Հիպոլիտ Տեն

Հիպոլիտ Տեն; Hippolyte Taine
Ծնվել է	ապրիլի 21, 1828[…] Վուզիե
Մահացել է	մարտի 5, 1893[…] (64 տարեկան) rue Cassette, Փարիզի 6-րդ շրջան
Գերեզման	Menthon-Saint-Bernard
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա
Ուղղություն	Պոզիտիվիզմ
Մասնագիտություն	փիլիսոփա, պատմաբան, գրող, արվեստագետ և գրական քննադատ
Հաստատություն(ներ)	Փարիզի Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց, Օքսֆորդի համալսարան և Հատուկ Ռազմական Դպրոց Սեն Սիր
Գործունեության ոլորտ	փիլիսոփայություն
Պաշտոն(ներ)	Q65498963?, Q65498963? և seat 25 of the Académie française?
Անդամակցություն	Ֆրանսիական ակադեմիա, Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա, Բավարիական գիտությունների ակադեմիա և Թուրինի գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Կոնդորսե լիցեյ և Բարձրագույն նորմալ դպրոց
Տիրապետում է լեզուներին	ֆրանսերեն
Պարգևներ	Concours général և Օքսֆորդի համալսարանի պատվավոր դոկտոր
Ամուսին(ներ)	Թերեզ Տեն
	Ստորագրություն;
	Hippolyte Taine Վիքիպահեստում

Հիպոլիտ Ադոլֆ Տեն (ֆր.՝ Hippolyte Adolphe Taine, ապրիլի 21, 1828(1828-04-21)^[1]^[2]^[3]^[…], Վուզիե^[4] - մարտի 5, 1893(1893-03-05)^[1]^[3]^[5]^[…], rue Cassette, Փարիզի 6-րդ շրջան^[6]^[7]), ֆրանսիացի փիլիսոփա, գրող, գեղագետ, գրաքննադատ, պատմաբան։ Նատուրալիզմի գեղագիտական տեսության և մշակութա-պատմական դպրոցի հիմնադիրը։

Հայացքները խմբագրել

Հայացքները ձևավորվել են ֆրանսիական և անգլիական պոզիտիվիզմի ազդեցությամբ։ «Գեղարվեստի փիլիսոփայություն» երկում առաջին անգամ փորձել է սոցիոլոգիան կիրառել արվեստի ուսումնասիրության մեջ։ Գեղարվեստական ստեղծագործությունը ըստ Տենի ծնվում է երեք հիմնական գործոններից՝ «ռասա», բնական միջավայր և «պատմական պահ», որոնք ստեղծում են տվյալ դարաշրջանի «բարոյական ջերմաստիճանը», «մտքերի վիճակը»։ Գիտական հետազոտության խնդիրը Տենը համարել է «դրական փաստերի» շարադրումը և «այդ փաստերի առաջացման» ուսումնասիրությունը։ Եթե Տենի գեղագիտությանը բնորոշ է որոշ պատմական մոտեցում, ապա պատմության վերաբերյալ նրա հայացքներում իշխում է մետաֆիզիկան և իդեալիզմը^[10]։

Հիմնադիրն է նատուրալիզմի՝ իբրև գրական-գեղարվեստական ուղղության տեսության, այլև՝ «մշակութա-պատմական» դպրոցի, որ համաշխարհային նշանակություն է ստացել։ Ըստ Տենի համադրույթի, գրականության զարգացումը պայմանավորված է երեք «նախնական ուժերի»՝ «ցեղի», «միջավայրի» և «պահի» ներգործությամբ^[11]։

Գրական գործունեություն խմբագրել

Գրել է «Քննադատական փորձեր» (1858), «Անգլիական գրականության պատմություն» (1863-1864) երկերը, էտյուդներ Օ․ դը Բալզակի (1858), Ստենդալի (1864) մասին ևն։ «Գեղարվեստի փիլիսոփայություն» (1865-1869, հայկական հրատարակություն՝ 1936 թվականին) երկում առաջինը փորձել է սոցիոլոգիան կիրառել արվեստի ուսումնասիրության մեջ։ Գեղարվեստական ստեղծագործությունը, ըստ Տենի, ծնվում է հիմնական երեք գործոններից՝ «ռասա», բնական միջավայր և «պատմական պահ», որոնք ստեղծում են տվյալ դարաշրջանի «բարոյական ջերմաստիճանը», «մտքերի վիճակը»։ Գիտական հետազոտության խնդիրը Տենը համարել է «դրական փաստերի» շարադրումը և «այդ փաստերի առաջացման» ուսումնասիրությունը։

Եթե Տենի գեղագիտությանը բնորոշ է որոշ պատմական մոտեցում, ապա պատմության վերաբերյալ նրա հայացքներում իշխում է մետաֆիզիկան և իդեալիզմը, և դա բխում է Տենի այն դրույթից, որ պատմության մեջ որոշիչը պատմական գործիչների մտայնությունն ու հոգեբանությունն են։ «Ժամանակակից Ֆրանսիայի առաջացումը» պատմագիտական երկում, վերլուծելով Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությունը, չի ըմբռնել յակոբինյանների դերը և տվել է նրանց գործունեության բացասական նկարագիրը։ Տենի հայացքները նկատելի ազդեցություն են ունեցել արևմտաեվրոպական գրաքննադատության և գեղագիտության վրա։

