Վիքիպեդիա

Մասնակից:Սոսե Ջանինյան/Ավազարկղ3

Սոսե Ջանինյան/Ավազարկղ3


Նանկինի կոտորած-երկրորդ չին-ճապոնական պատերազմի դրվագ, որի ընթացքում ճապոնացի զինվորները զանգվածային սպանություններ և բռնաբարություններ են իրականացրել Չինաստանի Հանրապետության մայրաքաղաք Նանկինի քաղաքացիական անձանց նկատմամբ։ Բռնությունները շարունակվեցին վեց շաբաթ՝ սկսած 1937 թվականի դեկտեմբերի 13-ին, այն օրը, երբ ճապոնացիները գրավեցին քաղաքը։ Այս ժամանակահատվածում Կայսերական ճապոնական բանակի զինվորները սպանել են մոտ 40,000-ից ավելի քան 500,000 չինացի քաղաքացիական անձանց և զինաթափել զինվորներին[1][2],և նաև բազմաթիվ բռնաբարություններ և թալանի գործողություններ է կատարել[3][4]: Այս հանցագործությունների մի քանի հիմնական մեղավորներ Հեռավոր Արևելքի միջազգային ռազմական տրիբունալի և Նանկինի ռազմական հանցագործությունների դատարանի կողմից դատապարտվեցին և մահապատժի ենթարկվեցին: Այնուամենայնիվ, ենթադրյալ հիմնական մեղավորը՝ արքայազն Ասակոն, որը ճապոնական կայսերական ընտանիքի անդամ էր, խուսափեց դատավարությունից՝ նախկինում հակահիտլերյան կոալիցիայի դաշնակիցների կողմից հետապնդումից անձեռնմխելիություն ստանալով:

Քանի որ Նանկինի կոտորածի մասին ճապոնական ռազմական գրառումների մեծ մասը դասակարգվել և ոչնչացվել է 1945 թվականին Ճապոնիայի հանձնվելուց անմիջապես հետո, պատմաբանները չգիտեն բռնության զոհերի ճշգրիտ թիվը: Հեռավոր Արևելքի միջազգային ռազմական տրիբունալը 1948-ին գնահատեց, որ ավելի քան 200,000 չինացի է սպանվել[5]: ՉԺՀ-ի պաշտոնական դիրքորոշումը խոսում է ավելի քան 300,000-ի մասին և հիմնված է 1947 թվականի Նանջինգի պատերազմական հանցագործությունների դատարանի գնահատականի վրա։ 1980-ականներից սկսած զոհերի ընդհանուր թիվը եղել է շարունակական գիտական ​​բանավեճի առարկա[6]:

2007 թվականի դեկտեմբերին հրապարակվեցին նախկինում գաղտնի ամերիկյան փաստաթղթեր, այդ թվում՝ Գերմանիայում ԱՄՆ դեսպանի հեռագիրը, որը ուղարկվել էր ճապոնացիների կողմից քաղաքը գրավելու հաջորդ օրը, որտեղ նա գրում էր, որ լսել է, թե ինչպես է Բեռլինում Ճապոնիայի դեսպանը խոսում 500,000 չինացի սպանվածների մասին։ Ամերիկացի դիվանագետի ուղարկած հեռագրում ասվում է, որ արխիվային հետազոտությունների համաձայն, Շանհայում և վեց այլ նահանգներում կա կես միլիոն չինացի[7]:

Նանկինի կոտորածը մնում է քաղաքական խնդիր, որտեղ քննարկումները պարբերաբար շոշափում են պատմական ռևիզիոնիզմի և ճապոնական ազգայնականության զգայուն թեմաները, կողմնակիցները պնդում են, որ ողբերգությունը չափազանցված է կամ ամբողջովին սարքված քարոզչական նպատակներով[8][9][10]: Այսպես թե այնպես, այն մնում է գայթակղիչ Ճապոնիայի հարաբերություններում ինչպես Չինաստանի, այնպես էլ Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի այլ երկրների հետ, ինչպիսիք են Հարավային Կորեան և Ֆիլիպինները[11]:

Չնայած Ճապոնիայի կառավարությունը խոստովանել է ճապոնական բանակի կողմից գրավված Նանկինիում մեծ թվով ոչ մարտիկների սպանությունը, թալանն ու այլ բռնությունները[12][13], և ճապոնացի վետերանները, ովքեր ծառայում էին այնտեղ, հաստատում էին, որ վայրագություններ են տեղի ունեցել, ճապոնական կառույցի և հասարակության մեջ փոքր, բայց աղմկահարույց փոքրամասնությունը շարունակում էր պնդել, որ հասցված վնասը զուտ ռազմական է և հանցագործություն չի կատարվել: Կոտորածի ժխտումը և պատմական այս իրադարձության նկատմամբ ռեվիզիոնիստական ​​մոտեցումը դարձան ճապոնական ազգայնականության անբաժանելի մասը[14]: Բուն Ճապոնիայում Նանկինի կոտորածի նկատմամբ տարբեր վերաբերմունք կա, բայց միայն քչերն են հերքում այն ​​փաստը, որ դա տեղի է ունեցել[14]:

Ռազմական իրավիճակ

խմբագրել

1937 թվականի օգոստոսին ճապոնական բանակը մտավ Շանհայ, որտեղ հանդիպեց կատաղի դիմադրության և մեծ կորուստներ կրեց։ Ճակատամարտը արյունալի էր, քանի որ երկու կողմերն էլ համառորեն կռվում էին մերձակա մարտերում քաղաքային միջավայրում: Նոյեմբերի կեսերին ճապոնացիները գրավեցին Շանհայը՝ օգտագործելով ծովային ռմբակոծությունները: Մեծ կորուստների և զորքերի ցածր տրամադրության պատճառով Տոկիոյի գլխավոր շտաբը որոշեց չընդլայնել ռազմական գործողությունները։ Այնուամենայնիվ, դեկտեմբերի 1-ին նա նաև հրամայեց Կենտրոնական Չինաստանի ճակատին, որը բաղկացած էր երկու բանակից՝ Շանհայի էքսպեդիցիոն բանակից և 10-րդից, գրավել Նանկինը, որն այն ժամանակ Չինաստանի Հանրապետության մայրաքաղաքն էր[15]:

Կապիտալի փոխանցում

խմբագրել

Շանհայի ճակատամարտում կրած պարտությունից հետո Չիանգ Կայ-շեկը հասկացավ, որ Նանկինի անկումը ժամանակի հարց է։ Նա և իր ընկերները զգում էին, որ չեն կարող իրենց թույլ տալ ռիսկի ենթարկել իրենց լավագույն զորքերը մայրաքաղաքի համար քաղաքականապես կարևոր, բայց անհույս պաշտպանական մարտում: Բանակը ապագա մարտերի համար պահպանելու համար նրա մեծ մասը դուրս բերվեց քաղաքից։ Չիանգ Կայ-շեկի ռազմավարությունն էր հետևել իր գերմանացի խորհրդականների առաջարկություններին` ճապոնական բանակը Չինաստանի խորքերը գայթակղելու և այնուհետև օգտագործելու նրա հսկայական տարածքը որպես հիմնական պաշտպանական ակտիվ: Չիանգը ծրագրում էր երկարատև քայքայման պատերազմ վարել և մաշել ճապոնացիներին Չինաստանի խորքերը[16]:

Գեներալ Թանգ Շենչժիին թողնելով քաղաքի ղեկավարությունը՝ նկատի ունենալով մոտեցող ճակատամարտը, ինքը՝ Չիանգը և իր խորհրդականների մեծ մասը, ուղղվեցին դեպի Ուհան, որտեղ նրանք մնացին մինչև 1938 թվականին նրա վրա հարձակումը:

Նանկինի պաշտպանության պլան

խմբագրել

Օտարերկրյա լրագրողներին տրված մամուլի հաղորդագրության մեջ գեներալ Թանգն ասել է, որ քաղաքը կապիտուլյացիայի չի ենթարկվի և կպայքարի մինչև մահ: Գեներալն իր տրամադրության տակ ուներ մոտ 100.000 զորք՝ հիմնականում չմարզված, որոնցից մի քանիսը մասնակցել էին Շանհայի վերջին ճակատամարտին։ Բնակչությանը քաղաքից փախչելը կասեցնելու համար նա, Չիանգ Կայ-շեկից ստացված հրահանգների համաձայն, զինվորներին հրամայեց հսկել նավահանգիստը։ Բանակը փակել է ճանապարհները, ոչնչացրել նավակներ և այրել շրջակա գյուղերը՝ կանխելով լայնածավալ տարհանումը։

Չինաստանի կառավարությունը Նանկինից հեռացավ դեկտեմբերի 1-ին, նախագահը հեռացավ 7-ին։ Քաղաքի ճակատագիրը թողնվեց Միջազգային կոմիտեի հոգածությանը՝ Ջոն Ռեյբի գլխավորությամբ։

Պաշտպանական պլանը արագորեն վարկաբեկվեց չինական ստորաբաժանումների իրենց դիրքերից փախուստով, որոնք նախկինում պարտվել էին ճապոնացիներին Շանհայում: Սա լավագույն ազդեցությունը չունեցավ քաղաքի պաշտպանների բարոյահոգեբանական վիճակի վրա, որոնցից շատերը հետագայում զոհվեցին նրա համար մղվող ճակատամարտում և Նանջինգի ճապոնական օկուպացիայի ժամանակ:

Մոտենում է ճապոնական բանակին

խմբագրել

Ճապոնական ռազմական հանցագործությունները, որոնք կատարվել են քաղաքի ծայրամասերում

խմբագրել

Թեև կոտորածի ժամկետը սովորաբար սահմանվում է Նանկինի անկումից վեց շաբաթ հետո, ճապոնական բանակը հանցագործություններ է կատարել այս ժամանակահատվածից դուրս: Հաղորդվում է, որ ճապոնական բանակը Շանհայից Նանկին երթի ժամանակ բազմաթիվ վայրագություններ է կատարել:

Ըստ ճապոնացի լրագրողի, որը նշանակված էր Կայսերական բանակին այս պահին, «պատճառը, որ [ բավականին արագ առաջ է շարժվում դեպի Նանկին , զինվորների և սպաների միջև լուռ ըմբռնումն է, որ ճանապարհին նրանք կարող են թալանել և բռնաբարել»[17]:

Արձակագիր Տացուզո Իշիկավայի գիրքը վառ կերպով նկարագրում է Շանհայից Նանկին երթի ժամանակ Շանհայի էքսպեդիցիոն բանակի 16-րդ դիվիզիայի զինվորների կատարած վայրագությունները։ Նրա նկարագրությունները հիմնված են զինվորական անձնակազմի հետ մի շարք հարցազրույցների վրա, որոնք գրողը ձայնագրել է 1938 թվականի հունվարին Նանկինում[18]: Դաժանություններից ամենահայտնին, թերևս, երկու ճապոնացի սպաների սպանության մրցավազքն էր, որը հայտնվեց Տոկիոյում: Մրցույթը բաղկացած էր երկու սպաներից, որոնք փորձում էին հնարավորինս արագ սպանել հարյուր մարդու, օգտագործելով միայն թրեր և մրցում էին միմյանց հետ արագության վրա արդյունքի հասնելու համար: Այն լուսաբանվել է ճապոնական մամուլում որպես մարզական իրադարձություն՝ հավաքած միավորների վերաբերյալ ամենօրյա զեկույցներով[19][20]: 1967 թվականից ի վեր Ճապոնիայում տարաձայնություններ են մոլեգնում այս մրցույթի մասին թերթերի հաղորդագրությունների ճշմարտացիության վերաբերյալ[21]:

2000-ականներին պատմաբան Վակաբայաշին մարտահրավեր նետեց ճապոնացի գիտնականներին, ովքեր պնդում էին, որ իրադարձությունը մտացածին էր, բայց որն իրականում ներկայացվեց որպես զինվորների հետ դավադրություն՝ ազգի բարոյականությունը բարձրացնելու համար [22]: 2005 թվականին Տոկիոյի շրջանային դատարանը մերժեց «մրցույթը» կազմակերպած սպաների ընտանիքների հայցը՝ եզրակացնելով, որ «լեյտենանտները ընդունել են 100 մարդ սպանելու իրենց մտադրությունը», և որ պատմությունը չի կարող համարվել ամբողջական հորինվածք[23]: Դատավորը նաև հիմնվել է այն փաստի վրա, որ բնօրինակ հրապարակումները եղել են ավելի քան վաթսուն տարեկան։Ճապոնիայում այս իրադարձության պատմականությունը մնում է վիճելի[24]:

Քաղաքացիական թռիչք

խմբագրել

Երբ ճապոնական բանակը մոտեցավ Նանկինին, չինացի բնակչությունը խուճապահար փախավ քաղաքից՝ վախենալով ոչ միայն գալիք ճակատամարտի վտանգներից, այլև այրված երկրի մարտավարության հետևանքներից, որոնք օգտագործում էին չինական զորքերը:

Չինացիները հրդեհել են շենքեր քաղաքի հյուսիսային հատվածում, ինչպես նաև քաղաքի մի քանի դարպասների մոտ։ Քաղաքի պարիսպների ներսում և դրսում այրվել են առարկաներ, նախարարություններից մեկի շենքը, զորանոցը, անտառները և այլ գույք, որոնց արժեքը 1937 թվականի գներով կազմել է 20-30 միլիոն ԱՄՆ դոլար[25][26][27]:

Նանկինի անվտանգության գոտու ստեղծում

խմբագրել

Շատ եվրոպացիներ այդ ժամանակ ապրում էին Նանկինում, զբաղվում էին առևտրով և միսիոներական գործունեությամբ։ Երբ ճապոնական բանակը մոտեցավ, նրանց մեծ մասը փախավ քաղաքից։ Մնացել է ընդամենը 27 օտարերկրացի։ Նրանցից 5-ը լրագրողներ էին, որոնք քաղաքում մնացին նրա անկումից հետո մի քանի օր և դեկտեմբերի 16-ին լքեցին Նանկինը։ Մնացած քսաներկուից տասնհինգը արևմտյան թաղամասում ձևավորեցին կոմիտե, որը կոչվում էր Նանկինի անվտանգության գոտու միջազգային կոմիտե[28]: Կոմիտեի ղեկավարը գերմանացի գործարար Յոն Ռաբեն էր, ընտրված, Գերմանիայի և Ճապոնիայի միջև կնքվել և գործում էր Հակակոմինտերնական պայմանագիրը։

Ճապոնիայի կառավարությունը նախապես համաձայնել էր չհարձակվել քաղաքի այն հատվածների վրա, որոնք չեն պարունակի չինական զորքեր, և Կոմիտեի անդամները կարողացան համոզել Չինաստանի իշխանություններին զորքերը հեռացնել տարածքից:

1937 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Նանկինի քաղաքապետ Մա Չաոջուն հրամայեց քաղաքում մնացած բոլոր չինացիներին հավաքվել «անվտանգության գոտում»։ Դեկտեմբերի 7-ին շատերը, ներառյալ պետական ​​պաշտոնյաները, փախան քաղաքից, և Միջազգային կոմիտեն դարձավ Նանկինի փաստացի ղեկավար մարմինը:

Արքայազն Ասակայի հրամանատարի նշանակումը

խմբագրել

Երիտասարդ սպաների հեղաշրջումից հետո կայսր Հիրոհիտոն իր հուշագրով հեռացրեց արքայազն Ասակային արքունիքից՝ բացասաբար խոսելով նրա վարքի մասին։ Նա խայտառակ արքայազնին նշանակեց Նանկին, որպեսզի նա կարողանա «հետևություններ անել»։ Ենթադրվում է, որ Հիրոհիտոն տեղյակ չէր Նանկինի կոտորածում արքայազնի դերի մասին կամ չէր ցանկանում դա ընդունել[29]:

