Վիքիպեդիա

Հռոմեական դիցաբանություն

Հռոմուլոս և Հռեմոս

Հռոմեական դիցաբանություն, ավանդական պատմությունների ամբողջություն, որը վերաբերվում է Հին Հռոմի ծագմանը և վերջինիս կրոնական համակարգին՝ ներկայացված հռոմեացիների գրականության և կերպարվեստի միջոցով: «Հռեմեական դիցաբանություն» տերմինը կարող է վերաբերվել նաև ցանկացած ժամանակաշրջանի և մշակույթների այն ներկայացուցիչներին, որոնց գործերում դիտարկվում է հռոմեական մշակույթը և գրականությունը: Հռոմեացիները սովորաբար այս ավանդություննները որպես պատմական իրադարձություն էին մեկնաբանում՝ նույնիսկ եթե դրանց մեջ գերբնական կամ հեքիաթային տարրեր էին առկա:

ՊատմությունԽմբագրել

Ավանդապատումները հաճախ կապված էին քաղաքականության, բարոյականության և այն բանի հետ, թե ինչպես է մարդու անձնական անձեռնամխելիությունը հարաբերվում հասարակության և Հռոմեական հանրապետության հանդեպ նրա պատասխանատվությանը: Կարևոր թեմատիկան հերոսությունն է: Երբ ավանդապատումը վերաբերվում էր հռոմեական կրոնական պրակտիկային, այն ավելի շատ կապվում էր ծիսակարգերի, կանխագուշակությունների և հասարակական ինստիտուտների, քան աստվածաբանության և կոսմոգոնիայի հետ[1]:

Հռոմեական կրոնի և առասպելների ուսումնասիրությունը բարդանում է Ապենինյան թերակղզում Հռոմի նախապատմական ժամանակահատվածում հունական դիցաբանության ազդեցության, իսկ հետո արդեն հռոմեական հեղինակների կողմից հունական գրականական նախատիպերին նմանակաեցման փաստի առկայությամբ: Հռոմեացիները հետաքրքրասիրությամբ են փորձում իրենց աստվածներին նույնականացնել հունական աստվածների հետ և իրենց առասպելներում և վերջիններիս իրենց հունական անալոգների անվանումների տակ նոր մեկնում են տալիս[2]: Վաղ հունական լեգենդներն ու առասպելները նաև դինամիկ միահյուսում ունեն էտրուսկյան կրոնի հետ, որը ավելի քիչ է փաստագրված, քան հունականը:

Չնայած հռոմեական դիցաբանության մեջ ասվածային պատկերացումը ավելի ընդլայված չէ, քանի հունականում[3], այնուամենայնիվ էգ գայլից սնվող Հռոմուլոսի և Հռեմոսի կերպարը համարվում է նույնքան հանրահայտ, որքան հունական դիցաբանության ցանկացած կերպար, բացառությամբ «Տրոյական ձիու» [4]: Քանի որ լատինական գրականությունը Վերածննդի դարաշրջանի և Միջնադարյան Եվրոպայում ավելի հայտնի էր, հռոմեացիների կողմից հունական առասպելների մեկնաբանությունները հաճախ ավելի մեծ ազդեցություն ունեին դասական դիցաբանության մասին գեղագիտական պատկերացումների վրա, քան հունականան աղբյուրները: Մասնավորապես՝ Պուբլիուս Օվիդիուս Նասոյի «Կերպարանափոխություններ» աշխատության հունական տարբերակները, որոնք սկսեցին դիտարկվել որպես կանոնականություն:

Հռոմական դիցաբանության բնույթըԽմբագրել

 
Պոմպեյ քաղաքի նկարը, Վեներա ատվածուհի

Քանի որ ծիսակարգը ինչպես հռոմեական, այնպես էլ հունական կրոնի մեջ կենտրոնական դեր է խաղում, որբեմն կասկած է առաջանում, թե արդյոք հռոմեական առասպելների որոշ մասը բուն հռոմեական ծագում ունի թե ոչ: Այս ընկալումը XIX դարի ռոմանտիզմի և անտիկաբանության արդյունք էր. վերջիններս հունական քաղաքակրթությունը որպես ավելի «արժանահավատ ստեղեղծագործական»[5]: Վերածննդից մինչև XVIII դարը հռոմեական առասպելները եվրոպական գեղանկարչության ոգեշնչման աղբյուր էին[6]: Հռոմեական ավանդույթները հատկապես հարուստ են պատմական առասպելներով ու լեգենդներով, որոնք վերաբերվում են քաղաքների հիմնմանը և կառուցմանը: Այս ավանդույթները պատմում են անձ- գործիչի մասին, որի կյանքում աստվածները միայն պատահական մասնակցություն են ունենում, բայց աստվածայինի ամենենուր թափանցող զգացումը ուղեկցում է նրա ճակատագիրը: Հռոմի հիմնման վաղ ժամանակաշրջանում պատմական փաստերը և առասպելները փոխադարձ և միմյանց լրացնող հարթակի վրա էին[7]:


