Վիքիպեդիա

Մասնակից:Tatev99/Ավազարկղ19

< Մասնակից:Tatev99

«M-PESA» (M բջջայինի համար, PESA-ն՝ փողի համար սուահիլի լեզվով) բջջային հեռախոսի վրա հիմնված դրամական փոխանցումների, վճարումների և միկրոֆինանսավորման ծառայություն, որը գործարկվել է 2007 թվականին Քենիայում բջջային ցանցի ամենամեծ օպերատորների՝ «Vodafone»-ի և «Safaricom»-ի կողմից[1]։ Դրանից հետո այն ընդլայնվել է Տանզանիայում, Մոզամբիկում, ԿԺԴՀ-ում, Լեսոթոյում, Գանաում, Եգիպտոսում, Աֆղանստանում, Հարավային Աֆրիկայում և Եթովպիայում: Հնդկաստանում, Ռումինիայում և Ալբանիայում ներդրումը դադարեցվել է շուկայից ցածր ներգրավման պատճառով: M-PESA-ն օգտատերերին թույլ է տալիս ավանդներ դնել, հանել, գումար փոխանցել, վճարել ապրանքների և ծառայությունների համար («Lipa na M-PESA», սուահիլի՝ «Վճարիր M-PESA»-ով), ստանալ հասանելիություն վարկերին և խնայողություններին, ու այդ բոլորը շարժական սարքի միջոցով[2]։

Ծառայությունը թույլ է տալիս օգտատերերին գումար ներդնել իրենց բջջային հեռախոսներում պահված հաշվին, PIN-ով ապահովված SMS հաղորդագրություններ ուղարկել այլ օգտվողներին, այդ թվում՝ ապրանքներ և ծառայություններ վաճառողներին, և ավանդները մարել սովորական գումարով: Ծառայությունից օգտվելով գումար ուղարկելու և հանելու համար օգտվողներից գանձվում է վճար[3]։

M-PESA-ն առանց մասնաճյուղերի բանկային ծառայություն է։ M-PESA-ի հաճախորդները կարող են գումար ավանդադրել և կանխիկացնել գործակալների ցանցից, որը ներառում է խոսելաժամանակի վերավաճառողներ և մանրածախ առևտրի կետեր, որոնք գործում են որպես բանկային գործակալ:

M-PESA-ն արագ տարածվեց և մինչև 2010 թվականը դարձավ զարգացող աշխարհում բջջային հեռախոսների վրա հիմնված ամենահաջող ֆինանսական ծառայությունը[4]։ Մինչև 2012 թվականը Քենիայում գրանցվել էր մոտ 17 միլիոն M-PESA ակտիվ հաշիվներ: Մինչև 2016 թվականի հունիսը Տանզանիայում «Vodacom»-ի կողմից բացվել էր ընդհանուր առմամբ 7 միլիոն M-PESA հաշիվ: Ծառայությունը գովեստի է արժանացել միլիոնավոր մարդկանց պաշտոնական ֆինանսական համակարգ մուտք գործելու և հիմնականում կանխիկ միջոցների վրա հիմնված հասարակություններում հանցագործությունը նվազեցնելու համար[5]։ Այնուամենայնիվ, M-PESA ծառայության գրեթե մենաշնորհային մատակարարները երբեմն քննադատվում են այն բարձր գնի համար, որ ծառայությունը պարտադրում է իր հաճախ աղքատ օգտատերերին:

Պատմություն խմբագրել

 
M-PESA գործակալի խանութ Նայրոբիում, Քենիա: Նման խանութներում հաճախորդները կարող են մուտք գործել M-PESA ծառայություններից շատերը

«Safaricom»-ը և «Vodafone»-ը գործարկել են M-PESA բջջային վճարումների համակարգը, որը նպատակաուղղված է կանխավճարով բջջային կապի բաժանորդներին վրա, որոնք չունեին բանկային համակարգի հասանելիություն, այն գործարկվել է Քենիայի 2005 թվականի հոկտեմբերին փորձնական հիմունքներով[6]։ Այն մեկնարկել է որպես պետական/մասնավոր հատվածի նախաձեռնություն այն բանից հետո, երբ «Vodafone»-ը միջոցներ շահեց Ֆինանսական խորացման մարտահրավեր հիմնադրամից, որը հիմնադրվել է Մեծ Բրիտանիայի կառավարության Միջազգային զարգացման դեպարտամենտի կողմից՝ մասնավոր հատվածի ընկերություններին խրախուսելու նորարարական ծրագրեր ձեռնարկել զարգացող երկրներում ֆինանսական ծառայությունների մատուցումը խորացնելու համար: տնտեսագիտություն[7]։

Պիլոտային ծրագրի սկզբնական խոչընդոտը գործակալների վստահությունը ձեռք բերելն ու նրանց խրախուսելը գումար կանխիկացնելու և գործակալներին վերապատրաստելու համար[8]։ Այնուամենայնիվ, երբ «Vodafone»-ը ներկայացրեց M-PESA-ի միջոցով խոսելաժամանակ գնելու հնարավորությունը, գործարքների ծավալն արագորեն աճեց: M-PESA-ի միջոցով գնված ցանկացած խոսելաժամանակի համար առաջարկվել է 5% զեղչ, ինչը արդյունավետ խթան է: Մինչև 2006 թվականի մարտի 1-ը համակարգի միջոցով փոխանցվել էր 50,7 մլն Քենիայի շիլլինգ: Պիլոտային ծրագրի հաջող շահագործումը հիմնական բաղադրիչն էր «Vodafone»-ի և «Safaricom»-ի՝ արտադրանքն ամբողջությամբ ընդունելու որոշման մեջ: Պիլոտային ծրագրից ստացված փորձը օգնեց հաստատել ծառայության շուկայական կարիքը և թեև այն հիմնականում պտտվում էր «Faulu» բանկի հաճախորդների համար վարկերի մարումների և վճարումների դյուրացման շուրջ, այն նաև փորձարկեց այնպիսի առանձնահատկություններ, ինչպիսիք են խոսելաժամանակի գնումը և ազգային փոխանցումը: Ամբողջական առևտրային գործարկումը սկսվել է 2007 թվականի մարտին:

Շուկայի լուսանկարը ցույց տվեց, որ Քենիայում մարդկանց միայն փոքր տոկոսն է օգտվում ավանդական բանկային ծառայություններից: Եղել են բանկային եկամուտների ցածր մակարդակ, բարձր բանկային վճարումներ և գանձումներ, ծառայությունների մեծ մասը աշխարհագրական առումով անհասանելի էր Քենիայի գյուղական բնակավայրերին[9]։ Հատկանշական է, որ բջջային կապի ներթափանցման բարձր մակարդակն ակնհայտ էր ամբողջ երկրում՝ դարձնելով բջջային վճարումների ընդունումը ավանդական բանկային ուղիների կենսունակ այլընտրանք: 2005 թվականին CBS-ի կողմից անցկացված հարցման համաձայն, Քենիան այն ժամանակ ուներ ավելի քան 5,970,600 մարդ, որոնք աշխատում էին ոչ ֆորմալ հատվածում: Այս ոչ ֆորմալ հատվածը կազմում էր 98 տոկոսը։

2002 թվականին «Gamos»-ի և Համագործակցության հեռահաղորդակցության կազմակերպության հետազոտողները, որոնք ֆինանսավորվում են Մեծ Բրիտանիայի Միջազգային զարգացման դեպարտամենտի (DFID) կողմից, փաստեցին, որ Ուգանդայում, Բոտսվանայում և Գանայում մարդիկ օգտագործում էին եթերաժամանակը որպես դրամական փոխանցումների պրոքսի սերվեր[10]։ Քենիացիները եթերաժամանակ էին փոխանցում իրենց հարազատներին կամ ընկերներին, որոնք օգտագործում էին կամ վերավաճառում էին դրանք: «Gamos»-ի հետազոտողները մոտեցան MCel-ին[11] Մոզամբիկում, և 2004-ին MCel-ը ներկայացրեց առաջին թույլատրված եթերաժամանակի վարկային փոխանակումը, որը նախընթաց քայլ էր դեպի M-PESA[12]։ Գաղափարը քննարկվել է Աֆրիկայի հանձնաժողովի կողմից[13] և DFID-ը հետազոտողներին ծանոթացրել են «Vodafone»-ի հետ, որը քննարկում էր միկրոֆինանսների և բեք օֆիսի բանկինգի աջակցությունը բջջային հեռախոսներով: Ս. Բատչելորը (Gamos) և Ն. հյուգեսը (Vodafone CSR) քննարկեցին, թե ինչպես կարելի է դրամական փոխանցումների համակարգ ստեղծել Քենիայում: DFID-ը փոփոխեց «Vodafone»-ին իր դրամաշնորհի տեխնիկական առաջադրանքը, և փորձնական գործունեությունը սկսվեց 2005 թվականին: «Safaricom»-ը գործարկել է բջջային հեռախոսների վրա հիմնված վճարումների և դրամական փոխանցումների նոր ծառայություն, որը հայտնի է որպես M-PESA[4]։

Արտադրանքի մշակման սկզբնական աշխատանքը տրվել է արտադրանքի և տեխնոլոգիաների զարգացման ընկերությանը, որը հայտնի է որպես «Sagentia»[14]։ Զարգացման և երկրորդ գծի աջակցության պարտականությունները փոխանցվեցին IBM-ին 2009 թվականի սեպտեմբերին, որտեղ տեղափոխվեց սկզբնական «Sagentia» թիմի մեծ մասը[15]։ Եռամյա միգրացիայի ծրագրից հետո դեպի նոր տեխնոլոգիական փաթեթ՝ 2017 թվականի փետրվարի 26-ից IBM-ի պարտականությունները բոլոր շուկաներում փոխանցվել են «Huawei»-ին:[16]

Հայեցակարգ խմբագրել

 
Պատկեր, որը ցույց է տալիս M-PESA բջջային դրամական փոխանցումն օգտագործող անհատ:

M-PESA-ի սկզբնական հայեցակարգն էր ստեղծել մի ծառայություն, որը միկրոֆինանսական վարկառուներին թույլ կտա հարմարավետորեն ստանալ և մարել վարկերը՝ օգտագործելով «Safaricom» եթերի ժամանակի վերավաճառողների ցանցը[17]։ Սա միկրոֆինանսական հաստատություններին (ՄՖՀ-ներին) հնարավորություն կտա իրենց օգտագործողներին առաջարկել ավելի մրցունակ վարկերի տոկոսադրույքներ, քանի որ ծախսերն ավելի ցածր են, քան կանխիկ գործարքների դեպքում: Ծառայության օգտատերերը կշահեն՝ եթե նրանց ավելի հեշտ լինի հետևել իրենց ֆինանսներին: Երբ ծառայությունը փորձնական գործարկվեց, հաճախորդներն ընդունեցին ծառայությունը մի շարք այլընտրանքային օգտագործման համար, և բարդություններ առաջացան «Faulu»-ի՝ գործընկեր MFI-ի հետ: Այլ կողմերի հետ քննարկման ժամանակ M-PESA-ն կրկին կենտրոնացավ և գործարկվեց այլ արժեքային առաջարկով, տրանսֆերտներ ուղարկելով երկրի ամբողջ տարածքում և կատարելով վճարումներ:[17]

Ծառայություններ խմբագրել

 
Safaricom-ի M-PESA ծառայության էկրանը Nokia հեռախոսի վրա:

M-PESA-ն շահագործվում է «Safaricom»-ի և «Vodacom»-ի կողմից՝ բջջային ցանցի օպերատորներ (MNO), որոնք դասակարգված չեն որպես ավանդներ ընդունող հաստատություններ, ինչպիսիք են բանկերը: M-PESA-ի հաճախորդները կարող են ավանդադրել և հանել արժույթը գործակալների ցանցից, որը ներառում է խոսելաժամանակի վերավաճառողներ և մանրածախ առևտրի կետեր, որոնք գործում են որպես բանկային գործակալ: Ծառայությունն իր օգտատերերին հնարավորություն է տալիս՝