Դեկտեմբերի 5-ին Ասական ինքնաթիռով թռավ Տոկիոյից և երեք օր անց հասավ ռազմաճակատ։ Նա հանդիպել է դիվիզիոնի հրամանատարներ գեներալ-լեյտենանտ Կեսագո Նակաջիմայի և Հեյսուկե Յանագավայի հետ, ովքեր նրան տեղեկացրել են, որ ճապոնացիները գործնականում շրջափակել են 300,000 չինացի զինվորների Նանկինի մերձակայքում, և նախնական բանակցությունները ենթադրել են, որ չինացիները կհանձնվեն[30]:

Արքայազն Ասական մեղադրվում է «բոլոր բանտարկյալներին սպանելու» հրաման տալու մեջ՝ դրանով իսկ ձևական հիմք ստեղծելով ճակատամարտի ընթացքում և դրանից հետո կատարված հանցագործությունների համար։ Որոշ հեղինակներ համաձայն են, որ արքայազնը Նանջինգում ճապոնացի զինվորներին հրաման է ստորագրել՝ «սպանելու բոլոր բանտարկյալներին»[31]: Մյուսները կարծում են, որ գեներալ-լեյտենանտ Իսամու Չոն նման հրաման է ուղարկել արքայազնի ստորագրությամբ, բայց առանց վերջինիս իմացության[32] Սակայն, եթե նույնիսկ սա ներքևից նախաձեռնություն լիներ, արքայազնը մնաց հրամանատար, այսինքն՝ պատասխանատու իրեն վստահված զորքերի գործողությունների համար և ոչինչ չարեց կոտորածը կասեցնելու համար։ Երբ գեներալ Իվանե Մացուին ժամանեց դրա սկսվելուց չորս օր հետո, կոտորածը դադարեցնելու համար բավական էր մեկ խիստ հրաման։

Թեև արքայազն Ասակայի պատասխանատվության բաժինը կոտորածի մեջ մնում է քննարկման առարկա, հիմնական պատժամիջոցները, որոնք հնարավոր դարձրեցին այս ջարդը և ճապոնական այլ ռազմական հանցագործությունները Չինաստանում, տրվեց կայսր Հիրոհիտոնի կողմից, ով 1937 թվականի օգոստոսի 5-ին հաստատեց ճապոնական բանակի առաջարկը, որ սահմանափակումներ չկան: պետք է կիրառվի չինացի բանտարկյալների նկատմամբ միջազգային իրավունքով պարտադրված վերաբերմունքի դեպքում[33]:

Նանկինի ճակատամարտ

խմբագրել

Քաղաքի պաշարում

խմբագրել

Ճապոնական զորքերը շարունակեցին առաջ շարժվել՝ ճեղքելով չինական պաշտպանության վերջին գծերը։ Դեկտեմբերի 9-ին նրանք հայտնվել են Նանկինի պատերի տակ։

Հանձնվելու վերջնագիր

խմբագրել

Դեկտեմբերի 9-ի կեսօրին ճապոնացի զինվորականները թռուցիկներ են տարածել քաղաքի վրա՝ պահանջելով 24 ժամվա ընթացքում հանձնվել քաղաքը և սպառնալով ոչնչացնել, եթե նա հրաժարվի[34]:

Միևնույն ժամանակ, կոմիտեի անդամները կապ հաստատեցին գեներալ Թանգի հետ և առաջարկեցին նրան եռօրյա հրադադարի ծրագիր, որի ընթացքում չինական ուժերը կարող էին հետ քաշվել առանց մարտական ​​գործողությունների, մինչդեռ ճապոնացիները կմնային իրենց նախկին դիրքերում: Գեներալ Թանգը համաձայնեց՝ պայմանով, որ կոմիտեն կարող է ստանալ Չիանգ Կայ-շեկի համաձայնությունը, ով արդեն մեկնել էր Հանկու և իր շտաբը տեղափոխել այնտեղ։

Ջոն Ռեյբը դեկտեմբերի 9-ին նստեց ամերիկյան ռազմանավ և հեռագրեր ուղարկեց Չիանգ Կայ Շեկին և Հանկովում գտնվող ամերիկացի բանագնացին, ինչպես նաև Շանհայի ճապոնական ռազմական իշխանություններին։ Հաջորդ օրը նրան տեղեկացրին, որ Չիանգը, ով ավելի վաղ հայտարարել էր, որ Նանջինգը պետք է պաշտպանվի «մինչև վերջին մարդը», մերժել է առաջարկը։

Հարձակում քաղաքի վրա և Նանկիի գրավում

խմբագրել

Ճապոնացիներն ակնկալում էին պատասխան իրենց վերջնագրին, սակայն չինական կողմից պատասխան չի եղել մինչև վերջնաժամկետը, այսինքն՝ մինչև դեկտեմբերի 10-ը։ Գեներալ Իվանե Մացուին սպասեց ևս մեկ ժամ և հրամայեց գրոհել քաղաքը: Ճապոնական բանակը հարձակվել է միաժամանակ մի քանի ուղղություններից։ Շանհայի էքսպեդիցիոն բանակի 16-րդ դիվիզիան շտապեց դեպի արևելյան երեք դարպասները, 10-րդ բանակի 6-րդ դիվիզիան հարձակվեց արևմտյան պարսպի վրա, և ծովային ծովի 9-րդ դիվիզիան սկսեց առաջխաղացում նրանց միջև ընկած հատվածում[16]:

Դեկտեմբերի 12-ին ծանր հրետանու և օդային ռմբակոծությունների ներքո գեներալ Թանգը հրամայեց իր ենթականերին նահանջել։ Սակայն կազմակերպված նահանջի փոխարեն սկսվեց քաոսը։ Որոշ չինացի զինվորներ քաղաքացիական հագուստով, իսկ շատ ուրիշներ գնդակահարվել են չինական անվտանգության ուժերի կողմից, երբ նրանք փորձում էին լքել քաղաքը[25]:

Դեկտեմբերի 13-ին ճապոնական բանակի 6-րդ և 116-րդ դիվիզիաներն առաջինը մտան Նանջինգ՝ հանդիպելով նրա պաշտպանների միայն փոքր դիմադրությանը։ 9-րդ և 16-րդ դիվիզիաները քաղաք են մտել միաժամանակ տարբեր դարպասներով։ Նույն օրը կեսօրին մոտ ճապոնական նավերի երկու փոքր ջոկատներ վայրէջք կատարեցին Յանցզի գետի երկու ափերին։

Ոտնձգությունների և քաղաքների մաքրման գործողություններ

խմբագրել

Ճապոնական զորքերը հետապնդեցին նահանջող չինական ստորաբաժանումները, հատկապես քաղաքի պարիսպներից հյուսիս և արևելք: Թեև շատ պատմություններ հուշում են, որ ճակատամարտի վերջին փուլը բարոյալքված և փախչող թշնամու միակողմանի հարվածն էր, որոշ ճապոնացի պատմաբաններ կարծում են, որ մնացած չինական ստորաբաժանումները դեռ վտանգ են ներկայացնում ճապոնացիների համար: Արքայազն Ասական, որը հարցազրույց է տվել պատերազմի թղթակցին, ավելի ուշ հայտարարել է, որ հայտնվել է շատ վտանգավոր իրավիճակում, երբ իր շտաբը դարանակալել են նահանջող չինացիները քաղաքի արևելք: Իսկ քաղաքի մյուս կողմում ճապոնացիներն այն ժամանակ հանդիպեցին մոտ 20000 չինացի զինվորների, որոնք փորձում էին դուրս գալ Սյագուանի տարածքից[16]:

Ճապոնական բանակը մաքրումներ է իրականացրել Նանկինի անվտանգության գոտու ներսում և դրսում։ Քանի որ քաղաքի այն հատվածը, որը դուրս է այս գոտուց, գրեթե ամբողջությամբ տարհանվել էր, ճապոնացիներն իրենց ուժերը կենտրոնացրին այնտեղ։ 3,85 կմ² Նանջինգի անվտանգության գոտին գերբնակեցված էր՝ կլանելով քաղաքի գրեթե ողջ մնացած բնակչությունը։ Ճապոնական հրամանատարությունը բաժանել է այս գոտին տարբեր ստորաբաժանումների պատասխանատվության հատվածների՝ ներսում չինացի զինվորներին հայտնաբերելու համար, ովքեր իրենց համազգեստը փոխել են քաղաքացիական հագուստով[16]:

Զանգվածային ջարդեր

խմբագրել

Վկաները՝ եվրոպացիները և չինացիները, ովքեր հայտնվել են Նանկինում նրա անկումից հետո, հայտնել են, որ հաջորդ վեց շաբաթվա ընթացքում ճապոնացիները կատարել են բռնաբարություններ, սպանություններ, թալանի գործողություններ, հրկիզումներ և այլ հանցագործություններ: Այս ապացույցների մի մասը, ինչպիսիք են Ջոն Ռաբեի և ամերիկացի Մինի Վոթրինի օրագրերը, գալիս են օտարերկրացիներից, ովքեր փորձել են փրկել չինացի խաղաղ բնակիչներին: Մյուսները ներառում են կոտորածից փրկված չինացիների, լրագրողների (արևմտյան և ճապոնացիների) վկայություններ և ռազմական դաշտային գրառումներ: Ամերիկացի միսիոներ Ջոն Մեջիկը նկարահանել է 16 մմ ֆիլմ և լուսանկարներ Նանկինի կոտորածի մասին:

Նոյեմբերի 22-ին 15 օտարերկրացիներից բաղկացած խումբը Ռաբեի գլխավորությամբ ստեղծեց Միջազգային կոմիտեն և ստեղծեց Նանջինգի անվտանգության գոտին՝ պաշտպանելու քաղաքի մնացած 200,000-ից մինչև 250,000 քաղաքացիական բնակչությանը: Ռեյբը և ամերիկացի միսիոներ Լյուիս Սմիթը՝ կոմիտեի քարտուղար և Նանկինի համալսարանի սոցիոլոգիայի պրոֆեսոր, ձայնագրել են ճապոնական զորքերի գործողությունները և բողոքներ ուղարկել Ճապոնիայի դեսպանատուն։

Սպանության մրցույթ

խմբագրել

1937 թվականին ճապոնական թերթերը լուսաբանում էին երկու ճապոնացի սպաների՝ 16-րդ դիվիզիայի Տոշիակի Մուկայի և Ցույոշի Նոդայի «մրցակցությունը»: Դա տեղի է ունեցել Նանկինի գրավումից առաջ ընկած ժամանակահատվածում, և սպաները նկարագրվել են, որ ցանկանում են պարզել, թե նրանցից ով առաջինը կսպանի 100 մարդու սրով։ Ջուրոնգից Տանգշան (երկու քաղաքներն էլ գտնվում են Ցզյանսուում) ճանապարհին Մուկայը սպանեց 89 մարդու, իսկ Նոդան՝ 78: Քանի որ ոչ ոք չսպանեց հարյուրավորներին, մրցակցությունը շարունակվեց: Երբ նրանք հասան Զիջին լեռ, Մուկային արդեն սպանել էր 106, իսկ Նոդան՝ 105: Երկու սպաներն էլ սպանեցին իրենց հարյուրերորդ զոհին մարտի ամենաթեժ պահին՝ անհնարին դարձնելով որոշել, թե նրանցից որն է առաջինը ավարտել: Այնուամենայնիվ, լրագրողներ Ասամի Կազուոն և Սուզուկի Ջիրոն դեկտեմբերի 13-ին Տոկիոյի Նիչի-Նիչի Շիմբունում հայտնել են, որ սպաները որոշել են նոր մրցույթ սկսել՝ նվիրված 150 մարդու սպանությանը[22]:

Ճապոնիայի հանձնվելուց հետո երկու սպաներն էլ ձերբակալվեցին, դատապարտվեցին, անվանվեցին «քաղաքակիրթ մարդկանց թշնամիներ» և գնդակահարվեցին Նանկինում[35]:

Բռնաբարություն

խմբագրել

Հեռավոր Արևելքի միջազգային ռազմական տրիբունալը բռնաբարվածների թիվը գնահատել է 20000՝ չհաշված երեխաներին և ծերերին[36]: Դրանց զգալի մասը կատարելուց առաջ զինվորները կանանց փնտրել են տեղի բնակչության տներում։ Կանանց հաճախ առևանգում էին, իսկ հետո խմբակային բռնաբարում: Հաճախ, բռնաբարությունից անմիջապես հետո, կանայք սպանվում էին, հաճախ բարդ խոշտանգումների միջոցով[37] կամ սվիններ, շշեր, բամբուկե ձողիկներ և այլ առարկաներ սեռական օրգաններ մտցնելու միջոցով: Երեխաների համար բացառություն չի արվել, հանցագործները պատռել են նրանց՝ բռնություն գործադրելու համար[38]:

1937 թվականի դեկտեմբերի 19-ին քահանա Ջեյմս Մաքքալումն իր օրագրում գրել է:

Ես չգիտեմ, թե որտեղ կանգ առնել. Ես երբեք չեմ լսել կամ կարդացել նման դաժանության մասին։ Բռնաբարություն. Բռնաբարություն. Բռնաբարություն: Մենք հաշվել ենք առնվազն 1000 դեպք մեկ գիշերվա ընթացքում և շատերը՝ օրվա ընթացքում: Դիմադրության և նույնիսկ անհամաձայնության ակնարկի դեպքում սվինային վերք են հասցնում կամ գնդակ ուղարկում։ ... Մարդիկ հիստերիկ են .. Կանանց տարվում են ամեն առավոտ, կեսօր և երեկո: Թվում է, թե ամբողջ ճապոնական բանակին թույլատրվում է անել այն, ինչ ուզում է, ինչ ուզում է[39]:

1938թ. մարտի 7-ին անվտանգության գոտում գտնվող ամերիկյան համալսարանական հիվանդանոցի վիրաբույժ Ռոբերտ Ուիլսոնը իր ընտանիքին ուղղված նամակում գրում է. զենքերը վայր դրեցին»[40]:

Ստորև ներկայացնում ենք 1937 թվականի դեկտեմբերի 15-ին և 18-ին նրա ընտանիքին ուղղված նամակներից երկու հատված.

