Վիքիպեդիա

Ձերժոնյուվ

Ձերժոնյուվ (լեհ.՝ Dzierżoniów. |d͡ʑɛrˈʐɔɲuf|, գերմ.՝ Reichenbach im Eulengebirge), քաղաք Լեհաստանի հարավարևմտյան մասում՝ Ստորինսիլեզյան վոյեվոդության նույնանուն շրջանում (պովյատում), որի, ինչպես նաև նույնանուն գմինայի (համայնքի) վարչական կենտրոնն է՝ առանց վերջինիս կազմի մեջ մտնելու։ Ունի քաղաքային գմինայի կարգավիճակ։ Զբաղեցնում է 20,07 քառակուսի կիլոմետր տարածք։ Բնակչության թվաքանակը 2005 թվականի տվյալներով եղել է 34 958, 2021 թվականի դեկտեմբերի 31-ի տվյալներով՝ 32 346[3]:

Բնակավայր
Ձերժոնյուվ
գերմ.՝ Reichenbach[1]
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրԼեհաստան Լեհաստան
Մակերես20,07 կմ²
ԲԾՄ261±1 մետր
Բնակչություն▼31 866 մարդ (մարտի 31, 2021)[2]
Ժամային գոտիUTC+1 և UTC+2
Փոստային դասիչ58-200 a 58-205
Պաշտոնական կայքum.dzierzoniow.pl​(լեհ.)
Ձերժոնյուվ (Լեհաստան)##
Ձերժոնյուվ (Լեհաստան)

13-րդ դարում հիմնադրված, պատմական այս քաղաքը, որ ընկած է Բվի լեռների ստորոտին, կրում է լեհ քահանա և գիտնական Յան Ձերժոնի անունը[4]։ Ձերժոնյուվը համբավվել է պատմա-ճարտարապետական ինքնատիպ հուշարձաններով, թանգարաններով, ռեստորաններով։ Հին քաղաքամասի շուկայի հրապարակը տարեկան մի քանի անգամ դառնում է խոշոր մշակութային միջոցառումների, տոնավաճառների անցկացման վայր[5]։

Ժողովրդագրություն խմբագրել

Տարին Բնակչությունը Նշումներ
1875 7.268 [6]
1880 7.255 [6]
1885 7.368 [7]
1890 13.040 այդ թվում՝ 8.478 բողոքականներ, 4.291 կաթոլիկներ և 154 հուդայականներ[6]
1910 16.371 [8]
1925 16.075 այդ թվում՝ 10.166 բողոքականներ, 4.959 կաթոլիկներ, 29 այլ քրիստոնյաներ, 61 հուդայականներ[6]
1933 17.521 այդ թվում՝ 11.266 բողոքականներ, 5.286 կաթոլիկներ, 18 այլ քրիստոնյաներ, 67 հուդայականներ[6]
1939 17.253 այդ թվում՝ 11.174 բողոքականներ, 5.253 կաթոլիկներ, 66 այլ քրիստոնյաներ, 19 հուդայականներ[6]
1975 35.400 [9]
1980 36.300 [10]
1995 38.066 [11]
2000 35.697 [11]
2005 34.809 [11]

Պատմություն խմբագրել

Մինչև 1945 թվականը քաղաքն անվանվել է Ռայխենբախ (Reichenbach). կազմված է գերմաներեն reich (հարուստ, ուժեղ) և Bach (հոսք) բառարմատներից, որոնք վերաբերում են բնակավայրի միջով հոսող Պիլավա գետին[12]։

 
Միջնադարյան պարսպի մի հատվածը

Վաղ միջնադարում այս վայրերը բնակեցրել են սիլեզյան ցեղերի ներկայացուցիչները[13]։ 10-րդ դարում տարածաշրջանը դարձել է նոր-նոր կազմավորվող լեհական պետության բաղկացուցիչ մասը[13]։

Պատմական աղբյուրներում Ռայխենբախն առաջին անգամ հիշատակվել է 1258 թվականի փետրվարի 13-ով թվագրված մի փաստաթղթում[14]։ Ծխական Սուրբ Գևորգ եկեղեցին նույնպես այդքան վաղ է հիշատակված[15]։ 1392 թվականին բնակավայրը մտել է Բոհեմիայի թագավորության կազմի մեջ[16]։ 15-րդ դարում հուսիտներն ավարի են ենթարկել այն[14]։