Ստեղծագործություններ խմբագրել

«Քննադատական փորձեր» 1858 թ.
«Անգլիական գրականության պատմություն» 1863-1864 թթ.
«Էյուդներ Օնորե դը Բալզակի մասին» 1858 թ.
«Էյուդներ Ստենդալի մասին» 1864 թ.
«Ժամանակակից Ֆրանսիայի առաջացումը» 1865 թ.
«Գեղարվեստի փիլիսոփայություն» 1865-1869 թթ. (հայերեն հրատարակ. 1936 թ.)
«Մտքի և ճանաչողության մասին» (1870)

Իպոլիտ Տենը հայերեն խմբագրել

1936 թվականին Եղիշե Չարենցի խմբագրությամբ հրատարակվել է Իպոլիտ Տենի «Գեղարվեստի փիլիսոփայությունը» գիրքը։ Բնագրից այն թարգմանել է Վարազդատ Տերոյանը, սակայն նրա անունը գրքում նշված չէ։ Ստալինյան բռնաճնշումների զոհ դառնալով՝ Վարազդատ Տերոյանը ձերբակալվել է չորս անգամ՝ (1922, 1924, 1931 և 1935 թթ.): Վ. Տերոյանը վախճանվել է 1938 թվականի փետրվարի 6-ին, 51 տարեկան հասակում, Մարիինսկում, ԽՍՀՄ-Նովոսիբիրսկի մարզի Օռլովո-Ռոզովսկյան բաժնի համակենտրոնացման ճամբարում։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Base Léonore (ֆր.) — ministère de la Culture.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Charlton D. G. Encyclopædia Britannica
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #11862055X // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 RKDartists (նիդերլ.)
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 municipality of Paris Vital records of Paris
↑ Ֆրանսիական ակադեմիա (ֆր.) — 1635.
↑ CONOR.Sl
↑ Հայկական Սովետական Հանրագիտարան
↑ Ռընե Ուելլեք, Օսթին Ուորրեն (2008). Գրականության տեսություն. Երևան: Սարգիս Խաչենց. էջ 483.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

«Գեղարվեստի փիլիսոփայություն» 1936 թ. Երևան

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հիպոլիտ Տեն» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հիպոլիտ Տեն» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 11, էջ 650)։

[_a77a88ae6baf6ab6-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_8106127f0673ec4f-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Base Léonore (ֆր.) — ministère de la Culture.

[_d4b04ae1312fb590-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Charlton D. G. Encyclopædia Britannica

[_88a00f806e693995-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #11862055X // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.

[_81f103dddf2df6de-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 RKDartists (նիդերլ.)

[_9ad3cf794ab0d539-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)

[_47296d92d5b58cac-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 municipality of Paris Vital records of Paris

[_b2859f6cb6ecb582-8] Ֆրանսիական ակադեմիա (ֆր.) — 1635.

[_10425c2b006c3d32-9] CONOR.Sl

[10] Հայկական Սովետական Հանրագիտարան

[11] Ռընե Ուելլեք, Օսթին Ուորրեն (2008). Գրականության տեսություն. Երևան: Սարգիս Խաչենց. էջ 483.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Հիպոլիտ Տեն Hippolyte Taine

Ծնվել է	ապրիլի 21, 1828(1828-04-21)^[1]^[2]^[3]^[…] Վուզիե^[4]
Մահացել է	մարտի 5, 1893(1893-03-05)^[1]^[3]^[5]^[…] (64 տարեկան) rue Cassette, Փարիզի 6-րդ շրջան^[6]^[7]
Գերեզման	Menthon-Saint-Bernard
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա
Ուղղություն	Պոզիտիվիզմ
Մասնագիտություն	փիլիսոփա, պատմաբան, գրող, արվեստագետ և գրական քննադատ
Հաստատություն(ներ)	Փարիզի Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց, Օքսֆորդի համալսարան և Հատուկ Ռազմական Դպրոց Սեն Սիր
Գործունեության ոլորտ	փիլիսոփայություն
Պաշտոն(ներ)	Q65498963?, Q65498963? և seat 25 of the Académie française?
Անդամակցություն	Ֆրանսիական ակադեմիա^[8], Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա, Բավարիական գիտությունների ակադեմիա և Թուրինի գիտությունների ակադեմիա^[6]
Ալմա մատեր	Կոնդորսե լիցեյ և Բարձրագույն նորմալ դպրոց
Տիրապետում է լեզուներին	ֆրանսերեն^[1]^[9]
Պարգևներ	^[2] Concours général և Օքսֆորդի համալսարանի պատվավոր դոկտոր
Ամուսին(ներ)	Թերեզ Տեն
Ստորագրություն
Hippolyte Taine Վիքիպահեստում