Սարսափելի է խաղաղ բնակչության կոտորածը. Ես կարող էի ամբողջ էջեր լցնել բռնաբարության և դաժանության նկարագրություններով, որոնց հավատալը գրեթե անհնար է: Փողոց մաքրող յոթ աշխատակիցներից, ովքեր նստած էին իրենց աշխատասենյակում, երբ ճապոնացի զինվորներն առանց պատճառի հարձակվեցին նրանց վրա, միայն երկուսն էին սվիններով հարվածել և կարողացան հասնել հիվանդանոց, իսկ նրանց հինգ ընկերները տեղում սպանվեցին։

Հիշեմ մի քանի միջադեպ, որոնք տեղի են ունեցել վերջին երկու օրվա ընթացքում։ Անցած գիշեր ներխուժել են չինական հիվանդանոցի աշխատակցի տուն և բռնաբարել երկու կնոջ՝ նրա հարազատներին։ Փախստականների ճամբարներից մեկում տասնվեցամյա երկու աղջիկների բռնաբարել են մինչև մահ։ Համալսարանի ավագ դպրոցում, որտեղ ապրում է 8000 մարդ, ճապոնացիները անցյալ գիշեր 10 անգամ եկան՝ բարձրանալով պատի վրայով, գողանալով ուտելիք, հագուստ և բռնաբարել, մինչև կշտացան: Նրանք սվիններով հարձակվել են ութամյա տղայի վրա՝ պատճառելով նրան հինգ վերք, որոնցից մեկը ազդել է ստամոքսի վրա, օմենտումի մի մասը գտնվել է որովայնի խոռոչից դուրս։ Կարծում եմ՝ կապրի[41]:

Ջոն Ռաբեի օրագիրը, որը նա պահում էր քաղաքի համար կռվի և ճապոնական բանակի կողմից դրա գրավման ժամանակ, նկարագրում է ճապոնական դաժանության բազմաթիվ դեպքեր։ Դեկտեմբերի 17-ի մուտքը:

Երկու ճապոնացի զինվորներ բարձրացել էին պատի վրայով և պատրաստվում էին ներխուժել իմ տուն։ Երբ ես հայտնվեցի, ասացին, որ իբր տեսել են երկու չինացի զինվորների, որոնք բարձրացել են պատի վրայով։ Երբ ցույց տվեցի կուսակցության կրծքանշանը, նրանք նույն կերպ անհետացան։ Իմ այգու պատից դուրս գտնվող նեղ փողոցի տներից մեկում մի կնոջ բռնաբարեցին, ապա սվինով վիրավորեցին պարանոցին։ Ինձ հաջողվեց շտապ օգնություն կանչել, և մենք նրան ուղարկեցինք հիվանդանոց... Ասում են, որ անցած գիշեր բռնաբարել են մոտ 1000 կին և աղջիկ, մոտ հարյուր աղջիկ միայն Ջինլինգ քոլեջում... Բռնաբարությունից բացի ոչինչ չեք լսում։ Եթե ​​ամուսինները կամ եղբայրները միջամտում են, նրանց գնդակահարում են։ Այն ամենը, ինչ դուք տեսնում և լսում եք, ճապոնացի զինվորների դաժանությունն ու վայրագությունն է[42]:

Կան նաև ապացույցներ, որ ճապոնացիները ստիպել են ընտանիքներին ինցեստ անել[43]: Տղաներին ստիպում էին բռնաբարել իրենց մայրերին, իսկ հայրերին՝ իրենց աղջիկներին։ Հղի կանանցից մեկին բռնաբարել են մի խումբ ճապոնացի զինվորներ և ընդամենը մի քանի ժամ անց ծննդաբերել; երեխան հայտնվել է ֆիզիկապես անվնաս (Ռոբերտ Բ. Էդգերտոն, Ծագող արևի մարտիկները): Կուսակուրությունն ընդունած վանականներին ստիպել են բռնաբարել նաև կանանց։

Քաղաքացիների սպանություններ

խմբագրել

Ճապոնական բանակի կողմից Նանջինգի գրավումից հետո նրա զինվորների կողմից իրականացված ջարդերը արժեցել են քաղաքի 60,000 բնակիչների կյանք, սակայն զոհերի ճշգրիտ թիվը դժվար է նշել, քանի որ շատ դիակներ այրվել, նետվել են Յանցզի գետը կամ թաղվել։ զանգվածային գերեզմաններ[44][45][46]: Ճապոնացի ծայրահեղ ազգայնականները վիճարկում են զոհերի այս թվերը, ոմանք նույնիսկ պնդում են, որ ընդհանուր առմամբ մի քանի հարյուր խաղաղ բնակիչ է զոհվել[47]: Բ. Քեմփբելը (անգլ.՝ B. Campbell) ամսագրում հրապարակված հոդվածում Նանջինգի կոտորածը նկարագրել է որպես ցեղասպանություն՝ նշելով, որ քաղաքի համար ճակատամարտում ճապոնացիների ակնհայտ և վճռական հաղթանակից հետո բնակչության ոչնչացումը երկար ժամանակ շարունակվել է[48] 1937 թվականի դեկտեմբերի 13-ին Ջոն Ռեյբն իր օրագրում գրում է.

Միայն քաղաքում շրջելուց հետո կարողացանք գնահատել վնասի չափը։ Ամեն 100-200 մետրը դիակ էր լինում։ Քաղաքացիական դիակները, որոնք ես զննեցի, հրազենային վնասվածքներ ունեին թիկունքում։ Այս մարդկանց վրա կրակել են թիկունքից՝ փորձելով փախչել։ Ճապոնացիները 10-20 հոգանոց խմբերով շրջում էին քաղաքում ու թալանում խանութները... Ես իմ աչքով տեսա, թե ինչպես են թալանել մեր գերմանացի հացթուխ Հեր Կիսլինգի սրճարանը։ Կոտրվել է նաև Հեմփելի հյուրանոցը, ինչպես նաև Չունշան և Թայփինգ փողոցների գրեթե բոլոր խանութները[49]:

1938 թվականի փետրվարի 10-ին Գերմանիայի դեսպանատան քարտուղար Ռոզենը գրեց Արտաքին գործերի նախարարությանը վերապատվելի Ջոն Մեգիի նկարահանած ֆիլմի մասին՝ առաջարկելով այն գնել։ Բեռլինի քաղաքական արխիվում պահվող նրա նամակից հատվածներ.

Նանջինգում ահաբեկչության վրա հիմնված ճապոնական տիրապետության ժամանակ, որը հիմնականում շարունակվում է այսօր, վերապատվելի Ջոն Մեգին՝ ամերիկյան եպիսկոպոսական եկեղեցու միսիոներ, ով այստեղ է մոտ քառորդ դար, նկարահանեց մի ֆիլմ, որը պարունակում էր ճապոնական վայրագությունների պերճախոս ապացույցներ… դիտարկել և որոշել, թե արդյոք բարձրաստիճան պաշտոնյաները փորձել են կանխել բռնության գործողությունները, որոնք շարունակվում են այսօր[50]

Դեկտեմբերի 13-ին մոտ 30 ճապոնացի զինվորներ եկան Նանկինի հարավարևելյան մասում գտնվող Սինգլիուգու թիվ 5 հասցեում գտնվող չինական տուն և պահանջեցին իրենց ներս թողնել: Դուռը բացեց տանտերը՝ Հա անունով մի մահմեդական։ Նրանք ատրճանակով կրակել են նրա վրա, իսկ հետո տիկին Հա, ով սպանելով Հային, ծնկաչոք աղաչել է, որ ուրիշին չսպանեն։ Տիկին Հա հարցրեց, թե ինչու են սպանել իր ամուսնուն և նույնպես սպանվել է։ Տիկին Քսիային հանել են հյուրասենյակի սեղանի տակից, որտեղ նա փորձել էր թաքնվել իր մեկամյա երեխայի հետ։ Նրան մերկացել և բռնաբարել են մեկ կամ մի քանի տղամարդ, այնուհետև սվիններով հարվածել են կրծքավանդակին և շիշը խցկել նրա հեշտոցում: Երեխային սպանել են սվինով. Հետո որոշ զինվորներ տեղափոխվեցին հաջորդ սենյակ, որտեղ ներկա էին տիկին Սիայի 76 և 74 տարեկան ծնողները և նրա երկու դուստրերը՝ 16 և 14 տարեկան: Նրանք պատրաստվում էին բռնաբարել աղջիկներին, երբ տատիկը փորձել է պաշտպանել նրանց։ Զինվորները ատրճանակով կրակել են նրա վրա։ Պապը բռնել է նրա մարմինն ու սպանել։ Աղջիկներին բռնաբարել են՝ մեծը՝ 2-3, իսկ փոքրը՝ 3 տղամարդ։ Այնուհետև ավագ աղջկան դանակահարել են և սպանել, իսկ ձեռնափայտը խցկել են նրա հեշտոցը: Կրտսերը նույնպես դանակահարվել է, սակայն փրկվել է քրոջ ու մոր սարսափելի ճակատագրից։ Հետո զինվորները սվիններով հարվածել են մեկ այլ քրոջ՝ 7-8 տարեկան, ով նույնպես սենյակում էր։ Վերջինը տանը սպանվել է երկու երեխա՝ Հա՝ 4 և 2 տարեկան։ Մեծին դանակահարել են, իսկ կրտսերին սրով կտրել գլուխը[51]:

Հղի կանայք հատուկ թիրախ են դարձել, և նրանց որովայնը խոցվել է սվիններով, հաճախ բռնաբարությունից հետո: Ճապոնական բանակներից մեկի կողմից իրականացված ջարդերից փրկված Տանգ Ջունշանը վկայում է.

Առաջին շարքում յոթերորդը և վերջինը հղի կին էր: Զինվորը որոշել է, որ կարող է բռնաբարել նրան սպանելուց առաջ և, բաժանելով խմբից, մոտ տասը մետր քաշել է կողք։ Երբ նա փորձել է բռնաբարել, կինը հուսահատ դիմադրություն է ցույց տվել... Զինվորը սվինով սուր հարվածել է նրա որովայնին. Նա վերջնական հառաչանք արձակեց, երբ նրա աղիքները դուրս թափվեցին: Այնուհետև զինվորը մորթել է պտուղը, որի պորտալարը պարզ երևում էր, և մի կողմ նետեց[52]:

Ըստ ռազմածովային ուժերի վետերան Շո Միտանիի, «Բանակն օգտագործեց շեփորի ազդանշան, որը նշանակում էր «Սպանեք բոլոր փախչող չինացիներին»[53]: Հազարավոր մարդկանց տարան դեպի փոսը և սպանեցին այն, ինչ հայտնի դարձավ որպես «Տասը հազար դիակների խրամատ», մոտ 300 մ երկարությամբ և 5 մ լայնությամբ խրամատում: Քանի որ որևէ արձանագրություն չի պահպանվել, այնտեղ թաղվածների թիվը գնահատվում է 4000 – 20,000 Սակայն, պատմաբանների մեծամասնությունը կարծում է, որ դրանք եղել են ավելի քան 12,000[54]:

Հուի ժողովուրդը՝ Չինաստանի հիմնականում մահմեդական փոքրամասնությունը, նույնպես տուժել է կոտորածից, որի հետևանքով մի մզկիթ ավերվել է, իսկ մյուսները՝ «լցվել դիակներով»: Կամավորներն ու իմամները թաղել են ավելի քան 100 իրենց ցեղակիցներին՝ համաձայն մուսուլմանական ծեսերի[55]:

Չինացի ռազմագերիների արտադատական ​​մահապատիժներ

խմբագրել

1937 թվականի օգոստոսի 6-ին կայսր Հիրոհիտոն անձամբ հավանություն տվեց բանակի առաջարկին՝ վերացնել չինացի ռազմագերիների գործողությունների ազատությունը սահմանափակող խոչընդոտները՝ միջազգային իրավունքի շրջանակներում։ Հրահանգը նաև առաջարկում էր, որ շտաբի սպաները դադարեն օգտագործել «ռազմագերիներ» տերմինը[56]:

Քաղաքի անկումից անմիջապես հետո ճապոնացիները սկսել են չինացի զինվորների որոնումը, որի ընթացքում հազարավոր երիտասարդներ են ձերբակալվել։ Նրանցից շատերին քշել են Յանցզի գետը, որտեղ գնդակահարվել են գնդացիրներով։ Դեկտեմբերի 18-ին Յանցզիի ափին տեղի ունեցավ ռազմագերիների, թերևս, ամենամեծ կոտորածը, որը հայտնի դարձավ որպես Ծղոտե լարային կիրճի կոտորած: Ճապոնացի զինվորներն առավոտվա մեծ մասն անցկացրել են՝ կապելով բանտարկյալների ձեռքերը. մթնշաղին նրանք չինացիներին բաժանել են չորս սյուների և կրակ բացել նրանց վրա։ Չկարողանալով փախչել՝ բանտարկյալները ճչում էին ու հուսահատ կռվում։ Մոտ մեկ ժամ պահանջվեց, որպեսզի սպանության ձայները վերջանան, իսկ հետո ճապոնացիները շարունակեցին սվիններով ավարտին հասցնել փրկվածներին: Մեծ մասը նետվել է գետը։ Ենթադրվում է, որ այս կոտորածի ժամանակ մահացել է 57500 չինացի։

Ճապոնացիները 1300 չինացիների՝ զինվորների և խաղաղ բնակիչների, հավաքեցին Տայպինգի դարպաս և այնտեղ սպանեցին նրանց։ Զոհերին սկզբում պայթեցրել են ականներով, այնուհետ լցրել վառելիքով և այրել։ Ովքեր սրանից հետո ողջ մնացին, սվիններով հարվածեցի[57]: Ամերիկացի թղթակիցներ en:F. Թիլման Դուրդինը և Արչիբալդ Սթիլը հայտնել են, որ տեսել են վեց ոտնաչափ բարձրությամբ դիակների կույտ Յիցզյան քաղաքի դարպասի մոտ: Դուրդինը շրջագայել է Նանկին քաղաքից հեռանալուց առաջ։ Նա լսում էր անընդհատ կրակոցներ և ականատես եղավ, թե ինչպես են ճապոնացիները տասը րոպեի ընթացքում գնդակահարում 200 չինացիների: Երկու օր անց իր ռեպորտաժում լրագրողը հայտնել է, որ փողոցները լցված են դիակներով, այդ թվում՝ կանանց և երեխաների[58]:

Միսիոներ Ռալֆ Լ. Ֆիլիպսի վկայության համաձայն, որը ներկայացվել է ԱՄՆ Պետական ​​ժողովի Քննչական կոմիտեին, նա «ստիպված էր դիտել, թե ինչպես են ճապասները փորազրկում չինացի զինվորին», ինչպես նաև «բովում և ուտում էին նրա սիրտն ու լյարդը»[59]:

Կողոպուտ և հրկիզում

խմբագրել

Քաղաքի մեկ երրորդն ավերվել է հրկիզման հետևանքով առաջացած հրդեհներից։ Հաղորդվել է, որ ճապոնական զորքերը ջահեր են նետել ինչպես նորակառույց կառավարական շենքերի, այնպես էլ բնակելի շենքերի վրա։ Լրջորեն տուժել են նաև քաղաքի պարիսպներից դուրս գտնվող տարածքները։ Զինվորները թալանել են և՛ հարուստներին, և՛ աղքատներին։ Չինացիների դիմադրության բացակայությունը նշանակում էր, որ նրանք կարող էին վերցնել այն, ինչ ուզում էին, ինչը հանգեցրեց համատարած թալանի ու թալանի[60]:

Դեկտեմբերի 17-ին նախագահ Ջոն Ռաբեն բողոք է ուղարկել Ճապոնիայի դեսպանատան երկրորդ քարտուղար Կիոշի Ֆուկուիին։ Ահա մի հատված դրանից.

Այսինքն՝ 13-ին, երբ ձեր ուժերը մտան քաղաք, մենք Գոտիում հավաքեցինք գրեթե ողջ բնակչությանը՝ հրետանային կրակից շատ քիչ վնասներով և առանց չինացի զինվորների թալանին, նույնիսկ երբ քաղաքն ընկավ... Բոլոր 27 արևմուտքցիները և մեր չինացիները այդ պահին ապշած էինք 14-ին ձեր զինվորների նախաձեռնած կողոպուտների, բռնաբարությունների և սպանությունների մասշտաբով։ Այն ամենը, ինչ մենք խնդրում ենք մեր բողոքի ակցիայի ժամանակ, ձեր ստորաբաժանումներում կարգուկանոնի վերականգնումն է և քաղաքը հնարավորինս շուտ վերադարձնել բնականոն կյանքին։ Այս հարցում մենք պատրաստ ենք համագործակցել ձեզ հետ և օգնել ինչով կարող ենք։ Բայց նույնիսկ անցած երեկո ժամը 8-ից 9-ը, երբ մեր կոմիտեի ութ եվրոպացիներ շրջեցին Գոտով, մենք չգտանք ոչ մի ճապոնական պարեկ ոչ նրա սահմաններում, ոչ էլ մուտքերի մոտ[61]:

Նանկինի անվտանգության գոտին և օտարերկրացիների դերը

խմբագրել

Նանկինում մնացած մի քանի եվրոպացիները փորձեցին փրկել չինացի բնակչությանը։ Կազմակերպվել է միջազգային կոմիտե՝ Ջոն Ռեյբի գլխավորությամբ։ Կոմիտեն կազմակերպել է Նանջինգի անվտանգության գոտին, որտեղ ապաստանել է մոտ 200 հազար մարդ։

Ճապոնական ստորաբաժանումները որոշ չափով հարգեցին գոտու կարգավիճակը. Մինչ օկուպացիայի սկսվելը, դրա մեջ միայն մի քանի պատահական արկեր են պայթել։ Քաղաքի վրա հարձակման քաոսի ժամանակ սպանություններ են եղել նաև անվտանգության գոտում, սակայն բռնության մասշտաբները Նանջինգի այլ շրջաններում շատ ավելի մեծ են եղել:

Ճապոնացի զինվորները գործողություններ իրականացրեցին գոտու ներսում, որոնք մաս էին կազմում ավելի մեծ ջարդերի։ Միջազգային կոմիտեն դիմեց ճապոնական բանակին, և Ռաբեն դա անելու համար օգտագործեց նացիստական ​​կուսակցության անդամի իր կարգավիճակը, բայց ապարդյուն: Ռաբեն գրել է, որ ճապոնացիները ժամանակ առ ժամանակ մտնում են գոտի կամքով, մի քանի հարյուր տղամարդու և կանանց հանում և կամ բոլորին միասին սպանում, կամ հետո բռնաբարում ու սպանում[62]:

Մինչև 1938թ. փետրվարի 5-ը Կոմիտեն Ճապոնիայի դեսպանատանը ներկայացրեց ճապոնացի զինվորների կողմից սպանության, բռնաբարության և այլ անկարգությունների բոլոր 450 դեպքերը, որոնք արձանագրվել էին, երբ ամերիկացի, բրիտանացի և գերմանացի դիվանագետները վերադարձան իրենց դեսպանատները[63]:

Պատճառները

խմբագրել

Ջոնաթան Սփենսը գրում է, որ «այս ողբերգական իրադարձության ոչ մի հստակ բացատրություն հնարավոր չէ գտնել։ Ճապոնացի զինվորները, ակնկալելով հեշտ հաղթանակ, փոխարենը կռվեցին ամիսներ շարունակ և սպասվածից շատ ավելի լուրջ կորուստներ կրեցին։ Նրանք հոգնած էին, զայրացած, հիասթափված և հոգնած: Չինացի կանանց պաշտպանող չկար, տղամարդիկ կա՛մ բացակայում էին, կա՛մ անզոր: Դեռևս չհայտարարված պատերազմը չուներ հստակ ու չափելի նպատակներ։ Երեւի բոլոր չինացիներին՝ անկախ սեռից ու տարիքից, հարմար զոհ են համարել»[64]:

  •  
    Ճապոնիայի ռազմածովային ուժերի օդուժի ստորաբաժանում
  •  
    Մահացած երեխա. Լուսանկարը, հավանաբար, արվել է Բեռնարդ Սինդբերգի կողմից
  •  
    Բերված չինացիներին ողջ-ողջ թաղում են հողի մեջ[65]
  •  
    Նանկինի կոտորածի զոհերի կմախքներ.