  Հռոմեական պատմությունը դեռևս ունի նույնպիսի նշանակություն, ինչպիսին այն ուներ Դանթեի համար 1300 թվականին, Շեքսպիրի համար 1600 թվականին և Միացյալ Նահանգների համար 1776 թվականին: Ի°նչ է պետք ազատ քաղաքացի դառնալու համար: Կարո°ղ է գերտերությունը նաև հանրապետություն լինել: Ի°նչպես է բարիացակամ իշխանությունը վերածվում մահացու բռնապետության
- Թ. Վայզման
 

Հռոմեական առասպելների հիմնական աղբյուրները հանդիսանում են Վերգիլիոսը և Տիտոս Լիվիոսի գրված առաջին գրքերից մի քանիսը: Այլ կարևոր աղբյուրներ են Օվիդոսի «Օրացույց» պոեմը, բանաստեղծությունները վեցհատորյակը, որը հիմնված էր հռոմեական կրոնական օրացույցի վրա և Սեքստոս Պրոպերցիոսի էլեգիաների IV գիրքը: Հռոմեական առասպելների սյուժեները նաև որմնանկարչության, դրամների, քանդակների՝ մասնավորապես ռելիեֆների վրա են պատկերված:

Հռոմի հիմնադրման մասին առասպելներըԽմբագրել

Տիտոս Լիվիոսի վաղ շրջանի պատմությունը և Էնեականը Հռոմի հիմնադրման հիմնական աղբյուրներից է: Հունական հերոսական լեգենդը միահյուսված է իր ստեղծման պատմության մեջ եղած ամենավաղ ցեղերի պատմության հետ: Տրոյացի արքայզն Էնեասն ամուսնացավ Լավինիայի հետ, որը լատինացիների լեգենդար նախահոր Լատինա՝ դուստրն էր և որի անունով էլ ցեղի անվանումը առաջացավ: Համաձայն ռեվիզիոնիստների ծագումնաբանության հենց նրանք են հանդիսանում անուղղակի նախահայրերը: Ավելի լայն իմաստով Տրոյացիներն են հռոմեական ժողովրդի առասպելական նախահայրերը:

Այլ առասպելներԽմբագրել

 
Մաթիաս Սթոմերի 'Mucius Scaevola in the Presence of Lars Porsenna' յուղանկարը (1640-ականների սկիզբ)
  • Հռոմին բնորոշ առասպելները ամենից հաճախ բարոյական կամ քաղաքական բնույթ են կրում, այսինքն նրանք կապված են հռոմեական կառավարման համակարգի զարգացման հետ՝ աստվածային օրենքների հետ համադրված և բարոյական հույսերին մարդու կապվածության ի ցույց դնելը:
  • Սոբինուհիների առևանգումը բացատրում է սոբինացիների կարևորությունը հռոմեական մշակույթի ձևավարման և առաջադիմության մեջ՝ կոնֆլիկտների և համագործակցության ճանապարհով:
  • Նումա Պոմպիլիոսը, ծագումով սոբինացի Հռոմի երկրորդ արքան, որը կապ էր հաստատել նիմփա Էգերիայի հետ և հիմնել է բազմաթիվ Հռոմի իրավական և կրոնական հաստատություններ:
  • Սերվիոս Տուլլիոսը՝ Հռոմի վեցերորդ արքան, որը, ասում էին՝ Ֆորտունա աստվածուհու սիրեկանն էր, և ում առեղծվածային ծագումը առասպելացված էր:
  • Տարպեյան ժայռը և այն հանգամանքը, թե ինչու էր այն օգտագործվում դավաճաններին մահապատժի ենթարկելու ժամանակ:
  • Լուկրեցիան, որի անձնազոհությունը վաղ Հռոմեական կայսրության տապալման պատճառ դարձավ և առիթ հանդիսացավ Հանրապետության հիմնմանը:
  • Հորացիոս Կոկլեսը կամրջի վրա, որը ապացուցեց անհատական խիզախության կարևորությունը:
  • Գայոս Մուցիոս Սցևոլա, որը աջ ձեռքը կրակի մեջ գցեց, որպեսզի ապահովի Հռոմի հանդեպ իր հավատարմությունը:
  • Քլոլեիան՝ խիզախ հռոմեացի կինը, որը էտրուսկների արքա Լարս Փրոսենիային էր տրվել՝ գերուհու կարգավիճակով և որը փախոսի դիմեց Հռոմ՝ ձիով հասնելով Ցեկուլ և Պալեստրինա[8]:
  • Մարկուս Մանիլիուս Կապիտոլինուսը և բադերը, որոնք աստվածային միջամտություն ունեցան գալլիացիների կողմից Հռոմի շրջափակման ժամանակ[9]
  • Պատմություններ՝ Կարպատյան նոներին և Փոփլուֆուգիայի տոնակատարության վերաբերվող[10]:
  • Գայոս Մարկուս Կորիոլանիուս՝ պատմություն քաղաքականության և բարոյականության մասին:
  • Էտրուսկական Կորիֆ քաղաքը ՝ որպես իտալական և տրոյական քաղաքակրթության «օրորոցային»[11]:
  • Մեծ Մայրաբեր Կիբելայի ժամանումը Հռոմ[12]:

Կրոն և առասպելաբանությունԽմբագրել

Աստվածային ավանդապատումը հունական հոգևոր հավատի համակարգում ավելի կարևոր դեր էր խաղում, քան հռոմեականի՝ որի համար ծիսակարգը և պաշտամունքը իրար հակասում էին: Չնայած հռոմեական կրոնը հիմնաված չէր սուրբ գրության կամ դրա մեկնաբանուոյան հիման վրա, կրոնական գրականությունը լատինական արձակի ամենավաղ գրական ձևերից մեկն էր[13]: Պոնտիֆիկների և ավգուրների միութունները գրքերը և մեկնաբանութունները կրոնական պրոցեդուրաներ, աղոթնքեր, կանոնակարգեր և կրոնական օրենքի վերաբերյալվերջիններիս կարծիքն էին պարունակում վերաբերյալ[14]:

Փոխառված աստվածներԽմբագրել

Հարևան երկրների աստվածների փոխառությունը անընդհատ տեղի ունեցող պրոցես էր, քանի որ հռոմեական տերությունը մշտապես գրավում էր հարակից տարածքները: Հռոմեացիները սովորաբար գրավված տարածքների աստվածներին այնպիսի հարգանքի տուրք էին մատուցում, որքան հռոմեական պետական կրոնի աստվածներին: Իտալիայի գրավված տարածքները հունական մշակույթ բերեցին Դիանա, Մինեվր, Վեներա և այլ աստվածների, որոնք սկզբնապես իտալական արմատներ ունեին:

Տես նաևԽմբագրել

ՊատկերասրահԽմբագրել

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ John North, Roman Religion (Cambridge University Press, 2000) pp. 4ff.
  2. ↑ North, Roman Religion, pp. 4–5.
  3. ↑ North, Roman Religion, p. 4.
  4. ↑ T.P. Wiseman, Remus: A Roman Myth (Cambridge University Press, 1995), p. xiii.
  5. ↑ T.P. Wiseman, The Myths of Rome (University of Exeter Press, 2004), preface (n.p.).
  6. ↑ Wiseman, The Myths of Rome, preface.
  7. ↑ Alexandre Grandazzi, The Foundation of Rome: Myth and History (Cornell University Press, 1997), pp. 45-46.
  8. ↑ J.N. Bremmer and N.M. Horsfall, Roman Myth and Mythography (University of London Institute of Classical Studies, 1987), pp. 49-62.
  9. ↑ Bremmer and Horsfall, pp. 63-75.
  10. ↑ Bremmer and Horsfall, pp. 76-88.
  11. ↑ Bremmer and Horsfall, pp. 89-104; Larissa Bonfante, Etruscan Life and Afterlife: A Handbook of Etruscan Studies (Wayne State University Press, 1986), p. 25.
  12. ↑ Bremmer and Horsfall, pp. 105—111.
  13. ↑ Moses Hadas, A History of Latin Literature (Columbia University Press, 1952), p. 15 online.
  14. ↑ C.O. Brink, Horace on Poetry. Epistles Book II: The Letters to Augustus and Florus (Cambridge University Press, 1982), p. 64 online.

ԳրականությունԽմբագրել

  • Alan Cameron Greek Mythography in the Roman World (2005) Oxford University Press, Oxford (reviewed by T P Wiseman in Times Literary Supplement 13 May 2005 page 29)
  • Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC) (1981—1999) Artemis-Verlag, 9 volumes.

Արտաքին հղումներԽմբագրել

  Հռոմեական դիցաբանություն Վիքիպահեստում
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հռոմեական_դիցաբանություն&oldid=6686820» էջից