  • ավանդադրել և հանել տեղական արժույթը
  • արժույթներ փոխանցել այլ օգտվողներին
  • վճարել հաշիվները
  • գնել եթերաժամանակ
  • խնայել արժույթը վիրտուալ հաշվում (Mshwari, սուահիլի՝ «հանգիստ»)[18][19]
  • փոխանցել արժույթներ ծառայության և որոշ շուկաներում, ինչպիսիք են Քենիան, բանկային հաշվի միջև[20]
  • պարտքով գումար վերցնել՝ գործարքն ավարտելու համար, երբ կանխիկ գումար չկա (Ֆուլիզա, սուահիլի՝ «փողով լցված»)[21]

Քենիայի բանկերի հետ համագործակցությունն առաջարկում է ընդլայնված բանկային ծառայություններ, ինչպիսիք են տոկոսաբեր հաշիվները, վարկերը և ապահովագրությունը[22]։

M-PESA-ի ինտերֆեյսի տեխնոլոգիան տարբերվում է Քենիայի «Safaricom»-ի և Տանզանիայի «Vodacom»-ի միջև, թեև հիմքում ընկած հարթակը նույնն է: Թեև «Safaricom»-ն օգտագործում է SIM գործիքակազմը (STK)՝ ծառայություն մուտք գործելու համար հեռախոսի ընտրացանկերը տրամադրելու համար, «Vodacom»-ը հիմնականում հենվում է USSD-ի վրա՝ օգտատերերին մենյու տրամադրելու համար, բայց նաև աջակցում է STK-ին[23]։

Արժեքը, գործարքի վճարները, վիճակագրություն խմբագրել

Գործարքի գանձումները կախված են փոխանցվող գումարի չափից և ստացողը ծառայության գրանցված օգտատեր լինելուց: Փաստացի արժեքը ֆիքսված գումար է գործարքների չափերի տվյալ շրջանակի համար. Օրինակ, «Safaricom»-ը գանձում է մինչև 66 շիլինգ (0,6 ԱՄՆ դոլար) չգրանցված օգտատիրոջ գործարքի համար, որը կազմում է 10 շիլինգից մինչև 500 շիլինգ (0,92-4,56 ԱՄՆ դոլար)։ Գրանցված օգտատերերի համար վճարը կազմում է 27 շիլինգ (0,25 ԱՄՆ դոլար) կամ 5,4%-ից մինչև 27% նույն գումարի համար: Ամենաբարձր փոխանցման համար՝ 50,001–70,000 շիլինգ, գրանցված օգտվողին փոխանցման վճարը կազմում է 110 շիլինգ (1 ԱՄՆ դոլար) կամ 0,16–0,22 %: Առավելագույն գումարը, որը կարող է փոխանցվել համակարգի չգրանցված օգտվողին, 35,000 շիլինգն է (319,23 ԱՄՆ դոլար), 275 շիլինգ (2,51 ԱՄՆ դոլար) կամ 0,8% կոմիսիոն վճարով: Գանձվում են նաև կանխիկացման վճարներ: 10 շիլինգ (0,09 ԱՄՆ դոլար) գանձում՝ 50–ից 100 շիլինգ կանխիկացման կամ 10%–ից մինչև 20%, և մինչև 330 շիլինգ (3,01 ԱՄՆ դոլար) 50,001–ից 70,000 շիլինգ կանխիկացման համար կամ 0,47% մինչև 0,66%[24][25]։

2015 թվականին հրապարակված հոդվածում Անյա Բենգելսթորֆը վկայակոչում է Քենիայի Կենտրոնական բանկը, երբ նա նշում է, որ 2014 ֆինանսական տարում փոխանցվել է 1 միլիարդ Շվեյցարական ֆրանկ՝ 268 միլիոն Շվեյցարական ֆրանկ շահույթով, ինչը մոտ է տեղափոխված գումարի 27%-ին[26]։ 2016 թվականին M-PESA-ն օրական տեղափոխել է 15 միլիարդ շիլինգ (147776845,14 ԱՄՆ դոլար)՝ 41 միլիարդ շիլինգ եկամուտով: 2017 թվականին 6,869 միլիարդ շիլինգ տեղափոխվել է «Safaricoms»-ի սեփական տարեկան հաշվետվության թվի համաձայն՝ 55 միլիարդ շիլինգ եկամուտով: Արդյունքում Safaricom-ի շահույթի հարաբերակցությունը փոխանցված ընդհանուր գումարին կազմում է շուրջ 1 %[27][28]։

Ազդեցությունը Քենիայում աղքատության վրա խմբագրել

«Financial Sector Deepening Kenya»-ի և «Bill & Melinda Gates Foundation»-ի աջակցությամբ Թավնեթ Սուրին Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտից և Ուիլյամ Ջեքը Ջորջթաունի համալսարանից պատրաստել են մի շարք փաստաթղթեր, որոնք բարձրացնում են M-PESA-ի առավելությունները: Մասնավորապես, «Science»-ում հրապարակված նրանց 2016 թվականի հոդվածը ազդեցություն է թողել զարգացման միջազգային հանրության համար։ Թերթի շատ մեջբերված արդյունքն այն էր, որ «M-PESA-ի հասանելիությունը ավելացրեց մեկ շնչի հաշվով սպառման մակարդակը և աղքատությունից դուրս բերեց 194000 տնային տնտեսություն կամ Քենիայի տնային տնտեսությունների 2 %-ը»[29]։ Համաշխարհային զարգացման ինստիտուտները, որոնք կենտրոնանում են ֆինանսական տեխնոլոգիաների զարգացման ներուժի վրա, հաճախ նշում են M-PESA-ն որպես հաջողության մեծ պատմություն այս առումով՝ վկայակոչելով աղքատության կրճատման պահանջը և հղում կատարելով Սուրիի և Ջեքի 2016 թվականի հրապարակված հոդվածին: «Ֆինանսավորում հանուն զարգացման» զեկույցում ՄԱԿ-ը գրում է՝ «Ֆինանսների թվայնացումը նոր հնարավորություններ է ընձեռում ավելի մեծ ֆինանսական ներառման և 2030 թվականի Կայուն զարգացման օրակարգին և սոցիալական զարգացման նպատակների իրականացմանը համապատասխանեցնելու համար: Քենիայում բջջային փողի ընդլայնումը երկրի տնային տնտեսությունների երկու տոկոսը բարձրացրեց աղքատության շեմից»[30]։