Մացուիի արձագանքը ջարդերին

խմբագրել

1937 թվականի դեկտեմբերի 18-ին գեներալ Իվանե Մացուին սկսեց գիտակցել քաղաքում բռնաբարության, սպանության և թալանի մասշտաբները: Նա ավելի ու ավելի էր անհանգստանում այն ​​ամենից, ինչ կատարվում էր։ Հաղորդվում է, որ գեներալն ասել է իր քաղաքացիական օգնականներից մեկին. «Ես հիմա հասկանում եմ, որ մենք, ակամա, բերել ենք ամենատխուր հետևանքը: Երբ մտածում եմ Նանջինգից հեռացած իմ շատ չինացի ընկերների զգացմունքների և երկու երկրների ապագայի մասին, ես կարող եմ միայն ճնշված զգալ: Ես շատ միայնակ եմ և չեմ կարող նույնիսկ ուրախանալ այս հաղթանակով»: Նա թույլ տվեց, որ ափսոսանքի երանգ թափանցի մամուլին ուղղված իր ելույթում. «Անձամբ ես ցավում եմ ժողովրդի տառապանքների համար, բայց բանակը պետք է շարունակվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ Չինաստանը չի ապաշխարել: Հիմա ձմեռ է, և տարվա ժամանակը մեզ մտածելու ժամանակ է տալիս: Ես իմ անկեղծ և խորին ցավակցությունն եմ հայտնում միլիոնավոր անմեղ մարդկանց»։ Ամանորի օրը Մացուին դեռ ճնշված էր Նանկինում ճապոնացի զինվորների պահվածքից։ Ահա մի հատված այն կենացից, որը նա առաջարկել է ճապոնացի դիվանագետին. «Իմ ժողովուրդը շատ սխալ և ափսոսանք է գործել»[66]:

Դադարեցրեք բռնությունը

խմբագրել

1938 թվականի հունվարի վերջին ճապոնական բանակը ստիպեց Նանջինգի անվտանգության գոտու բոլոր փախստականներին վերադառնալ իրենց տները՝ անմիջապես հայտարարելով, որ «կարգուկանոնը վերականգնվել է»։

1938 թվականին կոլաբորացիոնիստական ​​կառավարության մեկնարկից հետո կարգը վերադարձավ Նանկին, և ճապոնացի զինվորների վայրագությունների թիվը զգալիորեն նվազեց:

1938 թվականի փետրվարի 18-ին Միջազգային կոմիտեն բռնի վերանվանվեց « Նանկինի միջազգային փրկության կոմիտե» (անգլ.՝ Nanking International Rescue Committee) իսկ Անվտանգության գոտին փաստացի դադարել է գործել: Փախստականների վերջին ճամբարը փակվեց նույն տարվա մայիսին։

Մացուիի և արքայազն Ասակայի ակնարկ

խմբագրել

1938 թվականի փետրվարին արքայազն Ասական և գեներալ Մացուին հետ են կանչվել Ճապոնիա։ Մացուին թոշակի անցավ, բայց Ասական մնաց Գերագույն պատերազմի խորհրդի անդամ մինչև պատերազմի ավարտը՝ 1945 թվականի օգոստոսին: 1939 թվականի օգոստոսին նրան գեներալի կոչում շնորհեցին, թեև նա այլևս երբեք չհրամայեց զորքերը[67]:

Զոհերի թիվը

խմբագրել

Նանկինի կոտորածի զոհերի թվի գնահատականները տարբեր են՝ կախված նրանից, թե որ տարածքի և ժամանակի որ հատվածում է առաջարկվում սահմանափակել այս իրադարձության աշխարհագրական և ժամանակային շրջանակը:

Բռնության աստիճանը քննարկման ենթակա է,[46] որոշ ճապոնացի հետազոտողների համար մի քանի հարյուր հոգուց տարբեր թվեր[47] չինացիները պնդում են 300,000 ոչ մարտական ​​գործողությունների զոհերի մասին[44]: Պատմաբան Տոկուշի Կասահարան գնահատում է, որ զոհերի թիվը եղել է «ավելի քան 100,000 և ավելի մոտ 200,000 կամ, հնարավոր է, ավելին», վկայակոչելով իր սեփական գիրքը[68]: Այս գնահատականը ներառում է Նանկինից դուրս գտնվող տարածքը, որը որոշվել է հենց հեղինակի կողմից:[69] Հիրոշի Յոշիդան իր գրքում գրում է «ավելի քան 200.000»-ի մասին[70]: Տոմիո Հորա - մոտ 50.000-100.000 մահացած[71]:

Հիմնական պատմաբանները նշում են, որ զոհերի թիվը կազմում է 40,000-ից ավելի քան 300,000: Ըստ Հեռավոր Արևելքի Միջազգային Ռազմական Տրիբունալի եզրակացությունների, Նանջինգում և շրջակայքում սպանվածների գնահատված թիվը կազմում է մոտ 200,000: Այս գնահատականը հիմնված է հուղարկավորության և այլ կազմակերպությունների տվյալների վրա, որոնք վկայում են թաղված 155,000 դիերի մասին: Այն չի ներառում ջրահեղձվածներին, այրվածներին և զանգվածային գերեզմաններում թաղվածներին[45]:

1947 թվականի մարտի 10-ին Նանկինի պատերազմական հանցագործությունների դատարանի վճռի համաձայն՝ խոսքը «ավելի քան 190 հազար սպանված չինացի խաղաղ բնակիչների և գնդացրային չինացի զինվորների մասին է, որոնց մարմիններն այրել են ապացույցները ոչնչացնելու համար։ Բացի այդ, հաշվի են առնվում բարեգործական կազմակերպությունների կողմից թաղված բարբարոսական գործողությունների ավելի քան 150 հազար զոհերը։ Ընդհանուր առմամբ, կա ավելի քան 300 հազար զոհ»[72]:Այնուամենայնիվ, այս գնահատականը հաշվի է առնում, որ ճապոնական բանակը մեղադրվում էր Մուֆուշանում 57,418 չինացի ռազմագերիների սպանության մեջ, և վերջին հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ այնտեղ մահացել է 4000-ից մինչև 20000 մարդ,[73][74] և ներառում է նաև 112,266 դի, որոնք թաղված են Չոնգշանթանգ կազմակերպության կողմից, որոնց տվյալները ժամանակակից պատմաբանները հակված են համարել չափազանցված, եթե ոչ ամբողջովին հորինված[75][76][77]: Բոբ Վակաբայաշին դրանից եզրակացնում է, որ 200,000-ի գնահատականը վստահելի չէ[76]:Իկուհիկո Հատան 300,000 թիվը համարում է «խորհրդանշական» և նպատակ ունի նկարագրել չինացիների տառապանքը պատերազմի ժամանակ, այլ ոչ թե իրական հաշվարկների արդյունք[78]:

Որոշ հետազոտողներ կարծում են, որ զոհվել է 40,000-ից 60,000 մարդ, ինչը համընկնում է երեք աղբյուրների տվյալների հետ՝ այդ տարիների Կարմիր բանակի պաշտոնական ամսագրի, Միջազգային կոմիտեի անդամների գրառումների և Ջոն Ռաբեի նամակի հետ[79]: Նանջինգի անվտանգության գոտու միջազգային կոմիտեի նախագահ Ջոն Ռաբեն իսկապես գրել է 50-60 հազար զոհվածների մասին[80]: Այնուամենայնիվ Էրվին Վիկերտը նշում է, որ «Ռեյբի գնահատականը, հավանաբար, թերագնահատված է, քանի որ նա հնարավորություն չուներ իմանալու իրավիճակը ամբողջ մունիցիպալ տարածքում սպանությունների ամենամեծ մասշտաբի ժամանակ, ավելին, շատ չինական ստորաբաժանումներ: նշանակվել էին ճապոնացիների կողմից: Յանգցեն ոչնչացվեց քաղաքից դուրս: Բայց սպանվածների թիվը ոչ ոք չէր հաշվում»։

300,000 թիվը առաջին անգամ հայտնել է 1938 թվականին Հարոլդ Թիմպերսլին՝ լրագրող, ով իր թվերը հիմնել է ջարդերի զոհերի ուղղակի վկայությունների վրա[80]: Այլ աղբյուրներ, ներառյալ Նանջինգի բռնաբարության հեղինակ Այրիս Չանը, նույնպես գնահատում են, որ զոհերի ընդհանուր թիվը հասնում է 300,000-ի: 2007 թվականի դեկտեմբերին հրապարակվեցին նախկինում գաղտնի փաստաթղթեր, ներառյալ Գերմանիայում ԱՄՆ դեսպանի հեռագիրը, որն ուղարկվել էր: Ճապոնացիների կողմից քաղաքը գրավելու հաջորդ օրը, որտեղ նա գրում է, որ լսել է, թե ինչպես է Բեռլինում Ճապոնիայի դեսպանը խոսում Շանհայից Նանկին երթի ժամանակ սպանված 500.000 չինացիների մասին։ Ամերիկացի դիվանագետի ուղարկած հեռագրում ասվում է, որ արխիվային հետազոտությունների համաձայն, Շանհայում և վեց այլ նահանգներում կա կես միլիոն չինացի[81][82]:

Ճապոնիա-Չինաստան Պատմական Հետազոտությունների Համատեղ Կոմիտեն 2010թ (անգլ.՝ Japan-China Joint History Research Committee) կազմակերպել է հանդիպում, որի ընթացքում ճապոնացի հետազոտողները նշել են 200,000 զոհերի առավելագույն թիվը, այլ հաշվարկներով՝ 40,000 և 20,000: Չինացիները հավատարիմ մնացին 300.000 թվին[83]:

Նանկինի կոտորածի աշխարհագրությունը և տևողությունը

խմբագրել

Ամենապահպանողական տեսակետը կոտորածի տարածքը սահմանափակում է քաղաքի մի քանի քառակուսի կիլոմետրով, որը հայտնի է որպես Անվտանգության գոտի, որտեղ ներխուժումից հետո կենտրոնացել է քաղաքացիական բնակչությունը: Շատ ճապոնացի պատմաբաններ նշում են այն փաստը, որ ճապոնական օկուպացիայի ժամանակ Նանջինգում կար 200,000-250,000 մարդ, որոնց հիմնական աղբյուրը Ջոն Ռաբեի գրառումներն են: Այսպիսով, նրանք կարծում են, որ 300,000 կորուստների հաշվարկը պարունակում է կոպիտ չափազանցություն:

Այնուամենայնիվ, շատ պատմաբաններ իրենց հաշվարկներում ներառում են քաղաքի շուրջ շատ ավելի մեծ տարածք: Սա, օրինակ, Սիագուան շրջանն է (Նանկինի հյուսիսային ծայրամասը՝ մոտ 31 կմ² տարածքով, ինչպես նաև այլ գոտիներ և ծայրամասեր: Այս «Մեծ Նանկինի» բնակչությունը տատանվում էր 535,000-ից մինչև 635,000 խաղաղ բնակիչների և անմիջապես զինվորների միջև։ ճապոնական օկուպացիայից առաջ[84]: Որոշ պատմաբաններ ներառում են քաղաքի շրջակայքի վեց շրջաններ, որոնք հայտնի են որպես Նանջինգի հատուկ քաղաքապետարան: (անգլ.՝ Nanking Special Municipality):

Ժամանակահատվածը, որում տեղի են ունեցել իրադարձությունները, սովորաբար որոշվում է նաև դրանց աշխարհագրությամբ. որքան ավելի վաղ ճապոնական զորքերը մտան որոշակի տարածք, այնքան երկար էր դրա համար: Նանջինի ճակատամարտն ավարտվեց դեկտեմբերի 13-ին, երբ ճապոնական բանակի դիվիզիաները քաղաքի պարիսպների ներսում էին: Տոկիոյի ռազմական տրիբունալը կոտորածի տեւողությունը ենթադրել է վեց շաբաթ։ Ավելի պահպանողական գնահատականներով ծեծկռտուքը սկսվել է դեկտեմբերի 14-ին, երբ ճապոնացիները ներխուժեցին Անվտանգության գոտի: Այնուամենայնիվ, որոշ պատմաբաններ սպանությունների սկիզբը թվագրում են նոյեմբերի կեսերից մինչև դեկտեմբերի սկիզբը, երբ ճապոնացիները ներթափանցեցին Ցզյանսու նահանգ, և դրանց ավարտը 1938 թվականի մարտի վերջը:

Տարբեր վարկանիշներ

խմբագրել

Ճապոնացի պատմաբանները, կախված ժամանակաշրջանից և աշխարհագրական սահմանափակումներից, որոնք նրանք ընդունում են յուրաքանչյուր դեպքում, տալիս են մի քանի հազարից մինչև 200 000 խաղաղ բնակիչների մահվան թվի գնահատականների լայն շրջանակ[85]: Դրանցից մեկից ստացվող ավելի ցածր գնահատականը 40000 է[86]:

Չինական աղբյուրները վկայում են, որ ավելի քան 200,000 զոհ է եղել[85]: Օրինակ՝ Նանջինգի քաղաքային դատարանի հետպատերազմյան հետաքննությունը ցույց տվեց 295525 մարդու արդյունք, որոնցից 76%-ը տղամարդիկ էին, 22%-ը՝ կանայք և 2%-ը՝ երեխաներ։

42 մասից բաղկացած թայվանական վավերագրական ֆիլմ, որը թողարկվել է 1995-1997 թվականներին՝ An Inch of Blood For An Inch of Land վերնագրով[87]: Եզրակացնում է, որ 340,000 չինացի մահացել է Նանջինգում ճապոնական ներխուժման հետևանքով. 150,000 ռմբակոծությունից և հրետանային կրակից բուն ճակատամարտի հինգ օրվա ընթացքում, և 190,000-ը՝ ջարդերի ժամանակ: Այս ուսումնասիրությունները հիմնված են Տոկիոյի դատավարության նյութերի վրա:

Ռազմական հանցագործությունների դատարաններ

խմբագրել

Ճապոնիայի հանձնվելուց անմիջապես հետո Նանկինում ճապոնական բանակի բարձրաստիճան սպաները ենթարկվեցին դատարանի: Գեներալ Մացուին ներկայացել է Հեռավոր Արևելքի Միջազգային Ռազմական Տրիբունալի առջև՝ «դիտավորյալ և անխոհեմորեն» անտեսելու իր պարտականությունը՝ «համարժեք քայլեր ձեռնարկելու Հաագայի կոնվենցիաները պատշաճ կերպով կատարելու և խախտումները կանխելու համար»: Նանկինում ճապոնական բանակի 6-րդ դիվիզիայի գեներալ-լեյտենանտ Հիսաո Տանին դարձել է Նանջինգի պատերազմական հանցագործությունների դատարանի մեղադրյալ:

Նանկինի ջարդերի համար պատասխանատու այլ ճապոնացի զինվորականներ չեն դատվել: Արքայազն Կոտոհիտոն՝ Կայսերական ճապոնական բանակի շտաբի պետը կոտորածի ժամանակ, մահացավ պատերազմի ավարտից առաջ՝ 1945 թվականի մայիսին: Արքայազն Ասական անձեռնմխելիություն ստացավ որպես կայսերական ընտանիքի անդամ[88]: Իսամու Չոն՝ նրա օգնականը, ով շատ պատմաբանների կարծիքով պատասխանատու էր «գերիներին սպանելու» կոչի մասին հուշագրի համար, ինքնասպան եղավ Օկինավայի պաշտպանության ժամանակ[89]:

  •  
    Հեռավոր Արևելքի միջազգային ռազմական տրիբունալը, որը հայտնի է որպես «Իչիգայան դատարան», քանի որ այն անցկացվել է Տոկիոյի Իչիգայա քաղաքում գտնվող ճապոնական բանակի նախկին շտաբում։
  •  
    Գեներալ Իվանե Մացուի[90]
  •  
    Գեներալ Հիսաո Տանի[91]

Արքայազն Ասակային անձեռնմխելիության տրամադրում

խմբագրել

1946 թվականի մայիսի 1-ին դաշնակիցների բարձրագույն հրամանատարության ներկայացուցիչները հարցաքննել են արքայազն Յասուհիկո Ասակային՝ քաղաքում բռնությունների գագաթնակետին գտնվող նախկին ռազմական հրամանատարին,Նանկինի կոտորածին նրա մասնակցության մասին։ Այս մասին հաղորդում է ներկայացվել Տոկիոյի տրիբունալի միջազգային դատախազների բաժին։ Ասական հերքել է ջարդեր կատարելը և ասել, որ երբեք բողոքներ չի ստացել իր զորքերի գործողությունների վերաբերյալ[92]: Անկախ իր իրական մեղքից՝ արքայազնը երբեք չի ներկայացվել Հեռավոր Արևելքի միջազգային ռազմական տրիբունալի առջև՝ առնվազն մասամբ գեներալ Մակ Արթուրի և Հիրոհիտոյի միջև կնքված պայմանագրի պատճառով, ըստ որի՝ կայսրն ինքը և նրա ընտանիքի անդամները ստացել են անձեռնմխելիություն։ հալածանքներից։

Ապացույցներ և վկայություններ

խմբագրել

Դատավարության Նանջինգ փուլը սկսվեց 1946թ. հուլիսին: Դոկտոր Ռոբերտ Օ. Վիլսոնը, վիրաբույժ և Նանկինի անվտանգության գոտու միջազգային կոմիտեի անդամ, մեղադրող կողմի առաջին վկան էր:Ելույթ ունեցան նաև կոմիտեի այլ անդամներ, այդ թվում՝ ուսուցիչ Բեյթսը և միսիոներ Ջոն Մեջիկը (անգլ.՝ James McCallum) արձանագրել է նրանց ցուցմունքները՝ ավելացնելով օրագրեր և նամակներ:

Մեղադրող կողմի մեկ այլ ապացույց էր Հարոլդ Թիմպերլիի ուղարկած հեռագիրը, որը որսացել և վերծանվել էր ամերիկացիների կողմից 1938 թվականի հունվարի 17-ին։

Դատարանի ուշադրությանն է արժանացել նաև հեղինակի՝ Հսյու անունով գրքերից մեկը՝ «Նանկինի անվտանգության գոտու փաստաթղթերը»։

Ըստ Մացուիի անձնական օրագրի՝ 1937 թվականի դեկտեմբերի 17-ին Նանկին իր հանդիսավոր մուտքի հաջորդ օրը նա հրամանատարներին հրահանգել է ուժեղացնել ռազմական կարգապահությունը և փորձել արմատախիլ անել չինացիների հանդեպ արհամարհանքը զինվորների մեջ։

1938 թվականի փետրվարի 7-ին Մացուին ելույթ է ունեցել Ճապոնացի սպաների և Շանհայի էքսպեդիցիոն ուժերի զինվորների հիշատակի արարողության ժամանակ, ովքեր զոհվել են մարտում։ Նա բարձրաստիճան սպաների ներկայությամբ հանդես է եկել «ճապոնական բանակի կարգապահությանը վնասող տարբեր չարագործություններին վերջ դնելու» անհրաժեշտության օգտին:

Այդ օրվա Մացուիի օրագրում գրված է. «Այսօր ես կարող էի միայն զգալ այն տխրությունն ու պատասխանատվությունը, որը լցվել էր իմ սիրտը: Սրա պատճառը Նանկինի անկումից հետո բանակի վատ պահվածքն է և ինքնավար կառավարության ձախողումը և քաղաքական այլ ծրագրեր»:

Մացուիի պաշտպանությունը

խմբագրել

Մացուիի պաշտպանությունը տատանվում էր զանգվածային բռնության ժխտումից մինչև կատարվածի համար սեփական պատասխանատվությունից խուսափելը: Նա ի վերջո բազմաթիվ փոխադարձ հակասական հայտարարություններ արեց։

Սուգամոյի բանտում նախաքննական հարցաքննությունների ժամանակ Մացուին ցուցմունք է տվել, որ իր ենթակաների բազմաթիվ հանցագործությունների մասին իմացել է 1937 թվականի դեկտեմբերի 17-ին Նանկին ժամանած ճապոնացի դիվանագետներից։Դատարանում նա հերքեց, որ ինքը որևէ պաշտոնական տեղեկություն ունի այնպիսի հյուպատոսների գործունեության մասին, ինչպիսիք են Ֆուկուի Կիյոշին և կցորդ Ֆուկուդա Տոկույասուն, ովքեր զբաղվում էին Նանջինգի միջազգային կոմիտեի կողմից ներկայացված բողոքներով:

Նախաքննության փուլում Մացուին ասաց, որ մեկ սպա և երեք զինվոր իրենց հանցագործությունների համար դատել են դաշտային դատարանում, իսկ սպան դատապարտվել է մահապատժի։

Իր գրավոր ցուցմունքում Մացուին նշել է, որ հրամայել է իր սպաներին հետաքննել ջարդը և ձեռնարկել անհրաժեշտ գործողություններ։ Սակայն դատավարության ժամանակ նա հայտարարեց, որ զինվորների վարքագիծը դուրս է իր իրավասությունից, քանի որ ինքը պաշտոն չի զբաղեցնում զորքերի կարգապահության և բարոյականության համար։

Մացուին պնդում էր, որ ինքը երբեք չի հրամայել մահապատժի ենթարկել չինացի ռազմագերիներին։ Նա նաև դատարանին ասաց, որ իր դիվիզիոնի հրամանատարներին կարգադրել է պատժել զինվորներին կարգապահական խախտումների համար և չգիտի, որ այդ հրահանգները նրանց կողմից չեն կատարվել։ Դատավարության ժամանակ, փորձելով պաշտպանել արքայազն Ասակային, Մացուին ամեն ինչում մեղադրել է դիվիզիայի հրամանատարներին[93]:

Դատավճիռ

խմբագրել

Ի վերջո, Տրիբունալը Նանկինի կոտորածի համար դատապարտեց միայն երկու մեղադրյալի:

Մացուին դատապարտվել էր 55-րդ կետի համաձայն, որը մեղադրում էր, որ որպես ավագ սպա, նա «դիտավորյալ և անխոհեմ կերպով անտեսել է իր օրինական պարտականությունը [իր ենթակա սպաների նկատմամբ]՝ համարժեք քայլեր ձեռնարկելու [պատերազմի օրենքներն ու սովորույթները] պահպանելու և դրանց կանխարգելման համար։ խախտում, արդյունքում խախտվել են»։

Կոկի Հիրոտան, ով արտաքին գործերի նախարարն էր, երբ Ճապոնիան գրավեց Նանջինգը, դատապարտվել էր «ընդհանուր պլանի կամ դավադրության ձևակերպմանը կամ իրականացմանը» մասնակցելու համար (էջ 1), «ագրեսիայի և պատերազմ մղելու համար՝ խախտելով միջազգային օրենքները, պայմանագրերը, համաձայնագրեր և երաշխիքներ» ընդդեմ Չինաստանի Հանրապետության» (27-րդ կետ) և 55-րդ կետ:

Մացուին դատարանի դատավորների մեծամասնության որոշմամբ դատապարտվել է Նանկինում «հանցագործությունների օրգիա»-ի համար, քանի որ «նա ոչինչ կամ արդյունավետ բան չի արել այս սարսափները դադարեցնելու համար»:

Տղամարդկանց ոչ մարտական ​​անձանց կազմակերպված և զանգվածային սպանությունն իրականացվել է հրամանատարների ակնհայտ սանկցիայով այն պատրվակով, որ չինացի զինվորները հանել են համազգեստը և խառնվել բնակչությանը։ Քաղաքացիների խմբերը հավաքվել են, տարվել քաղաքի պարիսպներից դուրս և սպանվել ավտոմատների կրակից և սվիններով: Միջազգային ռազմական տրիբունալի որոշումից:

Տրիբունալի հնդիկ անդամ Ռադաբինոդ Պալը չհամաձայնեց մեղադրանքի հետ՝ պնդելով, որ հրամանատարը պետք է ապավինի իր սպաներին՝ իր զինվորների մեջ պատշաճ կարգապահություն կիրառելու համար: «Արդարության անունը,- գրել է Փալն իր պատասխանում, չպետք է թույլ տրվի օգտագործել զուտ... վրեժխնդրության համար»:

Պատիժ

խմբագրել

11948 թվականի նոյեմբերի 12-ին Մացուին և Հիրոտան հինգ այլ «Ա դասի» պատերազմական հանցագործների հետ դատապարտվեցին մահապատժի` կախաղանի միջոցով։ Եվս 18 ամբաստանյալներ ստացել են ավելի փոքր պատիժներ: Հիրոտայի դեմ մահապատիժը, որն ընդունվել է վեց կողմ, հինգ դեմ ձայներով, ցնցել է հասարակությունը և 300 000 մարդու ստորագրությամբ խնդրագրի տեսքով արձագանք առաջացրել, որը, սակայն, ոչ մի ազդեցություն չի ունեցել[94][95]:

Գեներալ Հիսաո Տանին մահապատժի է դատապարտվել Նանկինի պատերազմական հանցագործությունների դատարանի կողմից[93]:

Հիշողություն

խմբագրել

1985 թվականին Նանկինի կոտորածի հուշահամալիրը կառուցվել է ի հիշատակ ջարդի զոհերի և դրա մասին տեղեկացվածությունը բարձրացնելու նպատակով։ Այն գտնվում է մի վայրի մոտ, որտեղ թաղված էին հազարավոր մարմիններ, որը հայտնի է որպես «տասը հազար դիակների փոս»:

1995 թվականին Դանիել Քվան (անգլ.՝ Daniel Kwan) Լոս Անջելեսում կազմակերպել է «Մոռացված Հոլոքոստ» խորագրով լուսանկարչական ցուցահանդես։

2005 թվականին Ջոն Ռաբեի նախկին տունը Նանկինում վերանորոգվեց և դարձավ «Ջոն Ռաբեի և Նանկինի անվտանգության գոտու հիշատակի սրահ»։ Այն բացվել է 2006 թվականին։

2014 թվականի դեկտեմբերի 13-ին Չինաստանում առաջին անգամ անցկացվեց Նանջինգի կոտորածի հիշատակի օրը[96]:

2015 թվականի հոկտեմբերի 9-ին ջարդին վերաբերող փաստաթղթերը ներառվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության հուշարձանների ցանկում[97]:

  •  
    Յանզիջի Նանկինի կոտորածի հուշահամալիր 2004 թ.
  •  
    Նանկինի Յանզիջիի հուշաքար՝ ոգեկոչելով Նանկինի կոտորածի զոհերի հիշատակը:
  •  
    Ջոն Ռեյբի նախկին տունը Նանկինում, այժմ հուշահամալիր, 2008 թվականի հուլիսին:

Հակասություն

խմբագրել

Ե՛վ Չինաստանը, և՛ Ճապոնիան ճանաչում են ռազմական հանցագործությունների պատմականությունը։ Այնուամենայնիվ, տարբեր պատմաբանների և քաղաքական գործիչների կողմից դրանք պատկերված և նկարագրված վեճերը դեռևս լարվածություն են առաջացնում երկրների երկկողմ հարաբերություններում, ինչպես նաև խնդիրներ են ստեղծում Ճապոնիայի և տարածաշրջանի այլ երկրների, օրինակ՝ Հարավային Կորեայի միջև:

Սառը պատերազմ

խմբագրել

Մինչև 1970-ականները Չինաստանը հազվադեպ էր հիշեցնում աշխարհին Նանջինգի կոտորածը: Իր «Նանկինի բռնաբարությունը» գրքում Այրիս Չանը դա բացատրում է նրանով, որ Սառը պատերազմի տարիներին Մաոյի համար ավելի կարևոր էին Ճապոնիայի հետ առևտրային հարաբերությունները։ Սակայն պարբերաբար կողմերը կոտորածն օգտագործում էին միմյանց դեմոնիզացնելու համար։

Բանավեճ Ճապոնիայում

խմբագրել

Նանկինի ջարդերի վերաբերյալ ճապոնացիների կարծիքը տարիների ընթացքում փոխվել է՝ սկսած պատերազմի ժամանակ լիակատար ժխտումից և քողարկումից, 1950-ականներին և 1960-ականներին ճապոնացի մասնակիցների խոստովանությունների և փաստաթղթերի միջոցով, որոնք սկսեցին ի հայտ գալ 1950-ականներին և 1960-ականներին, մինչև 1970-ականների ջարդերի նվազեցումը և նսեմացումը և 1980-ական թվականներից հետո եկավ պատմությունը վերաշարադրելու և խեղաթյուրելու ժամանակը, և 20-րդ դարի 90-ականներին որոշ պաշտոնյաներ ամբողջությամբ հերքեցին Նանջինգի բռնությունների պատմականությունը[98]:

Բանավեճերի մեծ մասը տեղի ունեցավ 1970-ականներին: Այս պահին ճապոնացիները քննադատեցին Նանջինգի մասին չինական հայտարարությունները՝ բացատրելով, որ Պեկինը չափազանց շատ է հիմնվել անձնական վկայությունների և նկարագրությունների վրա։ Կասկածներ են առաջացել Տոկիոյի դատավարության ժամանակ ներկայացված հուղարկավորության արձանագրությունների և լուսանկարների ճշգրտության վերաբերյալ, որոնք ճանաչվել են Չինաստանի կառավարության կողմից հորինված, արհեստականորեն արտադրված կամ սխալ վերագրված Նանջինգի իրադարձություններին[99]:

1970-ականներին Կացուիչի Հոնդան հոդվածների շարք է գրել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ճապոնացի զինվորների կողմից կատարված ռազմական հանցագործությունների մասին (ներառյալ Նանկինիկոտորածը)[100]: Այս հրապարակումները արժանացան ծայրահեղ աջ հեղինակների քննադատությանը: Ի պատասխան նրանց՝ Շիչիհեյ Յամամոտո[101] և Ակիրա Սուզուկին[102] գրել է երկու հակասական և դեռևս լայնորեն մեջբերվող ստեղծագործություններ, որոնք ոգեշնչել են Նանկինի կոտորածը հերքող շարժմանը:

