ինչպես նաև Թանատոսին (Մահ)^[5], Հիպնոսին (Քուն)^[5], Վշտին, Գերասին (Ծերություն)^[5], Էրիսին (Տարաձայնություն)^[5], Կերոսին (Ճակատագիր, Մահ)^[5], Մորային, Քարոնին (ստորեկրյա աշխարհ տեղափոխողը)։ Երբեմն Նիքսի երեխաներ են համարում նաև Նեմեսիսին, Ապատեին, Օնիրին, Մոմոսին, սասպեյրներին, մոյրաներին^[5]^[6]^[7]։

Նիքսը բնակվում է Աիդում (Հադեսի թագավորությունում)՝ Տարտարոսի խորքում^[8] և ամեն օր դուրս է գալիս այնտեղից արևմտյան դարապասների միջով, ձեռքերին՝ Հիպնոսը և Թանատոսը, որոնց երբեք չի նայում Հելիոսը։ Այնտեղ են հանդիպում Նիքս-Գիշերն ու Հեմերա-Օրը՝ փոխարինելով միմյանց և դուրս գալով երկիր։

Օրփեոսականների մոտ Նիքսը և ոչ թե Քաոսն է աշխարհի սկզբնապատճառը և մերձենում է Մահվան աստվածությանը^[9]։ Հունական ողբերգություններում Նիքսը կառք նստած թռչում է թևերի վրա. նրա հագին սև զգեստ է՝ աստղերով զարդարված, դեմքը ծածկված է։ Պերգամյան զոհասեղանի ֆրիզի վրա Նիքսը պատկերված է որպես երիտասարդ կին, ձեռքին գունդ։ Խեցենկարչության մեջ Նիքսին հաճախ նկարել են ձեռքերին երկու մանուկներ՝ Թանատոսը և Հիպնոսը^[10]։ Նա հանգստությոն էր տարածում մարդկանց վրա։

Ըստ լեգենդի՝ Նիքսը Օլիմպոսի աստվածների կողմից մասնակցել է Տիտանների դեմ պատերազմին։ Որոշ պատմություններում Նիքսը նույնացվում է մահվան աստվածության հետ և ընդունում են նրան որպես կյանքում մրցակցության ստեղծման հիմնական պատճառ։

Որոշ պատմություններում ասվում է, որ Նիքսը (և ոչ թե Քաոսն) է կյանքի սկիզբը^[11]։

Աստղագիտության մեջ խմբագրել

Դիցաբանական կերպարի անունով են կոչված Նիքս (3908) աստերոիդը՝ հայտնաբերված 1980 թվականին և Պլուտոնի Նիկտա արբանյակը՝ հայտնաբերված 2005 թվականին (անվանվել է 2006 թվականին հունիսի 21-ին Միջազգային աստղագիտական միության ասամբլեայի ժամանակ)։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Hesiod 217 // Θεογονία — 0700.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Любкер Ф. Μοῖρα (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 878—879.
↑ Мифы народов мира. М., 1991-92. В 2 т. Т.2. С.218, Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т.2. С.470(ռուս.)
↑ Հեսիոդոս. Թեոգոնիա 123—125
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Հեսիոդոս. Թեոգոնիա 211—225
↑ Սոֆոկլես, 1018b
↑ Анастасия, Александрова. «Никта, Нокс: Греческий пантеон богов: Мифологическая энциклопедия». myfhology.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 21-ին.
↑ Տարտարոս
↑ Фрагменты ранних греческих философов. Ч.1. М., 1989. С.46; Дамаский. О первых началах 124(ռուս.)
↑ Մ. Բոտվիննիկ, Մ. Կոգան, Մ. Ռաբինովիչ, Բ. Սելեցկի. «Դիցաբանական բառարան», Երևան, 1985, էջ 208-209։
↑ «Нюкта» (ռուսերեն). 2017 թ․ ապրիլի 10. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նիքս» հոդվածին։

[_497d08fe8da9d42a-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Hesiod 217 // Θεογονία — 0700.

[_4e68083e2fb2fdc5-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Любкер Ф. Μοῖρα (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 878—879.

[3] Мифы народов мира. М., 1991-92. В 2 т. Т.2. С.218, Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т.2. С.470(ռուս.)

[4] Հեսիոդոս. Թեոգոնիա 123—125

[Gesiod-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Հեսիոդոս. Թեոգոնիա 211—225

[6] Սոֆոկլես, 1018b

[7] Анастасия, Александрова. «Никта, Нокс: Греческий пантеон богов: Мифологическая энциклопедия». myfhology.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 21-ին.

[8] Տարտարոս

[9] Фрагменты ранних греческих философов. Ч.1. М., 1989. С.46; Дамаский. О первых началах 124(ռուս.)

[dicabanakan_bararan-10] Մ. Բոտվիննիկ, Մ. Կոգան, Մ. Ռաբինովիչ, Բ. Սելեցկի. «Դիցաբանական բառարան», Երևան, 1985, էջ 208-209։

[11] «Нюкта» (ռուսերեն). 2017 թ․ ապրիլի 10. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]