Այնուամենայնիվ, աղքատության կրճատման գործում M-PESA-ի դերի վերաբերյալ այս եզրակացությունները վիճարկվեցին 2019 թվականի հոդվածում, որտեղ ասվում էր, որ «Սուրիի և Ջեքի աշխատանքը պարունակում է այնքան լուրջ սխալներ, բացթողումներ, տրամաբանական անհամապատասխանություններ և թերի մեթոդաբանություն, որ իրականում ճիշտ է ասել. որ նրանք օգնել են ստեղծել հիմնականում կեղծ պատմություն ֆինանսական տեղնոլոգիաների արդյունաբերության՝ Աֆրիկայում (և այլուր) աղքատության կրճատմանը և կայուն զարգացմանը նպաստելու ունակության մասին»[31]։

Շուկաներ խմբագրել

Քենիա խմբագրել

 
An M-PESA payment register at a Kenyan coffee shop

M-PESA-ն առաջին անգամ գործարկվել է քենիական «Safaricom» բջջային ցանցի օպերատորի կողմից, որտեղ «Vodafone»-ը տեխնիկապես փոքրամասնության բաժնետեր է (40%), 2007 թվականի մարտին[17]։ M-PESA-ն արագորեն գրավեց շուկայական զգալի մասնաբաժինը կանխիկ փոխանցումների համար և 2011 թվականի դեկտեմբերին միայն Քենիայում աճեց մինչև 17 միլիոն բաժանորդ[1]։

Ծառայության աճը ստիպեց պաշտոնական բանկային հաստատություններին ուշադրություն դարձնել նոր ձեռնարկությանը: 2008 թվականի դեկտեմբերին մի խումբ բանկեր, ըստ տեղեկությունների, լոբբինգ են իրականացրել Քենիայի ֆինանսների նախարարի մոտ՝ M-PESA-ի աուդիտի համար՝ փորձելով գոնե դանդաղեցնել ծառայության աճը: Այս հնարքը ձախողվեց, քանի որ աուդիտը պարզեց, որ ծառայությունն ամուր է[32]։ Այս պահին Բանկային ակտը հիմք չէր տալիս կարգավորելու ոչ բանկերի կողմից առաջարկվող ապրանքները, որոնցից M-PESA-ն այդպիսի շատ հաջող արտադրանքներից մեկն էր: 2014 թվականի նոյեմբերի դրությամբ M-PESA գործարքները 2014 թվականի 11 ամիսների համար գնահատվել են 2,1 տրլն շիլինգ, ինչը 28% աճ է 2013 թվականի համեմատ և երկրի ՀՆԱ-ի գրեթե կեսը[փա՞ստ]։

2014 թվականի նոյեմբերի 19-ին «Safaricom»-ը գործարկեց Անդրոիդի ուղեկից հավելվածը՝ «Safaricom M-Ledger»[33] իր M-Pesa օգտատերերի համար: Հավելվածը հասանելի է միայն Android-ում, սակայն ներկայումս այն աջակցվում է iOS սարքերի կողմից: Հավելվածը M-PESA-ի օգտատերերին տալիս է պատմական պատկերացում իրենց բոլոր գործարքների վերաբերյալ: Շատ այլ ընկերությունների բիզնես մոդելներ հիմնվում են Քենիայի M-PESA համակարգի վրա, ինչպիսիք են «M-kopa»-ն և «Sportpesa»-ն[34]։

2018 թվականի փետրվարի 23-ին հաղորդվեց, որ Google Play խանութը սկսել է վճարումներ կատարել հավելվածների համար Քենիայի M-PESA ծառայության միջոցով[35]։ 2019 թվականի հունվարի 8-ին «Safaricom»-ը գործարկեց «Fuliza»-ն՝ M-PESA օվերդրաֆտային հաստատությունը[36]։

Տանզանիա խմբագրել

M-PESA-ն գործարկվել է Տանզանիայում «Vodacom»-ի կողմից 2008 թվականին, սակայն հաճախորդներ գրավելու նրա սկզբնական կարողությունը չհամապատասխանեց սպասելիքներին: 2010 թվականին Միջազգային Ֆինանսական Կորպորացիան հրապարակեց զեկույց, որն ավելի խորությամբ ուսումնասիրեց այս հարցերից շատերը և վերլուծեց ռազմավարական փոփոխությունները, որոնք «Vodacom»-ը իրականացրել է իրենց շուկայական դիրքը բարելավելու համար[37]։ 2013 թվականի մայիսի դրությամբ M-PESA-ն Տանզանիայում ուներ հինգ միլիոն բաժանորդ[38]։

Աֆղանստան խմբագրել

2008 թվականին «Vodafone»-ը համագործակցում էր Աֆղանստանի հիմնական բջջային օպերատոր Ռոշանի հետ՝ M-PESA ծառայության տեղական ապրանքանիշը տրամադրելու համար[39]։ Երբ ծառայությունը գործարկվեց, այն սկզբում օգտագործվում էր ոստիկանների աշխատավարձերը վճարելու համար, որոնք մրցունակ էին թալիբների վաստակածի հետ: Արտադրանքի թողարկումից անմիջապես հետո Աֆղանստանի ազգային ոստիկանությունը պարզեց, որ նախորդ կանխիկ մոդելի համաձայն՝ իրենց աշխատուժի 10%-ը ուրվական ոստիկաններ էին, որոնք գոյություն չունեին. նրանց աշխատավարձերը գրպանվել էին ուրիշների կողմից։ Նոր համակարգում շտկվելիս շատ ոստիկաններ կարծում էին, որ բարձրացում են ստացել կամ սխալ է եղել, քանի որ նրանց աշխատավարձերը զգալիորեն բարձրացել են: Ազգային ոստիկանությունը պարզել է, որ նախկին մոդելով վճարումներ կատարելիս այնքան շատ է կոռուպցիան, որ ոստիկանները չգիտեին իրենց իրական աշխատավարձը։ Ծառայությունն այնքան հաջողակ էր, որ այն ընդլայնվեց՝ ներառելով սահմանափակ առևտրական վճարումներ, գործընկերների միջև փոխանցումներ, վարկերի տրամադրում և վճարումներ[40]։