1984 թվականին, Նանջինգում պատերազմական հանցագործությունների մեղադրանքները հերքելու նպատակով, ճապոնական բանակի վետերանների ասոցիացիան (Կայկոշա) հարցազրույց վերցրեց ճապոնացի զինվորներից, ովքեր ծառայում էին քաղաքում 1937-1938 թվականներին: Բայց վետերանները մեղադրանքները հերքելու փոխարեն հաստատեցին, որ ջարդերը տեղի են ունեցել, և բացահայտ նկարագրեցին դրանք՝ ընդունելով իրենց մասնակցությունը։ Հարցումների արդյունքները հրապարակվել են ասոցիացիայի «Կայկո» ամսագրում 1985 թվականին՝ ներողություն խնդրելու հետ մեկտեղ. . Մենք բոլորս, որոնք կապված են նախապատերազմյան բանակի հետ, ներողություն ենք խնդրում Չինաստանի ժողովրդից։ Դա իսկապես ողբալի բարբարոսություն էր»[103]:

Ներողություն և ցավակցություն Ճապոնիայի վարչապետից և կայսրից

խմբագրել

1995 թվականի օգոստոսի 15-ին՝ Ճապոնիայի հանձնման հիսունամյակին, վարչապետ Տոմիչի Մուրայաման առաջին անգամ պաշտոնապես և հստակ ներողություն խնդրեց պատերազմի ժամանակ Ճապոնիայի գործողությունների համար։ Նա ներողություն խնդրեց ճապոնական ագրեսիայի և այն տառապանքների համար, որոնք դա պատճառեց Ասիայի ժողովրդին: Նա բոլոր փրկվածներին, ինչպես նաև զոհվածների հարազատներին ու ընկերներին հրավիրեց ընդունել իր խորին ցավակցությունները։ Այդ օրը վարչապետը և կայսր Ակիհիտոն հուղարկավորության ելույթներ ունեցան Տոկիոյի Նիպպոն Բուդոկան Արենայում։ Կայսրը ցավակցություն հայտնեց և հույս հայտնեց, որ նման վայրագություններ երբեք չեն կրկնվի։ Նանջինգի բռնաբարությունը գրքի հեղինակ Այրիս Չանը քննադատել է Մուրայամային գրավոր ներողություն չներկայացնելու համար, որն իրենից ակնկալվում էր։ Նա ասաց, որ չինացիները «չեն հավատում, որ… Ճապոնիայի կողմից երբևէ միանշանակ և անկեղծ ներողություն կառաջարկվի Չինաստանին», և որ Ճապոնիայից գրավոր ներողությունը ավելի լավ ազդանշան կլինի միջազգային հանրությանը[13]:

Ճապոնացի պաշտոնյաների կողմից կոտորածի հերքումը

խմբագրել

1994 թվականի մայիսին Ճապոնիայի արդարադատության նախարար Շիգետո Նագանոն Նանկինիի կոտորածն անվանեց «կեղծիք»[104]:

2007 թվականի հունիսի 19-ին Ճապոնիայի Լիբերալ-դեմոկրատական ​​կուսակցության մոտավորապես 100 օրենսդիրներից բաղկացած խումբը Նանջինգի կոտորածը կեղծիք հայտարարեց՝ ասելով, որ չկա որևէ ապացույց, որ ճապոնացի զինվորները ներգրավված են եղել: Նրանք Պեկինին մեղադրել են այն «քաղաքական գովազդի» համար օգտագործելու մեջ[105] [106]:

2012 թվականի փետրվարի 20-ին Նագոյայի քաղաքապետ Տակաշի Կավամուրան Նանկինից այցելած պատվիրակությանն ասաց, որ կոտորածը «հնարավոր է, որ երբեք չի եղել»: Երկու օր անց նա կանգ առավ իր դիտողության վրա՝ ասելով. «...Ես ասացի, որ մի քանի հարյուր հազար մարդու ջարդ չի եղել»[107][108]: 2013 թվականի ապրիլի 1-ին, երբ հարցը կրկին բարձրացավ նախընտրական բանավեճում, Կավամուրան հայտարարեց, որ իր դիրքորոշումը չի փոխվել[109]:

2012 թվականի փետրվարի 24-ին Տոկիոյի նահանգապետ Սինտարո Իշիհարան հայտարարեց, որ ինքը նույնպես չի հավատում Նանջինգի կոտորածին։ Նա ասաց, որ, իր կարծիքով, այսքան կարճ ժամանակահատվածում հնարավոր չէր այդքան մարդ սպանել[110]: Նրա կարծիքով՝ իրականում զոհվել է 10 հազար մարդ[111]:

2014 թվականի փետրվարի 3-ին ճապոնական հեռահաղորդակցական ընկերության կառավարիչների խորհրդի անդամ Նաոկի Հյակուտան ասել է, որ ջարդեր չեն եղել, նա ասել է, որ առանձին դեպքեր եղել են, բայց ջարդեր չեն եղել, և քննադատել է այդ գործիչը։ Տոկիոյի տրիբունալի կողմից վկայակոչված 200,000-ից[112]:

Ժառանգություն

խմբագրել

Ազդեցությունը միջազգային հարաբերությունների վրա

խմբագրել

Նանկինի կոտորածի հիշատակը 1970-ականների սկզբից մնում է չին-ճապոնական հարաբերությունների խոչընդոտ: Կրթության և մշակույթի, միջազգային առևտրի ոլորտում երկկողմ համագործակցությունը զգալիորեն աճել է այն բանից հետո, երբ այդ երկրները կարգավորեցին իրենց շփումները պատերազմից հետո, Ճապոնիան դարձավ ՉԺՀ-ի հիմնական առևտրային գործընկերը[113]: Երկու երկրների միջև ապրանքաշրջանառության ծավալը գերազանցում է տարեկան 200 մլրդ ԱՄՆ դոլարը։ Այնուամենայնիվ, չնայած դրան, շատ չինացիներ դեռևս անվստահության և թշնամանքի զգացումներ ունեն ճապոնացիների նկատմամբ, որոնք բխում են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կատարված պատերազմական հանցագործություններից, ներառյալ Նանջինգի կոտորածը: Այս անվստահության զգացումը սնվում է այն ընկալմամբ, որ ճապոնացիները չեն ցանկանում ընդունել կամ ներողություն խնդրել տեղի ունեցած վայրագությունների համար[114]:

Տակաշի Յոշիդան նկարագրում է, թե ինչպես են Չինաստանում, Ճապոնիայում և արևմտյան երկրներում քաղաքական լանդշաֆտի և «ազգային շահի» հասկացությունների փոփոխությունները փոխել Նանջինգի կոտորածի հավաքական հիշողությունը[115]:

Ճապոնիայի շատ վարչապետներ այցելել են Յասուկունի սրբավայր՝ սրբավայր, որը հարգում է Ճապոնիայի մարտիկ պաշտպաններին, այդ թվում՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին և Նանջինգի ջարդերին մասնակցածներին: Տաճարի թանգարանում ցուցափեղկերը այցելուներին տեղեկացնում են, որ ջարդ չի եղել, սակայն քաղաքացիական հագուստ հագած չինացի զինվորները «կոշտ վերաբերմունքի» են արժանացել։ 2006 թվականին Ճապոնիայի նախկին վարչապետ Ջունիչիրո Կոիզումին ուխտագնացություն կատարեց դեպի տաճար՝ չնայած Չինաստանի և Հարավային Կորեայի կողմից դա չանելու զգուշացումներին: Այցը շարունակելու նրա որոշումը քիչ ոգևորությամբ ընդունվեց միջազգային հանրության կողմից: Կոիզումին, սակայն, հերքեց, որ իր արարքը նպատակ ունի փառաբանել պատերազմը կամ ճապոնական միլիտարիզմը: Սակայն Չինաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը նրան մեղադրել է «Ճապոնիա-Չինաստան հարաբերությունների քաղաքական հիմքերը խարխլելու մեջ»։ Իսկ Հարավային Կորեայի ներկայացուցիչն ասաց, որ բողոքի ակցիան ներկայացնելու համար կկանչեն երկրում Տոկիոյի դեսպանին[116][117][118][119]:

Նանկինի կոտորածը և ազգային ինքնությունը

խմբագրել

Ակաշի Յոշիդան պնդում է, որ « Նանկինը ընդգծեց բոլոր երեք ազգերի՝ Չինաստանի, Ճապոնիայի և Միացյալ Նահանգների, փորձերը՝ պահպանելու և վերափոխելու էթնիկ հպարտության և ինքնության հիմքերը՝ առաջարկելով տարբեր տեսակի նշանակություն՝ կախված ներքին և արտաքին թշնամիների փոփոխվող շարքից պետության»[120]:

Ճապոնիայում

խմբագրել

Ճապոնիայում Նանջինգի կոտորածը շոշափում է ազգային ինքնության համար կարևոր զգացմունքները՝ «հպարտություն, պատիվ և ամոթ»: Յոշիդան գրում է, որ « Նանկինը բյուրեղացնում է շատ ավելի մեծ հակամարտություն այն հարցի շուրջ, թե որն է ազգի իդեալական պատասխանը. Ճապոնիան որպես ազգ ընդունում և զղջում է իր անցյալի սխալների համար. Կամ այն ​​խստորեն դիմակայում է բոլոր մեղադրանքներին և միջազգային ճնշումներին՝ սովորեցնելով ճապոնացի երիտասարդներին, որ իրենց նախորդել է զոհաբերող հերոսների սերունդը, որոնք արդար պատերազմ են մղել Ասիայի համար՝ առանց արևմտյան ազդեցության»[121]: Նանկինի կոտորածի ճանաչումը ճապոնական հասարակության որոշ շրջանակների կողմից կարող է համարվել կամ «ճապոնական խայծ» (եթե խոսքը օտարերկրացիների մասին է), կամ «ինքնահարման» (եթե խոսքը ճապոնացիների մասին է):

Ճապոնացիների մեծ մասը գիտի, որ երկրի բանակը վայրագություններ է կատարել Նանջինգի կոտորածի ժամանակ։ Որոշ պաշտոնյաներ և գրողներ բացահայտորեն հերքեցին միջադեպը՝ այն հայտարարելով որպես հակաճապոնական շարժման խթանման քարոզչական կեղծիք: Շատ առումներով կոտորածի նկատմամբ վերաբերմունքը դարձավ ճապոնական ձախերի և աջերի բաժանարար գիծը: Առաջինը համարվում էր կայսերական բանակին բնորոշ «դաժանություններ» և արժանի հատուկ ուշադրության։ Երկրորդը Փերիի կողմից Ճապոնիայի «բացահայտումը» և ատոմային ռմբակոծությունները հայտարարեցին որպես շատ ավելի կարևոր իրադարձություններ։

Ճապոնիայի կառավարությունը կարծում է, որ չի կարելի հերքել, որ մեծ թվով խաղաղ բնակիչների սպանությունները, թալանն ու բռնության այլ գործողություններ իրականացրել են ճապոնական բանակը։ Սակայն, նրա կարծիքով, դժվար է նշել զոհերի ընդհանուր թիվը[122]: 2010-ին Ճապոնիա-Չինաստան Պատմության Հետազոտական ​​Համատեղ Կոմիտեի հանդիպման ժամանակ ճապոնական կողմը խոսեց մոտ 200,000 խաղաղ բնակիչների մահվան առավելագույն թվի մասին, հաշվարկներով՝ 40,000 և 20,000: Չինական կողմը խոսեց առնվազն 300,000 ջարդերի զոհերի մասին[83]:

Տոկիոյի Յասուկունի թանգարանում Նանջինգի մասին հակիրճ հիշատակման համաձայն՝ ճապոնացի գեներալն իր մարդկանց տվել է քարտեզներ, որոնք նշում էին օտար բնակավայրերը և «անվտանգ գոտի» խաղաղ բնակիչների համար և հրամայեց խիստ ռազմական կարգապահություն։ Այցելուն պետք է եզրակացնի, որ նրանք այդպես են վարվել։ Թանգարանը միայն նշում է, որ «քաղաքացիական հագուստով բռնված չինացի զինվորները կոշտ վերաբերմունքի են արժանացել»։

Իրերի վերաբերյալ այս ազգայնական տեսակետը, սակայն, չի արտացոլում Նանջինգում տեղի ունեցածի լայն ըմբռնումը, ինչպես ցույց է տրված իրերի դրությունը ճապոնական դասագրքերում Նանջինգի կոտորածի մասին պատմություններում: Հիմնական տարբերակներում դրանք նման են չինացիների հետ համատեղ պատմական կոմիտեի աշխատանքի արդյունքին, սակայն դրանց տարբեր տարբերակներում հեղինակները տարբեր կերպ են մեկնաբանում ջարդերը, թեև սովորաբար ճանաչում են հրկիզումը և այլ հանցագործությունները, բայց չեն արտահայտում սեռական բնույթը։ դրանցից շատերի և կենտրոնանալ այն փաստի վրա, որ մեղավորները պատժվել են հետպատերազմյան տրիբունալների կողմից:

«Ճապոնական բանակի կողմից Նանջինգը գրավելու ժամանակ այն սպանեց մեծ թվով չինացիների և կատարեց թալան, կողոպուտ, հրկիզումներ և հարձակումներ: Նանկինի կոտորածի զոհերի թիվը... Տոկիոյի պատերազմական հանցագործությունների տրիբունալն այնուհետև որոշեց այն 200,000 և խստորեն պատժեց ներգրավված ճապոնացիներին», - գրված է ճապոնական դասագրքերից մեկում[123]:

Չինաստանում

խմբագրել

Նանկինի կոտորածը անկյունաքար դարձավ ժամանակակից չինական ազգային ինքնության ստեղծման գործում[124]: Ժամանակակից չինացիները (ներառյալ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության, Թայվանի և սփյուռքի չինացիները) նայում են Նանջինգի կոտորածին, որպեսզի բացատրեն իրենց ունեցած որոշ պաշտոններ կամ գաղափարներ: Ազգը միավորող այս տարրը նույնն է կրթված գյուղացիների և պետական ​​խոշոր գործիչների համար։

Մշակույթի և արվեստի մեջ

խմբագրել

Կինոյում

խմբագրել
  • Nanking (1938), военный пропагандистский фильм, снятый по заказу японского правительства. Вновь открытый в 1995 году, он призван показать мирную жизнь в оккупированном Нанкине, но киноэксперт профессор Jinshi Fujii сомневается в том, что он снят в Нанкине и в содержании фильма в целом.[125]
  • Битва за Китай (1944) документальный фильм американского кинорежиссёра Фрэнка Капры[126]. Некоторые кадры, возможно, взяты из китайского документального фильма, который принц Микаса демонстрировал Хирохито, но который затем был утрачен[127].
  • Чёрное солнце: Бойня в Нанкине (1995), картина китайского режиссёра en:Mou Tun Fei.
  • Не плачь, Нанкин, он же Nanjing 1937 (1995), снят Wu Ziniu и повествует о смешанной японо-китайской семье во время резни.
  • Horror in the East (2000),[128] документальный фильм, снятый для BBC. Среди прочего включает съемки Джона Магии.
  • Tokyo Trial (2006). Фильм про Международный военный трибунал для Дальнего Востока.
  • Дети Хуанши (2008). Фильм, вдохновлённый историей британского журналиста и искателя приключений Джорджа Хогга.
  • Нанкин (2007), включает архивные кадры, интервью с выжившими и письма эпохи.
  • The Truth about Nanjing (2007),[129] документальный фильм японского националиста Сатору Мидзусимы, в котором проводится идея, что Нанкинской резни на самом деле не было.
  • Город жизни и смерти (2009), режиссёр Лу Чуань.
  • Йон Рабе (2009), режиссёр Флориан Галленбергер, документальный фильм немецко-китайского производства[130][131]
  • Torn Memories of Nanjing (2009), режиссёр Тамаки Мацуока. Фильм основан на свидетельствах японских солдат, признавшихся в участии в изнасилованиях и убийствах и китайцев, выживших в резне.
  • Цветы войны (2011), режиссёр Чжан Имоу, в фильме снимались Кристиан Бейл и Сигэо Кобаяси. Фильм основан на книге The 13 Women of Nanjing Гэлин Янь.