1526 թվականին քաղաքի նոր տերերը դարձել են Հաբսբուրգները։ Ռայխենբախը 16-րդ դարում աստիճանաբար վերածվել է առևտրական կենտրոնի, որտեղ հիմնականում տեքստիլ արտադրանքի ու սպիտակեղենի առուվաճառք էր տեղի ունենում[17]։ Երեսնամյա պատերազմի (1618-1648) տարիներին քաղաքը մեծապես վնասվել է[13]։

  • 1742 . — անցել է Պրուսիայի տիրապետության տակ։
  • 1750 - պրուսական լեհագիր մի փաստաթղթում հիշատակվել է Ռայխենբախ անունով[18]։
  • 1762 - Ռայխենբախի մոտ տեղի է ունեցել Սիլեզյան երրորդ պատերազմի ճակատամարտերից մեկը։
  • 1790 — Պրուսիայի, Ավստրիայի, Մեծ Բրիտանիայի ու Նիդերլանդների դիվանագետների միջև կնքվել է Ռայխենբախյան կոնվենցիան։
  • 1813 — այստեղ գաղտնի համաձայնագրեր են կնքվել, որոնք հականապոլեոնյան 6-րդ կոալիցիայի հիմքն են դրել։ Հանդիպել են Պրուսիայի թագավոր Ֆրիդրիխ Վիլհելմ III-ը և Ռուսաստանի Ալեքսանդր I ցարը։
  • 1815 թ. - Ռայխենբախում հիմնադրվել է «Aurora zur ehernen Kette» անվանումը կրող մասոնական օթյակը[19]։
  • 1855 թ. - շահագործման է հանձնվել առաջին երկաթգիծը։
  • 1871 — քաղաքը ամբողջ Պրուսիայի հետ մեկտեղ մտել է միավորված Գերմանիայի կազմի մեջ։ 19-րդ դարում քաղաքը դարձել է տեքստիլ արդյունաբերության կենտրոններից մեկը Սիլեզիայում[16] In 1848 the Silesian Weavers' Rebellion took place here.[16]:
  • Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին քաղաքում գործել է գերմանական Գրոս Ռոզեն համակենտրոնացման ճամբարի մասնաճյուղը[20], որտեղ հիմնականում պահվել են Նիդերլանդներից բերված հրեուհիներ[21]։ 1945 թվականի սկզբներին, երբ Կարմիր բանակը ազատագրել է քաղաքը, շուրջ 20 հազար ողջ մնացած հրեա է փրկվել[22]։ 1946 թվականի նոյեմբերին քաղաքում եղել է 17 800[23], համանուն շրջանում՝ շուրջ 50 հազար հրեա[24]։ [7] . Սինագոգներից մեկը պահպանվել է և հետպատերազմյան տարիների վերակառուցվել[25][26]։
  • 1945 թ. հունվար - Կարմիր բանակի առաջխաղացումը Պոմերանիայի ու Սիլեզիայի գերմանացիներին հարկադրեց փախուստի դիմել[27][28], որը տեղի ունեցավ անկազմակերպ ձևով[29], և դրա հետևանքով բազմաթիվ կորուստներ եղան. հազարավոր մարդիկ զոհվեցին ռազմական գործողությունների կամ սաստիկ սառնամանիքների պատճառով[30]։
  • 1945 թ. մայիսի 8 - Կարմիր բանակը մտավ քաղաք, որը ողջ Ստորին Սիլեզիայի հետ միացվեց Լեհաստանին, և դռեևս մնացած գերմանացիներն արտաքսվեցին, իսկ նրանց փոխարեն մեծ հոսքով քաղաք եկան լեհեր ու հրեաներ, ինչի հետևանքով քաղաքը դարձավ հրեական մեծ համայնք ունեցող 6 բնակավայրերից մեկը Լեհաստանում[31]։
  • Երկրորդ աշխարհամարտի ավարտին անմիջականորեն հաջորդած ժամանակաշրջանում քաղաքին մի քանի տարբեր անուններ են տրվել. Ռիխբախ (Rychbach), Ռայխենբախ (Reichenbach), (Դրոբնիշև) Drobniszew[32]:
  • 1946 թ. - հաստատվել է քաղաքի նոր անվանումը՝ Ձերժոնյուվ[33][34]՝ մեղվաբույծ-գիտնական Յան Ձերժոնի պատվին։
  • 1948 թ. - Ձերժոնյուվի բնակչության թվաքանակը եղել է մոտավորապես 24 000, որի 26%-ը՝ հրեաներ[35]։
  • Հետպատերազմյան առաջին տարիներին զարկ է տրվել տեքստիլ և էլեկտրամեքենաշինական արտադրությանը, գործարկվել է ռադիոընդունիչներ թողարկող առաջին լեհական գործարանը՝ Zakłady Radiowe Diora-ը։