Հարավային Աֆրիկա խմբագրել

2010 թվականի սեպտեմբերին «Vodacom»-ը և «Nedbank»-ը հայտարարեցին ծառայության մեկնարկի մասին Հարավային Աֆրիկայում, որտեղ, ըստ հաշվարկների, ավելի քան 13 միլիոն «տնտեսապես ակտիվ» մարդ կա առանց բանկային հաշվի[41]: M-PESA-ն դանդաղորեն հաստատվել է Հարավային Աֆրիկայի շուկայում, ի հակադրություն «Vodacom»-ի կանխատեսումների, ըստ որ հաջորդ երեք տարիներին նա կգրանցի 10 միլիոն օգտատեր: Մինչև 2011 թվականի մայիսին այն գրանցել էր մոտ 100000 հաճախորդ[42]։ M-PESA-ի կատարողականի և նրա իրական կատարողականի ակնկալիքների միջև եղած բացը մասամբ կարող է վերագրվել Քենիայի և Հարավային Աֆրիկայի շուկաների միջև եղած տարբերություններին, ներառյալ յուրաքանչյուր երկրում M-PESA-ի գործարկման պահին բանկային կանոնակարգերը[43]։ Ըստ «MoneyWeb»-ի[44]՝ հարավաֆրիկյան ներդրումային կայքի, «Հաճախորդների գրանցման և վաճառակետերի ձեռքբերման հետ կապված կոշտ կարգավորիչ միջավայրը նույնպես բարդացրեց ընկերության խնդիրները, քանի որ տեղական կանոնակարգերն ավելի խիստ են՝ համեմատած մեր աֆրիկյան գործընկերների հետ: Կրթության և արտադրանքի ըմբռնման բացակայությունը նույնպես խոչընդոտեց արտադրանքի սկզբնական թողարկման ջանքերին»: 2011 թվականի հունիսին «Vodacom»-ը և «Nedbank»-ը սկսեցին M-PESA-ի դիրքավորումը վերափոխելու արշավ՝ ուղղված արտադրանքը պոտենցիալ հաճախորդներին, ովքեր ունեն ավելի բարձր կենսամակարդակի չափորոշիչներ (LSM)[45] քան նախապես թիրախավորված էին[46]։

Չնայած ջանքերին, ինչպես 2015 թվականի մարտին, M-PESA-ն դեռևս պայքարում էր իր հաճախորդների բազան մեծացնելու համար: Հարավային Աֆրիկան զիջում է Տանզանիայից և Քենիայից մոտ 1 միլիոն բաժանորդով։ Սա զարմանալի չէ, քանի որ Հարավային Աֆրիկան հայտնի է նրանով, որ աշխարհում առաջ է անցել ֆինանսական հաստատություններից՝ հասունության և տեխնոլոգիական նորարարության առումով: Ըստ «Genesis Analytics»-ի՝ հարավաֆրիկացիների 70%-ը օգտվում է բանկային ծառայություններից, այսինքն՝ նրանք ունեն առնվազն մեկ բանկային հաշիվ հաստատված ֆինանսական հաստատությունում, որն ունի իրենց բանկային պրոդուկտները, որոնք ուղղակիորեն մրցակցում են M-PESA առաջարկի հետ[47]:

Հնդկաստան խմբագրել

M-PESA-ն գործարկվել է Հնդկաստանում[48] որպես սերտ համագործակցություն «ICICI» բանկի հետ 2011 թվականի նոյեմբերին[49]։ Բանկի զարգացումը սկսվել է դեռևս 2008 թվականին։ «Vodafone India»-ն համագործակցում է ինչպես «ICICI»-ի, այնպես էլ «ICICI» բանկի հետ[50], որը գործարկել է M-Pesa-ն 2013 թվականի ապրիլի 18-ին[51]։ «Vodafone»-ը նախատեսում էր այս ծառայությունը ներդնել ամբողջ Հնդկաստանում[52]։ Օգտագործողը պետք է գրանցվեր այս ծառայության համար, գրանցումն անվճար էր, և M-PESA գործարքի համար գանձվում էին վճարներ դրամական փոխանցումների ծառայությունների համար, իսկ DTH և Կանխավճարային վերալիցքավորումները կարող էին կատարվել M-PESA-ի միջոցով անվճար[53][54]։

M-PESA-ն փակվել է 2019 թվականի հուլիսի 15-ից՝ ոլորտում կարգավորող սահմանափակումների և սթրեսի պատճառով[55], իսկ «Vodafone»-ը 2019 թվականի հոկտեմբերի 1-ին զիջեց իր PPI լիցենզիան[56]։

Եվրոպա խմբագրել

2014 թվականի մարտին M-PESA-ն ընդլայնվեց Ռումինիայում՝ միաժամանակ նշելով, որ այն կարող է շարունակել ընդլայնվել Արևելյան Եվրոպայի այլ երկրներում, քանի որ այնտեղ շատ մարդիկ ունեն բջջային հեռախոսներ, բայց չունեն ավանդական բանկային հաշիվներ: 2014 թվականի մայիսի դրությամբ, սակայն, քիչ հավանական էր համարվում, որ ծառայությունը շուտով կընդլայնվի դեպի Արևմտյան Եվրոպա[57]։ 2017 թվականի դեկտեմբերին «Vodafone»-ը փակեց իր M-PESA արտադրանքը Ռումինիայում[58]։

2015 թվականի մայիսին M-PESA-ն գործարկվել է նաև Ալբանիայում։ Այն փակվել է 2017 թվականի հուլիսի 14-ին[59]։

Այլ շուկաներ խմբագրել

M-PESA-ն ընդլայնվել է Մոզամբիկում, Լեսոթոյում և Եգիպտոսում 2013 թվականի մայիսին, հունիսին և հուլիսին համապատասխանաբար: Երկրների ամբողջական ցանկը, որտեղ ներկայումս գործում է M-PESA-ն, կարելի է գտնել M-Pesa-ի կայքում[փա՞ստ]։

