Վիքիպեդիա

Մարիցա Բարտոլ Նադլիշեկ

Մարիցա Բարտոլ Նադլիշեկ (սլովեն.՝ Marica Nadlišek Bartol,փետրվարի 10, 1867(1867-02-10)[1], Տրիեստ[1] - հունվարի 3, 1940(1940-01-03)[2], Լյուբլյանա, Հարավսլավիայի Թագավորություն[1]), սլովենացի գրող և խմբագիր։ 1897-1899 թվականներին եղել է «Սլովենկա» կանանց ազդեցիկ ամսագրի հիմնադիր խմբագիրը։

Մարիցա Բարտոլ Նադլիշեկ
սլովեն.՝ Marica Nadlišek Bartol
Ծնվել էփետրվարի 10, 1867(1867-02-10)[1]
ԾննդավայրՏրիեստ[1]
Վախճանվել էհունվարի 3, 1940(1940-01-03)[2] (72 տարեկան)
Վախճանի վայրԼյուբլյանա, Հարավսլավիայի Թագավորություն[1]
Գրական անունEvgen Štefanič
Մասնագիտությունգրող, թարգմանչուհի, հրապարակախոս և խմբագիր
Լեզուսլովեներեն
Քաղաքացիություն Հարավսլավիայի Թագավորություն,  Ավստրո-Հունգարիա և  Սլովենիա[1]
ԶավակներՎլադիմիր Բարտոլ
 Marica Nadlišek-Bartol Վիքիպահեստում

1919 թվականին Իտալիայի կողմից իշխանությունը գրավելուց հետո ստիպված լինելով փախչել իր հայրենի Տրիեստ քաղաքից, նա բնակություն է հաստատել Լյուբլյանայում և վերսկսել է իր սլովենական ազգայնական ու ֆեմինիստական գրական գործունեությունը, որն ընդհատվել էր նրա ամուսնությամբ երկու տասնամյակ առաջ։

Վաղ մանկություն և կրթություն խմբագրել

Մարիցա Նադլիշեկը ծնվել է 1867 թվականին Տրիեստում՝ այն ժամանակվա Ավստրիական կայսրության տարածքում[3][4][5]։ Նրա հայրը միջին դասի հողաչափող էր, ով ակտիվորեն աշխատել է Տրիեստի սլովենական համայնքում[3]։

1882 թվականին նա ընդունվել է Գորիցիայի մանկավարժական քոլեջ․ դասավանդումն այն սակավաթիվ մասնագիտություններից մեկն էր, որն այդ ժամանակ հասանելի էր սլովենացի կանանց[3][4][6]։ Գորիցիայի դպրոցում սովորելիս նա հետաքրքրվել է սլովենական գրականությամբ և մտել է սլովենացի մտավորականության աշխարհ։ 1886 թվականին դպրոցն ավարտելուց հետո նա վերադարձել է Տրիեստի շրջան և դարձել է քաղաքի արվարձանների սլովենական դպրոցների ուսուցիչ[3][4][7]։

Գրական կարիերա խմբագրել

Աշխատելով որպես ուսուցիչ՝ Նադլիշեկն սկսել է մասնակցել Տրիեստի գրական կյանքին, գրել է հասարակական կարծիքի հոդվածներ և կարճամետրաժ գեղարվեստական ստեղծագործություններ։ Նրա առաջին էսսեն, որն ընդգծում է կանանց դերը սլովենական ազգայնականությունը խրախուսելու գործում, 1888 թվականին հայտնվել է «Եդինոստ» («Միասնություն») թերթում։ Հաջորդ տարի նա հրատարակել է իր առաջին պատմվածքը՝ «Moja prijateljica» («Իմ ընկերուհին») վերնագրով, «Ljubljanski zvon» «Լյուբլյանայի զանգը» պարբերականում[3][4]։ Նա դարձել է առաջին կանանցից մեկը, ով պարբերաբար նպաստել է հրատարակությանը[7], ինչպես նաև գրել է սլովենական այլ հրատարակությունների համար, այդ թվում՝ Domači prijatelj-ի («Տնային ընկեր») համար[6]։

1898 թվականին նա գրել է «Ֆաթամորգանա» («Միրաժ») վեպը, թեև գրքի տեսքով այն հրատարակվել է միայն մեկ դար անց՝ 1998 թվականին[4][6][8]։ Այն համարվում է Տրիեստի մասին սլովենական առաջին վեպը[7]։