1950-ական թվականներին քաղաքում տեղավորել են Հունաստանի քաղաքացիական պատերազմի հետևանքով փախստական դարձած հույների[36], իսկ հրեական ծագում ունեցող բնակիչներն սկսել են արտագաղթել։

  • 1992 թ. - Ձերժոնյուվի բնակչության թվաքանակը հասել է 38 428-ի, որ ամենաբարձր ցուցանիշն է նրա ողջ պատմության ընթացքում։
  • 2011 թ. – հիմնադրվել է Ձերժոնյուվի քաղաքային թանգարանը։
 
Ձերժոնյուվում գործող բարձրագույն դպրոցը, որը գտնվում է քաղաքի հյուսիսային մասում

Անվանի անձինք խմբագրել

Քույր քաղաքներ խմբագրել

Պատկերասրահ խմբագրել

  •  
    Միջնադարյան պարսպի մի հատվածը
  •  
    Սբ. Գերգ եկեղեցին
  •  
    Ավգուստինյանների վանքի եկեղեցին
  •  
    Լյութերական եկեղեցին
  •  
    Պատմական շինություն
  •  
    Պատմական շինություն
  •  
    Վիլլա
  •  
    Վիլլա
  •  
    Պատմական շինություն
  •  
    Քաղաքային թանգարանը (Muzeum Miejskie Dzierżoniowa)
  •  
    Շուկայի հրապարակը (Rynek)
  •  
    Քաղաքապետարանը (Ratusz)
  •  
    Միջնադարյան դարպաս
  •  
    Սբ. Մարիամ եկեղեցին
  •  
    Վալերիան Թևզաձեի տունը
  •  
    Քաղաքի համայնապատկերը
  •  
    Պատմական շինություն
  •  
    Պատմական շինություն
  •  
    Ոստիկանատունը
  •  
    Բանկի շենքը
  •  
    Ջրաշտարակ