Կանոնակարգ և KYC կանոններ խմբագրել

M-PESA-ն ձգտել է ներգրավել Քենիայի կարգավորող մարմիններին և նրանց տեղեկություններ տրամադրել գործընթացի վերաբերյալ: M-PESA-ն նաև դիմեց միջազգային կարգավորող մարմիններին, ինչպիսիք են Միացյալ Թագավորության Ֆինանսական Վարքագծի Մարմինը (FCA) և վճարային քարտերի արդյունաբերությանը՝ հասկանալու, թե ինչպես լավագույնս պաշտպանել հաճախորդների տեղեկատվությունը և պահպանել միջազգայնորեն ճանաչված լավագույն փորձը[60]։

Իմանալով ձեր հաճախորդի (Know your customer՝ KYC) պահանջները, պարտավորություններ են դնում ապագա հաճախորդների և բանկերի վրա՝ հավաքելու հաճախորդների նույնականացման փաստաթղթերը, այնուհետև այդ փաստաթղթերը բանկերի կողմից ստուգելու համար[61]։ Քենիայի կառավարությունը թողարկում է ազգային ինքնության քարտեր, որոնք M-PESA-ն օգտագործել է իրենց բիզնես գործընթացներում՝ իրենց KYC պահանջները բավարարելու համար[62]։

M-PESA-ն «հատուկ» լիցենզիա ստացավ կարգավորող մարմիններից՝ չնայած կարգավորիչների մտահոգություններին ոչ մասնաճյուղային բանկային գործունեության վերաբերյալ, որը ավելացնում է ֆինանսական անկայունության ներկայիս վիճակը:

Երրորդ կողմի ինտեգրում խմբագրել

«Safaricom»-ը թողարկել է M-PESA նոր պլատֆորմը, որը կոչվում է M-PESA G2՝ զարգացման գործընկերների համար բազմակողմանի ինտեգրման հնարավորություններ առաջարկելու հնարավորությամբ:

Հաճախորդից բիզնես և բիզնեսից հաճախորդ հատկացումները API-ի միջոցով հասանելի որոշ գործառույթներ են:

Քննադատություն խմբագրել

M-PESA ծառայության գրեթե մենաշնորհային մատակարարները երբեմն քննադատվում են այն բարձր գնի համար, որ ծառայությունը պարտադրում է իր հաճախ աղքատ օգտատերերին: Բիլ և Մելինդա Գեյթսների հիմնադրամը 2013 թվականին նախազգուշացրեց, որ մրցակցության բացակայությունը կարող է բարձրացնել բջջային դրամական ծառայությունների հաճախորդների գները և որպես բացասական օրինակ օգտագործել է Քենիայում գործող M-PESA-ն: Ըստ Հիմնադրամի՝ 1,50 դոլարի փոխանցումն այն ժամանակ արժեր 0,30 դոլար, մինչդեռ նույն մատակարարը դրա միայն մեկ տասներորդն էր գանձել հարևան Տանզանիայում, որտեղ այն ավելի մեծ մրցակցության էր ենթարկվում[63]։ ԱՄՆ ՄԶԳ-ի կողմից հովանավորվող ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ աղքատ, անկիրթ հաճախորդները, որոնք հաճախ վատ տեսողություն են ունեցել, M-PESA-ի շրջանակներում անարդար գործողությունների թիրախ են դարձել: Նրանք թանկարժեք բաժանորդագրություններ ունեին ռինգ-հնչյունների և նմանատիպ անհարկի ծառայությունների համար, որոնց վրա դրված էր անթափանց գնագոյացում, և այդպիսով չէին հասկանում, թե ինչու են իրենց M-PESA ավանդները այդքան արագ սպառվում: Եթե նրանք այդպես վարվեին, նրանք հաճախ չէին կարողանում հրաժարվել այդ ծառայություններից առանց օգնության: Հեղինակները եզրակացրել են, որ M-PESA-ից շահում են ոչ թե Քենիայի մարգինալացված մարդիկ, այլ հիմնականում «Safaricom»-ը[64]։ Նման եզրահանգման է եկել զարգացման տնտեսագետ Ալան Գիբսոնը «Financial Sector Deepening Trust Kenya»-ի (FSD Kenya) կողմից 2016 թվականին Քենիայի FSD-ի 10-ամյակի կապակցությամբ պատվիրված ուսումնասիրության մեջ[65]։ Նա գրել է, որ բիզնեսին տրվող վարկերը չեն բարելավվել M-PESA-ի շնորհիվ, և որ գյուղատնտեսության ոլորտի վարկերը նույնիսկ նվազել են: Իր շատ բարեկամական հարցման մեջ նա եկավ եզրակացության, որ ֆինանսական հատվածը մեծ օգուտ է քաղել M-PESA-ի ընդլայնումից, մինչդեռ մարդկանց կենսապայմանները նկատելիորեն չեն բարելավվել:

Միլֆորդ Բեյթմանը և այլոք նույնիսկ եզրակացնել, որ M-PESA-ի ընդլայնումը հանգեցրեց Քենիայի տնտեսական զարգացման հետաձգմանը: Նրանք ախտորոշում են Սուրիի և Ջեքի կողմից շատ մեջբերված թղթի լուրջ թույլ կողմերը, որոնք դրական ազդեցություն են ունեցել աղքատության վրա, քանի որ M-PESA-ն կին հաճախորդներին հնարավորություն է ընձեռել դուրս գալ կենսապահովման գյուղատնտեսությունից դեպի միկրո ձեռնարկություններ կամ փոքրածավալ առևտրային գործունեություն: Ենթադրյալ թույլ կողմերը ներառում են բիզնեսի ձախողումները վերլուծության մեջ ներառելու ձախողումը և մրցակիցներից դուրս մնալը: Բեյթմանը և մնացածը M-Pesa-ն անվանել են արդյունահանող գործունեություն, որով մեծ շահույթ է գոյանում փոքր մասշտաբով վճարումների հարկումից, որն անվճար կլիներ, եթե փոխարենը օգտագործվեր կանխիկ վճարման տարբերակը: Քանի որ այդ շահույթի մեծ մասը ուղարկվում է արտասահման «Safaricom»-ի օտարերկրյա բաժնետերերին, տեղական ծախսերի հզորությունը և պահանջարկը նվազում են, և դրա հետ մեկտեղ՝ տեղական ձեռնարկությունների զարգացման ներուժը[66]։

