Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Նիքս (այլ կիրառումներ)

Նիքս, Նիկտա (հին հունարեն՝ Νύξ, Νυκτός, «գիշեր»), աստվածություն հին հունական դիցաբանությունում[3] (հռոմեական դիցարանում` Նոքս), գիշերվա, մթության անձնավորումը։

Նիքս
Տեսակհին հունական առաջին աստվածներ և աստվածուհի
Դիցաբանությունհին հունական դիցաբանություն
Սեռիգական
Հունական գրաձևհին հունարեն՝ Νύξ, Νυκτός
Այլ մշակույթներումՆոքս
Երևի համընկնում էՆոքս
ԶբաղմունքԳիշերվա աստվածուհի
ՀայրՔաոս
ՄայրCaligo?
ԵղբայրԷրեբոս
Քույր/ԵղբայրԷրեբոս, Գեա, Տարտարոս և Էրոս
ԱմուսինԷրեբոս
ԶավակներՆեմեսիս, Քարոն, Հեմերա, Էրիս, Հիպնոս, Մորփեոս, Թանատոս, Մոմոս, Ապատե (աստվածություն), Գերաս, Lyssa?, Օնիր, Մոյրաներ, Եթեր, Keres?, Philotes?, Moros?, Oizys?, Epiphron?, Հեսպերիդներ, Phantasos?, Ատրոպե[1][2], Կլոթո[1][2], Լախեսիս[1][2], Eleos?, Դոլոս, Hybris?, Amicitia?, Contentio?, Dumiles?, Epaphus?, Euphrosyne?, Էրոս և Հեսպերիդա
ԱսպարեզԳիշեր
ԱտրիբուտներԳունդ, աստղազարդ սև զգեստ
 Nyx Վիքիպահեստում

Հոմերոսի մոտ՝ հզոր աստվածուհի, որին հաշվի է առնում անգամ աստվածների հայր Զևսը։ Ըստ Հեսիոդոսի՝ Նիքսը Քաոսի դուստրն է, համարվում է աշխարհստեղծման առաջնային ուժերից մեկը։ Հավերժական խավարի անձնավորում Էրեբոսի քույրն է, որից ծնել է պայծառ Եթերին և Հեմերային (Օր)[4], ինչպես նաև Թանատոսին (Մահ)[5], Հիպնոսին (Քուն)[5], Վշտին, Գերասին (Ծերություն)[5], Էրիսին (Տարաձայնություն)[5], Կերոսին (Ճակատագիր, Մահ)[5], Մորային, Քարոնին (ստորեկրյա աշխարհ տեղափոխողը)։ Երբեմն Նիքսի երեխաներ են համարում նաև Նեմեսիսին, Ապատեին, Օնիրին, Մոմոսին, սասպեյրներին, մոյրաներին[5][6][7]։

Նիքսը բնակվում է Աիդում (Հադեսի թագավորությունում)՝ Տարտարոսի խորքում[8] և ամեն օր դուրս է գալիս այնտեղից արևմտյան դարապասների միջով, ձեռքերին՝ Հիպնոսը և Թանատոսը, որոնց երբեք չի նայում Հելիոսը։ Այնտեղ են հանդիպում Նիքս-Գիշերն ու Հեմերա-Օրը՝ փոխարինելով միմյանց և դուրս գալով երկիր։

Օրփեոսականների մոտ Նիքսը և ոչ թե Քաոսն է աշխարհի սկզբնապատճառը և մերձենում է Մահվան աստվածությանը[9]։ Հունական ողբերգություններում Նիքսը կառք նստած թռչում է թևերի վրա. նրա հագին սև զգեստ է՝ աստղերով զարդարված, դեմքը ծածկված է։ Պերգամյան զոհասեղանի ֆրիզի վրա Նիքսը պատկերված է որպես երիտասարդ կին, ձեռքին գունդ։ Խեցենկարչության մեջ Նիքսին հաճախ նկարել են ձեռքերին երկու մանուկներ՝ Թանատոսը և Հիպնոսը[10]։ Նա հանգստությոն էր տարածում մարդկանց վրա։

Ըստ լեգենդի՝ Նիքսը Օլիմպոսի աստվածների կողմից մասնակցել է Տիտանների դեմ պատերազմին։ Որոշ պատմություններում Նիքսը նույնացվում է մահվան աստվածության հետ և ընդունում են նրան որպես կյանքում մրցակցության ստեղծման հիմնական պատճառ։

Որոշ պատմություններում ասվում է, որ Նիքսը (և ոչ թե Քաոսն) է կյանքի սկիզբը[11]։

Աստղագիտության մեջ

խմբագրել

Դիցաբանական կերպարի անունով են կոչված Նիքս (3908) աստերոիդը՝ հայտնաբերված 1980 թվականին և Պլուտոնի Նիկտա արբանյակը՝ հայտնաբերված 2005 թվականին (անվանվել է 2006 թվականին հունիսի 21-ին Միջազգային աստղագիտական միության ասամբլեայի ժամանակ)։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 1,2 Hesiod 217 // Θεογονία — 0700.
  2. 2,0 2,1 2,2 Любкер Ф. Μοῖρα (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. КанскийСПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 878—879.
  3. Мифы народов мира. М., 1991-92. В 2 т. Т.2. С.218, Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т.2. С.470(ռուս.)
  4. Հեսիոդոս. Թեոգոնիա 123—125
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Հեսիոդոս. Թեոգոնիա 211—225
  6. Սոֆոկլես, 1018b
  7. Анастасия, Александрова. «Никта, Нокс: Греческий пантеон богов: Мифологическая энциклопедия». myfhology.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 21-ին.
  8. «Տարտարոս». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-05-08-ին. Վերցված է 2014-08-27-ին.
  9. Фрагменты ранних греческих философов. Ч.1. М., 1989. С.46; Дамаский. О первых началах 124(ռուս.)
  10. Մ. Բոտվիննիկ, Մ. Կոգան, Մ. Ռաբինովիչ, Բ. Սելեցկի. «Դիցաբանական բառարան», Երևան, 1985, էջ 208-209։
  11. «Нюкта» (ռուսերեն). 2017 թ․ ապրիլի 10. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նիքս» հոդվածին։