Հայնրիխ Գելցեր
Հայնրիխ Գելցեր (գերմ.՝ Heinrich Gelzer, հուլիսի 1, 1847[1], Բեռլին, Պրուսիայի թագավորություն[2] - հուլիսի 11, 1906[1], Ենա, Ապոլդա, Սաքսեն-Վեյմար-Էյզենախ, Գերմանական կայսրություն[2]), գերմանացի պատմաբան, բանասեր, հայագետ։ Ուսումնասիրությունները վերաբերում են Հայաստանում քրիստոնեության տարածման, հայ դիցաբանության, հայ ժողովրդի պատմությանը։ «Արմենիեն» (գերմ.՝ Armenien) (համահեղինակ՝ Հ. Պետերման) հոդվածում տեղեկություններ են տրվում Հայաստանի պատմության, մատենագիտության և Հայ Առաքելական Եկեղեցու մասին։ Գելցերը բազմիցս նշել է հայերի դերը ընդհանուր քաղաքակրթության և մշակույթի պատմության մեջ։
Հայնրիխ Գելցեր Heinrich Gelzer | |
|---|---|
| Ծնվել է | հուլիսի 1, 1847[1] Բեռլին, Պրուսիայի թագավորություն[2] |
| Մահացել է | հուլիսի 11, 1906[1] (59 տարեկան) Ենա, Ապոլդա, Սաքսեն-Վեյմար-Էյզենախ, Գերմանական կայսրություն[2] |
| Քաղաքացիություն |  Շվեյցարիա |
| Մասնագիտություն | դասական բանասեր, պատմաբան, համալսարանի դասախոս, կլասիցիստ, բյուզանդագետ և քաղաքական գործիչ |
| Հաստատություն(ներ) | Հայդելբերգի համալսարան, Ենայի համալսարան և Բազելի համալսարան |
| Գործունեության ոլորտ | պատմություն[3], Բյուզանդագիտություն[3] և դասական բանասիրություն[3] |
| Պաշտոն(ներ) | rector of the University of Jena? և rector of the University of Jena? |
| Անդամակցություն | Սաքսոնիայի գիտությունների ակադեմիա և Բավարիական գիտությունների ակադեմիա |
| Ալմա մատեր | Գյոթինգենի համալսարան և Բազելի համալսարան[4] |
| Տիրապետում է լեզուներին | գերմաներեն[1][3][5], լատիներեն, ֆրանսերեն և նոր հունարեն |
| Կուսակցություն | Ազգային-սոցիալական ասոցիացիա |
| Ամուսին(ներ) | Clara Gelzer? |
| Երեխա(ներ) | Հայնրիխ Գելցեր |
| Հայր | Յոհան Հայնրիխ Գելցեր |
1900 թ.-ին Լայպցիգում լույս տեսած «Թուրք-հունական Արևելքի հոգևոր ու աշխարհիկ կյանքից» աշխատության մեջ նկարագրել է Օսմանյան կայսրությունում ապրող հայերի, բուլղարների, հույների վատթար կացությունը, քննադատել Աբդուլ Համիդ ll-ի հայասպան քաղաքականությունն ու գերմանական կառավարության անտարբերությունն այդ հարցում և որակել այն որպես բարոյական անկում։
Ավանդել է դասական բանասիրություն և հին պատմություն Բագելի ուսումնարանում, Հայդելբերգի և Ենայի համալսարաններում։ Ուսումնասիրել է Սեքստոս Հուլիոս Ափրիկանոսի, Եվսեբիոս Կեսարացու, Գեորգ Կիպրացու, Դիոնիսիոս Թելմահրացու երկերը, հետազոտել Բյուզանդիայի պատմությունը։ Հայերին անդրադարձել է ինչպես առանձին ուսումնասիրություններում, այնպես էլ ընդհանուր պատմությանը նվիրված երկերում։ Գելցերի հայագիտական գլխավոր աշխատությունները թարգմանվել են հայերեն։ «Փավստոս Բուզանդ կամ հայկական եկեղեցվո սկզբնավորությունը» (հայերեն հրտ․ 1896) աշխատության մեջ, հիմնականում վկայակոչելով Փավստոս Բուզանդին, համառոտակի ներկայացված է քրիստոնեության տարածումը Հայաստանում։ Միաժամանակ ենթադրություններ են արված հայ պատմիչի ապրած ժամանակի (IV դ․), ազգային պատկանելության (հայ, Սահառունիների