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Dzierzoniow;3895853.html
  2. ↑ https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/030210302021-0983988?var-id=1639616&format=jsonapi
  3. ↑ Cytuj |tytuł = Stan, ruch naturalny i wędrówkowy ludności w roku według podziału administracyjnego |url = https://demografia.stat.gov.pl/BazaDemografia/Tables.aspx |wydawca = Główny Urząd Statystyczny |data dostępu = 2022-09-03 |język = pl |opis = stan w dniu 31.12.2021
  4. ↑ o.o., StayPoland Sp. z. «Dzierzoniow». www.staypoland.com. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 20-ին.
  5. ↑ «Tourism - Dzierżoniów». www.dzierzoniow.pl. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 20-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Verwaltungsgeschichte.de|pfad=reichenbach.html
  7. ↑ Meyers Online|13|675||spezialkapitel=Reichenbach|kapiteltext=Reichenbach 1)
  8. ↑ http://www.gemeindeverzeichnis.de/gem1900//gem1900.htm?schlesien/reichenbach.htm
  9. ↑ Heinz Rudolf Fritsche: Schlesien Wegweiser, Bechtermünz Verlag, Augsburg 1996
  10. ↑ Encyklopedia Powszechna PWN
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Webarchiv | url=http://www.stat.gov.pl/bdr/dane_podgrup.wyswietl?p_zest_id=418217&p_typ=HTML | archive-is=20121221163058 | text=Bank Danych Lokalnych
  12. ↑ Adrian Room. Placenames of the World. McFarland & Company, 2005. 0-7864-2248-3
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 «Historia Gminy Dzierżoniów». Gmina Dzierżoniów (լեհերեն). Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 Um.Dzierzonow.pl. "History Արխիվացված 2007-01-14 Wayback Machine". Accessed December 7, 2006.
  15. ↑ Urlaub-Polen.de "Dzierzoniów / Reichenbach Արխիվացված 2006-12-05 Wayback Machine". Accessed December 7, 2006. (de)
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 «Historia Dzierżoniowa». Dzierżoniów.pl (լեհերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  17. ↑ Um.Dzierzonow.pl. "Geschichte Արխիվացված 2007-01-16 Wayback Machine". Accessed December 7, 2006. (de)
  18. ↑ Polskie nazwy śląskich miejscowości z patentu Fryderyka II z 1750.
  19. ↑ Norbert Wójtowicz, Masońskie śpiewy w „Jutrzence pod Spiżowym Łańcuchem” (przyczynek do działalności dzierżoniowskiej loży w 1. połowie XIX wieku), „Musica Sacra Nova” 2009/2010, t. 3/4, s. 307–317.
  20. ↑ Cytuj |autor = Abraham Kajzer |tytuł = Za drutami śmierci |miejsce = Wałbrzych |wydawca = Muzeum Gross-Rosen |data = 2013 |isbn = 978-83-89824-09-7
  21. ↑ «Subcamps of KL Gross- Rosen». Gross-Rosen Museum in Rogoźnica. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 14-ին.
  22. ↑ «"A Place Where Polish-Jewish Relations Could Start Anew": Interview with Kamil Kijek». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 20-ին.
  23. ↑ «History - Jewish community before 1989 - Dzierżoniów - Virtual Shtetl». www.sztetl.org.pl. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 20-ին.
  24. ↑ Bożena Szaynok, "Żydowscy żołnierze z Bolkowa", Odra 1999, 9, p. 22-26, in Polish
  25. ↑ «The Dzierżoniów - Reinchenbach Synagogue Rescue Project - Beiteinu Chaj - 2004 Foundation». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 20-ին.
  26. ↑ Gruber, Samuel (2009 թ․ սեպտեմբերի 20). «Samuel Gruber's Jewish Art & Monuments: Poland: Dzierżoniów Synagogue Reopens for Rosh Hoshanah». Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 20-ին.
  27. ↑ cytuj książkę |autor = Jürgen Thorwald |tytuł = Wielka ucieczka |wydawca = Wydawnictwo Literackie |miejsce = Warszawa |rok = 2009 |strony = |isbn = 9788308043677
  28. ↑ Gorycz klęski i wyzwolenia.
  29. ↑ «Արխիվացված պատճենը». stopklatka.pl. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 11-ին. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (օգնություն); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (օգնություն).
  30. ↑ «Արխիվացված պատճենը». expolis.de. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 11-ին. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (օգնություն); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (օգնություն).
  31. ↑ Engelking B., Tych F., Żbikowski A., Żyndul J.: Pamięć. Historia Żydów Polskich przed, w czasie, i po Zagładzie, Warszawa 2004, s. 187, 83-901016-3-7.
  32. ↑ http://src-h.slav.hokudai.ac.jp/coe21/publish/no15_ses/14_yoshioka.pdf Կաղապար:Bare URL PDF
  33. ↑ Dzierżoniów. Zarys monografii miasta, pod redakcją S. Dąbrowskiego, Wrocław-Dzierżoniów 1998, s. 248.
  34. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (Կաղապար:Monitor Polski).
  35. ↑ «Cmentarz żydowski w Dzierżoniowie».
  36. ↑ Izabela Kubasiewicz, Emigranci z Grecji w Polsce Ludowej. Wybrane aspekty z życia mniejszości, p. 117 (in Polish)
  37. ↑ Testvérvárosi kapcsolatok — Hajdúszoboszló.

Գրականություն խմբագրել

  • Hugo Weczerka (Hrsg.): Handbuch der historischen Stätten. Band: Schlesien (= Kröners Taschenausgabe. Band 316). Kröner, Stuttgart 1977, ISBN 3-520-31601-3, S. 433–438.
  • Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler in Polen. Schlesien. Deutscher Kunstverlag, München u. a. 2005, ISBN 3-422-03109-X, S. 274–278.
  • Jürgen W. Schmidt: Der Streit um die Stadterweiterung von Reichenbach in Schlesien. In: Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau Bd. 45/46 (2004/2005), S. 325–344.
  • Norbert Wójtowicz: Masońskie śpiewy w Jutrzence pod Spiżowym Łańcuchem (przyczynek do działalności dzierżoniowskiej loży w 1. połowie XIX wieku), „Musica Sacra Nova“ 2009/2010, t. 3/4, S. 307–317.
  • Erich Hasse: Chronik der Stadt Reichenbach im Eulengebirge. Druck und Verlag des Reichenbacher Tageblattes (Carl Maetschke). Reichenbach, 1929.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 
 Ձերժոնյուվ
էջը Վիքիպահեստում
 
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Վիքիդարանում կան նյութեր այս թեմայով՝
Reichenbach in der Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ձերժոնյուվ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ձերժոնյուվ&oldid=9826199» էջից