Գրականություն

խմբագրել

Գեղարվեստական ​​գրականություն

խմբագրել
  • Meira Chand A Choice of Evils. — London: The Orion Publishing Company, 1996.
  • Mo Hayder The Devil of Nanking. — First. — Britain: Bantam Press/Transworld Publishers, 2005.
  • Ha Jin Nanjing Requiem. — New York: Pantheon, 2011.
  • Qi, Shouhua When the Purple Mountain Burns: A Novel. — San Francisco: Long River Press, 2005.
  • Qi, Shouhua Purple Mountain: A Story of the Rape of Nanking. — English Chinese Bilingual. — 2009.
  • Qi, Shouhua Purple Mountain: A Story of the Rape of Nanking. — Paperback. — 2010.
  • See, Lisa Shanghai Girls: A Novel. — Random House, 2010.
  • West, Paul The Tent of Orange Mist. — 1995.
  • Geling Yan The Flowers of War. — 2013.
  • Dave Davies. The Storm Flower: A World War II Thriller. — 2016.

Փաստաթղթային գրականություն

խմբագրել
  • Чан, Айрис Изнасилование Нанкина (книга). — 1997.
  • Хонда, Кацуити| Nankin Jiken Gyakusatsu no kozo(南京事件―「虐殺」の構造). — ISBN 4-12-100795-6
  • Katsuichi Honda The Nanjing Massacre. A Japanese Journalist Confronts Japan's National Shame. — 1998.
  • Hu, Hua-ling (Editor) & Zhang, Lian-hong The Undaunted Women of Nanking: The Wartime Diaries of Minnie Vautrin and Tsen Shui-fang. — 2010. — ISBN 0-8093-2963-8
  • Takemoto, Tadao & Ohara, Yasuo The Alleged "Nanking Massacre" – Japan's rebuttal to China's forged claims. — 2000.
  • Wickert, Erwin (Editor) The Good German of Nanking – The Diaries of John Rabe. — 1998. — ISBN 0-349-11141-3

Նյութերի հրապարակում

խմբագրել

2007 թվականի դեկտեմբերին Չինաստանի կառավարությունը հրապարակեց Նանկինի կոտորածի ժամանակ ճապոնացիների կողմից սպանված 13000 մարդկանց անունները։ Ըստ «Սինհուա» գործակալության՝ սա այն ժամանակ գոյություն ունեցող անունների ամենաամբողջական ցանկն էր[132]: Ութ հատորանոց զեկույցը հրապարակվել է Նանկինի ջարդերի սկզբի 70-ամյակի կապակցությամբ։ Այն պարունակում է նաև ճապոնական ստորաբաժանումների և կազմավորումների ցանկ, որոնք պատասխանատու են սպանությունների և սպանվածների մահվան պատճառների համար: Չժան Սյանվեն (անգլ.՝ Zhang Xianwen), զեկույցի գլխավոր խմբագիրը նշում է, որ դրա համար տեղեկատվությունը վերցվել է «չինական, ճապոնական և արևմտյան առաջնային աղբյուրներից, որոնք օբյեկտիվ են, արդար և կդիմանան պատմության փորձությանը»[132]: Այս զեկույցը Նանջինգի կոտորածի թեմայով պատմական նյութերի 55 հատորանոց ժողովածուի մի մասն է (անգլ.՝ Collection of Historical Materials of Nanjing Massacre (см. 南京大屠杀史料集)),ժողով՝ նվիրված այս կոտորածին։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Levene, Mark and Roberts, Penny. The Massacre in History. 1999, page 223—224
  2. ↑ Totten, Samuel. Dictionary of Genocide. 2008, 298—299.
  3. ↑ Iris Chang, The Rape of Nanking, p. 6.
  4. ↑ Lee, Min (2010-03-31). «New film has Japan vets confessing to Nanjing rape». Salon/Associated Press. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-04-01-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին.
  5. ↑ «Judgement: International Military Tribunal for the Far East». Chapter VIII: Conventional War Crimes (Atrocities). 1948-11. Արխիվացված է օրիգինալից 2018-08-04-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  6. ↑ MacDonald, David B. Forgetting and Denying: Iris Chang, the Holocaust and the Challenge of Nanking(անգլ.) // International Politics : journal. — Palgrave Macmillan, 2005. — Т. 42. — С. 403—427. — doi:10.1057/palgrave.ip.8800111 Архивировано из первоисточника 2 Մարտի 2014.
  7. ↑ «FRUS: Foreign relations of the United States diplomatic papers, 1937. The Far East: Undeclared war between Japan and China» (անգլերեն). digicoll.library.wisc.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին. Վերցված է 2018-03-01-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  8. ↑ Fogel, Joshua A. The Nanjing Massacre in History and Historiography. 2000, page 46-48.
  9. ↑ Dillon, Dana R. The China Challenge. 2007, page 9-10
  10. ↑ Tokushi Kasahara, «数字いじりの不毛な論争は虐殺の実態解明を遠ざける,» in 南京大虐殺否定論１３のウソ, ed. Research Committee on the Nanking Incident (Tokyo: Kashiwa Shobo, 1999), 74-96.
  11. ↑ Gallicchio, Marc S. The Unpredictability of the Past. 2007, page 158.
  12. ↑ «Q8: What is the view of the Government of Japan on the incident known as the "Nanjing Massacre"?». Foreign Policy Q&A (page content changed to "Under construction following the Statement by Prime Minister Shinzo Abe on August 14, 2015". Ministry of Foreign Affairs of Japan. Արխիվացված է օրիգինալից 2014-12-13-ին. Վերցված է 2012-12-18-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  13. ↑ 13,0 13,1 «I'm Sorry?». NewsHour with Jim Lehrer. 1998-12-01. Արխիվացված է Փետրվար 22, 2008 Wayback Machine-ի միջոցով:
  14. ↑ 14,0 14,1 Yoshida, Takashi. The Making of the «Rape of Nanking». 2006, page 157—158.
  15. ↑ C. Peter Chen. «Battle of Nanjing and the Rape of Nanjing». World War II Database (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022-08-12-ին. Վերցված է 2022-08-25-ին. «1 Dec 1937 The Imperial General Headquarters in Tokyo, Japan ordered the Japanese Central China Area Army to advance toward Nanjing, China.» {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Higashinakano Shudo, Kobayashi Susumu & Fukunaga Shainjiro (2005). «Analyzing the "Photographic Evidence" of the Nanking Massacre (originally published as Nankin Jiken: "Shokoshashin" wo Kenshosuru)» (PDF). Tokyo, Japan: Soshisha. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017-10-28-ին. Վերցված է 2010-11-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  17. ↑ Cummins, Joseph. The World’s Bloodiest History. 2009, p. 149.
  18. ↑ Katsuichi Honda, Frank Gibney, The Nanjing massacre: a Japanese journalist confronts Japan’s national shame, pp. 39-41
  19. ↑ Tokyo Nichi Nichi, 13 December 1937 article on the killing contest.
  20. ↑ Japan Advertiser, 7 December 1937 (an American owned and edited English-language daily paper in Tokyo)
  21. ↑ Kingston, Jeff (2008-08-10). «War and reconciliation: a tale of two countries». The Japan Times Online (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016-10-05-ին. Վերցված է 2017-05-31-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 Wakabayashi, Bob Tadashi The Nanking 100-Man Killing Contest Debate: War Guilt Amid Fabricated Illusions, 1971–75(անգլ.) // Կաղապար:Нп3 : journal. — Т. 26. — № 2. — С. 307.
  23. ↑ «Jurist - Paper Chase: Japanese court rules newspaper didn't fabricate 1937 Chinese killing game». Jurist.law.pitt.edu. 2005-08-23. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-02-25-ին. Վերցված է 2011-03-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  24. ↑ «The scars of Nanking: Memories of a Japanese outrage». The Independent. London. 2007-12-13. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-01-28-ին. Վերցված է 2017-09-30-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 «Five Western Journalists in the Doomed City». Արխիվացված է օրիգինալից 2005-03-25-ին. Վերցված է 2006-04-19-ին.
  26. ↑ «Chinese Fight Foe Outside Nanking; See Seeks's Stand». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-03-ին. Վերցված է 2006-04-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  27. ↑ «Japan Lays Gain to Massing of Foe». Արխիվացված է օրիգինալից 2005-09-13-ին. Վերցված է 2006-04-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  28. ↑ Askew, David The International Committee for the Nanking Safety Zone: An Introduction(անգլ.) : journal.
  29. ↑ Wakabayashi, Bob Tadashi Emperor Hirohito on Localized Aggression in China // Sino-Japanese Studies. — 1991. — Т. 4. — № 1. — С. 6. Архивировано из первоисточника 21 Հուլիսի 2011.
  30. ↑ Bergamini, David Japan's Imperial Conspiracy. — С. 24.
  31. ↑ David Bergamini, Japan’s imperial Conspiracy, 1971, p. 24
  32. ↑ Iris Chang, The Rape of Nanking, 1997, p. 40
  33. ↑ Akira Fujiwara, Nitchû Sensô ni Okeru Horyo Gyakusatsu, Kikan Sensô Sekinin Kenkyû 9, 1995, p. 22
  34. ↑ Kajimoto, Masato. «Battle of Shanghai». Արխիվացված է օրիգինալից 2006-02-05-ին. Վերցված է 2006-04-19-ին.
  35. ↑ 国防部审判战犯军事法庭对战犯向井敏明等人的判决书. 民国史档案资料丛书——侵华日军南京大屠杀档案. 1947年12月18日: 616—621.
  36. ↑ Paragraph 2, p. 1012, Judgment International Military Tribunal for the Far East Արխիվացված է Օգոստոս 4, 2018 Wayback Machine-ի միջոցով:.
  37. ↑ "A Debt of Blood: An Eyewitness Account of the Barbarous Acts of the Japanese Invaders in Nanjing, " 7 February 1938, Dagong Daily, Wuhan edition Museums.cnd.org Արխիվացված է Մարտ 24, 2012 Wayback Machine-ի միջոցով:
  38. ↑ Gao Xingzu, Wu Shimin, Hu Yungong, Cha Ruizhen Japanese Imperialism and the Massacre in Nanjing. — Museums.cnd.org. — (Chapter X: Widespread Incidents of Rape).
  39. ↑ Hua-ling Hu, American Goddess at the Rape of Nanking: The Courage of Minnie Vautrin, 2000, p.97
  40. ↑ Documents on the Rape of Nanking, 254.
  41. ↑ Zhang, Kaiyuan. Eyewitness to Massacre: American Missionaries Bear Witness to Japanese Atrocities in Nanjing. M. E. Sharpe, 2001.
  42. ↑ Woods, John E. The Good man of Nanking, the Diaries of John Rabe. — 1998. — С. 77.
  43. ↑ P. 95, The Rape of Nanking, Iris Chang, Penguin Books, 1997.
  44. ↑ 44,0 44,1 Marquand, Robert (August 20, 2001) «Why the Past Still Separates China and Japan» Արխիվացված է Մարտ 3, 2016 Wayback Machine-ի միջոցով:, Christian Science Monitor настаивает на цифре в 300 000 убитых.
  45. ↑ 45,0 45,1 «HyperWar: International Military Tribunal for the Far East (Chapter 8) (Paragraph 2, p. 1015, Judgment International Military Tribunal for the Far East)». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-08-04-ին. Վերցված է 2007-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  46. ↑ 46,0 46,1 Более подробно точки зрения разных исследователей можно узнать из «умеренной» по его собственному заявлению статьи историка Икухико Хаты[en] The Nanking Atrocities: Fact and Fable Արխիվացված է Փետրվար 28, 2011 Wayback Machine-ի միջոցով:
  47. ↑ 47,0 47,1 Masaaki Tanaka заявляет об очень малом количестве убитых гражданских и фактической фальсификации резни в своей книге «Nankin gyakusatsu» no kyokÙ Արխիվացված է Հունվար 28, 2018 Wayback Machine-ի միջոցով: (The «Nanking Massacre» as Fabrication).
  48. ↑ Campbell, Bradley Genocide as social control // Sociological Theory. — 2009. — Т. 27. — № 2. — С. 154. — doi:10.1111/j.1467-9558.2009.01341.x. — «Also, genocide may occur in the aftermath of warfare when mass killings continue after the outcome of a battle or a war has been decided. For instance, after the Japanese occupied Nanking in December 1937, Japanese soldiers massacred over 250,000 residents of the city.».
  49. ↑ Woods, John E. The Good man of Nanking, the Diaries of John Rabe. — 1998. — С. 67.
  50. ↑ Woods, John E. The Good man of Nanking, the Diaries of John Rabe. — 1998. — С. 187.
  51. ↑ John E. Woods,The Good man of Nanking, the Diaries of John Rabe, p. 281. On 5 February 2009, the Japanese Supreme Court ordered Shyudo Higashinakano and the publisher Tendensha to pay four million yen in damages to Mrs. Shuqin Xia, who claims to be the 7- or 8-year-old girl who appears in Magee’s film. Higashinakano was unable to prove that she and the girl were different persons, and that she was not a witness of the Nanking massacre, contrary to what he had claimed in his book, Chinese hail Nanjing massacre witness' libel suite victory, english.peopledaily.com.cn Արխիվացված է Մայիս 21, 2009 Wayback Machine-ի միջոցով:, Author on Nanjing loses libel appeal, search.japantimes.co.jp Արխիվացված է Մայիս 22, 2009 Wayback Machine-ի միջոցով:
  52. ↑ Yang, Celia (2006). «The Memorial Hall for the Victims of the Nanjing Massacre: Rhetoric in the Face of Tragedy» (PDF). էջ 310 KB. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007-06-12-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  53. ↑ Japan’s Last Vets of Nanking Massacre Open Up, Yahoo News!
  54. ↑ Yang, Celia (2006). «The Memorial Hall for the Victims of the Nanking Massacre: Rhetoric in the Face of Tragedy» (PDF). էջ 310 KB. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007-06-12-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն) Author refers to source as Yin, James. (1996) The Rape of Nanking: An Undeniable History in Photographs. Chicago: Innovative Publishing Group. p. 103.
  55. ↑ LEI, Wan The Chinese Islamic "Goodwill Mission to the Middle East" During the Anti-Japanese War(անգլ.) // DÎVÂN DİSİPLİNLERARASI ÇALIŞMALAR DERGİSİ : journal. — February 2010. — Т. cilt 15. — № sayı 29. — С. 139—141. Архивировано из первоисточника 18 Հոկտեմբերի 2015.
  56. ↑ Fujiwara, Akira Nitchû Sensô ni Okeru Horyotoshido Gyakusatsu // Kikan Sensô Sekinin Kenkyû. — 1995. — Т. 9. — С. 22.
  57. ↑ Bristow, Michael (2007-12-13). «Nanjing remembers massacre victims». BBC News. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-12-14-ին. Վերցված է 2007-12-13-ին.
  58. ↑ Hua-ling Hu, American Goddess at the Rape of Nanking: The Courage of Minnie Vautrin, 2000, p.77.
  59. ↑ CBI Roundup, 16 December 1943, Rape of Nanking described by Missionary, cbi-theater-1.home.comcast.net Արխիվացված է Հուլիս 23, 2011 Wayback Machine-ի միջոցով:
  60. ↑ P. 162, The Rape of Nanking, Iris Chang, Penguin Books, 1997.
  61. ↑ Woods, John E. The Good man of Nanking, the Diaries of John Rabe. — 1998. — С. 271.
  62. ↑ Woods, John E. The Good man of Nanking, the Diaries of John Rabe. — 1998. — С. 274.
  63. ↑ Woods, John E. The Good man of Nanking, the Diaries of John Rabe. — 1998. — С. 275—278.
  64. ↑ Spence, Jonathan D. (1999) The Search for Modern China, W.W. Norton and Company. p. 424. ISBN 0-393-97351-4.
  65. ↑ Chapel, Joseph (2004). «Denial of the Holocaust and the Rape of Nanking». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-03-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  66. ↑ Chang, Iris The Rape of Nanking: The Forgotten Holocaust. — С. 51—52.
  67. ↑ Chen, World War II Database
  68. ↑ Iwanami Shinsho, Fujiwara Akira (editor). Nankin jiken O Dou Miruka, 1998, Aoki shoten, ISBN 4-250-98016-2, p. 18.
  69. ↑ Там же, с. 146.
  70. ↑ Yoshida, Hiroshi. Nankin jiken o dou miruka p. 123, Tennou no guntai to Nankin jiken 1998, Aoki shoten, p. 160, ISBN 4-250-98019-7.
  71. ↑ Tanaka Masaaki What Really Happened in Nanking Արխիվացված է Մարտ 22, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:, Sekai Shuppan, Inc., 2000, ISBN 4-916079-07-8, p. 5).
  72. ↑ Tokushi Kasahara. «Le massacre de Nankin et les mécanismes de sa négation par la classe politique dirigeante» (PDF).
  73. ↑ Masahiro Yamamoto, Nanking: Anatomy of an Atrocity (Westport, Connecticut: Praeger, 2000), 193.
  74. ↑ Ono Kenji, "Massacre Near Mufushan, " in The Nanking Atrocity, 1937-38: Complicating the Picture, ed. Bob Tadashi Wakabayashi (New York: Berghahn Books, 2008), 85.
  75. ↑ Masahiro Yamamoto, Nanking: Anatomy of an Atrocity (Westport, Connecticut: Praeger, 2000), 112.
  76. ↑ 76,0 76,1 Bob Tadashi Wakabayashi, "Leftover Problems, " in The Nanking Atrocity, 1937-38: Complicating the Picture, ed. Bob Tadashi Wakabayashi (New York: Berghahn Books, 2008), 382—384.
  77. ↑ David Askew, "The Scale of Japanese Atrocities in Nanjing: An Examination of the Burial Records, " Ritsumeikan Journal of Asia Pacific Studies, June 2004, 7-10.
  78. ↑ Masahiro Yamamoto, Nanking: Anatomy of an Atrocity (Westport, Connecticut: Praeger, 2000), 252.
  79. ↑ «The Nanking Atrocities: Fact and Fable». Wellesley.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-02-28-ին. Վերցված է 2011-03-06-ին.
  80. ↑ 80,0 80,1 «Nanking Atrocities – In the 1990s». nankingatrocities.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-26-ին.
  81. ↑ U.S. Archives Reveal War Massacre of 500,000 Chinese by Japanese Army Արխիվացված է Դեկտեմբեր 13, 2007 Wayback Machine-ի միջոցով:.
  82. ↑ Foreign relations of the United States diplomatic papers, 1937. The Far East / United States Department of State. — U.S. Government Printing Office, 1954. — Т. 3. — С. 806.
  83. ↑ 83,0 83,1 «Japanese statement protesting UNESCO registration of Nanjing Massacre docs backfires». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-11-26-ին. Վերցված է 2015-11-25-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  84. ↑ «Data Challenges Japanese Theory on Nanjing Population Size». Արխիվացված է օրիգինալից 2005-02-05-ին. Վերցված է 2006-04-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  85. ↑ 85,0 85,1 «Electronic journal of contemporary japanese studies (ejcjs): The Nanjing Incident: Recent Research and Trends». japanesestudies.org.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2018-04-05-ին. Վերցված է 2011-03-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  86. ↑ The Great Big Book of Horrible Things. — W. W. Norton, 2012. — С. 377. — ISBN 9780393081923
  87. ↑ «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2007-04-15-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  88. ↑ Herbert Bix, Hirohito and the Making of Modern Japan, 2000, p.583, John W. Dower, Embracing Defeat: Japan in the Wake of World War II, 1999, p.326.
  89. ↑ Thomas M. Huber, Japan’s Battle of Okinawa, April-June 1945, Leavenworth Papers Number 18, Combat Studies Institute, 1990, p.47
  90. ↑ «「松井石根研究会」の必要性について». history.gr.jp. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-07-21-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  91. ↑ «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2010-02-18-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  92. ↑ Awaya Kentarô, Yoshida Yutaka, Kokusai kensatsukyoku jinmonchôsho, dai 8 kan, Nihon Tosho Centâ, 1993., Case 44, pp. 358-66.
  93. ↑ 93,0 93,1 Bix, Herbert Hirohito and the Making of Modern Japan // Perennial. — 2001. — С. 734.
  94. ↑ John W. Dower Embracing defeat: Japan in the wake of World War II. — Paperback. — New York: Norton, 2000. — С. 459. — ISBN 978-0-393-32027-5
  95. ↑ Brackman, Arnold C. The other Nuremberg: the untold story of the Tokyo war trials. — New York: Quill, 1988. — С. 395. — ISBN 0-688-07957-1
  96. ↑ AFP (2014-12-13). «China holds first Nanjing Massacre memorial day». Telegraph.co.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2015-09-25-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  97. ↑ Xinhua (2015-10-09). «Documents of Nanjing Massacre added to UNESCO's Memory of World Register». Global Post. Արխիվացված է օրիգինալից 2015-10-10-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  98. ↑ «Basic facts on the Nanking Massacre and the Tokyo War Crimes Trial». 1990. Արխիվացված է օրիգինալից 2015-09-23-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  99. ↑ «The Nanking Massacre: Fact Versus Fiction». Արխիվացված է օրիգինալից 2008-04-20-ին. Վերցված է 2008-05-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  100. ↑ Honda, Katsuich Chūgoku no Tabi" (中国の旅), "Travels in China"(ճապոներեն) // Асахи симбун.
  101. ↑ Yamamoto, Shichihei Reply to Katsuichi Honda // Every Gentlemen. — 1972.
  102. ↑ Suzuki, Akira The Phantom of The Nanjing Massacre // Every Gentlemen. — 1972.
  103. ↑ Kingston, Jeff, «Japan’s reactionaries waging culture war Արխիվացված է Հունվար 16, 2021 Wayback Machine-ի միջոցով:», Japan Times, 1 March 2014
  104. ↑ Jun Hongo (2012-02-23). «Nagoya mayor won't budge on Nanjing remark». Japan Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-07-13-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին.
  105. ↑ «Japan ruling MPs call Nanjing massacre fabrication». 2007-06-19. Արխիվացված է օրիգինալից 2009-05-22-ին. Վերցված է 2009-03-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  106. ↑ «Subcommittee on Nanjing Issues Press Conference (YouTube)». 2007-06-19. Արխիվացված է օրիգինալից 2014-06-25-ին. Վերցված է 2010-11-23-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  107. ↑ Josh Chin and Yoree Koh (2012-02-22). «Japanese Official Denies Nanjing Massacre». Wall Street Journal. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-10-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին.
  108. ↑ Hongo, Jun, «Nagoya mayor won’t budge on Nanjing remark Արխիվացված է Հուլիս 13, 2012 Wayback Machine-ի միջոցով:», Japan Times, 23 February 2012, p. 2.
  109. ↑ «Nagoya mayor not to withdraw denial on Nanjing Massacre». China Daily. 2013-04-01. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-02-05-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին.
  110. ↑ «Tokyo governor backs Nanjing massacre denial». AFP. 2012-02-24. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-02-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին.
  111. ↑ Kasahara, Tokushi The Nanking 100-man killing contest debate // The Nanking atrocity, 1937-38 : complicating the picture. — Oxford: Կաղապար:Нп3, 2007. — С. 143. — ISBN 1845451805
  112. ↑ «百田氏が選挙応援演説 NHK経営委員、持論展開». 47news.jp. 共同通信社. 2014-02-05. Արխիվացված է օրիգինալից 2014-02-07-ին. Վերցված է 2014-02-08-ին.
  113. ↑ Yuan 2004
  114. ↑ Pu, Xiaoyu The Nanking Massacre, Justice and Reconciliation: A Chinese Perspective(անգլ.) // Perspectives : journal. — 2005. — Т. 6. — № 3. Архивировано из первоисточника 24 Մայիսի 2010.
  115. ↑ Nanking 1937: Memory and Healing, edited by Fei Fei Li, Robert Sabella and David Liu (M.E. Sharpe, 2002).
  116. ↑ «Fury as Koizumi honours war dead». The Age. Melbourne. 2006-08-15. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-08-16-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին.
  117. ↑ «Japanese Leader's Decision to Visit Yasukuni Shrine Puzzling: FM Spokesman». English1.people.com.cn. 2001-06-01. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-07-07-ին. Վերցված է 2011-03-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  118. ↑ «In Japan, denial over Nanjing still holds sway after 70 years». The Christian Science Monitor - CSMonitor.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2018-06-30-ին. Վերցված է 2011-03-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  119. ↑ «The 14 Class-A War Criminals Enshrined at Yasukuni». China.org.cn. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-24-ին. Վերցված է 2011-03-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  120. ↑ Yoshida, Takashi The Making of the "Rape of Nanking. — 2006. — С. 5.
  121. ↑ Yoshida, Takashi The Making of the "Rape of Nanking. — 2006.
  122. ↑ «MINISTRY OF FOREIGN AFFAIRS OF JAPAN». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-12-13-ին. Վերցված է 2015-06-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  123. ↑ «The spin in history textbooks». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-08-17-ին. Վերցված է 2015-09-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  124. ↑ Askew, David (2002-04-04). «The Nanjing Incident – Recent Research and Trends». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-04-05-ին. Վերցված է 2009-03-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  125. ↑ 藤井仁子「上海・南京・北京―東宝文化映画部〈大陸都市三部作〉の地政学」 岩本憲児・編『日本映画史叢書②　映画と「大東亜共栄圏」』森話社、2004年　所収、111ページ
  126. ↑ Включён в цикл «Why We Fight», доступный на DVD
  127. ↑ 「闇に葬られた皇室の軍部批判」、『This is 読売』、一九九四年八月号57ページ
  128. ↑ IMDb: Horror in the East [1] Արխիվացված է Հունվար 26, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով:
  129. ↑ Jun Hongo (2007-01-25). «Filmmaker to paint Nanjing slaughter as just myth». The Japan Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-12-11-ին.
  130. ↑ «"John Rabe" cast meets with Media _English_Xinhua». xinhuanet.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-12-15-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  131. ↑ «The Japan Times - News on Japan, Business News, Opinion, Sports, Entertainment and More». The Japan Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-06-29-ին. Վերցված է 2016-02-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  132. ↑ 132,0 132,1 «Nanjing massacre victims named». BBC News. 2007-12-04. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-12-06-ին. Վերցված է 2007-12-04-ին.