Նադլիշեկը եղել է «Սլովենկա» կանանց ամսագրի համահիմնադիրն ու առաջին խմբագիրը, որը լույս է տեսել 1897-1902 թվականներին[3][7][9]։ Ամսագիրը նպատակ է ունեցել ամրապնդել Սլովենիայի ազգային ինքնությունը կանանց շրջանում, խթանել սլովենացի կանանց ազատագրումը և աջակցել կանանց գրական կրթությանը[3]։ Նա աշխատել է որպես խմբագիր հիմնադրման օրվանից մինչև 1899 թվականը, երբ նա հրաժարական է տվել իր ամուսնության պատճառով[3][4]։ Որպես խմբագիր՝ նա հրատարակել է այնպիսի գրողների, ինչպիսիք են Վիդա Ջերայը (սլովեն.՝ Vida Jeraj), Կրիստինա Շուլերը (սլովեն.՝ Kristina Šuler) և Մարիկա Սթրնադ Սիզերլյը (սլովեն.՝ Marica Strnad Cizerlj)[3]։ Քանի որ նա խոսում էր մի քանի լեզուներով, այդ թվում՝ խորվաթերեն, գերմաներեն և ռուսերեն, նա «Սլովենկա» -ի էջերում հաստատվել է որպես թարգմանիչ՝ հրատարակելով Միխայիլ Լերմոնտովի, Ալեքսանդր Պուշկինի, Իվան Տուրգենևի և Հայնրիխ Հայնեի ստեղծագործությունների թարգմանությունները[4]։

Ստեղծագործական կյանք խմբագրել

Նադլիշեկ Բարտոլի ստեղծագործություններում առանձնակի կարևոր տեղ են զբաղեցրել սլովենական ազգայնական թեմաները։ Նա նաև գրել է ֆեմինիստական թեմաների շուրջ, մասնավորապես, մասնակցել է երկարատև երկխոսության կաթոլիկ կրոնական առաջնորդ Անտոն Մախնիչի հետ, որում վիճարկել է նրա փաստարկները, որ տղամարդիկ պետք է լինեն կանանցից բարձր և գերիշխող հասարակության մեջ[3][10]։ Նրա վրա մեծ ազդեցություն է թողել ռուսական ռեալիստական գրականության հանդեպ նրա խոր սերը[3]։ Նրա հերոսուհիները նկատելիորեն տարբերվել են սլովենական գրական նախորդների հերոսուհիներից նրանով, որ նրանք բուրժուազիայի և բանվոր դասակարգի ներկայացուցիչներ էին, ոչ իդեալականացված կանայք[6]։

Ակտիվ գործունեություն խմբագրել

Բացի սլովենական ազգայնական և ֆեմինիստական թեմաների մասին գրելուց, Նադլիշեկ Բարտոլն ազդեցիկ ակտիվիստ էր իր համայնքում՝ դարասկզբին ծառայելով որպես Տրիեստի սլովենացի կանանց կենտրոնական կազմակերպիչ։ Նա նաև հայտնի է որպես սլովենացի կանանց իրավունքների պաշտպան։ Մինչ Նադլիշեկ Բարտոլը քաղաքականապես չափավոր էր՝ համեմատած նրանից հետո եկողների հետ, նա ունեցել է ժամանակակից, լիբերալ հայացքներ, և այդ ժամանակ նրա որոշ գործողություններ դիտվել են որպես արմատական[3]։ 1887 թվականին նա օգնել է հիմնել Սբ․ Կիրիլի և Սբ․ Մեթոդիոսի ընկերության (սլովեն.՝ Družba svetega Cirila in Metoda) տեղական մասնաճյուղը՝ բացառապես կանանցից բաղկացած կրթական կազմակերպություն[3][4]։

Ամուսնություն և աքսոր Տրիեստից խմբագրել

Նադլիշեկն ամուսնացել է փոստային ծառայող Գրեգոր Բարտոլի հետ 1899 թվականին, և 1901-1909 թվականներին նրանք ունեցել են յոթ երեխա, որոնցից երկուսը մահացել են վաղ մանկության տարիներին[3][4]։ Նրա երեխաներից մեկը հետագայում դարձել է սլովենացի հայտնի գրող Վլադիմիր Բարտոլը[3][11]։ Ամուսնությունը երջանկություն չի բերել Նադլիշեկին, քանի որ նա ավարտել է իր կարիերան և ակտիվ գործունեությունը[3]։

Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո, երբ իտալացիները վերահսկողություն են հաստատել Տրիեստի վրա, նա շարունակել է գաղտնի դասավանդել սլովեներեն, ինչի պատճառով կարաբիներները հաճախ են հարցաքննել նրան[4]։ Ի վերջո, 1919 թվականի սեպտեմբերին նրա ընտանիքն ստիպված է եղել տեղափոխվել Լյուբլյանա, և նա սկզբում այնտեղ ապրել է երկաթուղային վագոնում իր հինգ երեխաների հետ[3][4][11][12]։

Երբ նա հաստատվել է քաղաքում և կարողացել է ապահովել իր ընտանիքի տարրական գոյատևումը, նա նորից է սկսել գրել և աշխատել որպես թարգմանիչ։ Նա համագործակցել է «Ժենսկի սվետ» («Կանանց աշխարհ») կանանց ամսագրի հետ՝ զբաղեցնելով նրա խմբագրի պաշտոնը 1931-1934 թվականներին, ինչպես նաև միացել է կանանց իրավապաշտպան կազմակերպություններին և եղել դրանց համահիմնադիրը[3][4]։ Նա նաև ակտիվորեն մասնակցել է այն կազմակերպություններին, որոնք պայքարել են Իտալիայում մնացած սլովենացիների իրավունքների համար[3]։

Նադլիշեկ Բարտոլը 1927 թվականից սկսած սկսել է իր կյանքի մասին հուշեր գրել «Իզ մոյեվա ժիվլենյա» («Իմ կյանքից») վերնագրով։ Այն հետմահու տպագրվել է «Ռազգլեդի» գրական ամսագրում՝ 1948 թվականին[3][4]։ Նա մահացել է 1940 թվականին Լյուբլյանայում՝ 72 տարեկան հասակում[4][5]։

Գրականություն խմբագրել

  • Enciklopedija Slovenije; knjiga 7, Mladinska knjiga, Ljubljana, 1993
  • Splošno žensko društvo 1901-1945, od dobrih deklet do feministk, str. 278–292
  • Grafenauer Ivan. "Nadlišek-Bartol Marica". Slovenski biografski leksikon. Slovenska biografija. Ljubljana: ZRC SAZU, 2013 [1]

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 WeChangEd
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 [Marica Bartol-Nadlišek Frauen in Bewegung 1848–1938] (գերմ.) — Österreichische Nationalbibliothek, 2006.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 Selišnik, Irena; Verginella, Marta (2013). «The Desire to be Free: Marica Nadlišek Bartol and the Young Intelligentsia at the Turn of the 20th Century». Historijski zbornik. 66 (1).
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 «Nadlišek Bartol, Marica (1867–1940)». Slovenska biografija (սլովեներեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 29-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  5. ↑ 5,0 5,1 «Marica Nadlišek Bartol». Database of European Women Editors. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 29-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Daskalova, Krassimira (2008). Aspasia: The International Yearbook of Central, Eastern, and Southeastern European Women's and Gender History (անգլերեն). Berghahn Books. ISBN 978-1-84545-634-4.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Borovnik, Silvija (October 2012). «Marica Nadišek Bartol's literary work». Women Writers. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 29-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  8. ↑ «Marica Nadlišek Bartol: Osebna bibliografija za obdobje 1897-2009». COBISS (սլովեներեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 29-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  9. ↑ Pavlovic, Biljana (2018 թ․ սեպտեմբերի 17). «V Ljubljani poklon Tržaškim Slovenkam in ženski ustvarjalnosti na Primorskem». Primorske Novice (սլովեներեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 29-ին.
  10. ↑ Petrović, Jelena (2018 թ․ հոկտեմբերի 1). Women's Authorship in Interwar Yugoslavia: The Politics of Love and Struggle (անգլերեն). Springer. ISBN 978-3-030-00142-1.
  11. ↑ 11,0 11,1 Dolinar, Darko; Juvan, Marko (2006). Writing Literary History: Selected Perspectives from Central Europe (անգլերեն). Lang. ISBN 978-3-631-53433-5.
  12. ↑ Lukšiè-Hacin, Marina; Mlekuž, Jernej (2009 թ․ հունվարի 1). Go Girls!: When Slovenian Women Left Home (անգլերեն). Založba ZRC. ISBN 978-961-254-170-5.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարիցա Բարտոլ Նադլիշեկ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարիցա_Բարտոլ_Նադլիշեկ&oldid=9433341» էջից