Քենիան չունի տվյալների պաշտպանության օրենք, որը «Safaricom»-ին հնարավորություն է տալիս բավականին ազատորեն օգտագործել իր բաժանորդների զգայուն տվյալները: Տվյալների սկանդալը ի հայտ եկավ 2019 թվականին, երբ «Safaricom»-ին դատի տվեցին դատարանում մոտ 11,5 միլիոն բաժանորդների տվյալների գաղտնիության ենթադրյալ խախտման համար, ովքեր օգտագործել էին իրենց «Safaricom» համարները սպորտային խաղադրույքների համար: Տվյալներն իբր առաջարկվել են սև շուկայում[67]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 «CCK releases 2nd quarter ICT sector statistics for 2011/2012». Communications Commission of Kenya. 17 April 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 17 August 2012-ին.
  2. ↑ Saylor, Michael (2012). The Mobile Wave: How Mobile Intelligence Will Change Everything. Perseus Books/Vanguard Press. էջ 202; 304. ISBN 978-1593157203.
  3. ↑ «M-PESA Tariff». 29 May 2015. Արխիվացված է օրիգինալից 25 November 2014-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Jack, William; Suri, Tavneet (August 2010). «The Economics of M-PESA» (PDF). MIT. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 14 December 2010-ին.
  5. ↑ Mutiga, Murithi (20 January 2014). «Kenya's Banking Revolution Lights a Fire». The New York Times.
  6. ↑ «M-PESA Home».
  7. ↑ «Safaricom Annual Report 2019».
  8. ↑ https://www.safaricom.co.ke/images/Downloads/Safaricom_Annual_Report_2019.pdf
  9. ↑ «M-Pesa: Kenya's mobile wallet revolution». BBC News. 2010-11-22. Վերցված է 2022-01-20-ին.
  10. ↑ Kevin McKemey; Nigel Scott; David Souter; Thomas Afullo; Richard Kibombo; O. Sakyi-Dawson (2003). «Innovative Demand Models for Telecommunications Services». FINAL TECHNICAL REPORT Contract Number R8069. Department for International Development (DFID). CiteSeerX 10.1.1.501.7811.
  11. ↑ «Redirecting». www.mcel.co.mz. Արխիվացված է օրիգինալից 24 February 2015-ին. Վերցված է 2017-08-23-ին.
  12. ↑ Batchelor, S. (2012). «Changing the Financial Landscape of Africa: An Unusual Story of Evidence-informed Innovation, Intentional Policy Influence and Private Sector Engagement». IDS Bulletin. onlinelibrary.wiley.com. 43 (5): 84–90. doi:10.1111/j.1759-5436.2012.00367.x.
  13. ↑ Scott N, Batchelor S, Ridley J, and Jorgensen B (2004). "The impact of mobile phones in. Africa". Background paper prepared for the Commission for Africa, London.
  14. ↑ «Sagentia». Վերցված է 2020-08-15-ին.
  15. ↑ innovafrica.org. «M-pesa: A mobile-phone based money transfer service». innovafrica.org. Innovafrica. Վերցված է 2020-08-15-ին.
  16. ↑ «Huawei and Vodafone Achieve a Major M-PESA Milestone in Kenya». carrier.huawei.com. Վերցված է 2020-08-15-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Hughes, N., & Lonie, S. (2010). "M-PESA: Mobile Money for the 'Unbanked': Turning Cellphones into 24-Hour Tellers in Kenya". Innovations: Technology, Governance, Globalization, 2(1–2), 63–81.
  18. ↑ «Send money by phone with Vodafone M-PESA». Vodacom. Արխիվացված է օրիգինալից 21 March 2009-ին. Վերցված է 19 February 2009-ին.
  19. ↑ «M-Paisa—The Hawala on Your Mobile!». Roshan.af. Վերցված է 19 February 2009-ին.
  20. ↑ «M-KESHO». Safari.com.
  21. ↑ «How to check your Fuliza limit on Safaricom». Citizentv.co.ke. 13 September 2019. Վերցված է 2020-02-20-ին.
  22. ↑ «7.4 Kenya – Leveraging Remittances by Reforming the Mobile Money Transfer System» (PDF). Remittances in Africa. World Bank Group. March 2011. էջ 55.
  23. ↑ Vaughan, P. (15 July 2008). "Providing the Unbanked with Access to Financial Services: The Case of M-PESA in Kenya". Presentation given during the Mobile Banking & Financial Services Africa conference in Johannesburg, South Africa.
  24. ↑ New MPESA tariffs released, 2013-02.
  25. ↑ M-PESA statistics Արխիվացված 27 Մարտ 2015 Wayback Machine, 2013–11.
  26. ↑ A Global Success from Kenya Արխիվացված 7 Սեպտեմբեր 2015 Wayback Machine, Anja Bengelstorff, 2015-08-05.
  27. ↑ Daily Nation article, 2016-05-08.
  28. ↑ Safaricom 2017 annual report
  29. ↑ Tavneet Suri, and, William Jack (2016). «The Long-run Poverty and Gender Impacts of Mobile Money». Science. 354 (6317): 1288–1292. Bibcode:2016Sci...354.1288S. doi:10.1126/science.aah5309. PMID 27940873. S2CID 42992837.
  30. ↑ "Financing for Development: Progress and Prospects 2018" – Report of the Inter-Agency Task Force on Financing for Development. New York: United Nations. 2018.
  31. ↑ Bateman, Milford; Duvendack, Maren; Loubere, Nicholas (2019-07-03). «Is fin-tech the new panacea for poverty alleviation and local development? Contesting Suri and Jack's M-Pesa findings published in Science». Review of African Political Economy. 46 (161): 480–495. doi:10.1080/03056244.2019.1614552. hdl:10.1080/03056244.2019.1614552. ISSN 0305-6244. S2CID 195518486.
  32. ↑ «Mobile Cash Transfers Pose Threat to Banks». Philanthropy Action. 26 February 2009.