տոհմից), օգտագործած աղբյուրների (արքունի դիվաններ, ժող․ երգեր, զրույցներ են), գրվածքի սկզբնական լեզվի (հուն․) և այլ հարցերի վերաբերյալ։ Գելցերի և Հ․ Պետերմանի «Armenien» հոդվածում շարադրված են տեղեկություններ Հայաստանի պատմության, մատենագրության և եկեղեցու մասին (հայերեն հրտ․, «Համառոտ պատմություն հայոց» խորագրով, 1897)։ Առավել կարևոր է Հայնրիխ Գելցերի «Հետազոտություն հայ դիցաբանության» (հայերեն հրտ․ 1897) աշխատությունը, որտեղ պարզված են իրանական, ասորական, հունական ազդեցությունները հայկական պանթեոնի վրա։ Որոշված են զուտ հայկական հեթանոսական աստվածները։ «Համառոտություն բյուզանդական կայսրերի պատմության» (հայերեն հրտ․ 1901) աշխատության մեջ Բյուզանդիայի պատմության 867–1025-ի ժամանակահատվածը բնորոշել է որպես կայսրության հայկական դինաստիայի ժամանակաշրջան։ «Zeitschrift fiir armenische Phi- lologie» (1902, Bd․ 1) հանդեսում տպագրել է «Եզնիկը և պարսկական կրոնական համակարգի զարգացումը» հոդվածը։ Զբաղվել է հայկական ձեռագրերի հրատարակությամբ։ 1898 թվականին Լայպցիգում վեց ձեռագրերի հիման վրա հրատարակել է Նիկիայի եկեղեցական ժողովի մասնակից հայերի ցուցակը։ Ա․ Բուրքհարդի հետ գերմաներեն է թարգմանել է Ստեփանոս Տարոնեցու (Ասողիկ) երկը (հրատարակվել է 1909-ին, Լայպցիգում)։ Թարգմանել է հատվածներ Փավստոս Բուզանդի և Սեբեոսի երկերից։
Նրա հայրը շվեյցարացի պատմաբան Յոհան Հայնրիխ Գելցերն էր (1813–1889):
Գրականություն
խմբագրելԳերլանդ է․, Ուսուցչապետ դր․ Տենրիկոս Գելցեր, 1907, N1: Գ․ Աբգարյան
Աշխատություններ
խմբագրել- H. Gelzer: Sextus Iulius Africanus und die byzantinische Chronographie. Hinrichs, Leipzig 1880, Bd. 1 (Nachdr. Gerstenberg, Hildesheim 1978, ISBN 3-8067-0748-0).
- Georgii Cyprii Descriptio orbis romani (1890)
- Index lectionum Ienae (1892)
- Leontios' von Neapolis Leben des heiligen Johannes des Barmherzigen, Erzbischofs von Alexandrien (1893)
- Geistliches und Weltliches aus dem türkisch-griechischen Orient (1900)
- Ungedruckte und ungenügend veröffentlichte Texte der Nottiae episcopatuum. Ein Beitrag zur byzantinischen Kirchen- und Verwaltungsgeschichte (1901)
- Vom heiligen Berge und aus Makedonien. Reisebilder aus den Athosklöstern und dem Insurrektionsgebiet (1904)
- Scriptores sacri et profani ... Bd. 4. Des Stephanos von Taron armenische Geschichte (1907) translation with Aug. Burckhardt
- Byzantinische Kulturgeschichte (1909)
- Patrum nicaenorum nomina, with Heinrich Hilgenfeld and Otto Cuntz
- Ausgewahlte kleine Schriften
- Der altfranzösische Yderroman (1913) editor
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Deutsche Nationalbibliothek Record #104123966 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
- ↑ https://hls-dhs-dss.ch/de/articles/027056/2003-08-20/
- ↑ CONOR.Sl
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է «Հայկական հարց» հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 706)։
|