Հռոմեական դիցաբանություն

Հռոմեական դիցաբանություն, ավանդական պատմությունների ամբողջություն, որը վերաբերվում է Հին Հռոմի ծագմանը և վերջինիս կրոնական համակարգին՝ ներկայացված հռոմեացիների գրականության և կերպարվեստի միջոցով: «Հռեմեական դիցաբանություն» տերմինը կարող է վերաբերվել նաև ցանկացած ժամանակաշրջանի և մշակույթների այն ներկայացուցիչներին, որոնց գործերում դիտարկվում է հռոմեական մշակույթը և գրականությունը: Հռոմեացիները սովորաբար այս ավանդություննները որպես պատմական իրադարձություն էին մեկնաբանում՝ նույնիսկ եթե դրանց մեջ գերբնական կամ հեքիաթային տարրեր էին առկա:

Հռոմուլոս և Հռեմոս

ՊատմությունԽմբագրել

Ավանդապատումները հաճախ կապված էին քաղաքականության, բարոյականության և այն բանի հետ, թե ինչպես է մարդու անձնական անձեռնամխելիությունը հարաբերվում հասարակության և Հռոմեական հանրապետության հանդեպ նրա պատասխանատվությանը: Կարևոր թեմատիկան հերոսությունն է: Երբ ավանդապատումը վերաբերվում էր հռոմեական կրոնական պրակտիկային, այն ավելի շատ կապվում էր ծիսակարգերի, կանխագուշակությունների և հասարակական ինստիտուտների, քան աստվածաբանության և կոսմոգոնիայի հետ^[1]:

Հռոմեական կրոնի և առասպելների ուսումնասիրությունը բարդանում է Ապենինյան թերակղզում Հռոմի նախապատմական ժամանակահատվածում հունական դիցաբանության ազդեցության, իսկ հետո արդեն հռոմեական հեղինակների կողմից հունական գրականական նախատիպերին նմանակաեցման փաստի առկայությամբ: Հռոմեացիները հետաքրքրասիրությամբ են փորձում իրենց աստվածներին նույնականացնել հունական աստվածների հետ և իրենց առասպելներում և վերջիններիս իրենց հունական անալոգների անվանումների տակ նոր մեկնում են տալիս^[2]: Վաղ հունական լեգենդներն ու առասպելները նաև դինամիկ միահյուսում ունեն էտրուսկյան կրոնի հետ, որը ավելի քիչ է փաստագրված, քան հունականը:

Չնայած հռոմեական դիցաբանության մեջ ասվածային պատկերացումը ավելի ընդլայված չէ, քանի հունականում^[3], այնուամենայնիվ էգ գայլից սնվող Հռոմուլոսի և Հռեմոսի կերպարը համարվում է նույնքան հանրահայտ, որքան հունական դիցաբանության ցանկացած կերպար, բացառությամբ «Տրոյական ձիու» ^[4]: Քանի որ լատինական գրականությունը Վերածննդի դարաշրջանի և Միջնադարյան Եվրոպայում ավելի հայտնի էր, հռոմեացիների կողմից հունական առասպելների մեկնաբանությունները հաճախ ավելի մեծ ազդեցություն ունեին դասական դիցաբանության մասին գեղագիտական պատկերացումների վրա, քան հունականան աղբյուրները: Մասնավորապես՝ Պուբլիուս Օվիդիուս Նասոյի «Կերպարանափոխություններ» աշխատության հունական տարբերակները, որոնք սկսեցին դիտարկվել որպես կանոնականություն:

Հռոմական դիցաբանության բնույթըԽմբագրել

Պոմպեյ քաղաքի նկարը, Վեներա ատվածուհի

Քանի որ ծիսակարգը ինչպես հռոմեական, այնպես էլ հունական կրոնի մեջ կենտրոնական դեր է խաղում, որբեմն կասկած է առաջանում, թե արդյոք հռոմեական առասպելների որոշ մասը բուն հռոմեական ծագում ունի թե ոչ: Այս ընկալումը XIX դարի ռոմանտիզմի և անտիկաբանության արդյունք էր. վերջիններս հունական քաղաքակրթությունը որպես ավելի «արժանահավատ ստեղեղծագործական»^[5]: Վերածննդից մինչև XVIII դարը հռոմեական առասպելները եվրոպական գեղանկարչության ոգեշնչման աղբյուր էին^[6]: Հռոմեական ավանդույթները հատկապես հարուստ են պատմական առասպելներով ու լեգենդներով, որոնք վերաբերվում են քաղաքների հիմնմանը և կառուցմանը: Այս ավանդույթները պատմում են անձ- գործիչի մասին, որի կյանքում աստվածները միայն պատահական մասնակցություն են ունենում, բայց աստվածայինի ամենենուր թափանցող զգացումը ուղեկցում է նրա ճակատագիրը: Հռոմի հիմնման վաղ ժամանակաշրջանում պատմական փաստերը և առասպելները փոխադարձ և միմյանց լրացնող հարթակի վրա էին^[7]:

Հռոմեական պատմությունը դեռևս ունի նույնպիսի նշանակություն, ինչպիսին այն ուներ Դանթեի համար 1300 թվականին, Շեքսպիրի համար 1600 թվականին և Միացյալ Նահանգների համար 1776 թվականին: Ի°նչ է պետք ազատ քաղաքացի դառնալու համար: Կարո°ղ է գերտերությունը նաև հանրապետություն լինել: Ի°նչպես է բարիացակամ իշխանությունը վերածվում մահացու բռնապետության

- Թ. Վայզման

Հռոմեական առասպելների հիմնական աղբյուրները հանդիսանում են Վերգիլիոսը և Տիտոս Լիվիոսի գրված առաջին գրքերից մի քանիսը: Այլ կարևոր աղբյուրներ են Օվիդոսի «Օրացույց» պոեմը, բանաստեղծությունները վեցհատորյակը, որը հիմնված էր հռոմեական կրոնական օրացույցի վրա և Սեքստոս Պրոպերցիոսի էլեգիաների IV գիրքը: Հռոմեական առասպելների սյուժեները նաև որմնանկարչության, դրամների, քանդակների՝ մասնավորապես ռելիեֆների վրա են պատկերված:

Հռոմի հիմնադրման մասին առասպելներըԽմբագրել

Տիտոս Լիվիոսի վաղ շրջանի պատմությունը և Էնեականը Հռոմի հիմնադրման հիմնական աղբյուրներից է: Հունական հերոսական լեգենդը միահյուսված է իր ստեղծման պատմության մեջ եղած ամենավաղ ցեղերի պատմության հետ: Տրոյացի արքայզն Էնեասն ամուսնացավ Լավինիայի հետ, որը լատինացիների լեգենդար նախահոր Լատինա՝ դուստրն էր և որի անունով էլ ցեղի անվանումը առաջացավ: Համաձայն ռեվիզիոնիստների ծագումնաբանության հենց նրանք են հանդիսանում անուղղակի նախահայրերը: Ավելի լայն իմաստով Տրոյացիներն են հռոմեական ժողովրդի առասպելական նախահայրերը:

Այլ առասպելներԽմբագրել

Մաթիաս Սթոմերի 'Mucius Scaevola in the Presence of Lars Porsenna' յուղանկարը (1640-ականների սկիզբ)

Հռոմին բնորոշ առասպելները ամենից հաճախ բարոյական կամ քաղաքական բնույթ են կրում, այսինքն նրանք կապված են հռոմեական կառավարման համակարգի զարգացման հետ՝ աստվածային օրենքների հետ համադրված և բարոյական հույսերին մարդու կապվածության ի ցույց դնելը:
Սոբինուհիների առևանգումը բացատրում է սոբինացիների կարևորությունը հռոմեական մշակույթի ձևավարման և առաջադիմության մեջ՝ կոնֆլիկտների և համագործակցության ճանապարհով:
Նումա Պոմպիլիոսը, ծագումով սոբինացի Հռոմի երկրորդ արքան, որը կապ էր հաստատել նիմփա Էգերիայի հետ և հիմնել է բազմաթիվ Հռոմի իրավական և կրոնական հաստատություններ:
Սերվիոս Տուլլիոսը՝ Հռոմի վեցերորդ արքան, որը, ասում էին՝ Ֆորտունա աստվածուհու սիրեկանն էր, և ում առեղծվածային ծագումը առասպելացված էր:
Տարպեյան ժայռը և այն հանգամանքը, թե ինչու էր այն օգտագործվում դավաճաններին մահապատժի ենթարկելու ժամանակ:
Լուկրեցիան, որի անձնազոհությունը վաղ Հռոմեական կայսրության տապալման պատճառ դարձավ և առիթ հանդիսացավ Հանրապետության հիմնմանը:
Հորացիոս Կոկլեսը կամրջի վրա, որը ապացուցեց անհատական խիզախության կարևորությունը:
Գայոս Մուցիոս Սցևոլա, որը աջ ձեռքը կրակի մեջ գցեց, որպեսզի ապահովի Հռոմի հանդեպ իր հավատարմությունը:
Քլոլեիան՝ խիզախ հռոմեացի կինը, որը էտրուսկների արքա Լարս Փրոսենիային էր տրվել՝ գերուհու կարգավիճակով և որը փախոսի դիմեց Հռոմ՝ ձիով հասնելով Ցեկուլ և Պալեստրինա^[8]:
Մարկուս Մանիլիուս Կապիտոլինուսը և բադերը, որոնք աստվածային միջամտություն ունեցան գալլիացիների կողմից Հռոմի շրջափակման ժամանակ^[9]
Պատմություններ՝ Կարպատյան նոներին և Փոփլուֆուգիայի տոնակատարության վերաբերվող^[10]:
Գայոս Մարկուս Կորիոլանիուս՝ պատմություն քաղաքականության և բարոյականության մասին:
Էտրուսկական Կորիֆ քաղաքը ՝ որպես իտալական և տրոյական քաղաքակրթության «օրորոցային»^[11]:
Մեծ Մայրաբեր Կիբելայի ժամանումը Հռոմ^[12]:

Կրոն և առասպելաբանությունԽմբագրել

Աստվածային ավանդապատումը հունական հոգևոր հավատի համակարգում ավելի կարևոր դեր էր խաղում, քան հռոմեականի՝ որի համար ծիսակարգը և պաշտամունքը իրար հակասում էին: Չնայած հռոմեական կրոնը հիմնաված չէր սուրբ գրության կամ դրա մեկնաբանուոյան հիման վրա, կրոնական գրականությունը լատինական արձակի ամենավաղ գրական ձևերից մեկն էր^[13]: Պոնտիֆիկների և ավգուրների միութունները գրքերը և մեկնաբանութունները կրոնական պրոցեդուրաներ, աղոթնքեր, կանոնակարգեր և կրոնական օրենքի վերաբերյալվերջիններիս կարծիքն էին պարունակում վերաբերյալ^[14]:

Փոխառված աստվածներԽմբագրել

Հարևան երկրների աստվածների փոխառությունը անընդհատ տեղի ունեցող պրոցես էր, քանի որ հռոմեական տերությունը մշտապես գրավում էր հարակից տարածքները: Հռոմեացիները սովորաբար գրավված տարածքների աստվածներին այնպիսի հարգանքի տուրք էին մատուցում, որքան հռոմեական պետական կրոնի աստվածներին: Իտալիայի գրավված տարածքները հունական մշակույթ բերեցին Դիանա, Մինեվր, Վեներա և այլ աստվածների, որոնք սկզբնապես իտալական արմատներ ունեին:

Տես նաևԽմբագրել

Հին Հռոմի տոներ

ՊատկերասրահԽմբագրել

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ John North, Roman Religion (Cambridge University Press, 2000) pp. 4ff.
↑ North, Roman Religion, pp. 4–5.
↑ North, Roman Religion, p. 4.
↑ T.P. Wiseman, Remus: A Roman Myth (Cambridge University Press, 1995), p. xiii.
↑ T.P. Wiseman, The Myths of Rome (University of Exeter Press, 2004), preface (n.p.).
↑ Wiseman, The Myths of Rome, preface.
↑ Alexandre Grandazzi, The Foundation of Rome: Myth and History (Cornell University Press, 1997), pp. 45-46.
↑ J.N. Bremmer and N.M. Horsfall, Roman Myth and Mythography (University of London Institute of Classical Studies, 1987), pp. 49-62.
↑ Bremmer and Horsfall, pp. 63-75.
↑ Bremmer and Horsfall, pp. 76-88.
↑ Bremmer and Horsfall, pp. 89-104; Larissa Bonfante, Etruscan Life and Afterlife: A Handbook of Etruscan Studies (Wayne State University Press, 1986), p. 25.
↑ Bremmer and Horsfall, pp. 105—111.
↑ Moses Hadas, A History of Latin Literature (Columbia University Press, 1952), p. 15 online.
↑ C.O. Brink, Horace on Poetry. Epistles Book II: The Letters to Augustus and Florus (Cambridge University Press, 1982), p. 64 online.

ԳրականությունԽմբագրել

Alan Cameron Greek Mythography in the Roman World (2005) Oxford University Press, Oxford (reviewed by T P Wiseman in Times Literary Supplement 13 May 2005 page 29)
Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC) (1981—1999) Artemis-Verlag, 9 volumes.

Արտաքին հղումներԽմբագրել

	Հռոմեական դիցաբանություն Վիքիպահեստում

Mitología de Romaen dearqueologia.com Archived 2018-01-01 at the Wayback Machine.
Mitología romana en cuentos-infantiles.idoneos.com
elolimpo.com, mitología clásica
Diccionario de personajes en el sitio Theoi; en Idioma inglés|inglés.
Dioses romanos
Römische Götter

[1] John North, Roman Religion (Cambridge University Press, 2000) pp. 4ff.

[2] North, Roman Religion, pp. 4–5.

[3] North, Roman Religion, p. 4.

[4] T.P. Wiseman, Remus: A Roman Myth (Cambridge University Press, 1995), p. xiii.

[5] T.P. Wiseman, The Myths of Rome (University of Exeter Press, 2004), preface (n.p.).

[autogenerated1-6] Wiseman, The Myths of Rome, preface.

[7] Alexandre Grandazzi, The Foundation of Rome: Myth and History (Cornell University Press, 1997), pp. 45-46.

[8] J.N. Bremmer and N.M. Horsfall, Roman Myth and Mythography (University of London Institute of Classical Studies, 1987), pp. 49-62.

[9] Bremmer and Horsfall, pp. 63-75.

[10] Bremmer and Horsfall, pp. 76-88.

[11] Bremmer and Horsfall, pp. 89-104; Larissa Bonfante, Etruscan Life and Afterlife: A Handbook of Etruscan Studies (Wayne State University Press, 1986), p. 25.

[12] Bremmer and Horsfall, pp. 105—111.

[13] Moses Hadas, A History of Latin Literature (Columbia University Press, 1952), p. 15 online.

[14] C.O. Brink, Horace on Poetry. Epistles Book II: The Letters to Augustus and Florus (Cambridge University Press, 1982), p. 64 online.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]