Լրացուցիչ գրականություն

խմբագրել
  • Askew, David. «The International Committee for the Nanking Safety Zone: An Introduction» Sino-Japanese Studies Vol. 14, April 2002 (Article outlining membership and their reports of the events that transpired during the massacre)
  • Askew, David, «The Nanjing Incident: An Examination of the Civilian Population» Sino-Japanese Studies Vol. 13, March 2001 (Article analyzes a wide variety of figures on the population of Nanking before, during, and after the massacre)
  • Bergamini, David, "Japan’s Imperial Conspiracy, " William Morrow, New York; 1971.
  • Brook, Timothy, ed. Documents on the Rape of Nanjing, Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1999. ISBN 0-472-11134-5 (Does not include the Rabe diaries but does include reprints of «Hsu Shuhsi, Documents of the Nanking Safety Zone, Kelly & Walsh, 1939».)
  • Hua-ling Hu, American Goddess at the Rape of Nanking: The Courage of Minnie Vautrin, Foreword by Paul Simon; March 2000, ISBN 0-8093-2303-6
  • Fujiwara, Akira «The Nanking Atrocity: An Interpretive Overview» Japan Focus October 23, 2007.
  • Galbraith, Douglas, A Winter in China, London, 2006. ISBN 0-09-946597-3. A novel focussing on the western residents of Nanking during the massacre.
  • Harmsen, Peter. Nanjing 1937: Battle for a Doomed City. Philadelphia: Oxford: Casemate, 2015. ISBN 978-1-61200-284-2
  • Higashinakano, Shudo, The Nanking Massacre: Fact Versus Fiction: A Historian’s Quest for the Truth, Tokyo: Sekai Shuppan, 2005. ISBN 4-916079-12-4
  • Higashinakano, Kobayashi and Fukunaga, Analyzing The 'Photographic Evidence' of The Nanking Massacre, Tokyo: Soshisha, 2005. ISBN 4-7942-1381-6
  • Хонда, Кацуити[en], Sandness, Karen trans. The Nanjing Massacre: A Japanese Journalist Confronts Japan’s National Shame, London: M.E. Sharpe, 1999. ISBN 0-7656-0335-7
  • Hsū Shuhsi, ed. (1939), Documents of the Nanking Safety Zone (reprinted in Documents on the Rape of Nanjing Brook ed. 1999)
  • Kajimoto, Masato «Mistranslations in Honda Katsuichi’s the Nanjing Massacre» Sino-Japanese Studies, 13. 2 (March 2001) pp. 32–44
  • Lu, Suping, They Were in Nanjing: The Nanjing Massacre Witnessed by American and British Nationals, Hong Kong University Press, 2004.
  • Murase, Moriyasu,Watashino Jyugun Cyugoku-sensen(My China Front), Nippon Kikanshi Syuppan Center, 1987 (revised in 2005).(includes disturbing photos, 149 page photogravure) ISBN 4-88900-836-5 (村瀬守保,私の従軍中国戦線)
  • Qi, Shouhua. «When the Purple Mountain Burns: A Novel» San Francisco: Long River Press, 2005. ISBN 1-59265-041-4
  • Qi, Shouhua. Purple Mountain: A Story of the Rape of Nanking (A Novel) English Chinese Bilingual Edition (Paperback, 2009) ISBN 1-4486-5965-5
  • Rabe, John, The Good Man of Nanking: The Diaries of John Rabe, Vintage (Paper), 2000. ISBN 0-375-70197-4
  • Robert Sabella, Fei Fei Li and David Liu, eds. Nanking 1937: Memory and Healing (Armonk, NY: M.E. Sharpe, 2002). ISBN 0-7656-0817-0.
  • Takemoto, Tadao and Ohara, Yasuo The Alleged «Nanking Massacre»: Japan’s rebuttal to China’s forged claims, Meisei-sha, Inc., 2000, (Tokyo Trial revisited) ISBN 4-944219-05-9
  • Tanaka, Masaaki, What Really Happened in Nanking: The Refutation of a Common Myth, Tokyo: Sekai Shuppan, 2000. ISBN 4-916079-07-8
  • Wakabayashi, Bob Tadashi «The Nanking 100-Man Killing Contest Debate: War Guilt Amid Fabricated Illusions, 1971-75»,The Journal of Japanese Studies, Vol.26 No.2 Summer 2000.
  • Wakabayashi, Bob Tadashi The Nanking Atrocity, 1937—1938: Complicating the Picture, Berghahn Books, 2007, ISBN 1-84545-180-5
  • Yamamoto, Masahiro Nanking: Anatomy of an Atrocity, Praeger Publishers, 2000, ISBN 0-275-96904-5
  • Yang, Daqing. «Convergence or Divergence? Recent Historical Writings on the Rape of Nanjing» American Historical Review 104, 3 (June 1999)., 842—865.
  • Young, Shi; Yin, James. «Rape of Nanking: Undeniable history in photographs» Chicago: Innovative Publishing Group, 1997.
  • Zhang, Kaiyuan, ed. Eyewitnesses to Massacre, An East Gate Book, 2001 (includes documentation of American missionaries M.S. Bates, G.A. Fitch, E.H. Foster, J.G. Magee, J.H. MaCallum, W.P. Mills, L.S.C. Smyth, A.N. Steward, Minnie Vautrin and R.O. Wilson.) ISBN 0-7656-0684-4

Հղումներ

խմբագրել
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Սոսե_Ջանինյան/Ավազարկղ3&oldid=9495042» էջից