  33. ↑ «Safaricom M-Ledger - Android Apps on Google Play». Google Play. Վերցված է 2017-08-23-ին.
  34. ↑ Aglionby, John (2016-03-17). «Lightbulb moment for M-Kopa». Financial Times. Վերցված է 2018-08-13-ին.
  35. ↑ «Google starts taking payments for apps via Kenya's M-Pesa service». Reuters. 23 February 2018. Վերցված է 2018-02-26-ին.
  36. ↑ «Safaricom unveils Fuliza an overdraft facility for M-Pesa users». Alchemy Kenya. 9 January 2019. Արխիվացված է օրիգինալից 2 July 2019-ին. Վերցված է 2019-01-09-ին.
  37. ↑ «M-Money Channel Distribution Case - Tanzania Vodacom Tanzania M-PESA» (PDF). International Finance Corporation. 2010-06-14. Վերցված է 2018-08-13-ին.
  38. ↑ «Vodacom Tanzania reports five million M-PESA subs; transactions top USD823m». telegeography.com.
  39. ↑ «Vodafone and Roshan Launch First Mobile Money Transfer Service in Afghanistan». Vodafone. Արխիվացված է օրիգինալից 2008-12-11-ին. Վերցված է 2018-08-13-ին.
  40. ↑ Rice, Dan. «One Cell Phone at a Time: Countering Corruption in Afghanistan». Guy Filippelli. Small Wars Journal. Արխիվացված է օրիգինալից 7 January 2011-ին. Վերցված է 21 September 2010-ին.
  41. ↑ «M-PESA launched in South Africa». How We Made It in Africa. 31 August 2010. Վերցված է 16 October 2010-ին.
  42. ↑ «M-Pesa disappoints for Vodacom SA». TechCentral. NewsCentral Media. 16 May 2011.
  43. ↑ GITHAHU, MWANGI. «Kenya: Could Someone Please Start M-Pesa in South Africa». AllAfrica.
  44. ↑ «About MoneyWeb». MoneyWeb. 4 May 2017.
  45. ↑ «Living Standards Measure». South African Advertising Research Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 7 February 2012-ին.
  46. ↑ «Vodacom, Nedbank present a new game plan on M-pesa». MoneyWeb. 4 May 2017.
  47. ↑ Tshabalala, Sibusiso (3 August 2015). «Why South Africa's largest mobile network, Vodacom, failed to grow M-Pesa». Quartz.
  48. ↑ DFID - Department for International Development (2008-05-09), Mobile phone banking in Africa, Արխիվացված օրիգինալից 2021-12-15-ին, Վերցված է 2017-08-23-ին
  49. ↑ "ICICI Launch". Retrieved 28 June 2012
  50. ↑ "ICICI Bank". Retrieved 28 June 2012
  51. ↑ Russell, Jon (17 April 2013). «Vodafone launches M-Pesa mobile banking service in India, targeting 700m 'unbanked' people». The Next Web. Վերցված է 20 April 2013-ին.
  52. ↑ GANESH, VENKATESH (2014-03-30). «Vodafone to roll out M-Pesa services in AP, Kerala». The Hindu Business Line. Վերցված է 2017-08-23-ին.
  53. ↑ «vodafone launches money transfer service mpesa in delhi». thehindubusinessline.com.
  54. ↑ «Ignore both airtel-money and m-pesa». Money Saver India.
  55. ↑ Kurup, Rajesh (22 July 2019). «Voda's M-Pesa shuts shop in India». @businessline. Վերցված է 2019-10-08-ին.
  56. ↑ «Vodafone Mpesa India». www.mpesa.in. Վերցված է 2019-10-08-ին.
  57. ↑ «Vodafone brings Africa's M-Pesa mobile money to Europe». reuters.com. 31 March 2014. Վերցված է 30 May 2014-ին.
  58. ↑ «Grupul Vodafone pune capăt experimentului M-Pesa din România: serviciul de plăţi de pe telefonul mobil se închide la 1 decembrie». ZF.ro (ռումիներեն).
  59. ↑ «Vodafone to shut down M-Pesa in Albania». Capital Business. 2017-07-05. Վերցված է 2018-08-13-ին.
  60. ↑ Makin. «Regulatory Issues Around Mobile Banking» (PDF). OECD. Վերցված է 15 November 2011-ին.
  61. ↑ Mas, I. (2011). "Why Are Banks So Scarce in Developing Countries?" Critical Review: A Journal of Politics and Society, 23(1–2), 135–145.
  62. ↑ Makin. «Regulatory Issues Around Mobile Banking». OECD, Consult Hyperion. Վերցված է 15 November 2011-ին.(չաշխատող հղում)
  63. ↑ Bill and Melinda Gates Foundation (2013). Fighting Poverty Profitably: Transforming the Economics of Payments to Build Sustainable, Inclusive Financial Systems (PDF) (Report).
  64. ↑ Wyche, Susan; Simiyu, Nightingale; Othieno, Martha (May 2016). «Mobile Phones as Amplifiers of Social Inequality Among Rural Kenyan Women». ACM Transactions on Computer-Human Interaction. 23 (3): 14. doi:10.1145/2911982. S2CID 8279070.
  65. ↑ Alan Gibson. Ten Years of a Market Systems Approach in the Kenyan Financial Market. FSD Kenya, August 2016.
  66. ↑ Milford Bateman, Maren Duvendack & Nicholas Loubere: "Is fin-tech the new panacea for poverty alleviation and local development? Contesting Suri and Jack’s M-Pesa findings published in Science". Review of African Political Economy. June 2019. doi:10.1080/03056244.2019.1614552. A freely accessible short version is: Bateman, Duvendack, Loubere. "Another False Messiah: The Rise and Rise of Fin-tech in Africa" Review of African Political Economy.
  67. ↑ Itimu, Kiruti (2019-06-25). «Safaricom Sued For Alleged Data Breach of its 11.5 Million Gambling Customers». Techweez. Վերցված է 2019-07-02-ին.


Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Tatev99/Ավազարկղ19&oldid=9960306» էջից