Էվանդեր Պալանտիումցի

Էվանդեր Պալանտիումցի;
Տեսակ	Հին հունական դիցաբանության կերպար
Սեռ	արական
Հայր	Մերկուրի և Echemus?
Մայր	Nicostrate?, Carmenta? և Timandra?
Զավակներ	Pallas?

Էվանդեր (հուն․՝ Εὔανδρος, Էվանդրոս, «լավ մարդ» կամ «ուժեղ մարդ»)^[1], հռոմեական դիցաբանության հերոս Հին Հունաստանի Արկադիա տարածաշրջանից, որը Օլիմպոսի աստվածները, Հին հունական իրավունքը և հունարենի այբուբենը ներմուծել է Իտալիայի պատմություն, որտեղ՝ ներկայիս Հռոմի տարածքում, Տրոյական պատերազմից վաթսուն տարի առաջ, նա կառուցել է Պալանտիում քաղաքը։ Նա է հիմնադրել լուպերկալիաների փառատոնը։ Էվանդերին սկսել են երկրպագել իր մահից հետո և Ավենտին բլրի վրա նրա համար զոհասեղան է կառուցվել։

Բացի այդ, Ստրաբոնը նշել է մի պատմություն այն մասին, որ Հռոմն Էվանդերի կողմից հիմնադրված Արկադական գաղութ է եղել^[2]։

Ծագումնաբանություն խմբագրել

Դիոնիսիոս Հալիկառնասցին գրել է, որ Էվանդերը Հերմեսի և Թեմիս անունով հավերժահարսի որդին է, որին Հռոմի վաղ պատմության գրողներն իրենց մայրենի լեզվով անվանել են Կարմենտա^[3]։ Ստրաբոնը գրում է, որ հռոմեացիները մեծարել են Էվանդերի մորը՝ նրան հավերժահարս համարելով և Կարենտա անվանելով (լատիներեն «երգ» բառի ձևափոխություն)^[2]։ Էվանդերը բոլոր արկադացիներից ավելի իմաստուն էր։ Նրա որդի Պալլանտը հանանաբար մահացել է անզավակ, սակայն ֆաբիիների տոհմը պնդել է Էվանդերից իր ծագման մասին։

Դիոնիսիոս Հալիկառնասցին նշում է նաև, որ որոշ գրողներ, այդ թվում՝ Մեգալոպոլիսցի Պոլիբիոսը, նշել են, որ Լավինիան Էվանդերի դուստրն էր և Հերակլեսից Պալլաս անունով որդի է ունեցել^[4]։

«Էնեական» պոեմում խմբագրել

Էվանդերը կարևոր դեր է խաղացել Վերգիլիոսի «Էնեական» պոեմի VIII-XII գրքերում։ Նախքան Տրոյական պատերազմը նա Իտալիայում, Տիբեր գետի ափին իր կառուցած Պալանտիում քաղաքում հավաքել է մի խումբ լատինացիների^[5]։ Ըստ Վերգիլիոսի՝ նա այդ քաղաքն անվանել է իր արկադիացի նախնու՝ Պալլասի պատվին, չնայած Պավսանիասը, Լիվիոսը^[6] և Դիոնիսիոս Հալիկառնասցին^[7] նշել են, որ ի սկզբանե Էվանդերի ծննդյավայրը Արկադիայի Պալանտիում քաղաքն էր, որի անվամբ էլ նա անվանել է նոր քաղաքը։ Ենթդրվում է, որ Էվանդերի մայրը նրան համոզել է սպանել իր հորը՝ Հերմեսին, որի արդյունքում նրանք արտաքսվել են Արկադայից։ Նրանք բնակություն են հաստատել Պալանտիումում, որտեղ Էվանդերը մեկ օրվա մեջ երեք անգամ սպանել է Իտալիայի թագավոր Էրուլուսին ու դարձել Իտալիայի ամենահզոր թագավորը։

ՀԱմենահին ավանդույթում Էվանդերին է վերագրվում Հերկուլեսի մեծ զոհասեղանի կառուցումը Ցուլերի հրապարակում։ Էնեական պոեմի VIII գլխում, որտեղ Էնեասը և իր անձնակազմը առաջին անգամ եկել են Էվանդերի և նրա ժողովրդի մոտ, նրանք հարգում էին Հերկուլեսին՝ հսկա Կակոսին հաղթելու համար։ Վերգիլիոսի ունկնդիրներն այս տեսարանը կապել են իրենց ժամանակի նույն զոհասեղանի հետ․ ևս մեկ մանրամասն, որը ցույց է տալիս, որ Վերգիլիոսը հերոսական անցյալը կապել է Օկտավիանոս Օգոստոսի ժամանակաշրջանի հետ։ Նաև, ըստ Վերգիլիոսի, Հերկուլեսը Հերիոնի կենդանիների հետ վերադառնում էր Կադիսից, երբ Էվանդերը հյուրընկալել է նրան, որից հետո նա առաջինն էր, որ զոհասեղան է կառուցել Հերկուլեսի հերոսության համար։ Այս հին զոհասեղանը ոչնչացվել է Հռոմի մեծ հրդեհի ժամանակ՝ մ․թ․ 64 թվականին։

Էվանդերն օգնել է Էնեասին՝ Տուրնոսի և ռուտուլի ցեղի դեմ պատերազմում․ արկադիացիները մինչև Տրոյական պատերազմը ճանաչել են Էնեասի հորը՝ Արհիսիսին, որը սերում էր Ատլասից։ Էնեականում ասվում է, որ Էվանդերը ուժով է տիրացրել Իտալիային՝ սպանելով Պրենեստեի թագավոր Հերիլոսին։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary at the Perseus Digital Library via the Perseus Hopper, version 4.
↑ ^2,0 ^2,1 Strabo, Geography, 5.3.3
↑ Dionysius of Halicarnassus, Roman Antiquities, 2.1
↑ Dionysius of Halicarnassus, Roman Antiquities, 1.32.1
↑ Aeneid, viii
↑ Ab Urbe Condita, 1.5.1
↑ Roman Antiquities, i. 31

[1] Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary at the Perseus Digital Library via the Perseus Hopper, version 4.

[Strabo-2] 2,0 ^2,1 Strabo, Geography, 5.3.3

[3] Dionysius of Halicarnassus, Roman Antiquities, 2.1

[4] Dionysius of Halicarnassus, Roman Antiquities, 1.32.1

[5] Aeneid, viii

[6] Ab Urbe Condita, 1.5.1

[7] Roman Antiquities, i. 31

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]